CHUYÊN Đ B I D NG H C SINH GI I ĐA LÍ 12Ề Ồ ƯỠ Ọ Ỏ Ị 09.2010
VŨ TR . CÁC CHUY N ĐNG CHÍNH C A TRÁI ĐTỤ Ể Ộ Ủ Ấ
VÀ CÁC H QU C A CHÚNG – BÀI T PỆ Ả Ủ Ậ
A/ LÝ THUY TẾ
I. Vũ Tr . H c thuy t v s hình thành Vũ Tr .ụ ọ ế ề ự ụ
1. Vũ Tr :ụ Là kho ng không gian vô t n ch a các Thiên Hà (hàng trăm t thiên hà).ả ậ ứ ỉ
Thám hi m vũ tr v i v n t c ánh sáng ( 300 000 Km/s) thì :ể ụ ớ ậ ố
- 1 giây t i m t trăngớ ặ
- 5h t i hành tinh xa nh t trong h M t Tròiớ ấ ệ ặ
- 4 năm t i ngôi sao g n nh t TĐớ ầ ấ
- 75000 năm đi h t d i Ngân Hà, > 2 tri u năm t i thiên hà Tiên N g n h M tế ả ệ ớ ữ ầ ệ ặ
Tr i nh t, > 10 t năm t i thiên Hà xa xăm.ờ ấ ỉ ớ
2. H c thuy t BigBang v s hình thành Vũ Tr .ọ ế ề ự ụ
- Ra đi cách dây 15 t năm sau 1 v n l nờ ỉ ụ ổ ớ
- Thuy t Big bang: đu tiên vũ tr nh nh đu kim( nhi t đ c c l n, m t đ l n)ế ầ ụ ỏ ư ầ ệ ộ ự ớ ậ ộ ớ
cách đây ch ng 15 t năm sau v n 3 phút nhi t đ kho ng 1t đừ ỉ ụ ổ ệ ộ ả ỉ ộ 500 nghìn năm
sau nh 1 đám s ng mù dày đc - giãn n - loãng và ngu i d n - fát xa- 1 t nămư ươ ặ ở ộ ầ ỉ
sau các thiên hà đc hình thànhượ
II. H M t Tr iệ ặ ờ
- Hình thành cách đây kho ng 4,5 – 5 t nămả ỉ
- H M t Tr i g m: ệ ặ ờ ồ
. M t Tr i trung tâmặ ờ ở
. 8 hành tinh: Thu - Kim - TĐ - Ho - M c - Th - Thiên v ng - H i v ngỷ ả ộ ổ ươ ả ươ
. Các v tinh: 0 - 0 - 1- 2 - 16 - 19 - 15 - 6 ệ
. Sao ch i (1800), thiên th ch và các đám mây b i.ổ ạ ụ
- Các hành tinh v a chuy n đng quanh M t Tr i l i v a t quay quanh tr c theoừ ể ộ ặ ờ ạ ừ ự ụ
h ng ng c chi u kim đng h .ướ ượ ề ồ ồ
- Gi a qu đo c a sao Ho và M c có 1 vòng dày đc ti u hành tinh ữ ỹ ạ ủ ả ộ ặ ể
- Thiên Hà ch a M t Tr i đc g i là d i Ngân Hà (M t Tr i là 1 trong 200 tứ ặ ờ ượ ọ ả ặ ờ ỉ
ngôi sao thu c h Ngân Hà) có d ng xo n c, gi ng m t cái đĩa v i đng kính làộ ệ ạ ắ ố ố ộ ớ ườ
100.000 năm ánh sáng (năm ánh sáng b ng 9460 t Km).ằ ỉ
III. Trái Đt trong H M t Tr iấ ệ ặ ờ
1.V trí c a Trái Đt trong H M t Tr iị ủ ấ ệ ặ ờ
-Trái Đt là hành tinh th 3 theo th t xa d n M t Tr i. Cách MT trung bình 149,6ấ ứ ứ ự ầ ặ ờ
tri u Kmệ
-Trong H M t Tr i – Trái Đt là hành tinh duy nh t có s s ng.ệ ặ ờ ấ ấ ự ố
Kích th c TĐướ
Ngày so n...../...../ 200ạ
1
- A= 6378,16 Km
- B = 6356,777 Km
- Chi u dài vòng KT: 40.008, 5 Kmề
- Chi u dài vòng XĐ: 40.075, 7 Kmề
- Di n tích 510.200.000 Km2ệ
- Ngày càng l n do thiên th ch, b i vũ tr r i ớ ạ ụ ụ ơ
vào ( kho ng 10tri u t n/ năm)ả ệ ấ
b
a
CHUYÊN Đ B I D NG H C SINH GI I ĐA LÍ 12Ề Ồ ƯỠ Ọ Ỏ Ị 09.2010
nh h ng d ng kh i c u c a TĐẢ ưở ạ ố ầ ủ
- Th ng xuyên chi u sáng, trong bóng t i. Nên khi TĐ quay ngày đêm di n ra liênườ ế ố ễ
t cụ
Nhi t đc đi u hoà→ệ ượ ề
- Tia sáng MT chi u song song xu ng TĐ các vĩ đ khác nhau t o góc nh p xế ố ở ộ ạ ậ ạ
khác nhau
Nhi t nh n đoc khác nhau Hình thành vòng đai nhi t, KH→ệ ậ ự ệ
- TĐ d ng c u - XĐ chia TĐ thành 2 n a c u – Hi n t ng x y ra 2 n a c u tráiạ ầ ử ầ ệ ượ ả ở ử ầ
ng c nhauượ
2. Các chuy n đng chính c a Trái Đtể ộ ủ ấ
a.Chuy n đng t quay quanh tr cể ộ ự ụ
- Trái Đt chuy n đng t quay quanh tr c theo h ng t Tây sang Đông (ng cấ ể ộ ự ụ ướ ừ ượ
kim đng h nhìn t c c B xu ng).ồ ồ ừ ự ố
- Th i gian chuy n đng m t vòng quay quanh tr c là 24 gi ( 24h 56 ph 48 s).ờ ể ộ ộ ụ ờ
- Khi chuy n đng quay quanh tr c m i đa đi m trên Trái Đt đu thay đi v tríể ộ ụ ọ ị ể ấ ề ổ ị
tr c c B c và c c Nam.ừ ự ắ ự
- V n t c quay l n nh t XĐ ( 464 Km/s) và gi m d n v c c( c c 0km/s)ậ ố ớ ấ ở ả ầ ề ự ự
b.Chuy n đng xung quanh M t Tr iể ộ ặ ờ
- Trái Đt chuy n đng quanh M t Tr i trên qu đo hình Elip lúc g n lúc xa MT ấ ể ộ ặ ờ ỹ ạ ầ
. C n nh t cách 147. 166.480 km vào 1/1 – ậ ậ 3/1.v n t c 30,3 km/ sậ ố
. Vi n nh t cách 152.171.500 km vào ễ ậ 5/7 – 7/7. v n t c 29,3 km/ sậ ố
- Th i gian đ Trái Đt chuy n đng m t vòng quanh M t Tr i là 365 ngày 6 gi .ờ ể ấ ể ộ ộ ặ ờ ờ
( 365 ngày 5h 48 ph 46s)
- H ng t Tây sang Đông.ướ ừ
- Khi chuy n đng quanh M t Tr i, tr c Trái Đt luôn nghiêng 1 góc 66º33´vàể ộ ặ ờ ụ ấ
không đi ph ng G i là chuy n đng t nh ti n c a TĐ quanh MT.→ổ ươ ọ ể ộ ị ế ủ
3) Các h qu chuy n đng c a TĐệ ả ể ộ ủ
H QU CHUY N ĐNG QUANH TR CỆ Ả Ể Ộ Ụ
1) Chuy n đng bi u ki n: Con ng i nhìn th y các vì tinh tú, MT m c l n vìể ộ ể ế ườ ấ ọ ặ
TĐ quay còn s chuy n đng c a MT, tinh tú là không có th t.ự ể ộ ủ ậ
2) S đi u hoà nhi t ngày đêmự ề ệ
Bi u hi n: Ngày đêm k ti p nhau không ng ng ể ệ ế ế ừ
Nguyên nhân: - TĐ hình c uầ
- TĐ quay quanh tr cụ
H quệ ả
– Phân ph i b c x trên TĐ đc đi u hòa - S đi u hoà nhi t ngày đêm.ố ứ ạ ượ ề ự ề ệ
2.Gi trên Trái Đt và đng chuy n ngàờ ấ ườ ể y qu c t .ố ế
Khái ni m: ệ
- Gi đa ph ng (gi M t Tr i) là gi c a các đa đi m khác nhau thu c các kinhờ ị ươ ờ ặ ờ ờ ủ ị ể ộ
tuy n khác nhau.ế
- Gi qu c t (gi GMT) là gi đc tính t múi s 0.ờ ố ế ờ ờ ượ ừ ố
Quy c: ướ
2
CHUYÊN Đ B I D NG H C SINH GI I ĐA LÍ 12Ề Ồ ƯỠ Ọ Ỏ Ị 09.2010
- Chia TĐ thành 24 múi gi (đánh s t 0 đn 23 t Đ - T). Múi gi 0 có kinh tuy nờ ố ừ ế ừ ờ ế
g c đi qua gi aố ở ữ
- M i khu v c gi c nh nhau h n kém nhau 1h.ỗ ự ờ ạ ơ
- N u đi t BCĐ v t KT 180º sang BCT lùi 1 ngày - và ngu c l i.ế ừ ượ ợ ạ
Công th c tính giứ ờ
B c1ướ :Tính múi giờ
- A thu c bán c u đông Kinh đ A:15= x làm tròn theo quy t c toán h cộ ầ ộ ắ ọ
- A thu c bán c u tây : (360- A):15 = y ( Ho c A:15 = x A thu c múi 24 – x)→ộ ầ ặ ộ
B c 2ướ : Tính kho ng cách chênh l ch 2 múi gi ả ệ ờ
Gi B (đã bi t) +;- (K.c chênh l ch 2 múi) (+) tính v phía đông, (- ) tính v phía→ờ ế ệ ề ề
tây
B c 3:Tính giướ ờ
C n tính khu v c múi cao h n thì (+)tính v phía Đôngầ ự ơ ề
C n tính khu v c múi th p h n thì(-) v phía Tây ầ ự ấ ơ ề
B c 4:Tính ngàyướ
- Cùng bán c u không đi ngàyầ ổ
- Khác bán c u đi ngày theo quy lu t T-Đầ ổ ậ c a KT 180° lùi m t ngày ( BCT sangủ ộ
BCĐ lùi 1 ngày)
4) M ng l i to đ trên TĐạ ướ ạ ộ
- TĐ quay quanh 1 tr c t ng t ng là đa tr cụ ưở ượ ị ụ
- Đa c c: N i tr c TĐ ti p xúc b m t TĐ, khi TĐ quay thì quay t i ch .ị ự ơ ụ ế ề ặ ạ ỗ
- XĐ vòng tòn l n nh t ch a tâm TĐ vuông góc v i tr c, chia TĐ thành 2 n a c uớ ấ ứ ớ ụ ử ầ
b ng nhauằ
- Vĩ tuy n m t ph ng song song v i XĐ c t m t đa c u thành nh ng vòng tròn nhế ặ ẳ ớ ắ ặ ị ầ ữ ỏ
g i là VTọ
- Kinh tuy n là đng th ng n i 2 đa c cế ườ ẳ ố ị ự
KT, VT t o m ng l i to đ dùng đ xác đnh v trí các đa đi m trên TĐ.→ạ ạ ướ ạ ộ ể ị ị ị ể
5) S l ch h ng chuy n đng c a các v t thự ệ ướ ể ộ ủ ậ ể
Hi n t ngệ ượ
BBC l ch sang bên ph i ệ ả
NBC l ch sang bên trái so v i h ng chuy n đng.ệ ớ ướ ể ộ
Công th c: ứF= 2mΩv.sin 0
Tác đng: vào các v t th chuy n đng theo ph ng kinh tuy nộ ậ ể ể ộ ươ ế
Nguyên nhân
- Do TĐ t quay- M i đi m thu c vĩ đ khác nhau có v n t c dài khác nhau, h ngự ọ ể ộ ộ ậ ố ướ
chuy n đng t Tây sang Đông.ể ộ ừ
H QU CHUY N ĐNG XUNG QUANH M T TR I C A TRÁI ĐTỆ Ả Ể Ộ Ặ Ờ Ủ Ấ
1).Chuy n đng bi u ki n h ng năm c a M t Tr iể ộ ể ế ằ ủ ặ ờ
M t s khái ni m ộ ố ệ
- MT lên thiên đnh – hình v xác đnh ti p tuy n MT lên thiên đnh, XĐ góc chi uỉ ẽ ị ế ế ỉ ế
sáng.
3
CHUYÊN Đ B I D NG H C SINH GI I ĐA LÍ 12Ề Ồ ƯỠ Ọ Ỏ Ị 09.2010
- M t năm tia sáng MT ch l n l t chi u th ng góc v i m t đt các đa đi mộ ỉ ầ ượ ế ẳ ớ ặ ấ ở ị ể
thu c 2 chí tuy n, khi n ta có c m giác MT di chuy n giũa 2 chí tuy n. Nh ng th cộ ế ế ả ể ế ư ự
t không ph i MT di chuy n mà là TĐ chuy n đng t nh ti n xung quanh MT –ế ả ể ể ộ ị ế
chuy n đng đó không có th t đc g i là chuy n đng bi u ki n.ể ộ ậ ượ ọ ể ộ ể ế
H quệ ả
- Khu v c n i chí tuy n, m t năm có 2 l n M t Tr i lên thiên đnh.ự ộ ế ộ ầ ặ ờ ỉ
- chí tuy n, m t năm có 1 l n M t Tr i lên thiên đnh.Ở ế ộ ầ ặ ờ ỉ
- Khu v c ngo i chí tuy n luôn có ánh MT chi u ch ch. Càng g n c c đ ch chự ạ ế ế ế ầ ự ộ ế
càng tăng.
2) Hi n t ng mùaệ ượ
* Bi u hi nể ệ
+ T 21/3 đn 23/9ừ ế
. BBC ng v phia MT - Góc chi u sáng l n, th i gian chi u sáng dài - nên nh nả ề ế ớ ờ ế ậ
đc nhi u nhi t và ánh sáng - đó là mùa nóng. ượ ề ệ
. NBC ng c l i.ượ ạ
+ T 23/9 đn 21/3ừ ế
.BBC không ng v phia MT Góc chi u sáng nh , th i gian chi u sáng ng n→ →ả ề ế ỏ ờ ế ắ
nên nh n đc ít nhi t và ánh sáng - đó là mùa l nh.ậ ượ ệ ạ
.NBC ng c l i ượ ạ
+ Mùa 2 n a c u trái ng c nhau. ở ử ầ ượ
- Có 4 mùa: Xuân, h , thu, đôngạ
.Vùng ôn đi 4 ngày này là b t đu c a mùa, còn n c vùng chí tuy n mùa đcớ ắ ầ ủ ướ ế ượ
tính s m 45 ngày.ớ
2. Hi n t ng ngày đêm dài ng n theo mùa.ệ ượ ắ
Bi u hi nề ệ
- Mùa xuân và mùa h có ngày dài đêm ng n, mùa thu và mùa đông có ngày ng n,ạ ắ ắ
đêm dài.
- Xích đo quanh năm có ngày dài b ng đêm.ạ ằ
- Ngày 21/3 và 23/9 kh p n i trên Trái Đt có ngày dài b ng đêm.ắ ơ ấ ằ
- T XĐ v 2 c c s chênh l ch ngày đêm ngày càng tăngừ ề ự ự ệ
- Khu v c t hai vòng c c v c c có ngày ho c đêm dài 24 gi .ự ừ ự ề ự ặ ờ
Nguyên nhân 2 hi n t ng:ệ ượ
- Do tr c TĐ luôn nghiêng và không đi h ng trong quá trình chuy n đng quanhụ ổ ướ ể ộ
MT
B/ BÀI T P V N D NG H QU CHUY N ĐNG C A TRÁI ĐT QUANHẬ Ậ Ụ Ệ Ả Ể Ộ Ủ Ấ
TR CỤ
4
D NG 1: TÍNH GIẠ Ờ
Công th cứ
B c1:Tính múi giướ ờ
- A thu c bán c u đông Kinh đ A:15= x làm tròn theo quy t c toán h cộ ầ ộ ắ ọ
A thu c bán c u tây : (360- A):15 = y ộ ầ
Ho c A:15 = x thì A thu c múi 24-xặ ộ
B c 2:Tính kho ng cách chênh l ch hai múi gi ướ ả ệ ờ
B c 3:Tính gi C n tính khu v c múi cao h n thì (+)tính v phía Đôngướ ờ ầ ự ơ ề
C n tính khu v c múi th p h n thì (-) v phía Tây ầ ự ấ ơ ề
B c 4:Tính ngày- Cùng bán c u không đi ngàyướ ầ ổ
- khác bán c u đi ngày theo quy lu t T-Đ lên m t ngàyầ ổ ậ ộ
CHUYÊN Đ B I D NG H C SINH GI I ĐA LÍ 12Ề Ồ ƯỠ Ọ Ỏ Ị 09.2010
5