1771
CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHỆ 4.0
VÀ NHỮNG TH CH THỨC VỚ C C NH NGH ỆP V ỆT NAM
Nguyễn Ngọc Như Nguyệt
Khoa Tài chính - Thương mại, Trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh
GVHD: ThS. Võ Tường Oanh
TÓM TẮT
Cuộc Cách mạng Công nghiệp thứ tư, còn được gọi là Công nghiệp 4.0, được phát triển
như là một phần của chiến lược công nghệ cao được thiết lập rộng rãi của Đức. Mục
đích của cuộc cách mạng c ng nghệ này nhằm duy trì sự lãnh đạo toàn cầu và lợi thế
cạnh tranh trong lĩnh vực sản xuất. Bên cạnh đó, đây cũng là một mạng lưới kết nối của
con người và công nghệ cho phép sản xuất ra những sản phẩm tốt hơn, nhanh hơn và rẻ
hơn trước đây.C ng với việc đem lại những lợi ích cực kỳ trong việc gia tăng hiệu suất,
cuộc cách mạng này cũng khiến cho các doanh nghiệp phải xem x t về những rủi ro mới
mà nó mang lại.
Từ khóa: cách mạng, CMCN 4.0, cơ hội, doanh nghiệp, thách thức.
1 ĐẶT VẤN ĐỀ
Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư cùng với sự xuất hiện của robot có trí tuệ nhân tạo
đang tạo ra những tác động mạnh mẽ lên nhiều lĩnh vực xã hội. Robot nhờ vào công nghệ
AI trở nên ngày càng thông minh, khả năng học hỏi và ghi nhớ vượt bậc so với trí tuệ con
người. Hơn nữa, các robot này có thể làm việc một cách ổn định 24/24 mà không cần trả
lương, đóng thuế, bảo hiểm… đã trở thành mối đe dọa thật sự với lực lượng lao động là
người thật.
Trong cuộc cách mạng này, những yếu tố mà Việt nam đã và đang tự coi là ưu thế như lực
lượng lao động thủ công trẻ, dồi dào sẽ không còn là thế mạnh nữa, thậm chí còn bị đe dọa
nghiêm trọng. Trong tương lai không xa, một lượng lớn lao động sẽ bị mất việc làm bởi vì
lĩnh vực mà công nghệ robot có thể tác động tới trải dài từ dệt may, dịch vụ, giải trí cho đến
y tế, giao thông, giáo dục...
Tuy nhiên, theo kết quả công bố tại Diễn đàn Cấp cao Công nghệ thông tin – Truyền thông
Việt Nam 2017 (Vietnam ICT Summit 2017) do VINASA điều tra trên 275 cơ quan đơn vị
tham dự Diễn đàn chỉ có 35,2% tổ chức đã chuẩn bị và sẵn sàng cho cách mạng c ng
nghiệp (CMCN) lần thứ 4, trong đó phần đa là các doanh nghiệp thuộc khối ngân hàng, một
số doanh nghiệp CNTT và chiếm số đ ng nhất là các doanh nghiệp, cơ quan ứng dụng và 1
số cơ quan quản lý CNTT; 58,7% đã tìm hiểu nhưng chưa biết chuẩn bị gì, chỉ có 6,1% là
chưa tìm hiểu gì và chưa biết chuẩn bị như thế nào cho những cơ hội và tác động của
CMCN lần thứ 4.
1772
Phát biểu chỉ đạo tại Diễn đàn, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam khẳng định: CMCN
lần thứ 4 chúng ta đã đề cập nhiều, giờ là lúc chúng ta phải hành động. Chúng ta phải “dấn
thân hơn nữa”, “mạnh dạn hơn nữa” thì mới mong thành công trong cuộc cách mạng này.
Phó Thủ tướng kêu gọi cả hệ thống chính trị, các tổ chức xã hội, các doanh nghiệp, các
trường đại học, các viện nghiên cứu, các nhà khoa học và cộng đồng xã hội phải kết nối với
nhau, chia sẻ với nhau, cùng phối hợp hành động để tạo nên sức mạnh vì CMCN lần thứ tư
là chia sẻ, là kết nối.
2 CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHỆ 4.0
Theo Kagermann, Lukas & Wahlster( 2011), thuật ngữ Công nghiệp 4.0 lần đầu tiên được
một nhóm các chuyên gia sử dụng Hội chợ Hannover vào tháng 4 năm 2011. Đây là một
trong mười “Dự án tương lai” tạo thành Chiến lược công nghệ cao của Đức năm 2020.
Nguyên gốc của thuật ngữ này có nghĩa là để mô tả những thay đổi công nghệ trong sản
xuất và đưa ra các ưu tiên của một khung chính sách nhất quán nhằm bảo toàn năng lực
cạnh tranh toàn cầu của ngành công nghiệp Đức. Happacher( 20 3) cho rằng, theo một số
chuyên gia, ý tưởng c ng nghiệp này dựa trên khái niệm về hệ thống sản xuât tích hợp (CIM
- computer integrated manufacturing), được phát triển vào những năm 1970.
Theo Kagermann và cộng sự ( 2013), các tính năng đặc biệt của các công nghệ tiên tiến
trong ngành công nghiệp 4.0 là việc đưa mạng lưới thiết bị kết nối Internet và dịch vụ
(Internet of Things and Services) vào sản xuất và thực hiện hệ kết nối không gian số-thực
thể (Cyber-Physical Systems) đại diện cho một tiềm năng đáng kể để tối ưu hóa quy trình
sản xuất và kinh doanh. Ý tưởng cốt lõi nằm trong việc tạo ra một hệ thống sản xuất thông
minh năng động, tự uyết định cho phép các nhà sản xuất đáp ứng các yêu cầu của khách
hàng cá nhân và thực hiện các thay đổi trong đơn đặt hàng vào phút chót. Ngoài ra, các
công nghệ trong ngành công nghiệp 4.0 làm tăng năng suất và hiệu quả sử dụng nguồn lực,
xem xét xu hướng nhân khẩu học hiện tại và thay đổi thái độ của xã hội đối với sự cân bằng
giữa cuộc sống và công việc.
Theo Krabec & Venegas (2015), cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư là một sự phản
ứng đối với sự thay đổi của môi trường kinh doanh. Để một công ty có thể thành công trên
thị trường, công ty cần thiết phải có những giải pháp hiệu quả để đáp ứng các nhu cầu luôn
thay đổi của khách hàng. Vì lý do này, việc cải thiện công nghệ sản xuất và thiết bị sản xuất
là một việc làm hoàn toàn cần thiết. Có thể nói rằng các hoạt động công nghệ đang bắt đầu
hội tụ. Đó là thông tin liên lạc, tự động hóa, và công nghệ máy tính. Những công nghệ này
sẽ tạo ra một thế giới ảo. Sau đó thế giới ảo này sẽ được chuyển vào thế giới thực.
Brettel và cộng sự (2014) cho rằng ngành công nghiệp 4.0 dựa trên việc sử dụng các hệ
thống mạng vật lý, cải thiện hệ thống máy tính và truyền thông. Các phân tích lưu ý rằng lợi
ích lớn nhất trong tương lai của ngành công nghiệp 4.0 cho các công ty công nghiệp sẽ là
hiệu quả chi phí và /hoặc năng suất cao hơn. Ngành công nghiệp sản xuất ngày nay phải có
sự cạnh tranh ngày càng tăng về chất lượng sản phẩm, năng suất và chi phí sản xuất, và
một trong những cách để giải quyết tình trạng này là áp dụng các nguyên tắc của ngành 4.0
Nieuwenhuis & Katsifou (2015) cho rằng một số nhà nghiên cứu đã thừa nhận rằng ngành
công nghiệp 4.0 sẽ trở thành động lực toàn cầu để đảm bảo tính bền vững của ngành.
1773
3 CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHỆ 4.0 TÁC ĐỘNG ĐẾN CÁC DOANH NGHIỆP
Theo Sanders và cộng sự (20 ), xem x t từ khía cạnh kinh tế doanh nghiệp cần thiết phải
hội nhập cách mạng 4.0, việc này sẽ đưa đến việc tạo ra và sử dụng các chiến lược sản
xuất mới, dẫn đến nâng cao hơn hiệu uả sản xuất của doanh nghiệp và tăng trưởng tiềm
năng sáng tạo.
Mokyr và cộng sự (2015); Autor (20 ) cho rằng, mặc dù trước đây đã có các cuộc thảo luận
về hậu quả của công nghệ tự động hóa đối với thị trường lao động và việc lo lắng về phụ
thuộc tự động hóa, nhưng những tiến bộ gần đây trong lĩnh vực robot và trí thông minh nhân
tạo đã khơi lại một lần nữa cuộc tranh luận về vấn đề này.
Lieder & Rashid (20 ) cho rằng một nền kinh tế tuần hoàn (circular economy) có thể là giải
pháp để hài hòa giữa tham vọng tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường, nơi mà nền kinh
tế tuần hoàn được hiểu là hiện thực hóa chu tr nh kh p kín của uá tr nh luân chuyển vật
liệu trong toàn bộ hệ thống kinh tế.
Theo Stock & Seliger (2016), sự phát triển hướng tới ngành công nghiệp 4.0 cung cấp cơ
hội to lớn cho việc thực hiện sản xuất bền vững, thân thiện với môi trường và tiết kiệm tài
nguyên.
Theo Prahalad (2004), ngày nay, người tiêu dùng có cơ hội lựa chọn từ vô số các sản phẩm
và dịch vụ, nhưng dường như các khách hàng này luôn không được đáp ứng. Vì lý do này,
việc tạo ra các sản phẩm cá nhân hóa (personalized products) là một việc cần thiết để tạo ra
giá trị, để đứng vững trên thị trường, để giữ lại hoặc tăng khách hàng.
Čámská (2014) cho rằng, các thay đổi xảy ra ở phía cung từ đó sẽ tác động lên nhu cầu.
Những thay đổi này được gọi là cá nhân hóa sản xuất hàng loạt (individualized mass
production) - có nghĩa là có một sự kết nối mật thiết với việc cá nhân hóa sản xuất hàng loạt.
Các doanh nghiệp sẽ cần phải đáp ứng với sự thay đổi của thị trường, thay đổi công nghệ,
và đổi mới để họ vẫn có thể đáp ứng được nhu cầu của khách hàng trong điều kiện tối ưu
hóa chi phí một cách hiệu quả. Nếu công ty không chấp nhận sự thay đổi của thị trường, họ
có thể sẽ phải đối mặt với việc thiếu hụt về vốn và các khó khăn về tài chính khác.
Aquilani và cộng sự (2016) cho rằng sự tương tác, phụ thuộc lẫn nhau và việc trao đổi thông
tin kịp thời, áp dụng cho các doanh nghiệp thông qua các hệ thống đổi mới để đáp ứng nhu
cầu phức tạp của khách hàng.
4 TÁC ĐỘNG CỦA CÔNG NGHỆ 4.0 ĐẾN CÁC DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM
Do nhu cầu tìm kiếm phương thức sản xuất mới hiệu quả, bền vững hơn do nhiều thách
thức như biến đổi khí hậu, già hóa dân số hay các vấn đề an ninh khác ngày càng tăng lên
sẽ thúc đẩy cách mạng 4.0 ngày càng phát triển mạnh mẽ. Cũng như các uốc gia khác
trên thế giới, cuộc cách mạng này sẽ mang tới nhiều cơ hội phát triển và hội nhập, nhưng
đồng thời cũng đặt ra nhiều thách thức với các nước đang phát triển như Việt Nam.
Theo ông Đàm Bạch Dương, Vụ trưởng Vụ Công nghệ cao, Bộ Khoa học và Công nghệ
(KH-CN) cho biết: Cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0 có sự khác biệt với các cuộc cách
mạng công nghiệp trước ở tốc độ, quy mô và phạm vi tác động. Công nghiệp 4.0 ảnh hưởng
tới mọi lĩnh vực và tất cả các nền kinh tế trên thế giới. Tuy nhiên, nếu như ở nhiều quốc gia
1774
khác, Cách mạng Công nghiệp 4.0 mang lại cả cơ hội và thách thức thì với Việt Nam, thách
thức sẽ nhiều hơn cơ hội.
Thách thức được nhắc tới nhiều nhất hiện nay là nguy cơ thất nghiệp của lao động Việt Nam
sẽ tăng lên. Theo dự báo của Tổ chức lao động uốc tế (ILO), Việt Nam trong 0 năm tới có
đến 70% số việc làm có rủi ro cao (có xác suất bị thay thế trên 70%), 18% có rủi ro trung
bình (có xác suất bị thay thế từ 30-70%) và 12% có rủi ro thấp (có xác suất bị thay thế dưới
30%). Có rủi ro được hiểu là những công việc có thể bị thay thế bằng các hệ thống, máy
móc tự động hóa.
Ông Lê Hồng Việt, Giám đốc công nghệ Tập đoàn FPT nhận định, công nghiệp 4.0 sẽ ảnh
hưởng rất lớn đến giá thành sản phẩm xuất khẩu, nhất là khi các công đoạn của DN được
ứng dụng công nghệ tự động hóa, giảm thiểu số lượng nhân công lao động. Bên cạnh đó,
việc cá nhân hóa của con người sẽ giám sát và thay đổi quy trình công nghệ tự động hóa,
các DN sẽ không còn muốn tận dụng lợi thế về nhân công giá rẻ.
Theo Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Doanh nghiệp vừa và nhỏ đang
chiếm khoảng 97% tổng số DN của Việt Nam với nhiều hạn chế cơ bản như quy mô nhỏ,
thậm chí siêu nhỏ, mức vốn chỉ ở mức từ bốn đến bảy tỷ đồng/DN; trình độ khoa học công
nghệ và đổi mới sáng tạo còn thấp, chưa tham gia được vào chuỗi giá trị sản xuất toàn
cầu;…
Theo khảo sát, 80 đến 90% máy móc sử dụng trong các DN Việt Nam là nhập khẩu, gần
80% là những công nghệ cũ; khoảng 75% số máy móc và trang thiết bị đã hết khấu hao,
hiệu quả sản xuất thấp. Trong khi đó, với những đòi hỏi về nền tảng của công nghệ số, kết
nối thông minh cùng những đổi thay hằng ngày về mặt công nghệ trong cuộc CMCN 4.0,
buộc các DN phải có sự chuyển đổi mạnh mẽ trong đầu tư và sản xuất, kinh doanh. Để làm
được điều này, DN cần có đủ nguồn lực tài chính, công nghệ, con người để tập trung đầu tư
hạ tầng công nghệ số, nâng cao tỷ lệ ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và tổ chức
sản xuất.
5 CÁC GIẢI PHÁP CỦA DOANH NGHIỆP
Theo TS. Phạm Hồng Quất – Cục trưởng Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp khoa
học – c ng nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ), thế giới đang bước vào cuộc Cách mạng
C ng nghiệp 4.0, doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp mới khởi nghiệp muốn phát
triển lớn mạnh buộc phải ứng dụng khoa học - công nghệ vào trong sản xuất, kinh doanh để
tăng năng suất, chất lượng, hạ giá thành sản phẩm.
Ông Nguyễn Xuân Hoàng, Phó Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Misa cho rằng, công nghệ
4.0 vẫn đang ở giai đoạn khởi đầu nên doanh nghiệp cần sớm nhận thức được tác động của
cuộc cách mạng đến doanh nghiệp. Doanh nghiệp cần phải học hỏi và tìm hiểu xem các
doanh nghiệp trên thế giới đang áp dụng công nghiệp 4.0 như thế nào. Qua đó doanh
nghiệp cần chuẩn bị áp dụng từng bước chuyển đổi doanh nghiệp của mình thành doanh
nghiệp số, áp dụng công nghệ 4.0 vào điều hành doanh nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả về
chất lượng cũng như mang lại sản phẩm dịch vụ mới cho khách hàng.
Bà Nguyễn Thị Hải Vân – Cục trưởng Cục Việc làm, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội –
cho biết cần tăng cường đầu tư phát triển nguồn nhân lực gắn với chiến lược phát triển sản
1775
xuất, kinh doanh các sản phẩm có hàm lượng tri thức, giá trị gia tăng cao thay vì các sản
phẩm, các ngành sản xuất thâm dụng lao động.
- Các chuyên gia kinh tế nhận định, để có thể tiếp cận và khai thác được các cơ hội thành
c ng do cuộc cách mạng 4.0 mang lại, các doanh nghiệp cần phải t m hiểu, nghiên cứu kỹ
lưỡng các c ng nghệ tiên tiến của cách mạng c ng nghiệp 4.0 và ứng dụng các c ng nghệ
này để nâng cao vị thế và giá trị của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp phải nhạy b n trong
việc tạo ra sản phẩm phục vụ theo yêu cầu của người tiêu d ng, sử dụng các c ng nghệ tiên
tiến để giản tiện uy tr nh sản xuất, rút ngắn thời gian cung cấp sản phẩm, hạ giá thành
nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường.
Thêm vào đó, doanh nghiệp cần xây dựng chuỗi cung ứng th ng minh, việc này sẽ tạo ra
một mô hình chuỗi cung ứng mới gắn kết chặt chẽ hơn với nhu cầu của khách hàng. Chuỗi
cung ứng mới này sẽ tạo ra một cơ sở dữ liệu duy nhất, làm cho chuỗi cung ứng thông minh
hơn, minh bạch hơn và hiệu quả hơn ở mọi giai đoạn, từ khi phát sinh nhu cầu cho đến khi
giao hàng.
6 KẾT LUẬN
ài viết giới thiệu khái uát về cuộc Cách mạng C ng nghệ 4.0 và những tác động của cuộc
cách mạng này lên các doanh nghiệp nói chung và các doanh nghiệp Việt nam nói riêng.
Tuy nhiên, nội dung bài viết chỉ đề cập đến những tác động mang tính thách thức đối với các
doanh nghiệp Việt nam và một số giải pháp kinh tế đã được các chuyên gia đề cập nhằm
giúp các cá nhân, tổ chức có nhu cầu tham khảo để t m ra những giải pháp ph hợp cho uá
tr nh hội nhập.
T Ệ TH M KHẢ
[1] Autor, D. H. (2015). Why Are There Still So Many Jobs? The History and Future of
Workplace
[2] Automation. Journal of Economic Perspectives, 29(3):3–30.
[3] Čámská, D. (2014). Requirements for Models Predicting Corporate Financial Distress.
In: Loster, T., Pavelka T. (Eds.), 8th International Days of Statistic and Economics,
Slaný: Melandrium, 316-323.
[4] Happacher, Meinrad. “Der Ursprung von Industrie 4.0.” Computer-Automation, April
2013:114.
[5] Kagermann, H.; Wahlster, W.; Helbig, J. 2013. Recommendations for implementing the
strategic initiative INDUSTRY 4.0, National Academy of Science and Engineering,
Berlin/Frankfurt, 82p.
[6] Kagermann, Henning, Wolf-Dieter Lukas, and Wolfgang Wahlster. “Industrie 4.0: Mit
dem Internet der Dinge auf dem Weg zur 4. industriellen Revolution.” VDI Nachrichten,
April 1, 2011.
[7] Krabec, T., & Venegas, P. (2015). Fields: On the Visibility of Flows in Digital Business.
FAI Financial Assets and Investing, 6(3), 5-22. doi:10.5817/fai2015-3-1