CÁC CƠ QUAN CỦA HỆ THỐNG
MIỄN DỊCH – PHẦN 1
2.1. Các mô lymphô
Mô lymphô được phân loại thành cơ quan lymphô trung ương (hay cơ quan
lymphô sơ cấp) là nơi mà tế bào lymphô lần đầu tiên thể hiện thụ thể kháng
nguyên và trưởng thành về mặt chức năng và cơ quan lymphô ngoại biên (hay cơ
quan lymphô thứ cấp) là nơi xảy ra đáp ứng của tế bào lymphô với kháng nguyên
lạ. Cơ quan lymphô trung ương của động vật có vú bao gồm tuỷ xương, nơi sản
xuất ra toàn bộ tế bào lymphô, và tuyến ức, nơi tế bào T trưởng thành và đạt đến
giai đoạn phát triển chức năng đầy đủ. Cơ quan và mô lymphô ngoại biên bao gồm
hạch bạch huyết, lách, hệ thống miễn dịch da và hệ thống miễn dịch niêm mạc.
Ngoài ra, người ta còn tìm thấy một số tế bào lymphô trong các mô liên kết và tất
cả các cơ quan trừ hệ thần kinh trung ương.
2.1.1. Tuỷ xương
Ở người trưởng thành, tuỷ xương là nơi sản sinh tất cả các tế bào máu lưu
động kể cả tế bào lymphô non. Tuỷ xương cũng là nơi trưởng thành của tế bào B.
Trong quá trình phát triển bào thai, sự sản xuất tế bào máu, gọi là quá trình tạo
máu, xuất hiện đầu tiên trong các đảo máu của túi phôi và trong nhu mô cạnh động
mạch chủ và sau đó thì tại gan và lách. Chức năng này được chuyển giao dần dần
cho tuỷ xương và đặc biệt là các xương dẹt sao cho đến tuổi dậy thì thì chức năng
tạo máu chủ yếu xảy ra ở xương ức, đốt sống, xương chậu và xương sườn. Tuỷ đỏ
là loại tuỷ của các xương này được tìm thấy trong một cấu tạo lưới dạng mô xốp
nằm giữa các bè dài. Khoảng không giữa các cấu tạo này được làm đầy bởi tế bào
mỡ, nguyên bào sợi, và tế bào tiền thân của tế bào máu. Những tế bào tiền thân
này sẽ phát triển đến trưởng thành và đi ra khỏi tuỷ qua một hệ thống dày đặc các
xoang mạch để vào hệ tuần hoàn. Khi tuỷ xương bị tổn thương, hoặc khi có các
nhu cầu tạo nhiều tế bào máu mới thì gan và lách cũng được huy động để làm
chức năng tạo máu.
Tất cả tế bào máu đều xuất phát từ một loại tế bào gọi là tế bào mầm, những
tế bào này rồi sẽ phân hoá để tạo ra nhiều dòng tế bào máu khác nhau (bao gồm
dòng tuỷ, dòng đại nguyên hồng cầu, dòng hạt, dòng lymphô) (Hình 2.1). Tế bào
mầm không có các dấu ấn của tế bào biệt hoá và thay vào đó là 2 protein màng có
tên là CD34 và kháng nguyên-1 của tế bào mầm (Sca-1). Những dấu ấn này dùng
để nhận diện và làm giàu tế bào mầm từ các hỗn dịch tuỷ xương để dùng cho ghép
tuỷ. Sự tăng sinh và trưởng thành của tế bào máu tiền thân trong tuỷ xương được
kích thích bởi các cytokin. Có nhiều cytokin có tên gọi là yếu tố kích thích colony
(colony-stimulating factor) vì ban đầu người ta khảo sát chúng qua chức năng kích
thích sự phát triển của nhiều colony dòng bạch cầu và dòng hồng cầu trong tuỷ
xương. Các cytokin tạo máu được sản xuất bởi tế bào đệm và đại thực bào trong
tuỷ xương tạo nên một môi trường tạo máu thuận lợi. Chúng cũng được sản xuất
bởi tế bào T được kháng nguyên kích thích hoặc các đại thực bào bị cytokin hay vi
sinh vật kích thích tạo nên một cơ chế bổ sung cho các bạch cầu đã bị tiêu hao do
phản ứng miễn dịch hoặc viêm.
Hình 2.1. Sơ đồ của hoạt động tạo máu
Sự phát triển của các dòng tế bào máu được tóm tắt trong “cây tạo máu” này.
Ngoài các tế bào mầm và các thế hệ tế bào tiếp theo do chúng sinh ra, tuỷ
xương còn chứa nhiều Z tương bào sản xuất kháng thể. Những tương bào này
được tạo ra trong mô lymphô ngoại biên (do sự kích thích của kháng nguyên lên tế
bào B) và di chuyển vào tuỷ xương, chúng sẽ sống ở đây và sản xuất kháng thể
trong nhiều năm.
2.1.2. Tuyến ức
Tuyến ức là nơi trưởng thành của tế bào T. Tuyến ức là một cơ quan có hai
thuỳ nằm ở trung thất trước. Mỗi thuỳ được phân chia thành nhiều tiểu thuỳ ngăn
cách nhau bởi các vách sợi và mỗi tiểu thuỳ có vùng vỏ bên ngoài và vùng tuỷ bên
trong (Hình 2.2). Vùng tuỷ chứa dày đặc tế bào T lymphô và vùng tuỷ thì ít tế bào
hơn nhưng cũng chủ yếu là tế bào lymphô. Rải rác trong tuyến ức là các tế bào
biểu mô không phải lymphô (đó là những tế bào có nhiều bào tương), đại thực bào
có nguồn gốc tuỷ xương và tế bào hình sao. Một số tế bào hình sao trong tuyến ức
có mang các dấu ấn như CD8a là dấu ấn đặc trưng của tế bào lymphô nên được
gọi là tế bào hình sao dạng lymphô để phân biệt với tế bào hình sao dạng tuỷ đã
trình bày ở phần trên. Ở vùng tuỷ có những cấu trúc gọi là tiểu thể Hassall được
cấu tạo bởi những vòng xoắn tế bào biểu mô mà có lẽ là vết tích của các tế bào
thoái hoá. Tuyến ức được cung cấp mạch máu rất dồi dào và cả những mạch đi
dẫn đến hệ thống bạch mạch vùng trung thất. Tuyến ức được hình thành trong quá
trình lõm vào của ngoại bì (ectoderm) trong thời kỳ bào thai để tạo nên cổ và
ngực. Trong một dòng chuột trụi lông đặc biệt, một đột biến gen đã làm cho chúng
mất khả năng biệt hoá các tế bào biểu mô là tế bào cần thiết để hình thành tuyến
ức và các nang tạo lông. Kết quả là chuột này không có tế bào T và không có lông.
Ở người, những trẻ có hội chứng DiGeorge cũng không có tế bào T do đột biến ở
gen cần thiết cho sự hình thành tuyến ức.
