DẪN TRUỀN XUNG THẦN KINH TRONG
CUNG PHẢN XẠ
I. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức
- Xác định rõ vai trò của xynap trong sự truyền
xung thần kinh trong một cung phản xạ.
- Nêu được ví dụ về mã thông tin, thần kinh, sự
mã hóa các thông tin và quá trình giải mã của trung
ương thần kinh.
- Sự dẫn truyền xung thần kinh qua xynap theo
một chiều nhất định từ màng trước xynap sang màng
sau xynap.
- Xung thần kinh được mã hóa (mã tần số, mã vị
trí).
2. Kỹ năng
- Phát triển năng lực tuy duy phân tích .
- Rèn luyện kỹ năng thảo luận nhóm và làm việc
độc lập vớ SGK.
3. Thái độ
Biết cách lý giải và chăm sóc cơ thể bằng cá
phản ứng, vật lý trị liệu thông qua sự dẫn truyền các
xung thần kinh.
II. Chuẩn bị dạy và học
1. Giáo viên
- Phiếu học tập cho HS thảo luận nhóm.
- Tranh vẽ phóng to ảnh dẫn truyền xung thần
kinh của cung phản xạ và hình 29 trong SGK.
2. Học sinh
- Xem trước bài mới, hoàn thành phiếu học tập
như đã yêu cầu. Tìm hiểu về sự dẫn truyền của xung
thần kinh trong một cung phản xạ diễn ra như thến
nào và sự mã hóa thông tin thần kinh.
- Phiếu học tập của nhóm để thảo luận.
III. Tiến trình tổ chức dạy và học
1. Ổn định tổ chức lớp
2. Kiểm tra bài cũ
- Điện thế nghỉ là gì? Điện thế nghỉ được hình
thành như thế nào?
- Điện thế hoạt động là gì? Điện động được hình
thành qua mấy giai đoạn? Giải thích.
3. Hoạt động dạy và học
a. Mở bài
Sau khi kiểm tra HS về sự xuất hiện và lan
truyền điện động trên 1 sợi trục thần kinh, lưu ý HS
rằng: kích thích ở một điểm bất kỳ trên sợi trục, xung
thần kinh sẽ đi theo cả 2 chiều nhưng trong một cung
phản xạ chỉ truyền theo một chiều qua xynap. Vì sao?
Ta hãy tìm hiểu cấu trúc và chức năng của xynap
trong dẫn truyền xung thần kinh của một cung phản
xạ.
b. Bài mới
Hoạt động của GV và Nội Dung
HS
Hoạt động 1: Tìm hiểu về I. Dẫn truyền xung thần
cung phản xạ và sự dẫn kinh trong cung phản xạ
truyền của xung thần kinh
trong cung phản xạ. - Trong 1 sợi trục thần
GV: HS nghiên cứu trước kinh, xung thần kinh có
ở nhà phần này kết hợp thể truyền theo cả 2 chiều
với SGK rồi trao đổi nếu bị kích thích ở bất kỳ
trong nhóm để giải đáp vị trí nào trên sợi trục.
vấn đề được đặt ra ở đầu
tiết học (phiếu học tập đã
- Trong 1 cung phản xạ:
làm ở nhà).
Xung thần kinh xuất hiện
GV: Chỉ định một nhóm từ cơ quan thụ cảm bị
cử đại diện trình bày nội kích thích→ neuron cảm
dung đã chuẩn bị, các giác→ trung ương thần
nhóm khác bổ sung. kinh (tủy sống) → qua
neuron trung gian→ HS: Đại diện nhóm lên
neuron vận động → cơ bảng trình bày kết quả đã
quan đáp ứng qua các nghiên cứu và làm ở nhà,
xynap theo 1 chiều nhất các nhóm khác nhận xét
định. và bổ xung.
GV: Hoàn chỉnh, chính
xác hóa các kết luận rút ra - Vì xung thần kinh
từ việc nghiên cứu trao truyền đến tận cùng của
đổi của các nhóm dựa vào mỗi sợi trục, tới các cúc
nội dung cơ bản của mục
này. xynap sẽ làm thay đổi tính thấm đối với Ca2+, nó
từ ngoài dịch mô tràn vào GV: Cho HS phân tích
dịch tế bào ở các cúc trên H.29 SGK.
xynap làm vỡ các bọc HS: Quan sát hình 29
trong SGK, thảo luận với chứa các chất hóa học
nhau. trung gian giải phóng các
chất này vào khe xynap. GV: Diễn giảng cho HS
nắm rõ hơn nội dung của
bài: - Các phân tử chất trung
Trong 1 sợi trục thần gian hóa học → thay đổi
kinh, nếu kích thích ở 1 tính thấm của màng sau
điểm bất kì trên sợi trục xynap của neuron tiếp
thì xung xuất hiện sẽ lan theo → xung thần kinh
truyền theo cả 2 chiều. Vì được hình thành lại →
cả 2 bên của nơi bị kích tiếp tục lan truyền dọc sợi
thích, màng vẫn ở trạng trục→ cơ quan đáp ứng.
thái nghỉ nên dòng điện
xuất hiện sẽ kích thích * Kết luận:
màng ở cả 2 bên, làm
thay đổi tính thấm và nơi
- Một cung phản xạ (xung này sẽ xuất hiện điện
thần kinh chỉ truyền theo động.
GV: Có thể giới thệu 1 chiều từ cơ quan thụ
thêm thí nghiệm trong cảm → cơ quan đáp ứng).
SGV trang 134, 135.
HS: Quan sát, lắng nghe - Những thông tin đó
và trao đổi với GV nếu được mã hóa (mã thông
cần thiết. tin thần kinh) và trung
GV: Sửa lại gọn hơn cho ương thần kinh sẽ giải mã
HS như sau: để nhận biết thông tin.
Xung thần kinh xuất hiện
từ cơ quan thụ cảm bị
kích thích→ neuron cảm
giác→ trung ương thần
kinh (tủy sống) → qua
neuron trung gian→
II. Mã thông tin thần neuron vận động → cơ
kinh quan đáp ứng qua các
xynap theo 1 chiều nhất
định nhờ chất môi giới 1. Đối với các thông tin
trung gian hóa học được có tính chất định tính
giải phóng từ các xynap
của neuron trước sẽ được Các thông tin này được
các thụ thể của màng sau mã hóa bằng chính các
xynap (trên neuron tiếp neuron riêng biệt khi bị
sau hoặc cơ quan đáp kích thích.
ứng) tiếp nhận và xung
thần kinh tiếp tục truyền
VD: SGK đi.
Hoạt động 2: Tìm hiểu về
2. Đối với các thông tin mã thông tin thần kinh.
có tính chất định lượng Hoạt động chủ yếu trong
phần này là thuộc GV vì
nội dung hoàn toàn mới - Cách mã hóa thứ nhất:
đối với HS. phụ thuộc vào ngưỡng
kích thích của các neuron. GV: Thông tin nhận được
từ các cơ quan thụ cảm
khác nhau đều được - Cách mã hóa thứ hai:
truyền đi dưới dạng xung phụ thuộc tần số xung
thần kinh. Vậy trung thần kinh.
ương thần kinh phân biệt
như thế nào để nhận biết VD: SGK
được các kích thích
mạnh, yếu khác nhau từ
các cơ quan thụ cảm khác
nhau được gởi về 1 cách
chính xác.
GV: Cho HS đọc mục II
SGK:
→ Với các thông tin có
tính chất định tính thì
được mã hóa bằng cách
nào?
HS: Các thông tin này
được mã hóa bằng chính
các neuron riêng biệt khi
bị kích thích.
GV: Các thông tin về
cường độ kích thích sẽ
được mã hóa thế nào? Ví
dụ?
HS: Nghiên cứu SGK và
trả lời:
- Cách mã hóa thứ nhất:
phụ thuộc vào ngưỡng
kích thích của các neuron.
- Cách mã hóa thứ hai:
Phụ thuộc tần số xung
thần kinh.
4. Củng cố
- Cho 1-2 HS nêu tóm tắt những nội dung cơ bản
đã lĩnh hội trong tiết học; GV nhận xét, điều chỉnh,
bổ xung.
- HS nên tóm tắt trong khung để chính xác hóa
nội dung cần nhớ.
- Trả lời các câu hỏi cuối bài
Câu 4: Vận dụng tổ hợp những hiểu biết về sự xuất
hiện và lan truyền cung thần kinh trong cung phản xạ
qua xynap. Sự xuất hiện điện động của tế bào thụ
cảm xúc giác khi giẫm phải gai.
- Sự lan truyền xung thần kinh từ cơ quan thụ
cảm về trung ương thần kinh qua xynap của neuron
vận động.
- Xung truyền theo neuron vận động tới các cơ
vận động bàn chân (hoặc ngón chân) gây ra phản ứng
co chân để tránh tác dụng của gai nhọn.
Chú ý: Sự xuất hiện và lan truyền của xung thần kinh
khi bị gai nhọn kích thích bằng sự chuyển giao xung
thần kinh từ neuron này → neuron tiếp theo hoặc cơ
quan đáp ứng nhờ xynap.
5. Hướng dẫn học ở nhà
- Học bài và trả lời các câu hỏi ở cuối bài.
- Dặn HS sưu tầm tranh, ảnh, mẫu chuyện liên
quan đến tập tính của động vật theo chủ đề - chuẩn bị
cho tiết học sau.
- Xem trước bài mới, tìm hiểu về tập tính hoạt
động ở các nhóm động vật khác nhau.
