Chương VII: Ngành giun đốt

Chia sẻ: Nguyễn Đăng Khoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

98
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Có khoảng đến 7000 loài, đây là nhóm động vật đầu tiên trong hệ thống tiến hóa...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương VII: Ngành giun đốt

Chæång VII NGAÌNH GIUN ÂÄÚT (ANNELIDA) Coï khoaíng 7000 loaìi, âáy laì nhoïm âäüng váût âáöu tiãn trong hãû thäúng tiãún hoïa coï thãø xoang chênh thæïc, xuáút hiãûn caïc hãû cå quan nhæ hãû hä háúp, hãû váûn âäüng chuyãn hoïa. Caïc âàûc âiãøm âàûc træng cho caïc sinh vát trong ngaình laì: - Cå thãø chia âäút. - Coï thãø xoang chênh thæïc. - Âa säú coï hãû tuáön hoaìn, mäüt säú coï hãû hä háúp. - Cå quan baìi tiãút laì háûu âån tháûn. - Hãû tháön kinh cáúu taûo theo kiãøu báûc thang hay daûng chuäùi haûch trãn háöu (haûch naîo), voìng háöu, hai dáy tháön kinh hay hai chuäøi tháön kinh buûng. - Træïng phán caïch xoàõn äúc xaïc âinh. - Coï áúu truìng âàûc træng laì Trochophore. Ngaình naìy âæåüc chia laìm 2 ngaình phuû laì: - Ngaình phuû khäng âai (Aclitellata) - Ngaình phuû coï âai (Clitellata) Âai hçnh thaình laì do sæû táûp trung cå quan sinh duûc åí mäüt âäút, åí âáy biãøu mä dáöy lãn thaình âai vaì træïng nåí træûc tiãúp thaình con non. I. Ngaình Phuû Khäng Âai (Aclitellata) A. Låïp Giun Nhiãöu Tå Polychaeta 1. Âàûc âiãøm chung Cå thãø deûp theo hæåïng læng buûng vaì chia laìm ba pháön.
Chæång 7: Ngaình Giun âäút... + Pháön âáöu: gäöm coï pháön miãûng træåïc vaì pháön quanh miãûng. Pháön træåïc miãûng coï caïc cå quan caím giaïc åí âáöu nhæ màõt, anten, xuïc biãûn vaì caïc cirri. Pháön quanh miãûng do âäút thán thæï nháút hay mäüt säú âäút thán træåïc taûo thaình. Pháön âáöu chè phaït triãøn åí mäüt säú giun di âäüng vaì giun àn thët (Nereidae, Syllidae, Apphrotidae) vaì tiãu giaím åí nhæîng loaìi säúng chui ruïc (Nephthys, Lumbrinereis, Hçnh 7.1: Nereis; A: pháön âáöu våïi ràng haìm nhä ra khi bàõt mäöi; B; chi bãn (theo Newman). Cirrratulidae, Ariculidae). Caïc loaìi säúng âënh cæ láúy thæïc àn bàòng caïch loüc næåïc, khi âoï pháön âáöu biãún thaình trung tám hä háúp vaì láúy thæïc àn. + Pháön thán: coï cáúu taûo gäöm nhiãöu âäút vaì caïc âäút coï cáúu taûo giäúng nhau (âäúi våïi nhoïm giun di âäüng) hay khaïc nhau (giun säúng cäú âënh). Mäùi âäút thán âãöu coï hai chi bãn coï cáúu taûo gäöm nhaïnh læng vaì nhaïnh buûng, mäùi nhaïnh coï hai thuìy (thuìy trãn vaì thuìy dæåïi), trãn mäùi thuìy coï tuïm tå, tå truû vaì cirri (hçnh såüi hay hçnh laï daìi hoàûc biãún thaình mang). Bao ngoaìi cå thãø coï låïp biãøu mä cå, låïp Hçnh 7.2: Nereis; pháön træåïc cuía naìy coï phuí mäüt låïp chitin moîng (åí låïp biãøu mä cå cå thãø våïi màût læng máút vaïch naìy coï nhæîng tãú baìo coï khaí nàng tiãút ra cháút keo læng (theo Parker vaì Haswell). kãút dênh caïc maính váût vuûn âãø taûo thaình voí cho giun âënh cæ, âäöng thåìi cuîng giuïp cho cå thãø trån, giaím ma saït khi giun di âäüng), kãú låïp biãøu mä cå laì låïp cå 98
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 voìng vaì cå doüc, kãú tiãúp laì biãøu mä thãø xoang. Giæîa hai âäút thán liãn tiãúp cuîng coï hai låïp biãøu mä thãø xoang dênh nhau taûo thaình vaïch thán (cuîng coï khi vaïch naìy tiãu giaím). Khi dëch thãø xoang váûn âäüng laìm cho con váût di âäüng hay váûn chuyãøn saín pháøm baìi tiãút vaì sinh duûc. + Hãû tiãu hoïa: bao gäöm ruäüt træåïc, ruäüt giæîa vaì ruäüt sau, táûn cuìng laì háûu män. Pháön ruäüt phán hoïa thaình khoang miãûng vaì háöu, vaïch cuía pháön naìy coï cå che phuí vaì âiãöu khiãøn hoüat âäüng. + Hãû hä háúp: hä háúp bàòng mang hay qua bãö màût cå thãø. Hçnh 7.3: Màût càõt ngang cuía mäüt âäút cuía giun nhiãöu tå (theo Benham). + Hãû sinh duûc: Tuyãún sinh duûc nàòm dæåïi låïp biãøu mä thãø xoang åí moüi âäút (træì âäút âáöu vaì âäút cuäúi). Saín pháøm sinh duûc seî âæåüc tung vaìo dëch thãø xoang vaì chên åí âoï khi biãøu mä thãø xoang våí ra. Coï loaìi khäng coï äúng dáùn sinh duûc thç saín pháøm sinh duûc seî âæåüc phoïng ra mäi træåìng næåïc khi âäút bë våî. Coï mäüt säú loaìi coï äúng dáùn sinh duûc riãng, âa pháön Hçnh 7.4: Caïc âäút sinh duûc hoaìn thiãûn caïc chè coï phãøu sinh duûc dáùn vaìo äúng tháûn. pháön coìn thiãúu (theo Borradaile vaì Potts). + Sæû sinh saín: Quaï trçnh thuû tinh xaíy ra ngoìai cå thãø meû vaì quaï trçnh naìy coï liãn quan âãún viãûc sinh saín vä tênh (hiãûn tæåüng taïi sinh). Âãún muìa sinh saín cå thãø giun coï sæû chuyãøn hoïa âàûc biãût, caïc âäút sinh saín coï tuyãún sinh duûc chên biãún âäøi khaïc hån caïc âäút coìn laûi (nhæ ruäüt tiãu giaím, maìu sàõc khaïc, chi bãn vaì tå phaït triãøn). Vaìo luïc sinh saín, pháön sinh saín cuía giun seî taïch khoíi cå thãø meû vaì näøi lãn 99
Chæång 7: Ngaình Giun âäút... màût næåïc âãø tiãún haình thuû tinh (åí mäüt säú loaìi, pháön sinh saín sau khi taïch khoíi cå thãø meû coï thãø phaït sinh pháön âáöu, pháön âáöu coìn laûi åí âaïy thuíy væûc seî taïi sinh pháön âuäi. Cuîng coï loaìi chuïng âaî taïi sinh âáöy âuí ngay khi pháön sinh saín chæa taïch khoíi cå thãø meû). + Phaït triãøn phäi: træïng thuû tinh seî phán càõt liãn tiãúp hai láön theo âæåìng kinh tuyãún taûo bäún phäi baìo âãöu nhau, sau âoï phán càõt theo màût phàóng xêch âaûo taûo 8 phäi baìo, bäún phäi baìo låïn (nàòm åí cæûc dinh dæåîng) vaì bäún phäi baìo nhoí (nàòm åí cæûc sinh hoüc), sau âoï phán càõt tiãúp theo màût phàóng xêch âaûo vaì tiãúp tuûc nhæ thãú âãø phaït triãøn thaình Hçnh 7.5: Caïc giai âoaûn phaït triãøn cuía giun nhiãöu áúu truìng Trochophore. Sau mäüt tå; A: daûng giun træåíng thaình ; B: Trochophore; thåìi gian säúng träi näøi chuïng seî C-D: biãún daûng tæì Trochophore âãún giun (theo Fraipont). biãún thaïi thaình Metatrochophore vaì cuäúi cuìng træåíng thaình coï hçnh daûng giäúng nhæ caï thãø meû. + Phán bäú: Nhæîng loaìi thuäüc låïp naìy phán bäú ráút räüng, tæì vuìng khåi âaïy sáu âãún vuìng triãöu ven båì, tæì vuìng næåïc ngoüt, næåïc låü cho âãún næåïc màûn nhæng âa pháön säúng åí vuìng næåïc låü vaì màûn. Nhoïm naìy âa pháön laì thæïc àn täút cho täm caï. 2. Mäüt säú giäúng loaìi thæåìng gàûp a. Hoü Sabellidae Chi bãn tiãu giaím, âáöu coï voìng tua. Säúng âënh cæ + Caobangia billeti Giard: chè tçm tháúy åí Cao Bàòng Viãût nam 100
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 + Sabellastate sp: thæåìng âæåüc tçm tháúy åí thuíy væûc næåïc låü vuìng ÂBSCL. b. Hoü Nephthydidae - Chi bãn phaït triãøn, âáöu phaït triãøn bçnh thæåìng, Khäng coï voìng tua quanh âáöu. Säúng tæû do. - Thuìy âáöu nhoí coï 4 anten, coï hai màõt, khäng xuïc biãûn. Nephthys polybranchia phán bäú åí vuìng næåïc låü tæì Trung quäúc âãún vënh Thaïi lan. c. Hoü Nereidae - Chi bãn phaït triãøn, âáöu phaït triãøn bçnh thæåìng, khäng coï voìng tua quanh âáöu. - Säúng tæû do, thuìy âáöu låïn, coï 4 màõt, 2 anten vaì 2 xuïc biãûn Nereis multignatha: thæåìng âæåüc phaït hiãûn åí vuìng biãøn Minh Haíi, Kiãn Giang. Nereis nichalsi: hçnh daûng tæång tæû nhæ N. multignatha nhæng coï cirri âáöu vaì anten ngàõn hån, cuìng phán bäú våïi sæû phán bäú cuía N. multignatha. Namalycastis longicirris: chi bãn coï mäüt máúu tå, cirri læng ráút daìi hçnh laï âaìo, thæåìng phán bäú åí Bàõc bäü vaì Trung bäü. Tylorhynchus heterochaetus: coï pháön âáöu hçnh nhuï läöi mãöm, chi bãn coï hai máúu tå, cirri læng vaì buûng ráút ngàõn. Phán bäú vuìng säng, ruäüng vaì âäöng bàòng ven biãøn. Trãn thãú giåïi thæåìng âæåüc tháúy åí Trung Quäúc, Nháût vaì Indonesia... Dedronereis aestuarina: pháön thán coï caïc âäút tæì âäút 15 - 21 våïi cirri læng biãún thaình mang hçnh läng chim âån hay keïp, chuïng thæåìng phán bäú vuìng næåïc låü ven biãøn. Trãn thãú giåïi thæåìng tháúy åí Trung Quäúc, Thaïi Lan, ÁÚn Âäü... B. Låïp Echiurida. 101
Chæång 7: Ngaình Giun âäút... Hiãûn nay coìn khoíang 70 loaìi, säúng chuí yãúu åí âaïy biãøn, chui ruït trong buìn hay trong khe âaï. Cå thãø khäng chia âäút, miãûng nàòm åí gäúc voìi vaì åí pháön buûng cuía voìi coï tiãm mao, khi tiãm mao naìy váûn âäüng seî taûo doìng næåïc âæa thæïc àn vaìo miãûng. ÅÍ màût buûng phêa sau miãûng coï hai tå låïn vaì cuäúi thán coï hai vaình tå cuía giun nhiãöu tå. Thaình cå låïp biãøu mä tiãút ra cháút chitin, åí ngoaìi dæåïi biãøu mä laì bao cå vaì biãøu mä thãø xoang. ÄÚng tiãu hoïa daìi vaì cuäúi cuìng laì tuïi háûu män coï nhiãûm vuû hä háúp vaì baìi tiãút Hçnh 7.6: Hçnh daûng cuía Echiuroidea; A: con caïi; Hãû tuáön hoaìn kên, maïu B: con âæûc (theo Spengler). khäng maìu, hãû tháön kinh tæång tæû Polychaeta nhæng tãú baìo tháön kinh khäng táûp trung thaình haûch. Tuyãún sinh duûc âån, âênh åí màût buûng pháön sau cå thãø vaì coï hiãûn tæåüng dë hçnh chuíng tênh. Træïng phán càõt giäúng nhæ Polychaeta. II. Ngaình Phuû Clitellata A. Låïp giun êt tå Oligochaeta 1. Âàûc âiãøm chung Coï khoaíng 2500 loaìi, coï quan hãû chàût cheî våïi giun nhiãöu tå vaì coï cå thãø thêch håüp âåìi säúng chui ruïc. 102
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 Pháön âáöu giaím, pháön træåïc miãûng chè coìn mäüt mäi beï (máút caïc pháön läöi laìm nhiãûm vuû caím giaïc), pháön quanh miãûng laì mäüt âäút âån giaín khäng mang tå, coï miãûng åí màût buûng . Thaình cå thãø cuîng coï nhæîng pháön chênh nhæ giun nhiãöu tå, bao cå khoíe våïi hai låïp cå voìng vaì doüc, dëch cå thãø tæì âäút naìy sang âäút khaïc laì do xuyãn qua läù thuíng cuía vaïch âäút bao tháön kinh. Nhåì hoüat âäüng cuía bao cå maì dëch cå thãø coï thãø chuyãøn tiæì âäút naìy sang däút khaïc giuïp con váût chuyãøn âäüng âæåüc.. Hãû thäúng tiãu hoïa våïi äúng tiãu hoïa Hçnh 7.7: Pháön âáöu, nhçn màût læng cuía Oligochaeta. thàóng vaì phæïc taûp. Miãûng háöu (åí âáy coï tuyãún tiãút ra men proteaza) thæûc quaín heûp daû daìy (daû daìy tuyãún vaì daû daìy cå) ruäüt háûu män. Hçnh 7.8: Màût càõt ngang cuía Oligochaeta (theo Woodruff). Âa pháön maïu khäng maìu, chè coï Hçnh 7.9: Hãû tháön kinh cuía giun (theo mäüt säú êt loaìi coï hemoglobine. Shipley vaì MacBride). Âa säú loaìi hä háúp bàòng da, mäüt säú loaìi coï cå quan hä háúp nhæ Aulophous, Branchiodrilus, Branchiura ... 103
Chæång 7: Ngaình Giun âäút... Cå quan sinh duûc læåîng tênh, tuyãún sinh duûc táûp trung åí mäüt säú âäút vaì coï äúng dáùn sinh duûc riãng, vë trê cuía tuyãún sinh duûc thay âäøi tuìy theo hoü. Khi træåíng thaình, cå thãø giun hçnh thaình âai sinh duûc, âai chiãúm êt hay nhiãöu âäút cå thãø coìn tuìy thuäüc theo loaìi, chuïng thuû tinh cheïo, âai sinh duûc cuía con naìy aïp vaìo läù nháûn tinh cuía con kia. Tinh dëch tiãút ra tæì läù sinh duûc âæûc, nhåì hãû cå co daín, tinh dëch seî chui vaìo tuïi nháûn tinh cuía con Hçnh 7.10: Quaï trçnh bàõt càûp kia, sau khi thuû tinh hai con råìi nhau, vaìi ngaìy cuía giun (theo Foot). sau âai sinh duûc seî daìy lãn, nháûn mäüt êt noaîn cháu räöi tuäüt vãö phêa træåïc cå thãø, láúy tinh dëch âi qua tuïi nháûn tinh räöi tuän ra ngoaìi bêt hai âáöu laûi vaì taûo thaình keïn. Træïng phaït triãøn khäng qua giai âoüan áúu truìng Trochophore, maì seî taûo ra con non räöi chui ra khoíi keïn, thåìi gian tæì luïc bàõt âáöu taûo keïn âãún khi nåí keïo daìi tæì 8 - 70 ngaìy (tuìy theo loaìi). Ngoaìi caïch sinh saín hæîu tênh mäüt säú loaìi säúng åí næåïc ngoüt coï khaí nàng sinh saín vä tênh vaì khaí nàng taïi sinh khaï cao. Tå trãn thán giun laì âàûc âiãøm phán loaûi quan troüng, hçnh daûng, kêch thæåïc , säú læåüng tå Hçnh 7.11: Caïc daûng tå cuía giun êt tå. biãún âäüng tuìy loaìi. Coï hai daûng tå cå baín laì tå A-C: tå läng thàóng; D-L: tå chæí S. läng vaì tå chæî S. Trãn tå chæî S coï chäù phçnh åí quaíng giæîa (haûch) vaì hai ràng åí âènh, coï loaüi tå chæî S coï pháön gäúc thàóng goüi laì tå que (thæåìng åí tå læng). Tuìy theo âàûc âiãøm 104
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 cuía ràng ta coï thãø chia thaình caïc daûng nhæ tå hai ràng, tå nang quaût (coï ràng phuû åí giæîa), tå hçnh moïc, tå loìng maïng 2. Mäüt säú giäúng loaìi thæåìng gàûp a. Hoü Lumbriculidae, Haplotaxidae, Megascolecidae, Glossoscolecidae: Coï tå læng vaì tå buûng våïi säú tå ≤ 2 trong mäùi chuìm b. Hoü Aelosomatidae: Tå læng vaì tå buûng chè coï daûng läng hoàûc que ràng bãn, mäùi chuìm coï säú tå >2, giun beï hay ráút beï. c. Hoü Naididae: tå coï nhiãöu kiãøu, coï gai caím giaïc åí thuìy âáöu, coï khi coï màõt. d. Hoü Tubificidae: tå chæî S, coï 2 ràng, 1 ràng tiãu giaím, coï ràng phuû maïi cheìo hay tå läng. Tinh hoaìn coï trong âäút sau cuía âäút chæïa tuïi nháûn tinh. e. Hoü Enchytraeidae: tå coï 1 ràng, tinh hoaìn åí âäút thæï 11, tuïi nháûn tinh âäút thæï 5. B. Låïp Âèa (Hyrudinea hay Achaeta) Låïp naìy coï khoaíng 300 loìai säúng åí næåïc ngoüt, màûn vaì caí åí caûn 1. Âàûc âiãøm chung Cå thãø coï 33 âäút, 7 âäút cuäúi biãún thaình giaïc sau, âäút âáöu biãún thaình giaïc træåïc. Thaình cå thãø giäúng våïi giun âäút nhæng bao cå ráút khoíe coï 3 låïp: Co voìng, cå xiãn vaì cå doüc, ngoaìi ra coìn coï cå læng vaì cå buûng. Hä háúp qua maìng cå thãø (tæû váûn âäüng laìm giaìu trong äxy mäi træåìng). Háöu coï thãø biãún thaình voìi âãø huït thæïc àn, háöu coï 3 cå (1 cå læng, 2 cå bãn), coï ràng chitin, khi càõn vaìo da laìm váût chuí chaíy maïu, cå thaình háöu khoíe nhæ caïi 105
Chæång 7: Ngaình Giun âäút... båm huït maïu. Âèa coï cháút hirudin chäúng âäng maïu. Daû daìy daûng äúng thàóng (loaìi àn thët) hay daûng tuïi (loaìi huït maïu), coï tæì 1- 11 tuïi. Cáúu taûo hãû tuáön hoaìn tæång tæû nhæ Oligochaeta vaì dëch thãø xoang âaím nháûn mäüt pháön nhiãûm vuû cuía hãû tuáön hoaìn. ÅÍ âèa khäng voìi (Arhynchobdellidea) hãû tuáön hoaìn chênh thæïc tiãu biãún, dëch thãø xoang laìm nhiãûm vuû cuía hãû tuáön hoaìn. Âa säú khäng coï cå quan hä háúp chuyãn hoïa, quaï trçnh hä háúp diãùn ra khàõp bãö màût cå thãø. Hãû baìi tiãút gäöm coï tæì 10 âãún 17 âäi háûu âån tháûn vaì åí âáy äúng dáùn cuía tháûn phçnh to ra thaình boüng âaïi. Hãû tháön kinh cáúu taûo theo kiãøu chung cuía giun âäút, coï cå quan caím giaïc chuyãn hoïa laì màõt nhæng coï cáúu taûo Hçnh 7.12: Mäüt con âèa âiãøn hçnh (theo Shipley âån giaín gäöm nhiãöu tãú baìo caím quang táûp trung laûi, coï vaì MacBridge). dáy tháön kinh âãún haûch tháön kinh màõt. Cå quan sinh duûc læåîng tênh, thuû tinh cheïo, âai sinh duûc chiãúm 3 âäút tæì âäút thæï 10 âãún 12, coï tæì 4 âãún 10 âäi tinh hoaìn, tæì âáy theo äúng thoaït âäù vaìo hai äúng dáùn tinh chaûy doüc theo hai bãn cå thãø, vãö phêa træåïc äúng dáùn phçnh Hçnh 7.13: Cáúu taûo mäüt âäút thán âèa, màût càõt ngang. to thaình tuïi tinh daìy vaì 2 tinh nang âäø vaìo atrium (tuïi coï thaình cå khoíe vaì coï tãú baìo tuyãún). Mäüt säú loaìi atrium coï pháön cuäúi läün ra ngoìai thaình cå quan giao cáúu. Cå quan sinh duûc caïi nàòm åí phêa træåïc tinh hoaìn nhæng nàòm phêa sau atrium, 106
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 gäöm mäüt âäi buäöng træïng, åí âáy äúng dáùn træïng ngàõn vaì hai äúng naìy táûp trung laûi thaình ám âaûo vaì âäø ra ngoaìi bàòng läø sinh duûc caïi. Nhæîng loaìi coï cå quan giao cáúu thç thuû tinh træûc tiãúp, coìn nhæîng loaìi khäng coï cå quan giao cáúu thç thuû tinh giaïn tiãúp, bao tinh truìng gàõn vaìo mäüt nåi nháút âënh cuía con kia, tinh truìng chui vaìo cå thãø di chuyãøn vãö buäöng træïng nhåì mä phán hoïa åí vuìng thuû tinh (mä âënh hæåïng). Sau khi thuû tinh (tæì 2 ngaìy âãún haìng thaïng) âai sinh duûc tuäüt vãö træåïc chæïa træïng thuû tinh vaì taûo keïn. 2. Mäüt säú giäúng loaìi thæåìng gàûp Låïp naìy coï 3 bäü a. Bäü âèa coï tå Acanthobdellidea: coï tå pháön âáöu, thãø xoang khäng bë tiãu giaím Hçnh 7.14: caïc cå quan bãn trong cuía âiía Hidrudo (theo Shipley vaì MacBride). Hoü Acanthobdella b. Bäü âèa coï voìi Rhynchobdellidae: coï voìi, thãø xoang thu heûp thaình khe häøng bao quanh näüi quan Hoü âèa caï Ichthyobdellidae Hoü veït Glossiphonidae: Säúng åí rãù beìo hay trong xoang aïo cuía trai, cua. c. Bäü âèa khäng voìi Arhynchobdellidea Hoü âèa tráu (coï haìm) Hirudinidae hay Gnathobdellidae: Haìm bao cå khoíe, hãû tuáön hoaìn tiãu biãún vaì thay thãú bàòng thãø xoang. Hoü Herpobdellidae: thiãúu haìm àn thët. Taìi Liãûu Tham Khaío 107
Chæång 7: Ngaình Giun âäút... 1. Edmondson. W.T. 1959. Freshwater Biology (second edition). University of Washinton, Seattle. 2. Joseph G. Engemann and Robert W. Hegner. 1981. Invertebrate zoology. Publishing and Distributing Corporation 94 Panay Avenue, Quezon City. 3. Robert W. Pennak. 1978. Fresh-water invertebrates of the United states. A wiley-interscience publication. 4. Shirota. A and T. D. An. 1966. Plankton of south Vietnam. Nhatrang Oceanography Institute. 108