TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
395
2. Claudia Truppa và Mahmoud N Abo-
Shehada (2020), "Antimicrobial resistance
among GLASS pathogens in conflict and
non-conflict affected settings in the Middle
East: a systematic review", BMC infectious
diseases. 20(1), tr. 1-26.
3. Đặng Như Phồn, và cộng sự (2020), "Một
số đặc điểm nhiễm khuẩn vết mổ tại trung
tâm chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện
Trung ương Huế.", Tạp chí Y học lâm sàng
(60), tr 61-66. DOI: 10.38103/
jcmhch.2020.60.9
4. Clinical and Labsoratory Standards
Institute (CLSI) (2021), Performance
Standards for Antimicrobial Susceptibility
Testing; Thirty Informational Supplement, M
100,0-S21.
5. Kamrul Islam và các cộng sự. (2021),
"Epidemiology of extended-spectrum β-
lactamase and metallo-β-lactamase-
producing Escherichia coli in South Asia",
Future Microbiology. 16(7), tr. 521-535.
6. Võ Thái Dương, Đỗ Hoàng Long và Nguyễn
Thị Diệu Hiền (2022), "Khảo sát vi khuẩn
Escherichia coli sinh enzym β lactamase phổ
tộng phân lập tại Bệnh viện Đa khoa Trung
Ương Cần Thơ", Tạp chí Y học Việt Nam.
518(2). Tr 87-91,
DOI: https://doi.org/10.51298/vmj.v518i2.3425
7. Nguyễn Thanh Hải, Phạm Thị Tâm và
Nguyễn Hồng Phong (2018), "Các vi khuẩn
thường gặp trong nhiễm khuẩn vết mổ và sự
đề kháng kháng sinh tại Bệnh viện Đa khoa
Thống nhất Đồng Nai năm 2018", Tạp chí Y
Dược học Cần Thơ. Số 19/2019, tr 1-7
8. Legese Chelkeba và Tsegaye Melaku
(2022), "Epidemiology of staphylococci
species and their antimicrobial-resistance
among patients with wound infection in
Ethiopia: a systematic review and meta-
analysis", Journal of Global Antimicrobial
Resistance. 29, tr. 483-498.
9. Olaniyi Ayobami và các cộng sự. (2022),
"Antibiotic resistance in hospital-acquired
ESKAPE-E infections in low-and lower-
middle-income countries: a systematic
review and meta-analysis", Emerging
microbes & infections. 11(1), tr. 443-451.
10. Derbew Fikadu Berhe và các cộng sự.
(2021), "Prevalence of antimicrobial
resistance and its clinical implications in
Ethiopia: a systematic review",
Antimicrobial Resistance & Infection
Control. 10, tr. 1-14.
ĐẶC ĐIỂM VÀ TÍNH KHÁNG KHÁNG SINH CỦA VI KHUẨN
Ở BỆNH NHÂN NHIỄM KHUẨN HUYẾT DO CÁC VI KHUẨN GRAM ÂM
TẠI BỆNH VIỆN TRUNG ƯƠNG THÁI NGUYÊN
Lương Thị Quỳnh Nga1, Dương Văn Thanh1, Nguyễn Thị Tuyết 1
TÓM TẮT60
1Trường Đại học Y Dược – Đại học Thái Nguyên
Chịu trách nhiệm chính: Lương Thị Quỳnh Nga
SĐT: 0987244931
Email: luongngagangthep@gmail.com
Ngày nhận bài: 13/7/2024
Ngày phản biện khoa học: 20/9/2024
Ngày duyệt bài: 02/10/2024
Mục tiêu: Mô tả một số đặc điểm dịch tễ, lâm
sàng, cận lâm sàng ở bệnh nhân (BN) nhiễm khuẩn
huyết (NKH) do các vi khuẩn (VK) gram âm (GN)
và khảo sát tính kháng kháng sinh của các VK GN
phân lập được ở BN NKH. Đối tượng và phương
pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang,
hồi cứu trên 121 BN được chẩn đoán NKH điều trị
tại Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên (2020-
2023). Kết quả và kết luận: Nghiên cứu 121 BN
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
396
đủ tiêu chuẩn chẩn đoán NKH, tác nhân gây NKH
do VK GN thường gặp nhất là E. coli 63 (52,1%)
và K. pneumoniae 28 (23,1%). Các đặc điểm dịch
tễ, lâm sàng, cận lâm sàng: đái tháo đường là bệnh
nền chiếm tỉ lệ cao nhất 39/121 (32,2%), sốt rét run
chiếm đa số 68/121 (56,2 %); ổ nhiễm trùng khởi
điểm (NTKĐ) từ đường tiết niệu chiếm tỉ lệ cao
nhất là 43/74 (35,5%); tiếp theo là tiêu hóa 15/74
(12,4%); phần lớn bệnh nhân có WBC > 12 G/l
(47,1%), CRP 10-150 mg/l (59,3%); procalcitonin
> 1,5 ng/l (80,2%), albumin < 35 g/l 68/85 (80%).
E. coli nhạy cảm cao nhất với kháng sinh nhóm
carbapenem, nitrofurantoin,
piperacillin/tazobactam (piper/taz), fosfomycin,
amikacin, xu hướng kháng với cephalosporin và
quinolon, kháng cao với ampicillin và piperacillin.
K. pneumoniae nhạy cảm khá cao với carbapenem,
quinolon, aminoglycosid, ampicillin/sulbactam
(amp/sul), fosfomycin, cephalosporin, kháng cao
với amipicillin, piperacilin và nitrofurantoin.
Khuyến nghị: BN có lâm sàng biểu hiện sốt rét
run, ổ NTKĐ từ đường tiết niệu, đường tiêu hóa có
thể là dữ liệu có giá trị gợi ý căn nguyên NKH do
VK GN. Lựa chọn kháng sinh ban đầu nên dựa
vào đặc tính kháng thuốc của VK theo từng quốc
gia, vùng, miền.
Từ khóa: nhiễm khuẩn huyết, kháng kháng
sinh, vi khuẩn gram âm.
SUMMARY
CHARACTERISTICS AND ANTIBIOTIC
RESISTANCE OF BACTERIA IN
PATIENTS WITH SEPSIS CAUSED BY
GRAM-NEGATIVE AT THAI NGUYEN
NATIONAL HOSPITAL
Objective: Describe some epidemiological,
clinical, subclinical characteristics in patients
with sepsis caused by gram negative bacteria
(GN) and survey the antibiotic resistances of GN
bacteria isolated in these patients. Subject and
methods: Descriptive and retrospective study on
121 patients diagnosed with sepsis treated at Thai
Nguyen National Hospital (2020-2023). Results:
The most common pathogens causing sepsis due
to GN were E.coli 63 (52.1%) and K.pneumoniae
28 (23.1%). Epidermiological, clinical and
subclinical characteristics: diabetes was the
comorbidity in patients with the highest rate of
39/121 (32.2%); fever with chill accounted for
the majority 68/121 (56.2 %); the site of primary
infection from the urinary tract accounted for the
highest rate of 43/74 (35.5%); followed by
gastrointestinal 15/74 (12.4%); the most patients
with GN bacterial sepsis had WBC > 12 G/l
(47.1%), CRP 10 - 150 mg/l (59.3%); PCT > 1.5
ng/l (80.2%), albumin < 35 g/l 68/85 (80%). E.
coli was the most susceptible to carbapenems,
nitrofurantoin, piper/taz, fosfomycin, amikacin,
tended to be resistant to cephalosporins and
quinolones, and was highly resistant to ampicillin
and piperacillin. K. pneumoniae was quite
susceptible to carbapenems, quinolones,
aminoglycosides, amp/sul, fosfomycin,
cephalosporins, and was highly resistant to
amipicillin, piperacillin, and nitrofurantoin.
Recommendation: Patients with clinical signs of
shivering with fever and initial infection sites in
the urinary or gastrointestinal tracts may be
valuable for diagnosis sepsis caused by GN.
Initial antibiotic selection should be based on the
drug-resistant properties of bacteria according to
each country and region.
Keywords: Sepsis, antibiotic resistance,
Gram-negative bacteria
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nhiễm trùng huyết là rối loạn chức năng
cơ quan đe dọa tính mạng do phản ứng của cơ
thể người bệnh đối với các tác nhân nhiễm
trùng. Phản ứng của cơ thể gây tổn thương
các mô, cơ quan, có thể dẫn đến sốc, suy đa
tạng và đôi khi tử vong, đặc biệt nếu không
được nhận biết sớm và điều trị kịp thời. Tỉ lệ
tử vong do nhiễm trùng huyết thường liên
quan đến điều trị dưới mức tối ưu, chất lượng
chăm sóc, cơ sở hạ tầng y tế không đầy đủ,
các biện pháp phòng chống nhiễm trùng kém,
chẩn đoán muộn và quản lý lâm sàng không
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
397
phù hợp. Tỉ lệ tử vong liên quan đến nhiễm
trùng huyết đã có sự gia tăng rõ rệt trong ba
thập kỷ qua, những người sống sót sau nhiễm
trùng huyết phải đối mặt với những nguy cơ
nghiêm trọng lâu dài như tử vong sau xuất
viện, các vấn đề về thể chất, nhận thức suy
giảm và rối loạn sức khỏe tâm thần. 8 Trên thế
giới, trong 20 năm qua, tỉ lệ nhiễm khuẩn
trong đó có NKH do VK GN gia tăng trên
toàn cầu, E. coli, các loài Klebsiella và
Pseudomonas aeruginosa (P. aeruginosa)
chiếm 72% trong tổng số NKH do VK GN,
trong đó E. coli chiếm 59% tổng số trường
hợp. 3 Theo báo cáo về tình hình kháng kháng
sinh của Bộ Y tế Việt Nam năm 2023, trực
khuẩn GN chiếm ưu thế hơn hẳn các cầu
khuẩn gram dương trong các căn nguyên gây
NKH, trong đó phổ biến nhất là E. coli, K.
pneumoniae, Acinetobacter baumannii (A.
baumannii) và P. aeruginosa. 1 Chẩn đoán
sớm, xử trí lâm sàng kịp thời, phù hợp, phối
hợp hồi sức và sử dụng kháng sinh tối ưu dựa
trên tác nhân NKH là rất quan trọng để tăng
khả năng sống sau NKH. Tuy nhiên các
hướng dẫn chẩn đoán, điều trị, giám sát NKH
từ sepsis 1 đến sepsis 4, hướng dẫn chẩn đoán
và điều trị NKH của Bộ Y tế Việt Nam không
đưa ra những dữ liệu cụ thể giúp định hướng
tác nhân gây NKH do VK GN hay Gram
dương. Chính vì vậy, những nghiên cứu về
dịch tễ, lâm sàng và cận lâm sàng về NKH,
tác nhân gây NKH vẫn còn rất cần thiết. Với
mong muốn tìm ra những công cụ giúp các
bác sĩ lâm sàng, đặc biệt là các tuyến y tế cơ
sở, nơi không thực hiện được xét nghiệm cấy
máu có thêm dữ liệu để định hướng các tác
nhân gây bệnh ban đầu, lựa chọn kháng sinh
phù hợp, nâng cao hiệu quả điều trị, giảm tỉ lệ
tử vong tại cơ sở y tế, chúng tôi tiến hành
nghiên cứu này với mục tiêu: Mô tả một số
đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng, cận lâm sàng
BN NKH do các VK GN và khảo sát tính
kháng kháng sinh của các VK GN phân lập
được ở BN NKH.
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Tiêu chuẩn lựa chọn: BN được chọn
vào nghiên cứu phải có tiêu chuẩn bắt buộc
theo “Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị một số
bệnh truyền nhiễm” của Bộ Y tế năm 2015.
+ Lâm sàng: có tính chất gợi ý đến NKH,
gồm: sốt cao, gan lách to, có triệu chứng ổ
nhiễm khuẩn khởi điểm, hoặc có tình trạng
nhiễm khuẩn nặng có hoặc không kèm theo sốc.
+ Cận lâm sàng: xét nghiệm cấy máu
dương tính với vi khuẩn Gram âm.
+ BN ≥ 18 tuổi
Tiêu chuẩn loại trừ: BN có đồng thời kết
quả cấy máu, bệnh phẩm khác (dịch, nước tiểu,
phân,…) dương tính nhưng không cùng căn
nguyên gây bệnh, hoặc đồng nhiễm hai loại
VK, nấm. BN có kết quả cấy máu dương tính
với vi khuẩn GN nhưng không có kết quả KSĐ.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Thời gian và địa điểm nghiên cứu: Từ
01/01/2020 đến 31/12/2023, tại khoa Bệnh
Nhiệt đới, BV Trung ương Thái Nguyên.
Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang.
Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu:
Chọn mẫu thuận tiện, tất cả các BN đủ tiêu
chuẩn đều được chọn vào nghiên cứu.
Cỡ mẫu thu được: 121 BN.
Phương pháp thu thập và xử lý số liệu:
Số liệu được thu thập từ hồ sơ bệnh án
của người bệnh, nhập và quản lý bằng phần
mềm SPSS Statistic 20, được xử lý theo
phương pháp thống kê y học và sử dụng các
thuật toán: tính tỉ lệ %, tính trung bình.
Đạo đức nghiên cứu: các thông tin BN
được mã hóa và bảo mật, kết quả nghiên cứu
giúp nâng cao chất lượng chẩn đoán, điều trị
BN NKH tại BV Trung ương Thái Nguyên
và các cơ sở y tế khác.
HI NGH KHOA HC CÔNG NGH M RNG NĂM 2024 - TRƯNG ĐẠI HC Y KHOA VINH
398
III. KẾT QUẢ
Biểu đồ 3.1. Phân bố BN theo VK gây bệnh
BN NKH do các VK GN thường gặp nhất là E. coli 63 (52,1%) và K. pneumoniae 28
(23,1%), các tác nhân còn lại chiếm tỉ lệ thấp hơn: Burkholderia 8 (6,6%), P. aeruginosa 5
(4,1%), Proteus 5 (4,1%), Acinetobacter 4 (3,3%), Salmonella spp 2 (1,7%), Sphingomonas
paucimobilis 2 (1,7%), Aeromonas hydrophila (A. hydrophila) 2 (1,7%), Citrobacter freundii
1 (0,8%), Pantoea 1 (0,8%).
Bảng 3.1. Phân bố BN theo đặc điểm dịch tễ học
Đặc điểm dịch tễ học
n
%
Tuổi trung bình
60,9±16,9
Giới
Nam
72/121
59,5
Nữ
49/121
40,5
Tiền sử bệnh
nền
Đái tháo đường
39/121
32,2
Bệnh gan mạn
35/121
28,9
Gút
6/121
5,0
Ung thư
5/121
4,1
Bệnh máu
4/121
3,3
Bệnh thận mạn tính
10/121
8,3
Đột quỵ
7/121
5,8
Nghiện hoặc lạm dụng rượu
17/121
14
Nhiễm trùng hoặc nhiễm trùng huyết
9/121
7,4
Khác
77/121
63,6
Có bệnh
99/121
81,8
Tuổi trung bình BN NKH do VKGN là 60,9 ± 16,9, trong đó nam 72/121 (59,5%); nữ:
49/121 (40,5%). Phần lớn BN 99/121 (81,8%) có tiền sử bệnh nền, cao nhất là đái tháo đường
39/121 (32,2%), tiếp theo là bệnh gan mạn 35/121 (28,9%), nghiện hoặc lạm dụng rượu
17/121 (14%), bệnh thận mạn 10/121 (8,3%), nhiễm trùng hoặc nhiễm trùng huyết 9/121
(7,4%), bệnh khác 77/121 (63,6%).
Bảng 3.2. Phân bố BN theo đặc điểm lâm sàng
Đặc điểm lâm sàng
n
Sốt
Rét run
68/121
Nóng
53/121
Có ổ NTKĐ
74/121
Vị trí ổ NTKĐ
Tiêu hóa
15/74
Tiết niệu
43/74
Răng hàm mặt
2/74
Hô hấp dưới
5/74
TP CH Y HC VIỆT NAM TẬP 544 - THÁNG 11 - SỐ CHUYÊN ĐỀ - 2024
399
Đặc điểm lâm sàng
n
Da, niêm mạc, cơ xương khớp
7/74
Khác
2/74
Sốc nhiễm khuẩn
Có
9/121
Các đặc điểm lâm sàng của BN NKH do VK GN: sốt rét run 68/121 (56,2 %); sốc nhiễm
khuẩn 9/121 (7,4%). Có ổ NTKĐ: 74/121 (61,2%), trong đó vị trí ổ NTKĐ ở đường tiết niệu
chiếm tỉ lệ cao nhất là 43/74 (35,5%); tiếp theo là tiêu hóa 15/74 (12,4%). Ổ NTKĐ ở các vị
trí: da, niêm mạc, cơ xương khớp 7/74 (5,8%); hô hấp dưới 5/74 (4,1%); răng hàm mặt: 2/74
(1,7%); vị trí khác: 2/74 (1,7%).
Bảng 3.3. Phân bố BN theo các chỉ số huyết học
Các chỉ số huyết học
n
%
WBC (G/l)
< 4
12/121
9,9
4 - 12
52/121
43,0
> 12
57/121
47,1
PLT (G/l)
< 150
57/121
47,1
150 - 450
64/121
52,9
PT (%)
< 70
29/70
41,4
≥ 70
41/70
58,6
APTT (s)
< 0,85
3/51
5,9
0,85 – 1,25
33/51
64,7
> 1,25
15/51
29,4
Fibrinogen (g/l)
< 2
8/48
16,7
2 - 4
12/48
25
> 4
28/48
58,3
Đặc điểm các chỉ số huyết học trên BN NKH do VK GN: WBC > 12 G/l chiếm tỉ lệ cao
nhất 57/121(47,1%); 52/121 (43%) WBC 4-12G/l; 12/121 (9,9%) WBC < 4 G/l; 57/121
(47,1%) có PLT giảm < 150 G/l; 64/121 (52,9%); PLT 150-450 G/l (47,1%); 29/70 (41,4%) PT
giảm < 70 %; 15/51 (29,4) có APTT kéo dài > 1,25 s, 8/48 (16,7%) giảm fibrinogen trong máu.
Bảng 3.4. Phân bố BN theo các chỉ số sinh hóa
Các chỉ số sinh hóa
n
%
CRP (mg/l)
< 10
4/113
3,5
10 - 150
67/113
59,3
> 150
42/113
37,2
PCT (ng/l)
< 0,05
1/86
1,2
0,05 – 1,5
16/86
18,6
> 1,5
69/86
80,2
Glucose (mmol/l)
< 3,6
2/119
1,7
3,6 – 5,9
24/119
20,2
> 5,9
93/119
78,2
Creatinin (µmol/l)
≤ 115
83/121
68,6
> 115
38/121
31,3
GOT (u/l)
< 37
50/121
41,3
≥ 37
71/121
58,7
GPT (u/l)
< 40
65/121
53,7
≥ 40
56/121
46,3
Albumin (g/l)
< 35
68/85
80