Cách viết kịch bản phim ngắn
PHẦN MỘT: Từ ý tưởng đến câu chuyện
=======================================================
===============
Chương 1: Hoặc là một bộ phim, hoặc không là gì cả
Bạn muốn quay một bộ phim ngắn. Vào mùa hè này. Bạn đã quyết định như
vậy. Bạn rất hào hứng và vội vàng muốn chứng tỏ những gì mình biết làm.
Một cơ sở nào đó cho bạn mượn một máy quay DV150 vào những ngày nghỉ
cuối tuấn. Môt người bạn đang thực tập tại một phòng dựng sẽ dựng phim
giúp không cho bạn. Một cô bạn là diễn viên đã kết thúc dự án phim của cố
ấy. Và bạn cũng nhanh chóng tìm được nam diễn viên chính tại một trường
Đại học. Công tác hậu cần cũng đã có nguồn hỗ trợ. Bạn hàu như có thể tự
sản xuất phim của mình. Tất cả chỉ chờ ngày bấm máy.
CÒN KỊCH BẢN THÌ SAO?
Trong KB phim dài, nhà biên kịch không có thời gian khai thác triệt để tất cả
các tình huống trong các cảnh. Những viết KB phim ngắn thì lại khác, công
việc duy nhất cảu công việc viết KB phim ngắn chính là ở chỗ đó. Nếu dùng
một từ người Mỹ hay sử dụng thì đó là MILKER, có nghĩa là phải khai thác
tối đã dự độc đáo của câu chuyện, vắt kiệt cốt tủy của câu chuyện như một
người vắt sữa vậy. Đó có thể gọi là nghệ thuật của phim ngắn. Đó cũng chính
là điều người ta chờ đợi ở bạn. Để xem lại câu chuyện, bạn cần phải dỡ tung
nó ra, chia thanh các phần nhỏ, gần như cái cách mà người thợ sửa xe vẫn
làm. Đặt tất cả trước mắt và tự hỏi:
- Mình muốn kể chuyện gì nhỉ?
- Điều gì mình quan tâm đến trong câu chuyện này?
- Trong nhân vật, có cái gì làm mình thích thú?
- Đoạn kết đã thực sự ấn tượng chưa?
- Cách kể chuyện đã hấp dân
Còn kịch bản thì sao? Chẳng thành vấn đề. Bạn viết xong kịch bản trong
vòng hai ngày. Viết một kịch bản chả có gì phức tạp cả. Chỉ cần ý tưởng hay
và bạn đã có ý tưởng trong đầu và ý tưởng này được mọi người khen là hay
và táo bạo. Nhưng thật kỳ cục, khi đọc kịch bản của bạn, nhiều thắc mắc cất
lên:
- Tôi không hiểu lắm đoạn kết.
- Thông điệp thật tối nghĩa.
- Nhân vật chính hành động không thật.
- Hơn nữa, khi đọc kịch bản thì không còn thaayshay và táo bạo
như lúc bạn kể câu chuyện kèm theo những động tác nữa.
Trước những phản ứng như vậy, bạn có cảm giác mình là một nghệ sĩ mà mọi
người không hiểu. Vì thế nên bạn dừng tất cả mọi chuyện lại. Sự chán
chường xâm chiếm bạn, và bạn cảm thấy đời mình két thúc ngay ở đây.
Thế nếu chỉ đơn giản vì bạn là người vội vã quá? Thế nếu chỉ đơn giản là bạn
muốn làm phim bằng mọi giá? Vậy thì ban hãy yên tâm, bạn không phải là
người duy nhất đâu. Đây là tình trạng phổ biến trong giới làm phim ngắn. Đó
là lý do khiến cho phần lớn các bộ phim vchir được coi xem là được thôi.
LÀM PHIM NGẮN KHÔNG CÓ NGHĨA LÀ LÀM NHANH
Bạn cần phải biết rằng viết một kịch bản giống như xây dựng một ngôi nhà
vậy. Nếu như bạn chỉ có một phòng tắm xinh xắn không có mái thì chả ai
muốn vào đó tắm cả.
Nhưng đừng vội hoảng. Có mất mát gì đâu vì bạn sẽ làm bộ phim của mình,
nếu như bạn chấp nhận làm lại từ đầu, xem xét lại từ đầu.
Hãy học cách dành thời gian cho công việc viết kịch bản, trau chuốt kịch ban
rnhw một người thợ đóng đồ gỗ quay bào nuột sản phẩm của mình vậy. Với
tất cả lòng trìu mến, sự bền bỉ và kiên nhẫn.
***
Chương 2: Ý tưởng của thế kỷ
Hồi tưởng: cách đây hai tháng, trên đường đến rạp chiếu phim bạn bất ngờ
thấy một người đàn ông trước điểm đỗ xe buýt với một bó hao trên tay. Anh
ta có vẻ lo âu. Hai tiếng sau anh ta vẫn đứng đó dưới cơn mưa rào, vẫn
nguyên tư thế với vẻ âu lo như vậy.
Bạn đã thấy hình ảnh này và rất muốn đưa vào kịch bản. Một, hai, ba, bạn đã
viết kịch bản liến một mạch.
Thế nhưng tại sao kịch bản của lại bị các nhà sản xuất từ chối? Tại sao mọi
người lại đánh giá là kịch bản của ban kém và không hấp dẫn.
Sau một tháng, được người thân và bạn bè khuyến khích, bạn gạt bỏ cái tôi
sang một bên và xem lại kịch bản của mình. Bạn đọc kỹ lưỡng lại từng cảnh
một, từng lời thoại một và đột nhiên bạn giật mình! Cảnh người đàn ông buồn
bã cầm bó hoa đã làm bạn thích thú bao nhiêu thì nay bỗng trở nên lạc lõng,
chẳng đầu, chẳng đuôi. Những cảnh kết nối thì nhạt nhẽo, chẳng có gì đặc
sắc.
Tóm lại mọi chuyện đã thay đổi hết cả, bạn còn chẳng hiểu mình muốn nói gì
nữa và muốn đi đến đâu nữa. Cuối cùng thì người đàn ông với bó hoa khốn
khổ thực sự chờ điều gì?
Chi tiết cuối cùng làm bạn lúng túng: Các nhà tài trợ yêu câu bạn phải nộp
KB tóm tắt. Nhưng bạn không tài nào có thể tóm tắt được phim của mình,
bạn không biết diễn tả một cách rõ ràng ý chính của phim.
Sự sợ hãi xâm chiếm bạn: Thế nếu như tất cả mọi người ,những nhà sản xuất
đã nhận ra đúng vấn đề? Thế nếu như KB của mình kém thật?
HÃY BÌNH TĨNH LẠI
Nếu như lúc đầu, ý tưởng của bạn làm bạn và những người xung quanh thích
thú thì có nghĩa nó không đến nỗi tệ như vậy. Nhưng một ý tưởng hay ban
đầu - thậm chí là đặc sắc - không có nghĩa là sẽ làm nên một KB hay. Chỉ
đơn giản là vì bạn đã vội vã đặt bút viết KB liền một mạch và bạn đã bỏ qua
vài điểm tạo nên cấu trúc của câu chuyện. Và chính những điểm đó là những
cái thiếu trong KB của bạn!
KỊCH BẢN: CHÚ Ý, NGUY HIỂM!
Như phần lớn các bạn bè là nhà biên kịch, một khí có ý tưởng trong đầu là
ngay lập tức bắt tay vào việc viết một kịch bản chi tiết. Thật là tiện, người ta
thấy liền câu chuyện thế nào. Lên trang, trình bày đẹp và thế là xong! Nhiệm
vụ đã hoàn thành! Hoan hô bạn vừa viết xong một KB phim ngắn nhưng chắc
chắn sẽ không thể là một phim hay. Bắt đầu bằng việc viết một kịch bản chi
tiết là sai lầm không được mắc phải.
Chú ý: Trong trường hợp phim chỉ dài 3 phút thì mới có thể viết KB chi tiết
từ đầu được vì câu chuyện hình thành trong đầu bạn. Nhưng lúc đó lại phát
sinh một mối nguy hiểm khác: đó là tất cả được dồn hết vào đoạn kết. Và cho
dù đoạn kết đã rất hay rồi thì nó vẫn có thể hấp dẫn hơn nếu như bạn trau
chuốt cả đoạn đầu.
NHỮNG NHÀ BIÊN KỊCH VỚI KB BẢN
Hãy lấy VD những nhà biên kịch viết KB cho phim truyện dài. Để làm phim
dài, rất ít trường hợp nhà biên kịch viết ngay KB chi tiết. Cách tiến hành
nhanh gọn này là không thể được đối với một KB dài 120 trang đồi hỏi. phải
suy nghĩ một cấu trúc kỹ lưỡng hơn.
Một số nhà biên kịch thường bắt tay vào viết luôn một mạch mà không có
KB tóm tắt vì họ đã phải suy nghĩ, lật đi lật lại caai chuyện của mình trong
đầu từ ... 5 năm nay! Trong suốt thời gian đó, chính cuộc sống đã cung cấp
cho họ một phần da thịt của bộ phim.
Như vậy không phải vì bộ phim của bạn ngắn mà bạn bỏ qua thao tác xây
dựng cấu trúc câu chuyện. Trong nghề biên kịch, 90% thành công đến từ khả
năng phân tích, xem xét kỹ lưỡng công việc của mình. Ngay cả một câu
chuyên chỉ dài có 30 giây thì suy nghĩ về câu chuyên đó cũng cần phải được
cày xới như với một bộ phim dài 90 phút.
Chắc chắn là với câu chuyện ngắn thì sẽ đỡ mất thời gian hơn, đỡ mất năng
lượng hơn, thế nhưng, một ý tưởng phim ngắn đôi khi còn gây khó khăn rắc
rối hơn một ý tưởng phim dài. Vấn đề là phải khai thác tối đa ý tưởng và
đạt được hiệu quả một cách nhanh nhất có thể được.
Vậy thì bạn cần phải quay trở lại những nguyên tắc cơ bản để xây dựng câu
chuyện. Có thể việc này sẽ khiến bạn mệt mỏi, cáu kỉnh nhưng hãy tự nhủ
rằng những phút giây mà bạn dành để xây dựng câu chuyện sẽ giúp cho bạn
nhìn nhận câu chuyện đó một cách rõ ràng hơn.
Chương 3: Cấu trúc lại câu chuyện
Bây giờ bạn ngồi trước KB của mình với vẻ mặt thật khốn khổ, KB này
giống như một bát phở thập cẩm. Bạn lo lắng tự hỏi làm thế nào để giải quyết
cái đống hổ đốn này. Bạn cảm thấy thật đơn đọc, viễn cảnh bấm máy ngày
càng xa dẫn. Sẽ chẳng bao giờ bạn được làm đạo diễn.
Bạn hãy bình tĩnh. Đơn giản vì bạn đã quên những kỹ thuật cơ bản của việc
viết KB. Đơn giản chỉ vì bạn quá bị ám ảnh bởi việc bấm máy quay. Bây giờ,
hãy nhận thức rõ ràng bạn không thể bỏ qua giai đoạn xây dựng một KB tốt.
Và ngay cả nếu người ta không nhắc đến những sự tìm tòi khám phá trong
cách kể chuyện của bạn khi trao giải thưởng cho bạn, thì bạn vẫn biết rằng ở
sâu trong tâm khảm mình, bạn rất biết ơn những tìm tòi khám phá đó.
Tác giả - Đạo diễn
Hiện nay, thường thì đạo diễn cũng chính là tác giả của bộ phim - hay nói
cách khác - đạo diễn cũng chính là người viết kịch bản.
Ở Mỹ, người ta trả hàng triệu USD cho công việc viết KB. Người ta không
ngần ngại đề nghị biên kịch viết đi viết lại, rồi thuê các các cố vấn để phục vụ
người viết. Ở Mỹ, KB có vai trò tối quan trọng, sẽ không thể làm gì nếu
không có KB tốt.
Và KB thì không thể ứng tác được. Với mong muốn chính đáng được làm
phim bằng mọi giá, bạn quên mất rằng, đầu tiên, mình phải đội mũ của nhà
biên kịch đã. Và bời vì chính bạn là người thực hiện KB của mình nên phải
làm sao cho KB phải thật rõ ràng, mạch lạc nhất có thể.
Động não một chút
Trong KB phim dài, nhà biên kịch không có thời gian khai thác triệt để tất cả
các tình huống trong các cảnh. Nhưng trong KB phim ngắn thì khác, công
việc duy nhất của bạn chính là ở chỗ đó. Nếu dùng một từ người Mỹ hay sử
dụng thì đó là từ MILKER - nghĩa là phải khai thác tối đa sự độc đáo của
câu chuyện, vắt kiệt cốt tủy của câu chuyện như công việc của một người
vắt sữa. Đó có thể gọi là nghệ thuật của phim ngắn. Đó chính là điều mà
người ta chờ đợi ở bạn.
Để xem xét lại câu chuyện, bạn cần phải dỡ tung nó ra, chia thành các phần
nhỏ, gần như cách mà một người thợ sửa xe vẫn làm. Đặt tất cả trước mặt và
tự hỏi:
- Mình muốn kể chuyện gì nhỉ?
- Điều gì làm mình quan tâm đến câu chuyện này?
- Trong nhân vật, có cái gì làm mình thích thú?
- Đoạn kết đã thực sự ấn tượng chưa?
- Cách kể chuyện đã hấp dẫn chưa?
Bạn sẽ thấy trên thực tế, diễn tiến của câu chuyện sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào
cảm xúc mà bạn dành cho câu chuyện của mình, dành cho các nhân vật và
dành cho cách xử lý câu chuyện. Sự quan tâm thích thú của khán giả cũng sẽ
nảy sinh từ đó.
Lời khuyên nhỏ: Đừng ngần ngại cầu viện sự giúp đỡ! Không có gì hào
hứng hơn là kể ra câu chuyện của mình. Người nghe sẽ là một tấm gương
phản chiếu những ý tương của bạn. Và bạn sẽ thấy là khi trao đổi, bạn sẽ sắp
xếp lại câu chuyện trong đầu mình một cách hợp lý hơn.
Nếu bạn không có ai để giúp thì có những cách sau:
- Ghi ra giấy tất cả những nảy sinh trong đầu, sắp xếp các ý tưởng
đó lại, kể cá khi đó là những ý tưởng ký cục nhất.
- Nói to và diễ hành động của nhân vật. Như vậy bạn sẽ thấy
những hành động mà bạn định gán cho nhân vật có hợp lý không.
- Ghi âm vào máy nếu bạn thấy khoogn ngại và tuần sau đó nghe
lại những ý tưởng của chính mình. Chắc chắn sẽ hiệu quả đấy.
Với cà nhân tôi thì tôi chọn phương pháp xây dựng dàn ý KB sơ lược trên
giấy. Viết những ý tưởng của mình chữ đen trên giấy trắng sẽ rất kích thích
sự tưởng tượng. Trang giấy trắng là một công cụ hỗ trợ hữu ích. Lúc đầu, bạn
sẽ thấy nó như tờ nháp, nhưng hãy tự nhủ là bạn muốn cho chúng tôi chính tờ
nháp đó! Thế thì những gì bạn sẽ chắt lọc từ một lô ý tưởng đó chỉ có lợi cho
KB của bạn mà thôi.
Để bắt đầu, bạn hãy tự hỏi điều gì làm bạn thích thú ở trong cảnh (người đàn
ông với bó hoa) mà bạn nhìn thấy. Hãy tự hỏi tại sao bạn lại muốn kể lại cảnh
đó, và muốn làm phim kể về chuyện đó. Bằng cách tự đặt câu hỏi về những
gì mà một hình ảnh khơi gợi trong bạn, chắc chắn bạn sẽ tìm thấy những suy
nghĩ, thậm chí là những ý tưởng hay. Nhân vật này làm bạn xúc động, như
vậy là bạn đã hóa thân vào nhân vật. Đến lượt mình, bạn phải làm sao để khơi
gợi những ccamr xúc như vậy trong lòng khán giả. Chúng ta sẽ thấy, trong
điện ảnh nhân vật có vai trò định hướng cảm xúc quan trọng như thế nào.
Nhưng trước hết, bạn hãy làm nhiệm vụ sắp xếp trật tự các ý tưởng. Hãy tìm
những hướng đi khác nhau.
Bài tập thực hành
Hãy tưởng tượng đây là một tờ giấy nháp, bạn hãy thả sức tư duy, hãy ghi ra
tất cả nhưng suy nghĩ chợt nảy sinh trong đầu, tất cả những khả năng thích
hợp với ý tưởng của bạn, với hình ảnh hoặc tình huống ban đầu mà bạn đã
thấy. Sau đso bạn sẽ lựa chọn.
Một người đàn ông chờ đợi dưới cơn mưa với bó hoa trên tay
Ý tưởng:
- Anh ta đến chỗ hẹn với cô bạn gái cùng văn phòng, nhưng cô ấy e ngại một
mối quan hệ tính cảm công vụ ẩn chưa nhiều trắc ẩn nên cô ấy không đến
chỗ hẹn (quá cổ điển)
- Người đàn ông có một cuộc hẹn do văn phòng môi giới tình cảm sắp xếp, cô
gái không đến chỗ hẹn vì cô ấy đã thấy ảnh của anh ta. (cần phải suy nghĩ
thêm)
- Người đàn ông chờ bạn gái của mình, cô ấy muôn bỏ anh ta nhưng không
dám (cũ rích)
- Người đàn ông là một người bán hoa, anh phải giao hàng nhưng đánh mất
địa chỉ (tóm lại, dù sao thì...)
- Người đàn ông bị bệnh tâm thần phân lập, khi anh ta có một bó hao trên
tay, anh ta cứ nghĩ mình là một người bán hoa (hừm..)
- Người đàn ông nhận được bó hoa của một người phụ nữ vừa cãi nhau với
người yêu, anh ta xúc động và đứng nguyên tại chỗ (không đến nỗi nào)
- Người đàn ông, ...ờ...
Thôi được, bạn không thể tìm ra thêm một ý tưởng nào nữa, tất cả những ý
tưởng này đối với bạn thật nhạt nhẽo, cho dù một số hướng dẫn đã bắt đầu lộ
diện. Vậy thì hãy chuyển sang một kỹ thuật khác mà tôi khuyên các bạn nên
sử dụng mỗi khi các bạn tưởng tượng câu chuyện của mình và kết quả đã
chứng minh là rất khả quan: hãy bắt đầu tưởng tượng đoạn kết.
Phần Hai: Cấu trúc của câu chuyện
Chương 1: Nguyên tắc ba hồi
Bây giờ thì tất cả đã trở lên rõ ràng đối với bạn, bạn đã xây dựng được ba
phần của câu chuyện, bạn không đi chệch chủ đề và có một cách độc đáo để
kể câu chuyện cho người xem.
Tuy nhiên, thật kỳ lạ, những người thân xung quanh bạn vẫn còn nhiều vấn
đề phải bàn. Phần giữa của câu chuyện hơi dài, phần kết lại quá nhanh, phần
đầu không được năng động lắm. Thiếu cái gì đó mạnh mẽ và rồi mất nhiều
thời gian vòng vo để bắt đầu vào câu chuyện. Người ta có cảm giác là mọi
thứ đã có trong câu chuyện rồi, nhưng trình tự không được hợp lý lắm, tóm
lại là còn thiếu tính hiệu quả.
Cái mà bạn thiếu đó chính là cái xương sống của bộ phim, và để làm được
điều đó, cần phải tuân theo các nguyên tắc.
NGHỆ THUẬT VIẾT
Thật buồn cười, nhưng bạn vẫn nghĩ rằng mình kể chuyện hay. Vậy thì hãy
nghĩ lại xem! Hãy nhớ lại tin vắn mà bạn đã nghe thấy trên đài phát thanh và
đã làm bạn rất thích thú. Bạn đã kể lại tin vắn đó cho những người thân của
mình. Bạn hãy nhớ lại xem bạn dã thêm mắm thêm muối như thế nào, kích
thích sự chú ý bằng những tình tiết hấp dẫn nào để kết thúc trong sự tán
thưởng của mọi người.
Với kịch bản cũng y hệt như thế, có một cấu trúc giúp chúng ta nắm giữ kịch
tính cho câu chuyện.
Nghệ thuật viết kịch bản ngày nay là di sản được thừa hưởng từ nhà triết học
Hy Lạp Aristote (384 - 322 trước Công Nguyên). Trong cuốn sách của ông
có nhan đề "Thi ca", ông đã định nghĩa những nền tảng cơ bản của nghệ thuật
viết kịch.
Đối với Aristote, nghệ thuật viết kịch chính là bắt chước cuộc sống và cuộc
sống được xây dựng từ những mục tiêu phải đạt được, từ những trở ngại khó
khăn phải vượt qua. Cuộc sống chứa đựng vô vàn những điều bất ngờ, và
chính điều đó làm cho cuộc sống luôn tràn đầy hứng khởi.
Viết kịch, đó gần như là tái tạo cuộc sống, nhưng tái tạo lại cuộc sống đòi hỏi
phải nắm vuwnsgxvaif nguyên tắc cơ bản của nghệ thuật viết kịch, cũng như
người họa sĩ cần phải biết các nguyên tắc về bố cục để vẽ lên một bức tranh.
Syd Field, một nhà lý thuyết học người Mỹ đã xây dựng một sơ đồ mẫu về
cấu trúc một vở kịch mà phần lớn các nhà biên kịch trên thế giới vẫn sử dụng
(sẽ được đề cập đến ở phần sau). Bản thân chúng ta ít nhiều cũng đều có sơ
đồ cấu trúc đó ở trong đầu, tùy theo văn hóa nghe nhìn của mỗi người và tư
cách khi họ kể chuyện.
Trong quá trình viết, nên thỉnh thoảng xem lại sơ đồ này, như thế bạn có thể
trau chuốt hơn kịch tính của câu chuyện và vứt bỏ đi những chi tiết rườm rà
làm ô nhiễm kịch bản, những chi tiết mà tất cả chúng ta luôn có xu hướng
nhồi nhét vào khi viết kịch bản.
Mục đích của cấu trúc ba hồi và những yếu tố mang tính kịch là giúp bạn đi
vào vấn đề cốt lõi - hay nói cách khác là kể câu chuyện của mình một cách
hiệu quả nhất có thể được.
Nếu như bạn sợ rằng làm như vậy sẽ giam mình trong một cái xiềng, và nếu
bạn vẫn còn phản đối khái niệm xây dựng cấu trúc kịch bản thì hãy xem lại
những kiệt tác điện ảnh được xây dựng theo nguyên tắc ba hồi. Hãy lấy sơ đồ
được đưa ra ở dưới đây và sử dụng làm thước đo để phân tích các bộ phim
mà bạn yêu thích nhất, bạn sẽ thấy rằng: tôi nói đúng!
MỘT CÔNG CỤ ĐỂ CẤU TRÚC KỊCH BẢN
Cấu trúc ba hồi không phải là một xiềng xích, cũng không phải là một công
thức kỳ diệu, hiệu quả mà nó mang lại là giữ được sự chú ý của khán giả vào
câu chuyện của bạn, và đó là một điểm hết sức quan trọng của phim ngắn, để
nó khác với tất cả các phim khác.
Cấu trúc ba hồi gồm: Phần đầu, phần giữa, phần cuối - và nó được hiểu như
đúng tên gọi của nó!
Bạn đã xây dựng cấu trúc ba hồi khi tóm tắt kịch bản. Bây giờ bạn sẽ phải
học: Cách đặt vấn đề, Phát triển vấn đề và Giải quyết vấn đề.
Trong mỗi hồi lớn này, những yếu tố kịch tính sẽ giúp bạn cấu trúc câu
chuyện của mình:
Biến cố khởi đầu
Những nút thắt kịch tính lớn
Cao trào
Ghi chú: Sơ đồ ba hồi theo chiều ngang là một cách để nhắc nhở với bạn là
trong câu chuyện của bạn, phải làm sao để kịch tính tăng dần và cao trào là
đỉnh điểm của câu chuyện.
Đối với một bộ phim ngắn khoảng 20 phút, chúng ta có thể chia như thế này:
Đặt vấn đề dài khoảng 4 phút
Phát triển vấn đề dài khoảng 14 phút
Giải quyết vấn đề dài khoảng 2 phút
Vì những lý do logic đơn giản, chúng ta đồng ý với nhau rằng phần đặt vấn
đề phải nhanh, phát triển vấn đề cần phải dài hơn để xây dựng câu chuyện và
diễn biến của câu chuyên, rồi giải quyết vấn đề phải rất nhanh.
Việc phân chia này có tính chất ví dụ tương đối. Chính bạn phải tính toán
việc phân chia đó, tùy thuộc vào độ dài của bộ phim mà bạn muốn làm. Bạn
hoàn toàn có thể áp dụng sơ đồ này cho một bộ phim dài 2 phút cũng như
một bộ phim dài 90 phút.
Sau đây là cấu trúc chi tiết của hai phim ngắn viết rất tốt. Hãy xem các tác giả
đã áp dụng nguyên tắc ba hồi và những yếu tố kịch như thế nào.
MÙA DI CƯ __________________________________
“Mùa di cư” là bộ phim hoạt hình của đạo diễn Iouri Tcherenkov (1995). Ông
kể cho chúng ta về chuyến phưu lưu hài hước của một chú chim di cư bị lạc
đàn trong mây mù. Sau một loạt những biến cố, nó tìm thấy đàn của mình.
Nhưng những chú chim chợt nhận ra là trên thực tế, chúng đã quay trở lại
điểm xuất phát ban đầu: Đám mây mù đã làm chúng mất phương hướng!
Chúng ta có thể mổ sẻ bộ phim như thế này:
1. Hồi 1 (1 phút): Chú chim (nhân vật chính) đậu trên cành với đàn chim
của nó. Cây trụi lá, đang là cuối mùa thu. Trong ánh mặt trời, những
đàn chim đang sải cánh. Bắt đầu mùa di cư. Những chú chim trên cành
và cả nhân vật chính của chúng ta bay theo những đàn chim trên trời.
Biến cố khởi đầu: trên đường bay, một đám mây mù lớn đột nhiên xuất
hiện. Đập cánh cũng vô ích, nhân vật của chúng ta bị đám mây mù bao
phủ. Nút thắt đầu tiên: giờ đây mục tiêu của chú chim là phải tìm lại
được đàn của mình.
2. Hồi 2 (6 phút): Để làm được điều đó, chú chim phải vượt qua bao trở
ngại (những biến cố) đẩy xung đột (đặc biệt, nó có cảm giác mất hết
bình tĩnh vì tất cả mọi chuyện xảy đến với nó đều bị đảo lôn cả). Nút
thắt thứ 2: nó tìm được một con chim trong đàn. Con chim này sẽ giúp
nó tìm được đàn chim chứ? Không, con chim này cũng đang bị lạc như
nó và cuối cùng lại trở thành một gánh nặng cho nó. Chú chim của
chúng ta lại phải tiếp tục tìm lại đường bay. Cao trào: cuối cùng, với sải
cánh cuối cùng, nhân vật chính của chúng ta và người bạn của đường
không may mắn đã thoát ra khỏi đám mây mù và tìm thấy đàn của
mình.
3. Hồi 3 (1 phút): kết thúc hết sức bất ngờ, đàn chim bỗng nhận ra rằng
chúng lại quay lại điểm xuất phát ban đầu. Bị xô dạt bởi đám mây mù,
những chú chim thực ra đã thực hiện hành trình ngược lại! (Lưu ý là
bảng chữ cuối cùng cũng chạy ngược lại)
SÓNG DỘI___________________________________
(Thời gian: 13 phút)
“Sóng dội”, bộ phim của đạo diễn Thierry Aguila (1996) kể câu chuyện về
hai anh em tìm cách dựng lại hiện trường một vụ tai nạn từ một vụ tai nạn, và
cuối cùng, họ bị kết án là thủ phạm của một vụ giết người mà họ không phạm
phải.
1. Hồi 1 (2 phút): Hai anh em (Patrich và Serge) và người bạn tên là Luc
đi câu cá trên một hòn đảo gần Marseille. Serge bỗng nhiên thấy nặng ở
cần câu, đó là một con cá tráp lớn. Patrick cố gắng dùng vợt để lôi con
cá lên, nhưng cậu quá vụng về và để tuột mất con cá (Đó là biến cố
khởi đầu). Serge không kiềm chế được và bắt đầu ẩu đả với em. Luc
chạy lại can họ nhưng bị xô đẩy và ngã lộn cổ rồi bị chết. Patrick muốn
báo cảnh sát, nhưng Serge sợ rằng cảnh sát sẽ không tin đó là một tai
nạn: tình huống xảy ra khó tin quá. (Nút thắt đầu tiên) Serge quyết định
che dấu tai nạn bằng cách dựng lên một tai nạn thực sự. Đó là mục đích
của Serge (và cũng là của Patrick, cậu miễn cưỡng phải nghe theo
Serge).
2. Hồi 2 (10 phút): Nhưng kể từ lúc đó, tất cả mọi chuyện bắt đầu trở lên
tồi tệ. Vụ dàn dựng trở thành thảm họa. Đầu tiên, hai anh em ném xác
từ trên cáo xuống để làm cho người khác tin rằng Luc chết vì tai nạn,
nhưng cái xác lại không rơi xuống đúng chỗ thấp cần thiết. Sau đó, họ
đẩy Luc bằng một mái chèo nhưng mái chèo lại rơi tuột xuống biển,
máu rơi ở khắp nơi, dây đồng hồ của Luc cũng rơi xuống nước. Thế là
Serge dùng dao đâm vào người Luc nhiều nhát để người ta nghĩ anh ta
bị tấn công. (Nút thắt thứ hai) Patrick lưu ý rằng họ đang ở trên một
hòn đảo. Nếu họ đẩy thuyền rời đảo thì mọi người sẽ đặt câu hỏi: lúc
đến đây, Luc đã đi bằng gì? (Cao trào) Họ mang xác của người bạn lên
thuyền và nhét đầy đá vào đó rồi ném cái xác xuống biển. Nhưng họ đã
bị cảnh sát bắt.
3. Hồi 3 (1 phút): Ở sở cảnh sát, viên trung úy đọc cho Patrick lời khai
của nhân chứng. Đó là một sự giải thích rõ ràng và trung thực về thảm
họa. Patrick bàng hoàng và ký vào biên bản.
--------------------------------------------
Một cấu trúc 3 hồi được coi là thành công khi khán giả không nhận thấy thấy
sự phân chia đó. Nếu họ đoán ra các phần cấu trúc đó thì đó là sự thất bại. Tất
cả công việc của người viết kịch bản là tìm cách làm cho câu chuyện của
mình phong phú vừa đủ độ để hấp dẫn khán giả./.
Chương 2: Hồi thứ nhất: Đặt vấn đề
Hồi thứ nhất tạo thành phần đầu của câu chuyện. Chính phần này đặt câu
chuyện của bạn lên đường ray và đẩy đi. Hồi thứ nhất gồm có ba phần sau:
Đặt vấn đề
Biến cố khởi đầu
Nút thắt đầu tiên
Như các bạn đã thấy trong sơ đồ, hồi thứ nhất rất ngắn, và còn ngắn hơn nữa
trong những phim có kết thúc bất ngờ. Như vậy cần phải xây dựng một cách
khéo léo để kéo khán giả theo đường đi của câu chuyện.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Phần đặt vấn đề tạo nên những phút đầu tiên của bộ phim. Đó là thời điểm
mà bạn cần giới thiệu với người xem những sự kiện đã diễn ra trước phần đầu
của câu chuyện. Không thể nào bắt kịp với câu chuyện nếu như không cung
cấp cho người xem một vài yếu tố tín hiệu để họ có thể dựa vào đó mà hiểu.
Đặt vấn đề cần phải rõ ràng và cụ thể. Hãy cung cấp cho người đọc những cái
cần thiết tối thiểu để giúp họ hiểu được chuyện gì sẽ diễn ra. Không cần
nhiều hơn. Đừng kể cho chúng tôi tất cả cuộc sống của nhân vật chính từ A
đến Z. Hãy giữ lấy để xây dựng những biến cố mới hay những bí ẩn trong
phát triển câu chuyện.
Trong vài phút, hoặc vài giây, bạn bắt buộc phải cung cấp cho chúng tôi
những thông tin chủ yếu về:
Thể loại phim (hành động, hài, tình cảm, ...)
Chủ đề và dề tài của phim (có phải một bộ phim về ô nhiễm môi
trường hay về nỗi cô đơn tình cảm ở Paris?)
Nhân vật của bạn (hèn nhát, dũng cảm, bị tật, tốt bụng, ...)
Tất nhiên không phải là lần lượt trả lời hết những câu hỏi trên bằng cách trả
lời mỗi câu hỏi trong một cảnh riêng. Tất cả các thông tin có thể được trả lời
bằng một cảnh duy nhất, thậm chí một hình ảnh duy nhất mà thôi. Ví dụ: Một
bộ phim nói về nghiện rượu, chỉ cần cảnh: một người đàn ông ngồi một mình
trong bóng tối với một chai rượu trống rỗng trên tay. Trong vòng mười giây
bạn đã cung cấp cho người xem chủ đề của phim (sự nghiện ngập), đặc điểm
nhân vật (một người đàn ông hết tiền, cô đơn) và thể loại phim (chắc chắn
không phải phim hài).
Hãy tránh xa những đoạn độc thoại dài dòng để giải thích. Hãy thay vào đó
bằng một cảnh tượng trưng, mang nhiều ý nghĩa. Đừng có quên sức khơi gợi
của điện ảnh: “Điện ảnh, trước hết và quan trọng nhất là hình ảnh, âm thanh
và hành động”./.
(Còn nữa)
