Bổ sung một loài trang mới cho hệ thực vật Việt Nam: Kandelia Obovata Sheue, Liu & Yong (Dựa trên những dấu hiệu về hình thái, cấu tạo của cơ quan sinh dưỡng)

30(2): 40-44 T¹p chÝ Sinh häc 6-2008<br /> <br /> <br /> <br /> Bæ sung mét loµi trang míi cho hÖ thùc vËt viÖt nam:<br /> KANDELIA OBOVATA SHEUE, LIU & YONG (dùa trªn nh÷ng dÊu hiÖu<br /> vÒ h×nh th¸i, cÊu t¹o cña c¬ quan sinh d−ìng)<br /> <br /> NguyÔn ThÞ Hång Liªn, Lª ThÞ ¸nh<br /> <br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> <br /> Trong c¸c nghiªn cøu tõ tr−íc ®Õn nay, c¸c ®ång thêi còng lµ hai loµi trang kh¸c nhau ë<br /> t¸c gi¶ ®Òu cho r»ng chi Kandelia (DC) Wight miÒn B¾c vµ miÒn Nam ViÖt Nam (nh÷ng vÊn ®Ò<br /> & Arn. thuéc hä §−íc (Rhizophoraceae) chØ cã mµ c¸c t¸c gi¶ trªn ch−a ®Ò cËp ®Õn), gãp phÇn<br /> mét loµi duy nhÊt lµ Kandelia candel (L.) Druce bæ sung nh÷ng dÉn liÖu gi¶i phÉu vÒ cÊu t¹o cña<br /> [1, 3, 5, 9, 11]. Loµi nµy cã ph¹m vi ph©n bè 2 loµi trang nµy.<br /> kh¸ réng, hÇu nh− n¬i nµo cã rõng ngËp mÆn, ë<br /> ®ã cã nã. Tuy nhiªn, n¨m 2004, mét sè t¸c gi¶ I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> Xin-ga-po vµ §µi Loan (Trung Quèc) phèi hîp<br /> nghiªn cøu b»ng ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh sè l−îng 1. §èi t−îng<br /> thÓ nhiÔm s¾c (TNS) cña c¸c quÇn thÓ trang ë 2 quÇn thÓ trang sinh tr−ëng ë miÒn B¾c vµ<br /> nh÷ng khu vùc kh¸c nhau, ®· cho kÕt qu¶ thËt miÒn Nam ViÖt Nam.<br /> bÊt ngê, ph¸t hiÖn 2 loµi Kandelia cã sè l−îng 2. §Þa ®iÓm<br /> TNS kh¸c nhau. C¸c quÇn thÓ trang cã kh¶ n¨ng<br /> chÞu l¹nh chñ yÕu ph©n bè ë Trung Quèc (Qu¶ng Rõng ngËp mÆn ë huyÖn Giao Thuû, tØnh<br /> T©y, H¶i Nam, §µi Loan, Hång K«ng) vµ NhËt B¶n Nam §Þnh vµ rõng ngËp mÆn ë huyÖn CÇn Giê,<br /> (®¶o Yaku vµ Ryukyus) thuéc loµi Kandelia thµnh phè Hå ChÝ Minh.<br /> obovata Sheue, Liu & Yong, cßn c¸c quÇn thÓ trang 3. Ph−¬ng ph¸p<br /> kh«ng cã kh¶ n¨ng chÞu l¹nh chñ yÕu ph©n bè ë Chóng t«i sö dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®iÓn<br /> Bru-n©y, Ên §é, In-®«-nª-xi-a, Ma-lai-xia, Th¸i h×nh ®Ó nghiªn cøu h×nh th¸i, gi¶i phÉu c¬ quan<br /> Lan, Mi-an-ma.... thuéc loµi Kandelia candel (L.) sinh d−ìng cña c¬ thÓ thùc vËt.<br /> Druce [2].<br /> II. KÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> ViÖt Nam n»m hoµn toµn trong vµnh ®ai<br /> nhiÖt ®íi B¾c b¸n cÇu, gÇn trung t©m cña khu 1. H×nh th¸i vµ cÊu t¹o l¸ cña hai loµi trang<br /> vùc giã mïa §«ng Nam ¸, lµ vïng chuyÓn tiÕp a. H×nh th¸i<br /> gi÷a c¸c luång thùc vËt di c− tõ In-®«-nª-xi-a vµ<br /> Ên §é lªn, tõ Trung Quèc xuèng, do ®ã cã ®é L¸ cña 2 loµi trang ®Òu cã mµu xanh ®Ëm;<br /> ®a d¹ng sinh häc cao [10]. C¸c quÇn thÓ trang phiÕn l¸ h×nh trøng; mÐp nguyªn; ®Ønh l¸ b»ng<br /> (Kandelia) ph©n bè kh¾p tõ miÒn B¾c ®Õn miÒn hoÆc h¬i lâm xuèng; g©n kiÓu l«ng chim. L¸<br /> mäc ®èi, tËp trung ë phÝa ®Ønh cña cµnh.<br /> Nam. Sau nhiÒu n¨m theo dâi, nghiªn cøu,<br /> chóng t«i nhËn thÊy c¸c quÇn thÓ trang ë miÒn Tuy nhiªn, kÝch th−íc l¸ cña 2 loµi cã mét<br /> B¾c vµ miÒn Nam ViÖt Nam cã rÊt nhiÒu ®iÓm sè ®iÓm kh¸c biÖt nh− chiÒu dµi, chiÒu réng l¸<br /> kh¸c biÖt vÒ kÝch th−íc cña th©n c©y, kÝch th−íc cña loµi K. candel (quÇn thÓ trang ë miÒn Nam)<br /> cña l¸, ®Æc biÖt lµ thêi gian ra hoa, kÕt qu¶, kÝch th−êng lín h¬n h¼n cña loµi K. obovata (h×nh<br /> th−íc cña trô mÇm... [5, 7, 8]. Sau khi tham 1); chiÒu dµi trung b×nh cña l¸ cña K. candel vµo<br /> kh¶o c«ng tr×nh nghiªn cøu cña nhãm t¸c gi¶ kho¶ng 6-16 cm nh−ng cña K. obovata chØ ®¹t<br /> Sheue, Liu & Yong [2], chóng t«i quyÕt ®Þnh 6-10 cm. Sè cÆp g©n cÊp 1 cña chóng còng kh¸c<br /> t×m hiÓu nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt vÒ h×nh th¸i, cÊu nhau, cña K. candel cã 8-11 (cã khi ®Õn 13) cßn<br /> t¹o cña c¬ quan sinh d−ìng cña 2 quÇn thÓ trang cña K. obovata chØ lµ 5-8 cÆp.<br /> 40<br />  n−íc. §©y lµ ®Æc ®iÓm chung cña phÇn lín c¸c<br /> loµi c©y ngËp mÆn.<br /> Trªn bÒ mÆt l¸ cña 2 loµi cã nh÷ng tuyÕn<br /> ch−a x¸c ®Þnh mµ tr−íc ®©y Hutching &<br /> Saenger [4] ®· gäi ®ã lµ nh÷ng “lç tho¸t n−íc”.<br /> Qua nghiªn cøu, chóng t«i nhËn thÊy khã cã thÓ<br /> coi ®ã lµ nh÷ng lç tiÕt n−íc ®−îc, bëi kh«ng cã<br /> hiÖn t−îng ø giät vµ còng kh«ng thÊy chóng cã<br /> mèi liªn quan víi nh÷ng m¹ch gç (h×nh 2, 3).<br /> §©y lµ nh÷ng tæ chøc cã h×nh th¸i, cÊu t¹o kh¸<br /> gièng lç vá trªn bÒ mÆt cña trô mÇm cña loµi<br /> H×nh 1. H×nh th¸i, kÝch th−íc cña l¸, l¸ kÌm vµ c©y nµy. Cã lÏ, ®Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng trao ®æi<br /> qu¶ cña K. obovata (tr¸i) vµ K. candel (ph¶i) khÝ do cã thêi gian dµi bÞ ngËp triÒu, bªn c¹nh<br /> sè l−îng lç khÝ lín, l¸ cña mét sè loµi c©y ngËp<br /> b. CÊu t¹o mÆn ®· h×nh thµnh lç vá ch¨ng (bëi nh÷ng tæ<br /> - BiÓu b×: cÊu t¹o biÓu b× cña l¸ cña hai loµi chøc nh− thÕ nµy cã ë c¶ l¸ ®−íc vµ l¸ vÑt). Tuy<br /> trang cã mét sè ®iÓm gièng nhau nh−: lç khÝ chØ nhiªn, sù cã mÆt cña lç vá trªn l¸ c©y lµ ®iÒu tõ<br /> cã ë mÆt d−íi l¸, mÆt trªn l¸ hoµn toµn kh«ng x−a cho ®Õn nay ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu<br /> cã; v¸ch ngoµi cña tÕ bµo biÓu b× cã tÇng nµo ®Ò cËp tíi; do ®ã, ®©y lµ vÊn ®Ò cÇn ®−îc<br /> cuticun kh¸ dµy; d−íi biÓu b× cã tÇng h¹ b× ph¸t tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó ®−a ra nh÷ng kÕt luËn<br /> triÓn cïng gãp phÇn h¹n chÕ qu¸ tr×nh tho¸t h¬i chÝnh x¸c vµ cô thÓ.<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> 2<br /> 3<br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 2. C¾t ngang “tuyÕn” cña l¸ H×nh 3. CÊu t¹o “tuyÕn” cña l¸ K. obovata khi<br /> K. obovata (× 100) bãc biÓu b× (× 400). 1. BiÓu b×; 2. MiÖng tuyÕn;<br /> 1. M« mÒm thÞt l¸; 2. TuyÕn ch−a x¸c ®Þnh 3. C¸c tÕ bµo viÒn quanh tuyÕn.<br /> 3<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> <br /> 3<br /> <br /> <br /> H×nh 4. MËt ®é lç khÝ vµ tuyÕn ch−a x¸c ®Þnh trªn H×nh 5. MËt ®é lç khÝ trªn biÓu b× mÆt d−íi cña<br /> biÓu b× mÆt d−íi cña l¸ K. obovata (× 100) l¸ K. candel (× 100)<br /> 1. lç khÝ; 2. biÓu b×; 3. tuyÕn ch−a x¸c ®Þnh 1. Lç khÝ; 2. BiÓu b×.<br /> 41<br />  1<br /> <br /> <br /> 2<br /> <br /> <br /> 3<br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 6. H×nh th¸i lç khÝ, sè l−îng tÕ bµo quanh H×nh 7. H×nh th¸i lç khÝ, sè l−îng tÕ bµo quanh<br /> lç khÝ vµ tÕ bµo biÓu b× mÆt d−íi cña lç khÝ vµ tÕ bµo biÓu b× mÆt d−íi cña<br /> l¸ K. obovata (× 400) l¸ K. candel (× 400)<br /> 1. lç khÝ; 2. tÕ bµo quanh lç khÝ; 3. biÓu b×. 1. lç khÝ; 2. tÕ bµo quanh lç khÝ; 3. biÓu b×.<br /> <br /> <br /> Bªn c¹nh mét sè ®Æc ®iÓm chung nh− trªn, ± 10,21 µm. C¸c tÕ bµo m« giËu ë mÆt d−íi cña<br /> hai loµi trang cã mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. l¸ th−êng s¾p xÕp kh«ng liªn tôc, do hÖ thèng<br /> KÝch th−íc biÓu b× cña K. obovata trªn l¸t c¾t khoang chøa khÝ ph¸t triÓn (h×nh 8).<br /> ngang cña l¸ kho¶ng 26,38 ± 1,42 µm cßn cña<br /> K. candel lµ 24,32 ± 1,25 µm. MËt ®é lç khÝ<br /> cña K. obovata: 700,23 ± 25,56 lç khÝ/mm2,<br /> 1<br /> cßn cña K. candel: 375,88 ± 24,64 lç khÝ/mm2.<br /> Sè tuyÕn ch−a x¸c ®Þnh ë mÆt d−íi cña l¸ 2<br /> K.obovata còng nhiÒu h¬n h¼n cña K. candel 3<br /> (h×nh 4, 5). 4<br /> MÆc dï ®Òu cã kiÓu lç khÝ h×nh h¹t ®Ëu, 5<br /> v¸ch tÕ bµo dµy kh«ng ®ång ®Òu nh−ng h×nh<br /> th¸i lç khÝ cña hai loµi rÊt kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ<br /> sè l−îng vµ c¸ch s¾p xÕp cña c¸c tÕ bµo quanh<br /> lç khÝ (h×nh 6, 7). Sè l−îng tÕ bµo quanh lç khÝ<br /> cña K. obovata th−êng lµ 5-7 vµ xÕp theo h×nh H×nh 8. CÊu t¹o l¸ K. obovata (× 40) c¾t ngang<br /> bÇu dôc, cßn cña K. candel vµo kho¶ng 8-9 vµ 1. biÓu b× trªn vµ h¹ b× trªn; 2. m« giËu trªn; 3. bã<br /> xÕp theo h×nh trßn rÊt râ rµng (h×nh 6, 7). dÉn; 4. m« khuyÕt; 5. m« giËu d−íi, chóng s¾p xÕp<br /> kh«ng liªn tôc do cã nh÷ng khoang chøa khÝ lÉn vµo.<br /> - M« giËu<br /> Gièng nh− phÇn lín c¸c loµi c©y ngËp mÆn 2. CÊu t¹o th©n cña hai loµi trang<br /> kh¸c, c¶ hai loµi trang ®Òu cã hÖ thèng m« giËu<br /> PhÇn th©n non cña c¶ hai loµi ®Òu kh«ng<br /> ph¸t triÓn, tuy møc ®é ph¸t triÓn ë hai loµi lµ<br /> trßn; chóng th−êng h¬i cã d¹ng «van; cÊu t¹o<br /> kh¸c nhau. Mét sè t¸c gi¶ [5, 6, 9] cho r»ng l¸<br /> ph©n râ phÇn vá vµ phÇn trô; c¸c bã dÉn s¬ cÊp<br /> cña Kandelia chØ cã m« giËu ë mÆt trªn, mÆt<br /> t¹o thµnh d¶i kh«ng liªn tôc, c¸ch nhau nh÷ng<br /> d−íi kh«ng cã. Qua nghiªn cøu, chóng t«i nhËn kho¶ng kh¸ ®Òu ®Æn. Tuy nhiªn, cÊu t¹o th©n<br /> thÊy, c¶ hai loµi ®Òu cã kho¶ng 3-4 líp m« giËu<br /> thø cÊp cã mét sè ®iÓm kh¸c biÖt nh−: m« mÒm<br /> ë mÆt trªn cña l¸, ®é dµy cña tÇng nµy trªn d−íi<br /> ruét cña K. candel sím ho¸ gç vµ ho¸ gç rÊt<br /> 200 µm; tÇng m« giËu cña K. candel th−êng Ýt<br /> nhiÒu so víi cña K. obovata. Bªn c¹nh ®ã, trong<br /> h¬n cña K. obovata kho¶ng 1 líp tÕ bµo.<br /> thµnh phÇn cÊu t¹o cña hÖ thèng dÉn, sîi xylem<br /> Riªng ®èi víi K. obovata, m« giËu cßn ph©n cña K. candel nhiÒu h¬n rÊt nhiÒu so víi cña<br /> bè ë c¶ mÆt d−íi cña l¸; sè líp m« giËu ë mÆt K. obovata. §−êng kÝnh lßng m¹ch xylem cña<br /> d−íi th−êng cã 1-2 líp tÕ bµo, dµy kho¶ng 87,50<br /> 42<br /> K. candel vµo kho¶ng 23,75 ± 2,50 µm cßn cña K. obovata kho¶ng 32,00 ± 2,35 µm (h×nh 9).<br /> a b<br /> 1<br /> <br /> 2<br /> 2<br /> <br /> 3<br /> 3<br /> H×nh 9. CÊu t¹o, c¸ch s¾p xÕp sîi xylem, m« mÒm xylem, m¹ch xylem<br /> cña hai loµi K. candel (a) vµ K. obovata (b) (x400)<br /> 1. sîi xylem; 2. m« mÒm xylem; 3. m¹ch xylem.<br /> <br /> 3. VÕt l¸ cña 2 loµi trang t−¬ng ®èi ®ång ®Òu vµ ph©n bè ®Òu ®Æn quanh<br /> th©n (h×nh 10) cßn ®èi víi K. candel, c¸c vÕt l¸<br /> VÕt l¸ lµ phÇn nèi liÒn gi÷a hÖ thèng dÉn cña<br /> cã kÝch th−íc kh«ng ®Òu, th−êng cã hai vÕt kh¸<br /> th©n vµ hÖ thèng dÉn cña l¸ t¹i c¸c mÊu. Sè<br /> lín ®i kÌm víi mét vÕt nhá (h×nh 11). Sè l−îng<br /> l−îng vÕt l¸ cña hai loµi hÇu nh− kh«ng kh¸c<br /> m¹ch dÉn trong c¸c bã lín nhiÒu h¬n h¼n so víi<br /> nhau nh−ng cÊu t¹o bã dÉn cña vÕt l¸ l¹i kh¸c<br /> c¸c vÕt kh¸c (h×nh 11).<br /> nhau. §èi víi K. obovata, c¸c vÕt cã kÝch th−íc<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> <br /> 2 3<br /> <br /> 3 2<br /> 4 4<br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 10. CÊu t¹o vÕt l¸ cña K. obovata H×nh 11. CÊu t¹o vÕt l¸ cña K. candel<br /> 1. cÊu t¹o chi tiÕt bã dÉn cña vÕt l¸; 2. vÕt l¸; 1. cÊu t¹o chi tiÕt bã dÉn cña vÕt l¸; 2. vÕt l¸;<br /> 3. hÖ dÉn cña th©n; 4. khe l¸. 3. hÖ dÉn cña th©n; 4. khe l¸.<br /> <br /> III. KÕt luËn chóng t«i nghiªn cøu kÕt hîp víi nh÷ng nghiªn<br /> cøu vÒ sè l−îng thÓ nhiÔm s¾c cña c¸c nhµ khoa<br /> Hai quÇn thÓ Kandelia ph©n bè ë hai vïng häc Xin-ga-po, cã thÓ kh¼ng ®Þnh ë ViÖt Nam,<br /> ®Þa lý kh¸c nhau, mÆc dï thuéc cïng mét chi chi Kandelia cã hai loµi: Kandelia candel (L.)<br /> Kandelia (DC) Wight & Arn. nh−ng chóng cã Druce ph©n bè ë miÒn Nam ViÖt Nam vµ<br /> rÊt nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau trong h×nh th¸i, cÊu Kandelia obovata Sheue, Liu & Yong ph©n bè ë<br /> t¹o cña l¸ (sè líp m« giËu, sù ph©n bè cña m« miÒn B¾c ViÖt Nam.<br /> giËu, mËt ®é lç khÝ trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch,<br /> h×nh th¸i, cÊu t¹o cña lç khÝ), cÊu t¹o cña th©n Tµi liÖu tham kh¶o<br /> vµ cÊu t¹o cña vÕt l¸. Qua nh÷ng dÊu hiÖu mµ<br /> <br /> 43<br /> 1. Chapman V. J., 1975: Mangrove h×nh th¸i, cÊu t¹o gi¶i phÉu thÝch nghi c¬<br /> vegetation. Aukland university, New quan sinh s¶n mét sè loµi c©y ngËp mÆn ë<br /> Zealand. miÒn B¾c ViÖt Nam. LuËn ¸n tiÕn sü sinh<br /> 2. Chiou Rong Sheue, Ho - Yih Liu and Jean häc.<br /> W. H. Yong, 2003: Taxon, 52: 287-294. 8. NguyÔn Hoµng TrÝ, 1996: Thùc vËt rõng<br /> 3. Ding Hou, 1958: Flora Malesiana, 5: 429- ngËp mÆn ViÖt Nam. Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ<br /> 490. Republic of Indonesia. Néi.<br /> 9. Tomlinson P. B., 1986: The botany of<br /> 4. Hutchings P. and Saenger P., 1987:<br /> mangroves: 6-89. Cambridge university<br /> Ecology of mangroves. University of<br /> press.<br /> Queensland Press.<br /> 10. Th¸i V¨n Trõng, 1978: Th¶m thùc vËt rõng<br /> 5. Phan Nguyªn Hång, 1991: Sinh th¸i th¶m ViÖt Nam (trªn quan ®iÓm hÖ sinh th¸i): 1-<br /> thùc vËt rõng ngËp mÆn ViÖt Nam: 31-125. 46. Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> LuËn ¸n TiÕn sü khoa häc sinh häc.<br /> 11. NguyÔn TiÕn B©n (chñ biªn), 2003: Danh<br /> 6. NguyÔn Khoa L©n, 1996: Nghiªn cøu gi¶i lôc c¸c loµi thùc vËt ViÖt Nam, II: 880-881.<br /> phÉu sinh th¸i thÝch nghi cña c¸c loµi c©y Nxb. N«ng nghiÖp, Hµ Néi.<br /> chñ yÕu trong mét sè rõng ngËp mÆn ViÖt<br /> Nam: 4-96. LuËn ¸n tiÕn sü sinh häc.<br /> 7. NguyÔn ThÞ Hång Liªn, 2006: Nghiªn cøu<br /> <br /> <br /> Complement to the flora of vietnam OF the NEW SPECIES<br /> KANDELIA OBOVATA SHEUE, LIU & YONG (BASED ON SIGNS OF<br /> MORPHOLOGY AND STRUCTURE OF PRODUCTION ORGANS)<br /> <br /> Nguyen Thi Hong Lien, Le Thi Anh<br /> <br /> <br /> <br /> Summary<br /> <br /> In the past years, it was believed that there is only one species Kandelia candel (L.) Druce under genus<br /> Kandelia belonged to Rhizophoraceae family. This species distributed widely, and they can be found in any in<br /> mangrove forests in the world. However, in 2004, some scientists found that there are two different Kandelia<br /> chromosome sets.<br /> A research on the morphology and structure of reproduction organs of two populations in North and South<br /> of Viet Nam has been conducted. Research results indicate that those population of Kandelia show differences<br /> in morphological characteristics, leaf structure, epidermis and stoma. Stoma density K. obovata is much more<br /> than those of K. candel. Cell numbers located around stoma are different in these species. Although stoma cell<br /> of two species look like pisiform but stoma cell cells around stoma of K. candel are arranged in circle order<br /> and those of K. obovata are arranged in ovan order. K. obovata is histionic distributive in a whole leaf double-<br /> side (have upper palisade tissue and underside palisade tissue) and K. candel palisade tissue class number<br /> K. candel less and have on-lied in upside, underside is had not. Structure sterm of two species also different,<br /> especial in who structure secondary qualities. The number of wood-fibre in textural component of K. candel<br /> more than K. obovata; vascular bed size of K. obovata larger than K. candel. Structure leaf-impression of two<br /> species are also differents. With author group what Sheue, Liu and Yong found along with our research results<br /> there in before we confirm that in Vietnam has K. obovata and K. candel.<br /> <br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 18-7-2007<br /> 44<br /> 45<br />