Hệ thống ký hiệu vật liệu kim loại: Tổng quan và ứng dụng

CÁC H THNG KÝ HIU VT LIU KIM LOI

Mi nc u có tiêu chun quy nh các mác (ký hiu) cng nh các yêu cu k thut cho các

sn phm kim loi ca mình và có cách vit tên các kí hiu (mác) khác nhau. Ngoài tiêu chun Vit

nam nh ã trình bày, chúng ta thng gp tiêu chun quc t ca các nc ln trên th gii: M,

Nht, Nga, Trung quc, Pháp, c, Anh,… và ca EU.

T chc tiêu chun Quc t ISO (International Standard Organization) tuy có a ra các tiêu

chun, song quá mun i vi các nc công nghip phát trin vì h ã có h thng kí hiu t trc và

ã quen dùng, không d gì sa i; vì th ch có tác dng vi các nc ang phát trin, ang xây dng

các tiêu chun.

Tiêu chun Nga OCT, Trung Quc GB có phn quen thuc ! nc ta. Do các quan h lch s,

nói chung TCVN và GB u "c xây dng theo các nguyên tác ca OCT.

i vi thép cán thông dng:

Các loi thép ch quy nh (m bo) cơ tính : OCT có các mác t C

n C

; GB : A1 n

A7 (Con s ch th t c$p  bn t%ng dn.  phân bit thép sôi, na lng và lng sau các mác OCT

có uôi K&, &C, C&; ca GB có F, b ( thép lng không có uôi);

Các loi thép quy nh (bo m) thành phn: OCT có các mác t 'C

n 'C

; GB: t B1

n B7;

Các loi thép quy nh (bo m) c cơ tính l(n thành phn: OCT có các mác t 'C

n

; GB có t C2 n C5.

i vi thép các bon  ch to máy OCT và GB có các ký hiu ging ht nhau: theo s phn

vn các bon, ví d mác 45 là thép có trung bình 0,45 %C.

i vi thép dng c các bon OCT có các mác t Y7 n Y13, GB có t T7 n T13 (s ch

phn nghìn cacbon trung bình).

i vi thép hp kim có c ch) (ch nguyên t h"p kim) l(n s (ch l"ng các bon và nguyên t

h"p kim) theo nguyên t*c:

• 2 s u ch phn vn các bon (nu không nh+ hơn 1% C thì không cn);

• Tip theo là ký hiu ca tng nguyên t và s ch phn tr%m ca nó (nu gn 1% hay không

nh+ hơn 1% thì không cn).

OCT dùng các ch) cái Nga  ký hiu nguyên t h"p kim nh sau: X ch Crôm, H ch Niken,

B ch Volfram, M ch Molipden, T ch Titan, K ch Côban, C ch Silic, ch Mn,P: bo; ,: vanadi; -:

nhôm; .: /ng; ': niobi; 0: ziccôn; A: Nitơ; 1:



$t him; Riêng ch) A saucùng ch thép ch$t l"ngcao

ít S, P.

GB dùng chính ký hiu hóa hc  biu th tng nguyên t, ví d: Cr cho crôm,… Nh

12XH3A, 12CrNi3A là thép có khong 0.12%C, 1%Cr, khong 3%Ni vi ch$t l"ng cao. XB ,

CrWMn là thép có khong 1% C, khong 1%Cr, khong1%Mn và 1% W.

i vi h"p kim mu ΓOCT ký hiu nh sau:

- Π ch uy-ra, tip sau là s th t AM

ch s th t Al, Mg tip sau là th t AΠ ch h"p kim

nhôm úc tip sau là s th t.

- ch latông tip sau là s ch phm tr%m /ng  ch brông tip sau là dãy các nguyên t h"p

kim và dãy s ch phm tr%m ca các nguyên t tơng ng

GB ký hiu h"p kim màu nh sau:

- LF h"p kim nhôm chng g, LY uy-ra (c hai loi, tip sau là s th t), ZL: H"p kim nhôm

úc vi 3 s tip theo (trong ó s u tiên ch loi, ví d 1 ch Al-Si, 2 ch Al-Cu)

- H ch latông, tip sau là ch phn tr%m /ng, Q là ch brông tip sau là nguyên t h"p kim

chính, s ch phn tr%m ca nguyên t chính và tng các nguyên t khác.

i vi gang ΓOCT ký hiu nh sau :

C1 ch gang xám và s tip theo ch σ

(kg/mm

) B1 ch gang cu và s tip theo ch σ

(kg/mm

). K1 ch gang d2o vi các ch s ch σ

(kg/mm

) và δ(%)

GB ký hiu gang nh sau: HT cho gang xám và s tip theo ch σ

(MPa). QT cho gang cu và

các s ch σ

(MPa) và δ(%). KTH cho gang d2o ferit. KTZ cho gang d2o peclit và các ch s tip theo

(MPa) và δ(%).

M là nc có r$t nhiu h thng tiêu chun phc tp, song có nh hu!ng ln n th gii (ph

bin trong sách giáo khoa và tài liu k thut) c bit ! các nc ngoài h thng xã hi ch ngh3a c.

4 ây ch trình bày các mác theo h tiêu chun thng "c dùng nh$t i vi tng loi vt liu kim

loi

i vi thép cán thông thng dùng ASTM (American Society for Testing and Materials) ký

hiu theo các s tròn (42, 50, 60, 65) ch σ

0,2

min(ksi – 1ksi = 1000 psi = 6.8948MPa = 0.703kG/mm

)

i vi bng HSLA thng dùng SAE (Society for Automotive Engineers) ký hiu b*t u

b5ng s 9 và hai s tip theo ch σ

0,2

min(ksi)

i vi thép C và h"p kim kt c$u cho ch to máy thng dung h thng AISI/SAE vi bn s

trong ó 2 s u ch loi thép, 2 s cui cùng ch phn vn cacbon:

10xx thép cacbon 4xxx thép M

11xx thép d c*t có S 5xxx thép Cr

12xx thép d c*t có S và P 6xxx thép Cr-V

13xx thép Mn (1,00 – 1.765%) 7xxx thép W -Cr

15xx thép Mn (1.75%) 8xxx thép Ni-Cr-M

2xxx thép Ni 9xxx thép Si-Mn

3xxx thép Ni-Cr xxBxx thép B

xxLxx thép cha

Mun bit thành phn c th phi tra bng. Ví d thép 1038 có 0,35-0,42%C; 0,60-0,90%Mn;

%P  0,040; %S 6 0,050 cho các bán thành phm rèn, thanh, dây, cán nóng, cán tinh và ng không rèn;

thép 5140 có 0,38-0,43%C; 0,70-0,90%Mn; %P 6 0,035; %S 6 0,040; 0,15-0,3%Si; 0,70-0,90%Cr

Nu thép "c bo m  th$m tôi thì 5ng sau ký hiu có thêm ch) H, ví d 5140 H, 1037 H.

i vi thép dng c thng dùng h thng ca AISI (American iron and steel institute) "c

ký hiu b5ng mt ch) cái ch c im ca thép và ch th t quy c:

M thép gió môlípen

T thép gió volfram (tungsten)

H Thép làm khuôn dp nóng (hot word)

A Thép làm khuôn dp ngui h"p kim trung bình t tôi, tôi

trong không khí

D Thép làm khuôn dp ngui, crôm và cácbon cao

O Thép làm khuôn dp ngui tôi du (oil – hardening)

S Thép làm dng c chu va p (shock – resisting)

L Thép dng c có công dng riêng h"p kim th$p (low-alloy)

P Thép làm khuôn ép (nha) có cacbon th$p

W Thép dng c cacbon tôi nc (water-hardening)

i vi thép không g, tiêu chun ca AISI không nh)ng thnh hành ! M mà còn "c nhiu

nc a vào tiêu chun ca mình, nó "c ký hiu b5ng ba ch) s trong ó b*t u b5ng 2 hoc 3 là

thép auxtenit, b5ng 4 là thép ferit hay mactenxit.

i vi h"p kim nhôm, tiêu chun AA (Aluminum Association) có uy tín nh$t ! M và trên th

gii cng "c nhiu nc ch$p nhn, nó ký hiu b5ng 4 ch) s i vi loi dng:

1xxx ln hơn 99% Al 5xxx Al-Mg

2xxx Al-Cu 6xxx Al-Si-Mg

3xxx Al-Mn 7xxx Al-Zn

4xxx Al-Si 8xxx Al-nguyên t khác

H"p kim nhôm úc cng có 4 ch) s song trc s cui (thng là s 0) có d$u ch$m (.)

1xx.0 Nhôm sch thơng phm

2xx.0 Al-Cu

3xx.0 Al-Si-Cu (Mg)

4xx.0 Al-Si

5xx.0 Al-Mg

7xx.0 Al-Zn

8xx.0 Al-Sn

i vi h"p kim /ng ngi ta dung h thng CDA (Copper Development Association):

1xx Không nh+ hơn 99% Cu (riêng 19x ln hơn 97% Cu)

2xx Cu-Zn (latông)

3xx Cu-Zn-Pb

4xx Cu-Zn-Sn

5xx Cu-Sn

60x – 64x

Cu-Al và Cu-Al-nguyên t khác

65x – 69x

Cu-Si và Cu-Zn-nguyên t khác

7xx Cu-Ni và Cu-Ni-nguyên t khác

Ngoài các t chc tiêu chun trên, ! M còn hàng chc các t chc khác cng có ký hiu riêng

v vt liu kim loi, do vy vic phân bit chúng r$t khó kh%n. Xu$t phát t ý mun có mt ký hiu

thng nh$t cho mi thành phn c th, SAE và SATM t 1967 ã a ra h thông s thng nh$t UNS

(Unified Numbering System) trên cơ s! ca nh)ng s trong các ký hiu truyn thng. UNS g/m 5 con

s và ch) ng u ch loi vt liu, ! ây ch gii thiu mt s: A – nhôm, C - /ng, F – gang, G –

thép cacbon và thép h"p kim, H – thép bo m  th$m tôi, S – thép không g và chu nhit, T – thép

dng c.

Trong s n%m con s ó s7 có nhóm ba - bn con s (u hay cui) l$y t các ký hiu

truyn thng k trên (tr gang, thép dng c).

Ví d, UNS G 10400 xu$t phát t AISI/SAE 1040 (thép 0,40%C), UNS A 91040 xu$t phát t

AA 1040 (h"p kim nhôm bin dng có 99,40% Al).

Nht Bn ch dung mt tiêu chun JIS (Japanese Industrial Standards), vi c im là dung

hoàn toàn h o ng quc t, c th là ng su$t theo MPa.

T$t c các thép u "c b*t u b5ng ch) S.

Thép cán thông dng "c ký hiu b5ng s ch gii hn bn kéo hay gii hn chy th$p nh$t

(tu8 tng loi). SS – thép cán thng có tác dng chung, SM – thép cán làm kt c$u hàn, nu thêm ch)

A là SMA – thép chng %n mòn trong khí quyn, SB – thép t$m làm n/i hơi.

Thép cacbon  ch to máy: SxxC hay SxxCK trong ó xx ch phn vn cacbon trung bình

(ch) K ! cui là loi có ch$t l"ng cao: l"ng P, S không ln hơn 0,025%).

Thép h"p kim  ch to máy g/m h thng ch) và s:

+ B*t u b5ng SCr – thép Cr, SMn – thép Mangan, SNC – thép niken-crôm, SNCM –

thép nikel-crôm-môlípen, SCM – thép crôm-môlípen, SACM – thép nhôm-crôm-môlípen, SMnC –

thép mangan-crôm;

+ Tip theo là ba ch) s trong ó hai ch) s cui cùng ch phn vn cacbon trung bình.

Thép d c*t "c ký hiu b5ng SUM, thép àn h/i SUP, thép  l%n – SUJ và sơ th t.

Thép dng c b*t u b5ng SK và s th t:

SKx – thép dng c cacbon

SKHx – thép gió

KSx – thép làm dao c*t và khuôn dp ngui

SKD và SKT – thép làm khuôn dp nóng, úc áp lc.

Thép không g "c ký hiu b5ng SUS và s tip theo trùng vi s ca AISI, thép chu nhit

"c ký hiu b5ng SUH.

Gang xám "c ký hiu b5ng FCxxx, gang cu FCDxxx, gang d2o lõi en – FCMBxxx, lõi

tr*ng – FCMWxxx, peclit – FCMPxxx, các s xxx u ch gii hn bn.

Các h"p kim nhôm và /ng có nhóm l$y s theo AA và CDA vi phía trc có A (ch nhôm),

C (ch /ng).

Pháp và c có tiêu chun AFNOR (Association Franccaise de NORmalisation) và DIN

(Deutsche Institut fur Normalisierung), chúng có nhiu nét ging nhau.

Pháp, c cng nh các nc trong lien minh châu âu EU ang trên quá trình nh$t th hoá kinh

t cng nh tiêu chun. Hin nay các nc trong EU ã dung chung tiêu chun EN 10025 – 90 v thép

cán thong dng làm kt c$u xây dng vi các mác Fe 310, Fe 360, Fe 430, Fe 510, Fe 590 (s ch 

bn kéo theo MPa).

Thép cacbon  ch to máy "c ký hiu theo s phn vn cacbon trung bình. Ví d, vi thép

có khong 0,35%C AFNOR ký hiu là C35 hay XC35 (mác sau có dao ng thành phn h9p hơn), DIN

ký hiu C35 hay CK35.

Thép h"p kim th$p (loi không có nguyên t nào v"t quá 5%) "c ký hiu theo trt t sau:

- Hai ch) s u biu th l"ng cacbon trung bình theo phn vn;

- Lit kê các nguyên t h"p kim: DIN dùng chính ký hiu hóa hc, còn AFNOR dùng

các ch) cái: C cho crôm, N cho niken, M cho mangan, S cho silic, D cho molipden, W cho volfram, V

cho vanadi;

- Lit kê l"ng các nguyên t h"p kim theo trt t, sau khi ã nhân s phn tr%m vi 4 (i vi

Mn, Si, Cr, Co, Ni) và vi 10 (i vi các nguyên t còn li). Ví d: 34 CD4 ca AFNOR và 34CrMo 4

ca DIN có khong 0.34%C, khong 1% Cr và khong 0.10%Mo.

Bng i chiu mt s mác thép, gang ca các nc

TCVN :OCT GB UNS AISI/SAE JIS AFNOR DIN BS

C45 45 45 G10450 1045 S45C X45 C45 06A45

40Cr 40X 40Cr G51400 5140 SCr440 42C4

42C4

530A40

OL100Cr2 ;X15 GCr15 G52986 42100 SUJ2 100C6 100C6 535A99

20Cr13 20X13 2X13 S42000 420 SUS420J1 Z20C13 X20Cr13 420S29

08Cr18Ni10 08X18H90 0Cr18Ni9 S30200 304 SUS304 Z7CN18.09 X15Cr-Ni18 304S31

CD100 Y10 T10 T72301 W109 SK4 Y1-90 10 -

210Cr12 X12 Cr12 T30403 D3 SKD1 Z200C12 C105W1 BD3

80<18Cr4V P18 W18Cr4V T12001 T

SKH2 Z80WCV X210C12 BT1

----------- 18-04-01 S 18-0-1

ASTM

-----------

CT34 C

A2 - 36 SS330 F3360 Fe360 Fe360

GX28-48 C130 HT300 F12803 No40 FC300 FGL300 GG30 260

GC50-2 B150 QT500-7 F33800 8055-06 FCD500 FGS500-7 GGG50 B500/7

Thép h"p kim cao (loi có ít nh$t mt nguyên t v"t quá 5%) thì trc ký hiu có ch) Z

(AFNOR), X (DIN) và l"ng nguyên t h"p kim u biu th úng theo phn tr%m. Ví d, Z20C13

(AFNOR), X20 Cr13 (DIN) là mác thép không g có khong 0.20% C và khong 13%Cr.

AFNOR ký hiu gang xám b5ng FGLxxx, gang cu b5ng FGSxxx-xx và gang d2o MBxxx-xx,

trong ó nhóm ba con s u ch gii hn bn kéo theo Mpa, nhóm hai con s sau ch  giãn dài (%).

DIN ký hiu gang xám b5ng GGxx, gang c$u b5ng GGGxx và gang d2o lõi en GTSxx-xx,

gang d2o lõi tr*ng GTWxx-xx vi các s biu th gii hn bn theo kG/mm

và  giãn dài (%).

Anh vi tiêu chun BS (British Standard) ký hiu thép và gang nh sau:

Thép "c ký hiu b5ng h thng ch) và s:

- Ba con s u ch loi thép;

- Mt ch): A, M, H ( trong ó H ch thép m bo  th$m tôi);

- Hai con s sau cùng ch phn vn cacbon.

Gang xám ký hiu b5ng xxx, gang cu b5ng xxx/xx, gang d2o lõi en b5ng Bxx-xx, gang d2o

lõi tr*ng b5ng Wxx-xx, gang d2o peclit b5ng Pxx-xx, trong ó nhóm s th nh$t ch gii hn bn kéo

theo Mpa hay kG/mm

tùy theo có ba hay hai con s, nhóm th hai ch  giãn dài theo %.

Thép không g "c ký hiu b5ng xxxSxx, trong ó xx l$y theo AISI.

Các hệ thống ký hiệu vật liệu kim loại

Mỗi nước đều có tiêu chuẩn quy định các mác(ký hiệu) cũng như các yêu cầu kỹ thuật cho các sản phẩm kim loại của mình và có cách viết tên các ký hiệu (mác) khác nhau.

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi