Tài liệu Đánh giá hiện trạng ô nhiễm nguồn nước do nuôi trồng thủy sản, vấn đề xâm hại mặn tỉnh Quảng Trị và đề xuất các giải pháp góp phần phát triển kinh tế xã hội và bảo vệ môi trường

UBND tỉnh Quảng Trị - Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQGHN

§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng « nhiÔm nguån n­íc do nu«i trång thuû s¶n, vÊn ®Ò x©m nhËp mÆn tØnh Qu¶ng TrÞ vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr­êng

Hà Nội - 2007

Danh s¸ch c¸n bé tham gia ®Ò tµi

1. TS. NguyÔn TiÒn Giang, §HKHTN, §HQG Hµ Néi – Chñ tr× ®Ò tµi

2. TS. TrÇn Ngäc Anh, §HKHTN, §HQG Hµ Néi – Th­ ký ®Ò tµi

3. TS. NguyÔn Thanh S¬n, §HKHTN, §HQG Hµ Néi

4. TS. NguyÔn Thä S¸o, §HKHTN, §HQG Hµ Néi

5. TS. TrÇn Anh TuÊn, §HKHTN, §HQG Hµ Néi

6. ThS. NguyÔn Huy Ph­¬ng, ViÖn Quy ho¹ch Thñy lîi Hµ Néi

7. CN. Ng« ChÝ TuÊn,§HKHTN, §HQG Hµ Néi

8. ThS. NguyÔn H÷u Nam, Së Tµi nguyªn M«i tr­êng tØnh Qu¶ng TrÞ

9. NCS. NguyÔn §øc H¹nh, ,§HKHTN, §HQG Hµ Néi

10. NCS. TrÇn Anh Ph­¬ng, ,§HKHTN, §HQG Hµ Néi

10.NCS. TrÇn Thanh Hµ, ViÖn ViÖt Nam häc vµ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng

11.CN. Lª Quèc Huy, ,§HKHTN, §HQG Hµ Néi

13.CN. NguyÔn Thanh Tïng, ViÖn Khoa häc KTTV vµ M«i tr­êng

14. CN NguyÔn Träng H÷u, Së Tµi nguyªn M«i tr­êng tØnh Qu¶ng TrÞ

4

15. CN Hoµng ViÖt ThÞnh, Së Tµi nguyªn M«i tr­êng tØnh Qu¶ng TrÞ

Môc lôc

Më ®Çu

Ch­¬ng1. §Æc ®iÓm ®Þa lý tù nhiªn, tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi tØnh qu¶ng trÞ...................10 1.1. §Æc ®iÓm ®Þa lý tù nhiªn.............................................................................. 10 1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý ........................................................................................................... 10 1.1.2. §Þa h×nh, ®Þa m¹o................................................................................................. 10 1.1.3. §Þa chÊt, thæ nh­ìng............................................................................................ 12 1. §Þa chÊt.....................................................................................................12 2. Thæ nh­ìng...............................................................................................12 1.1.4. Th¶m thùc vËt...................................................................................................... 13 1.1.5. KhÝ hËu................................................................................................................. 14 1. M­a ...........................................................................................................14 2. NhiÖt ®é kh«ng khÝ ....................................................................................15 3. §é Èm t­¬ng ®èi........................................................................................16 4. Bèc h¬i ......................................................................................................16 5. Sè giê n¾ng...............................................................................................16 6. Giã vµ b·o.................................................................................................16 1.1.6. Thuû v¨n .............................................................................................................. 18 1.2. Tµi nguyªn thiªn nhiªn TØnh qu¶ng TrÞ............................................... 20 1.2.1. Tµi nguyªn ®Êt ..................................................................................................... 20 1.2.2. Tµi nguyªn n­íc................................................................................................... 26 1.2.3. Tµi nguyªn thuû h¶i s¶n....................................................................................... 28 1.3. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi tØnh qu¶ng trÞ .................... 30 1.3.1. Vµi nÐt vÒ ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi tØnh Qu¶ng TrÞ............................................. 30 1. D©n sè.......................................................................................................30 2. C¬ cÊu kinh tÕ cña tØnh..............................................................................31 3. N«ng - l©m nghiÖp.....................................................................................31 4. Thuû s¶n ...................................................................................................32 5. C«ng nghiÖp..............................................................................................32 6. Y tÕ - Gi¸o dôc ..........................................................................................32 7. C¸c ngµnh kh¸c ........................................................................................33 1.3.2. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi tØnh Qu¶ng TrÞ.......................................... 34

ch­¬ng2. §iÒu tra hiÖn tr¹ng, quy ho¹ch nu«i trång thuû s¶n vµ x©m nhËp mÆn tØnh qu¶ng trÞ................................................................37 2.1. HiÖn tr¹ng nu«i trång thuû s¶n............................................................. 37 2.1.1. §èi t­îng nu«i trång thuû s¶n............................................................................ 37 2.1.2. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cho môc ®Ých nu«i trång thuû s¶n ................................ 38 1. DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n n­íc ngät ....................................................38 2. DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n n­íc mÆn, lî ...............................................40

5

2.1.3. S¶n l­îng nu«i trång thuû s¶n............................................................................. 44 1. S¶n l­îng nu«i theo c¸c lo¹i h×nh mÆt n­íc..............................................45 2. S¶n l­îng nu«i theo c¸c huyÖn thÞ ..........................................................45

2.1.4. T×nh h×nh dÞch bÖnh vµ c¸ch phßng trõ trong nu«i trång thuû s¶n trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ............................................................................................................... 46 2.1.5. C¬ së h¹ tÇng vïng nu«i ...................................................................................... 47 2.1.6. DÞch vô hËu cÇn cho NTTS.................................................................................. 48 1. S¶n xuÊt vµ cung øng gièng......................................................................48 2. S¶n xuÊt vµ cung øng thøc ¨n...................................................................50 2.1.7. Mét sè m« h×nh nu«i ®­îc ¸p dông trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ...................... 51 1. M« h×nh nu«i thuû s¶n n­íc ngät ..............................................................51 2. M« h×nh nu«i trång thuû s¶n n­íc mÆn, lî ................................................53 2.1.8. H×nh thøc tæ chøc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng nu«i thuû s¶n n­íc lî trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ ...................................................................................................................... 59 2.1.9. §¸nh gi¸ chung hiÖn tr¹ng nu«i trång thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ ....................... 60 2.2. quy ho¹ch nu«i trång thuû s¶n TØnh Qu¶ng trÞ ®Õn 2020 ........... 61 2.2.1. C¬ së x©y dùng quy ho¹ch nu«i trång thuû s¶n.................................................. 61 1. §Þnh h­íng chiÕn l­îc ph¸t triÓn ngµnh nu«i trång thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ ®Õn n¨m 2020 ...............................................................................................61 2. TiÒm n¨ng diÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n ...................................................62 3. V¨n b¶n ph¸p lý vÒ qu¶n lý m«i tr­êng vïng nu«i thuû sản tËp trung ......63 4. Quan ®iÓm qui ho¹ch nu«i trång thñy s¶n n­íc lî vµ n­íc mÆn...............66 2.2.2. Quy ho¹ch nu«i trång thñy s¶n ®Õn n¨m 2010 vµ 2020...................................... 67 1. Quy ho¹ch ®Õn n¨m 2010.........................................................................67 2. Qui ho¹ch ®Õn n¨m 2020..........................................................................68

2.3. HiÖn tr¹ng x©m nhËp mÆn trªn c¸c hÖ thèng s«ng chÝnh tØnh Qu¶ng TrÞ................................................................................................................... 69 2.3.1 T×nh h×nh chung.................................................................................................... 69 2.3.2. BiÕn ®æi ®é mÆn vïng h¹ l­u s«ng theo thêi gian ............................................... 70 3. BiÕn ®æi ngµy cña ®é mÆn.........................................................................74 2.3.3 BiÕn ®æi ®é mÆn vïng h¹ l­u s«ng theo kh«ng gian ............................................ 75 1. BiÕn ®æi ®é mÆn theo ®é s©u thñy trùc......................................................75 2. BiÕn ®æi ®é mÆn däc s«ng vµ theo hÖ thèng s«ng ....................................76 2.4. Quy ho¹ch ph¸t triÓn nguån n­íc ®Èy mÆn h¹ du ®Õn 2020....... 80 2.4.1. C¸c c«ng tr×nh ng¨n mÆn ................................................................................... 80 1. Trªn hÖ thèng s«ng BÕn H¶i .....................................................................80 2. Trªn hÖ thèng s«ng Th¹ch H·n ................................................................82 2.4.2. Quy ho¹ch nguån n­íc, gãp phÇn ®Èy mÆn h¹ du............................................. 83 1. L­u vùc s«ng BÕn H¶i...............................................................................83 2. L­u vùc s«ng Th¹ch H·n ..........................................................................86

ch­¬ng3. §¸nh gi¸ tµi nguyªn n­íc phôc vô nu«i trång thñy s¶n vµ ®Èy mÆn h¹ du .........................................................................................90 3.1. TÝnh to¸n l­îng n­íc phôc vô nu«i trång thñy s¶n vµ ®Èy mÆn h¹ du.................................................................................................................. 90 3.1.1. Sè liÖu phôc vô tÝnh to¸n ..................................................................................... 90 1. Sè liÖu bèc h¬i ..........................................................................................90

6

2. Sè liÖu m­a ...............................................................................................91 3.1.2. TÝnh to¸n nhu cÇu n­íc lî cho 1 ha nu«i ............................................................ 92 3.1.3. TÝnh nhu cÇu n­íc cho c¸c thêi kú...................................................................... 93 3.1.4. TÝnh to¸n l­îng n­íc ngät ®Èy mÆn h¹ du ........................................................ 95 1. HiÖn tr¹ng .................................................................................................95 2. Sau khi c¸c c«ng tr×nh thñy lîi ®­îc quy ho¹ch ........................................96 3.2. ChÊt l­îng n­íc c¸c khu vùc nu«i trång thñy s¶n ..................... 97 3.2.1. Mét sè ¶nh h­ëng cña NTTS nuíc mÆn, lî ®Õn m«i tr­êng n­íc...................... 97 3.2.2. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng n­íc do nu«i trång thuû s¶n t¹i vïng h¹ l­u BÕn H¶i vµ Th¹ch H·n...................................................................................... 99 1. §¸nh gi¸ chÊt l­îng n­íc th¶i cña mét sè khu vùc nu«i t«m ....................99 2. §¸nh gi¸ sù thay ®æi chÊt l­îng n­íc s«ng theo kh«ng gian, thêi gian do ¶nh h­ëng cña n­íc th¶i tõ c¸c ao nu«i......................................................101 3. §¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña mét sè lÜnh vùc kh¸c ngoµi nu«i t«m lªn chÊt l­îng n­íc s«ng..........................................................................................107 3.2.3. §¸nh gi¸ ¶nh h­ëng hiÖn tr¹ng m«i tr­êng n­íc lªn NTTS n­íc lî ............... 112 1. C¬ chÕ t¸c ®éng cña m«i tr­êng n­íc lªn ho¹t ®éng nu«i t«m ...............112 2. C¸c yÕu tè khÝ t­îng, thñy v¨n vµ m«i tr­êng ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña t«m só (Black tiger shrimp – Penaeous monodon)...............................113 3. §¸nh gi¸ ¶nh h­ëng chÊt l­îng n­íc mÆt ®Õn ho¹t ®éng nu«i t«m ......116 3.2.4. §¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña nu«i t«m n­íc mÆn, lî ®Õn chÊt l­îng n­íc ngÇm .. 120 1. §é mÆn ...................................................................................................123 2. Clo- .........................................................................................................123 3. Coliform...................................................................................................124 4. Kim lo¹i nÆng ..........................................................................................124

3.2.5. §¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña nu«i t«m n­íc mÆn, lî ®Õn chÊt l­îng n­íc biÓn ven bê.................................................................................................................................. 124 3.2.6. NhËn xÐt ............................................................................................................. 125

ch­¬ng4. « nhiÔm nguån n­íc do nu«i trång thñy s¶n vµ x©m nhËp mÆn h¹ du – dù b¸o vµ gi¶i ph¸p ....................................................127 4.1. C¥ Së Lý THUYÕT CñA M¤ H×NH Dù B¸O X¢M NHËP MÆN Vµ LAN TRUYÒN ¤ NHIÔM..................................................................................................... 127 4.1.1 Tæng quan ........................................................................................................... 127 4.1.2 C¬ së lý thuyÕt m« h×nh MIKE 11...................................................................... 128 1. Giíi thiÖu chung ......................................................................................128 3. Ph­¬ng ph¸p gi¶i ....................................................................................131 4. §iÒu kiÖn biªn vµ ®iÒu kiÖn ban ®Çu .......................................................133 5. §iÒu kiÖn æn ®Þnh ....................................................................................133

4.2 X¢Y DùNG M¤ H×NH TÝNH TO¸N Vµ Dù B¸O X¢M NHËP MÆN trªn hÖ thèng s«ng tØnh Qu¶ng TrÞ............................................................................. 133 4.2.1 ThiÕt lËp m¹ng thñy lùc...................................................................................... 133 1. Tµi liÖu ®Þa h×nh.......................................................................................134 2. Tµi liÖu c«ng tr×nh....................................................................................135 3. Tµi liÖu thñy v¨n......................................................................................136 4.2.2 §iÒu kiÖn ban ®Çu vµ ®iÒu kiÖn biªn .................................................................. 137 4.2.3 KiÓm ®Þnh m« h×nh ............................................................................................. 139

7

4.2.4 Dù b¸o t×nh h×nh x©m nhËp mÆn........................................................................ 143 4.2.5. KÕt luËn.............................................................................................................. 152 4.3. TÝNH TO¸N Vµ Dù B¸O ¤ NHIÔM DO NU¤I TRåNG THñY S¶N............... 153 4.3.1. ThiÕt lËp m¹ng tÝnh to¸n vµ biªn ®Çu vµo......................................................... 153 4.3.2 Dù b¸o t×nh h×nh « nhiÔm do nu«i trång thñy s¶n............................................. 158 4.4 C¸C GI¶I PH¸P C¤NG NGHÖ Vµ CHÝNH S¸CH GI¶M THIÓU ¤ NHIÔM DO NU¤I TRåNG THñY S¶N Vµ PH¸T TRIÓN M¤I TR¦êNG bÒn v÷ng .............. 168 4.4.1. C¬ së ph­¬ng ph¸p luËn .................................................................................... 168 1. Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a tiªu chÝ..........................................................168 2. Ph­¬ng ph¸p xÕp h¹ng ...........................................................................170 3. Ph­¬ng ph¸p cho ®iÓm ...........................................................................170 4. Ph­¬ng ph¸p so s¸nh cÆp (Pairwise comparison) .................................171 5. Ph­¬ng ph¸p trao ®æi..............................................................................172 6 TÝnh tæng ®iÓm cho tõng ph­¬ng ¸n.........................................................172 4.4.2. ¸p dông ph©n tÝch ®a tiªu chÝ cho vÊn ®Ò nu«i t«m n­íc mÆn, lî.................... 173 1.Mét sè vÊn ®Ò hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai...........................................................173 2. C¸c thµnh phÇn liªn quan .......................................................................173 3. Môc tiªu ..................................................................................................174 4. C¸c ®iÒu kiÖn biªn...................................................................................175 5. Tiªu chÝ ...................................................................................................176 4.4.3. C¸c gi¶i ph¸p ..................................................................................................... 177 1. Gi¶i ph¸p phi c«ng tr×nh ..........................................................................177 2. Gi¶i ph¸p c«ng nghÖ ...............................................................................178 3. Ph©n tÝch c¸c gi¶i ph¸p: ..........................................................................182 4. ThiÕt kÕ chi tiÕt hÖ thèng cho vïng nu«i t«m th«n Tiªn An, x· VÜnh S¬n, huyÖn VÜnh Linh ..........................................................................................185 5. Mét sè c¸c gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý vµ chÝnh s¸ch .......................................187 4.5 C¸C GI¶I PH¸P ®èi víi x©m nhËp mÆn...................................................... 189 KÕt luËn 192 Tµi liÖu tham kh¶o 194

8

Më ®Çu

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc nu«i trång thuû s¶n (NTTS) c¶ n­íc nãi chung vµ Qu¶ng TrÞ nãi riªng ph¸t triÓn kh¸ m¹nh mÏ vµ cã xu h­íng ngµy cµng gia t¨ng ë hÇu hÕt c¸c huyÖn ven biÓn. §Æc biÖt t¹i c¸c huyÖn ven biÓn nh­ H¶i L¨ng, VÜnh Linh ®· ph¸t triÓn m¹nh h×nh thøc nu«i t«m trªn c¸t víi c¸c quy m« kh¸c nhau. Bªn c¹nh lîi Ých vÒ kinh tÕ mµ ho¹t ®éng nµy mang l¹i, nu«i trång thuû s¶n nãi chung vµ nu«i t«m trªn c¸t nãi riªng t¸c ®éng ®Õn nguån n­íc vµ m«i tr­êng, g©y « nhiÔm vµ lµm trÇm träng thªm c¸c ¶nh h­ëng cña n­íc mÆn, lî ®Õn c¸c vïng ®Êt n«ng nghiÖp vµ c¸c c«ng tr×nh di tÝch l©n cËn. V× thÕ cÇn thiÕt ph¶i cã c¸c ®¸nh gi¸ t×nh h×nh « nhiÔm do c¸c ho¹t ®éng nµy g©y nªn.

TØnh Qu¶ng TrÞ cã hai hÖ thèng s«ng lín nhÊt lµ s«ng BÕn H¶i, Th¹ch H·n ®æ ra biÓn qua cöa Tïng, cöa ViÖt. Theo ®iÒu tra cña ViÖn Quy ho¹ch Thuû lîi (2000) vµ Tr­êng §HKHTN Hµ Néi (2006), trªn s«ng Th¹ch H·n do dßng ch¶y mïa kiÖt lÊy hÕt vµo hÖ thèng t­íi nªn l­u l­îng tr¶ l¹i cho dßng chÝnh kh«ng cã, v× vËy vÒ mïa kiÖt, mÆn x©m nhËp s©u, g©y ¶nh h­ëng nhiÒu mÆt ®Õn c¸c ho¹t ®éng d©n sinh kinh tÕ. Tuy nhiªn cho ®Õn nay ch­a cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Çy ®ñ nµo vÒ ng¨n vµ ®Èy mÆn trªn c¸c hÖ thèng s«ng còng nh­ ¶nh h­ëng cña nã (c¶ tÝch cùc vµ tiªu cùc) ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.

Trªn c¬ së ®ã, Tr­êng §H Khoa häc Tù nhiªn Hµ Néi kÕt hîp víi Së Tµi nguyªn vµ M«i tr­êng tØnh Qu¶ng TrÞ thùc hiÖn c«ng tr×nh “§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng « nhiÔm nguån n­íc do nu«i trång thuû s¶n, vÊn ®Ò x©m nhËp mÆn tØnh Qu¶ng TrÞ vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr­êng” víi hai môc tiªu chÝnh lµ: i) §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng « nhiÔm nguån n­íc do nu«i trång thñy s¶n t¹i c¸c vïng cöa s«ng ven biÓn, tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu; ii) §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng x©m nhËp mÆn trªn hai hÖ thèng s«ng BÕn H¶i vµ Th¹ch H·n, ®Ò xuÊt ph­¬ng ¸n gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.

Sau mét thêi gian lµm viÖc víi sù tham gia, gióp ®ì cña c¸c cÊp l·nh ®¹o, c¸n bé chuyªn m«n thuéc c¸c së, ban ngµnh tØnh Qu¶ng TrÞ chóng t«i ®· hoµn thµnh c«ng tr×nh kÞp tiÕn ®é vµ ®¹t môc tiªu ®Ò ra.

Nh©n ®©y chóng t«i xin tr©n träng c¶m ¬n UBND TØnh Qu¶ng trÞ, Së Tµi

Nguyªn M«i Tr­êng ®· nhiÖt t×nh hç trî ®Ó chóng t«i hoµn thµnh c«ng tr×nh nµy.

9

NHãM T¸C GI¶

Ch­¬ng 1

§Æc ®iÓm ®Þa lý tù nhiªn, tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi tØnh qu¶ng trÞ

1.1. §Æc ®iÓm ®Þa lý tù nhiªn

1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý

TØnh Qu¶ng TrÞ n»m trong ph¹m vi: 16 018 ®Õn 17010 vÜ ®é B¾c; 106032 ®Õn

107024 kinh ®é §«ng

+ PhÝa B¾c gi¸p tØnh Qu¶ng B×nh

+ PhÝa Nam gi¸p tØnh Thõa Thiªn HuÕ

+ PhÝa T©y lµ biªn giíi ViÖt - Lµo.

+ PhÝa §«ng lµ biÓn §«ng, víi chiÒu dµi bê biÓn lµ 75 km.

DiÖn tÝch tù nhiªn cña tØnh lµ 4.746 km2 ®­îc chia thµnh 10 ®¬n vÞ hµnh chÝnh, gåm 8 huyÖn vµ 2 thÞ x·. Qu¶ng TrÞ n»m vµo vÞ trÝ cÇu nèi cña hai miÒn Nam – B¾c cã quèc lé 1A, ®­êng mßn Hå ChÝ Minh vµ tuyÕn ®­êng s¾t B¾c – Nam ch¹y qua, cã quèc lé 9 nèi hµnh lang §«ng T©y rÊt thuËn lîi cho viÖc giao l­u vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.

1.1.2. §Þa h×nh, ®Þa m¹o

Vïng nghiªn cøu cã thÕ dèc chung tõ ®Ønh Tr­êng S¬n ®æ ra biÓn. Do sù ph¸t triÓn cña c¸c b×nh nguyªn ®åi thÊp nªn ®Þa h×nh ë vïng nµy rÊt phøc t¹p. Theo chiÒu B¾c Nam, phÇn ®ång b»ng ®Þa h×nh cã d¹ng ®Ìo thÊp, thung lòng s«ng - ®Ìo thÊp. Theo chiÒu T©y - §«ng, ®Þa h×nh ë ®©y cã d¹ng nói cao, ®åi thÊp, nhiÒu khu theo d¹ng b×nh nguyªn - ®åi, ®ång b»ng, ®åi thÊp ven biÓn. Cã thÓ ph©n chia ®Þa h×nh ë ®©y theo c¸c d¹ng ®Æc tr­ng sau:

10

- Vïng c¸t ven biÓn: d¶i c¸t nµy ch¹y däc tõ cöa Tïng ®Õn b·i biÓn Mü Thuû theo d¹ng cån c¸t. ChiÒu réng cån c¸t n¬i réng nhÊt tíi 3-4 km, dµi ®Õn 35 km. Dèc

vÒ 2 phÝa: ®ång b»ng vµ biÓn, cao ®é b×nh qu©n cña c¸c cån c¸t tõ +6  +4 m. Vïng c¸t cã líp phñ thùc vËt nghÌo nµn. C¸t ë ®©y di chuyÓn theo c¸c d¹ng c¸t ch¶y theo dßng n­íc m­a, c¸t bay theo giã lèc, c¸t di chuyÓn theo d¹ng nh¶y do m­a ®µo bíi vµ giã chuyÓn ®i; d¹ng cån c¸t nµy cã nguy c¬ di chuyÓn chiÕm chç cña ®ång b»ng. Tuy nhiªn d¹ng ®Þa h×nh nµy cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o thµnh vïng trång c©y trång c¹n nÕu nh­ cã n­íc ®Ó c¶i t¹o.

- Vïng ®ång b»ng: d¹ng ®ång b»ng ë ®©y lµ c¸c thung lòng s©u kÑp gi÷a c¸c d¶i ®åi thÊp vµ cån c¸t h×nh thµnh trªn c¸c cÊu tróc uèn nÕp cña d·y Tr­êng S¬n, cã nguån gèc mµi mßn vµ båi tô. ë ®©y cã c¸c vïng ®ång b»ng réng lín nh­:

+ §ång b»ng h¹ du s«ng BÕn H¶i, cao ®é biÕn ®æi tõ +1,0  + 2,5 m; ®Þa h×nh b»ng ph¼ng, ®· ®­îc khai th¸c tõ l©u ®êi ®Ó s¶n xuÊt lóa n­íc. Xu«i theo chiÒu dµi dßng ch¶y cña s«ng Sa Lung, d¹ng ®ång b»ng nµy cã tíi gÇn 8.000 ha.

+ §ång b»ng däc s«ng C¸nh Hßm: lµ d¶i ®ång b»ng hÑp ch¹y tõ phÝa Nam cÇu HiÒn L­¬ng tíi bê B¾c s«ng Th¹ch H·n, thÕ dèc cña d¶i ®ång b»ng nµy lµ tõ 2 phÝa T©y vµ §«ng dån vµo s«ng C¸nh Hßm. Cao ®é b×nh qu©n d¹ng ®Þa h×nh nµy tõ +0,5  +1,5m. D¹ng ®Þa h×nh nµy còng ®· c¶i t¹o ®Ó gieo trång lóa n­íc.

+ §ång b»ng h¹ du s«ng VÜnh Ph­íc vµ ®ång b»ng Cam Lé: d¹ng ®Þa h×nh b»ng ph¼ng, tËp trung ë TriÖu ¸i, TriÖu Th­îng (VÜnh Ph­íc). Cao ®é b×nh qu©n d¹ng ®Þa h×nh nµy tõ +3,0  +1,0m. §©y lµ c¸nh ®ång réng lín cña TriÖu Phong vµ thÞ x· §«ng Hµ. §Þa h×nh ®ång b»ng cã cao ®é b×nh qu©n tõ +2,0  +4,0m, d¶i ®ång b»ng nµy hÑp ch¹y theo h­íng T©y - §«ng, kÑp 2 bªn lµ c¸c d·y ®åi thÊp.

+ §Þa h×nh ®ång b»ng phï sa ph©n bè ven s«ng n»m kÑp gi÷a vïng gß ®åi phÝa T©y vµ vïng c¸t ven biÓn, c¸c c¸nh ®ång nhá hÑp, cã ®é cao kh«ng ®Òu lµ thµnh t¹o cña c¸c qu¸ tr×nh båi ®¾p phï sa cña c¸c hÖ thèng s«ng vµ c¸c d¶i ®Êt dèc tô ®­îc khai ph¸ tõ l©u ph©n bè däc theo quèc lé 1A tõ VÜnh Linh ®Õn H¶i L¨ng.

+ Mét d¹ng ®Þa h×nh n÷a trong vïng nghiªn cøu lµ c¸c thung lòng hÑp ®éc

lËp diÖn tÝch kho¶ng 5 - 50 ha còng ®· ®­îc khai th¸c ®Ó trång lóa n­íc.

11

- Vïng nói thÊp vµ ®åi: §Þa h×nh vïng ®åi ë ®©y cã d¹ng ®åi b¸t óp liªn tôc, cã nh÷ng khu nhá d¹ng b×nh nguyªn nh­ khu ®åi Hå X¸ (VÜnh Linh) vµ khu Cïa (Cam Lé). §é dèc vïng nói b×nh qu©n tõ 15  180. §Þa h×nh nµy rÊt thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn c©y trång c¹n, c©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶; cao ®é cña d¹ng ®Þa h×nh nµy lµ 200 – 1000 m, cã nhiÒu thung lòng lín. §©y lµ d¹ng ®Þa h×nh cã thÕ m¹nh cña tØnh Qu¶ng TrÞ, d¹ng ®Þa h×nh nµy chiÕm tíi 50% diÖn tÝch tù nhiªn cña c¸c l­u vùc s«ng, thuËn lîi cho viÖc x©y dùng hå chøa n­íc phôc vô s¶n xuÊt n«ng

nghiÖp vµ nu«i trång thuû s¶n.

- Vïng nói cao: Do chiÒu ngang tØnh Qu¶ng TrÞ hÑp, tõ d¶i Tr­êng S¬n ra ®Õn biÓn kho¶ng 100km, nói cao nªn ®Þa h×nh nµy dèc, hiÓm trë; c¸c triÒn nói cao cã xen kÏ c¸c côm ®¸ v«i ®­îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh t¹o s¬n x¶y ra võo ®Çu ®¹i mªz«z«i t¹o nªn d·y Tr­êng S¬n. D¹ng nµy ph©n bè phÝa T©y, gi¸p theo biªn giíi ViÖt – Lµo theo h­íng T©y B¾c – §«ng Nam víi bËc ®Þa h×nh tõ 1000 – 1700 m víi bÒ mÆt bÞ x©m thùc vµ chia c¾t m¹nh. §Þa h×nh nµy thÝch hîp cho c©y l©m nghiÖp vµ rõng phßng hé ®Çu nguån.

Tãm l¹i, ®Þa h×nh vïng nghiªn cøu rÊt phøc t¹p vµ còng cã rÊt nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp ®a d¹ng vµ mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã gi¸ trÞ cao.

1.1.3. §Þa chÊt, thæ nh­ìng

1. §Þa chÊt

§Þa tÇng ph¸t triÓn kh«ng liªn tôc, c¸c trÇm tÝch tõ Paleozoi h¹ tíi Kainozoi trong ®ã trÇm tÝch Paleozoi chiÕm chñ yÕu, gåm 9 ph©n vÞ ®Þa tÇng, cßn l¹i 6 ph©n vÞ thuéc Me«zoi vµ Kainozoi. C¸c thµnh t¹o x©m nhËp ph©n bè r¶i r¸c, song chñ yÕu ë phÇn T©y Nam víi diÖn tÝch gÇn 400km2, thuéc c¸c hÖ Trµ Bång, BÕn Giµng - QuÕ S¬n vµ c¸c ®¸ m¹ch kh«ng ph©n chia. Phøc hÖ Trµ Bång n»m trªn vïng Lµng Xoa (H­íng Ho¸) víi lé diÖn 120 km2, khèi cã d¹ng kÐo dµi theo h­íng T©y B¾c - §«ng Nam n»m däc ®øt gÉy §akr«ng-A L­íi. Phøc hÖ BÕn Giµng - QuÕ S¬n n»m däc theo d¶i nói vµ vïng VÝt Thu Lu gåm c¸c khèi Tam Kú, Ta B¨m vµ ®éng Voi MÑp. §Þa chÊt trong vïng cã nh÷ng ®øt g·y ch¹y theo h­íng tõ ®Ønh Tr­êng S¬n ra biÓn t¹o thµnh c¸c r¹ch s«ng chÝnh c¾t theo ph­¬ng T©y §«ng. TÇng ®¸ gèc ë ®©y n»m s©u, tÇng phñ dµy. Theo ®¸nh gi¸ cña ngµnh ®Þa chÊt, trong vïng nµy cã rÊt nhiÒu quÆng nh­ng ph©n bè rÊt ph©n t¸n, kh«ng thµnh khu tËp trung, do vËy khi x©y dùng c«ng tr×nh thuû lîi ë vïng nµy Ýt bÞ ¶nh h­ëng. PhÇn thÒm lôc ®Þa ®­îc thµnh t¹o tõ trÇm tÝch s«ng biÓn vµ sù di ®Èy cña dßng biÓn t¹o thµnh.

2. Thæ nh­ìng

- Vïng ®ång b»ng ven biÓn: bao gåm c¸c x· n»m phÝa §«ng quèc lé 1A kÐo dµi tõ VÜnh Linh ®Õn H¶i L¨ng. Vá phong ho¸ chñ yÕu ph¸t triÓn trªn ®Êt ®¸ bazan (VÜnh Linh) vïng trÇm tÝch biÓn vµ phï sa s«ng, gåm c¸c tiÓu vïng:

12

+ TiÓu vïng bazan VÜnh Linh, vïng nµy thÝch hîp cho trång c©y hå tiªu.

+ TiÓu vïng cån c¸t, b·i c¸t ph©n bè däc bê biÓn, ®Þa h×nh ®ôn c¸t cã d¹ng l­în sãng, ®é dèc nghiªng ra biÓn. C¸c ®ôn c¸t cã ®é cao tõ 1m ®Õn vµi chôc mÐt. D¹ng trÇm tÝch biÓn ®­îc h×nh thµnh tõ kû QIV. C¸t tr¾ng chiÕm ­u thÕ, tÇng d­íi cïng b­íc ®Çu cã tÝch tô s¾t, chuyÓn sang mµu n©u h¬i ®á. Líp vá phong ho¸ kh¸ dµy, thµnh phÇn c¬ giíi trªn 97% lµ c¸t. §Êt nghÌo c¸c nguyªn tè vi l­îng.

+ TiÓu vïng ®Êt nhiÔm mÆn cöa Tïng ®­îc t¹o thµnh d­íi t¸c ®éng cña thuû triÒu ph©n bè ë ®Þa h×nh thÊp, bËc thÒm phï sa ven s«ng hoÆc mùc n­íc ngÇm n«ng. DiÖn tÝch ®Êt nµy chiÕm Ýt, cã thÓ sö dông ®Ó trång lóa nh­ng cÇn cã c¸c biÖn ph¸p thau chua röa mÆn.

- Vïng gß ®åi: HÇu hÕt cã d¹ng ®Þa h×nh ®åi thÊp, mét sè d¹ng thung lòng s«ng thuéc ®Þa phËn huyÖn VÜnh Linh, Gio Linh, Cam Lé trªn vá phong ho¸ Mazma. NhiÒu n¬i h×nh thµnh ®Êt trèng, ®åi träc. Thùc vËt chñ yÕu lµ c©y d¹ng lïm bôi, c©y cã gai. §Êt ®ai ë nh÷ng n¬i kh«ng cã c©y bÞ röa tr«i kh¸ m¹nh.

+ TiÓu vïng ®Êt ®á Bazan: thuéc khu vùc Cån Tiªn, Dèc MiÕu vµ T©n L©m, Cïa. DiÖn tÝch kho¶ng 10.200 ha. §Êt cã tÇng dµy trªn 1,2 m, cã tíi 6.300 ha. §©y lµ hai khèi bazan lín nhÊt cña tØnh vµ cã nhiÒu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy nh­ hå tiªu, cµ phª, cao su. Khu Cån Tiªn - Dèc MiÕu lµ vïng cao su chñ lùc cña tØnh.

+ TiÓu vïng ®åi thÊp sa phiÕn th¹ch gi¸p ®ång b»ng ®­îc h×nh thµnh trªn ®¸ mÑ sa phiÕn th¹ch, tÇng máng, bÞ bµo mßn m¹nh, thùc vËt nghÌo nµn. Vïng ®Êt nµy phï hîp víi trång c©y l©m nghiÖp ®Ó t¸i t¹o m«i sinh m«i tr­êng.

- Vïng ®åi, nói d·y Tr­êng S¬n: gåm nói cao chia c¾t m¹nh, thùc vËt nghÌo.

+ TiÓu vïng ®Êt bazan Khe Sanh, H­íng Phïng thuéc c¸c x· T©n Hîp, T©n §é, T©n Liªn, n«ng tr­êng Khe Sanh, H­íng Phïng cã d¹ng ®Þa h×nh l­în sãng, chia c¾t yÕu, ®Êt ®ai phï hîp cho ph¸t triÓn trång c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy.

+ TiÓu vïng ®Êt sa phiÕn th¹ch thuéc ®Þa phËn Lao B¶o, L×a:. §Þa h×nh ë ®©y thÊp, tròng, ®åi l­în sãng. §Êt ph¸t triÓn trªn phiÕn th¹ch sÐt biÕn chÊt. ë nh÷ng khu ®Êt nhiÒu phï sa thuËn lîi ph¸t triÓn c¸c c©y n«ng nghiÖp, vïng cao h¬n rÊt thuËn lîi cho ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy nh­ hå tiªu, cµfª.

1.1.4. Th¶m thùc vËt

13

Trong thêi gian chiÕn tranh, tØnh Qu¶ng TrÞ n»m trong vïng bÞ huû diÖt khèc liÖt, líp phñ thùc vËt bÞ tµn ph¸. Ngay khi ®Êt n­íc thèng nhÊt, kÕ ho¹ch kh«i phôc líp phñ thùc vËt víi ý nghÜa phôc håi c¸c hÖ sinh th¸i trë thµnh kÕ ho¹ch hµnh ®éng

cô thÓ vµ tÝch cùc. §Õn 1990, nhiÒu diÖn tÝch rõng trång vµ rõng tù nhiªn t¸i sinh do khoanh nu«i b¶o vÖ ®· xuÊt hiÖn. Rõng trång theo ch­¬ng tr×nh hç trî cña PAM (Ch­¬ng tr×nh An toµn l­¬ng thùc ThÕ giíi) däc c¸c quèc lé hoÆc tØnh lé ph¸t triÓn nhanh vµ cã hiÖu qu¶ m«i tr­êng râ rÖt. Tõ c¸c Ch­¬ng tr×nh Quèc gia 327, 264 vµ kÕ ho¹ch trång rõng, trång c©y nh©n d©n cña cÊp tØnh, ph¸t ®éng vµ ®Çu t­, ®· n©ng cao tû lÖ che phñ rõng kh¸ nhanh. §ång thêi víi c¸c kÕ ho¹ch trång rõng, trong giai ®o¹n tõ 1995 ®Õn 2000, thùc hiÖn h¹n chÕ khai th¸c rõng tù nhiªn, t¨ng c­êng khoanh nu«i phôc håi rõng tù nhiªn, ®é che phñ rõng ®· t¨ng b×nh qu©n 1%/n¨m. §Õn n¨m 2003 ®é che phñ cña rõng ®¹t 36,5%. TØnh Qu¶ng TrÞ gÇn nh­ vïng ®Êt vµnh ®ai tr¾ng trong thêi gian chiÕn tranh, chØ sau h¬n 25 n¨m, rõng che phñ ®Êt ®ai tù nhiªn tõ 7,4% lªn h¬n 35%lµ mét thµnh qu¶ sinh th¸i quan träng.

B¶ng1.1 DiÔn biÕn tµi nguyªn rõng ë Qu¶ng TrÞ vµ hiÖu qu¶

N¨m

DiÔn biÕn rõng vµ hiÖu qu¶

§Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ

23,2

0 9 9 1

§é che phñ rõng trªn diÖn tÝch ®Êt ®ai tù nhiªn (%) Rõng trång (ha) HiÖu qu¶

11.250 Phôc håi hÖ sinh th¸i .

26,4

29.300

5 9 9 1

§é che phñ rõng (%) Rõng trång (ha) HiÖu qu¶

Chèng c¸t di ®éng. Phôc ho¸ ®Êt trång chuyÓn canh t¸c n«ng nghiÖp. 29,7

35.064

0 0 0 2

§é che phñ rõng (%) Rõng trång (ha) HiÖu qu¶

Phßng hé ven biÓn, ®Çu nguån.

1.1.5. KhÝ hËu

TØnh Qu¶ng TrÞ n»m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, nãng, Èm mang ®Çy ®ñ s¾c th¸i khÝ hËu c¸c tØnh miÒn Trung ViÖt Nam. Trong n¨m cã hai mïa râ rÖt, mïa kh« vµ mïa m­a. Mïa kh« tõ th¸ng XII tíi th¸ng VIIIn¨m sau, mïa m­a tõ th¸ng IX tíi th¸ng XI. Tõ th¸ng III ®Õn th¸ng VIII chÞu ¶nh h­ëng cña giã T©y Nam kh« vµ nãng. Tõ th¸ng IX ®Õn th¸ng II n¨m sau chÞu ¶nh h­ëng cña giã §«ng B¾c ®i liÒn víi m­a phïn vµ rÐt ®Ëm.

1. M­a

14

M­a trong vïng phô thuéc vµo yÕu tè ®Þa h×nh trªn tõng l­u vùc. L­îng m­a hµng n¨m n»m trong kho¶ng 2.000 - 2.800 mm. L­îng m­a 3 th¸ng mïa m­a chiÕm

tíi 68  70% l­îng m­a n¨m.

Tæng l­îng m­a 9 th¸ng mïa kh« chØ chiÕm 30% tæng l­îng m­a n¨m. Trong c¸c th¸ng mïa kh« tõ th¸ng XII ®Õn th¸ng IV th­êng cã nh÷ng trËn m­a rµo nhÑ c¸ch nhau tõ 7 ®Õn 8 ngµy víi l­îng m­a tõ 20  30 mm, do vËy trong vô ®«ng xu©n th­êng Ýt ph¶i t­íi h¬n vô hÌ thu. Gi÷a 2 mïa kh« cã 1 thêi kú m­a lín lµ th¸ng V vµ th¸ng VI gäi lµ m­a tiÓu m·n, nhê cã m­a nµy mµ vô hÌ thu, nhu cÇu n­íc cho con ng­êi vµ c©y trång ®ì c¨ng th¼ng h¬n. Mïa m­a b¾t ®Çu tõ th¸ng IX ®Õn th¸ng XI, thËm chÝ cã n¨m mïa m­a kÐo dµi ®Õn tËn th¸ng XII. §©y lµ thêi gian b·o vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi ho¹t ®éng m¹nh ë khu vùc miÒn Trung. Do ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh chia c¾t nªn m­a trong mïa m­a còng Ýt khi ®ång ®Òu trªn toµn tØnh. Theo thèng kª l­îng m­a b×nh qu©n nhiÒu n¨m cña c¸c tr¹m thÓ hiÖn:

B¶ng 1.2: M­a b×nh qu©n nhiÒu n¨m

Tr¹m

I

II

III

IV V VI VII VIII

IX X XI XII N¨m

VÜnh Linh

129.9 83.3 48.6 51.9 100.5 97.8 94.3 125.3 420.2 766.0 462.3 227.0 2614.1

Gia Vßng

60.1 47.9 35.4 64.1 143.6 101.4 78.7 155.0 509.7 695.9 456.4 188.0 2536.3

§«ng Hµ

48.2 34.1 30.8 60.7 119.3 83.0 65.7 163.2 388.9 683.9 429.0 175.2 2291.8

Th¹ch H·n 84.3 60.7 48.9 63.0 135.0 105.7 82.9 135.3 476.4 710.6 438.6 240.7 2627.3

Cöa ViÖt

57.6 48.6 33.1 50.8 102.6 63.4 68.1 150.3 398.6 574.3 415.7 219.6 2187.8

H­íng Ho¸ 83.6 61.7 47.8 97.8 191.5 171.7 148.9 219.1 585.8 778.0 227.7 95.7 2779.9

Khe Sanh 16.7 19.2 29.7 89.8 158.9 210.8 187.8 295.9 376.7 455.0 175.8 64.7 2118.6

Ba Lßng

99.8 90.1 51.0 71.7 156.6 156.8 74.2 173.1 473.4 762.0 411.8 227.8 2794.3

§¬n vÞ: mm

2. NhiÖt ®é kh«ng khÝ

NhiÖt ®é kh«ng khÝ trong vïng thÊp nhÊt vµo mïa ®«ng (th¸ng XI tíi th¸ng III), cao nhÊt vµo mïa hÌ (th¸ng V tíi th¸ng VIII). NhiÖt ®é b×nh qu©n nhiÒu n¨m vµo kho¶ng 24,3oC. Chªnh lÖch nhiÖt ®é trong ngµy tõ 7 tíi 10oC. NhiÖt ®é b×nh qu©n th¸ng t¹i tr¹m c¸c tr¹m trong vïng nghiªn cøu ®­îc thÓ hiÖn ë b¶ng sau:

§¬n vÞ: oC

I

II

III

IV

V

VI VII VIII

IX

X

XI XII

Tr¹m

§«ng Hµ

19.2 19.3 22.5 25.6 28.2 29.3 29.6 28.8 27.1 25.1 22.5 19.9

Qu¶ng TrÞ

19.4 20.4 22.6 25.6 28.1 29.4 29.5 29.0 27.1 25.1 23.2 20.8

15

B¶ng 1.3. NhiÖt ®é b×nh qu©n th¸ng t¹i c¸c tr¹m

Khe Sanh

17.6 18.4 21.8 24.4 25.6 25.6 25.3 24.6 24.0 22.8 20.4 18.2

3. §é Èm t­¬ng ®èi

§é Èm t­¬ng ®èi b×nh qu©n nhiÒu n¨m n»m trong kho¶ng 85 tíi 89%. B¶ng

1.4 trÝch dÉn ®é Èm t­¬ng ®èi t¹i §«ng Hµ.

§¬n vÞ: %

I

II

III

IV

V

VI VII VIII

IX

X

XI XII TB

92

91

91

93

91

79

81

79

84

85

88

89

86,9

B¶ng 1.4: §é Èm t­¬ng ®èi tr¹m §«ng Hµ

4. Bèc h¬i

Bèc h¬i b×nh qu©n nhiÒu n¨m n»m trong kho¶ng 1200-1300mm. ë vïng ®ång b»ng bèc h¬i b×nh qu©n nhiÒu n¨m cao h¬n vïng nói. L­îng bèc h¬i b×nh qu©n th¸ng lín nhÊt t¹i §«ng Hµ lµ 219 mm/th¸ng (xem b¶ng d­íi ®©y). L­îng bèc h¬i ngµy lín nhÊt vµo th¸ngVII, b×nh qu©n 1 ngµy bèc h¬i tíi 7mm

§¬n vÞ: mm

I

II

III

IV

V

VI VII VIII

IX

X

XI XII N¨m

53.5

49

54

71.5

126

195

219

189

100

90

71

61

1279

B¶ng 1.5: Bèc h¬i b×nh qu©n th¸ng

5. Sè giê n¾ng

B×nh qu©n sè giê n¾ng trong n¨m kho¶ng 1840 giê. T¹i §«ng Hµ b×nh qu©n

sè giê n¾ng trong th¸ng biÕn ®æi tõ 92 giê vµo th¸ng II tíi 242 giê vµo th¸ng VII.

§¬n vÞ: giê

I

II

III

IV

V

VI VII VIII

IX

X

XI

XII N¨m

95

92 106

169

223

235

242

192

151

145

84

106

1840

B¶ng 1.6: Sè giê n¾ng tr¹m §«ng Hµ

6. Giã vµ b·o

C¸c l­u vùc s«ng thuéc Qu¶ng TrÞ chÞu chÕ ®é khÝ hËu nhiÖt ®íi, giã mïa.

Mét n¨m cã 2 chÕ ®é giã mïa chÝnh:

Giã mïa T©y Nam ho¹t ®éng m¹nh vµo mïa hÌ tõ th¸ng IV ®Õn th¸ng XI, tèc

16

®é giã b×nh qu©n 2,0  2,2m/s. Giã mïa nµy mang ®é Èm vµ g©y m­a cho vïng.

Giã mïa T©y B¾c ho¹t ®éng m¹nh tõ th¸ng XII ®Õn th¸ng III n¨m sau, tèc ®é giã b×nh qu©n tõ 1,7  1,9m/s. Thêi gian chuyÓn tiÕp c¸c h­íng giã T©y Nam vµ T©y B¾c lµ thêi gian giao thêi vµ giã T©y kh« nãng ho¹t ®éng vµo th¸ng IV, th¸ng V (nh©n d©n ®Þa ph­¬ng gäi lµ giã Lµo). Thêi kú cã giã Lµo lµ thêi kú nãng nhÊt trong tØnh Qu¶ng TrÞ.

B·o vµ xo¸y thuËn nhiÖt ®íi lµ nh÷ng biÕn ®éng thêi tiÕt trong mïa h¹, ho¹t ®éng rÊt m¹nh mÏ vµ thÊt th­êng. Tõ th¸ng V ®Õn th¸ng VIII vïng ven Th¸i B×nh D­¬ng kh«ng khÝ bÞ nung nãng bèc lªn cao t¹o thµnh nh÷ng vïng xo¸y réng hµng tr¨m km2, tÝch luü dÇn vµ di chuyÓn theo h­íng T©y Nam ®æ bé vµo ®¶o H¶i Nam Trung Quèc. §Õn cuèi mïa, tõ th¸ng IX ®Õn th¸ng XI giã T©y Nam suy yÕu, nh­êng dÇn cho h­íng giã Nam vµ §«ng Nam. T©m xo¸y thuËn di chuyÓn dÇn xuèng vïng vÜ ®é thÊp vµ ®æ bé vµo khu vùc tõ NghÖ An ®Õn Thõa Thiªn HuÕ. Cuèi mïa, giã §«ng B¾c m¹nh h¼n lªn, Ðp c¸c xo¸y thuËn nhiÖt ®íi di chuyÓn dÇn vÒ cùc Nam Trung Bé. Quy luËt nµy diÔn ra th­êng xuyªn, hµng n¨m. Thêi kú xo¸y thuËn nhiÖt ®íi ®æ bé vµo B¾c Trung Bé th­êng g©y ra b·o vïng ven biÓn. H­íng ®i cña b·o trong vïng B×nh TrÞ Thiªn nh­ sau:

B·o theo h­íng chÝnh T©y chiÕm kho¶ng 30%

B·o theo h­íng T©y - T©y B¾c chiÕm kho¶ng 45%

B·o theo h­íng Nam chiÕm kho¶ng 24%

B·o theo c¸c h­íng kh¸c chiÕm kho¶ng 1%

TÝnh chÊt cña b·o vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi ë vïng Qu¶ng TrÞ còng rÊt kh¸c nhau theo tõng c¬n b·o vµ tõng thêi kú cã b·o. Cã n¨m kh«ng cã b·o vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi nh­ n¨m 1963, 1965, 1969, 1986, 1991, 1994. Còng cã n¨m liªn tiÕp 3 c¬n b·o nh­ n¨m 1964, 1996 hoÆc 1 n¨m cã 2 c¬n b·o nh­ n¨m 1999. B×nh qu©n 1 n¨m cã 1,2  1,3 c¬n b·o ®æ bé vµo Qu¶ng TrÞ. Vïng ven biÓn Qu¶ng TrÞ b·o vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi th­êng gÆp nhau tíi 78%, do vËy khi cã b·o th­êng gÆp m­a lín sinh lò trªn c¸c triÒn s«ng.

B·o ®æ bé vµo ®Êt liÒn víi tèc ®é giã tõ cÊp 10 ®Õn cÊp 12, cã khi giã giËt trªn cÊp 12. Thêi gian b·o duy tr× tõ 8  10 giê nh­ng m­a theo b·o th­êng x¶y ra 3 ngµy liªn tôc.

17

Trong thêi gian cã b·o th­êng ®i kÌm m­a lín vµ cã thÓ g©y ra hiÖn t­îng lò quÐt g©y thiÖt h¹i lín vÒ ng­êi vµ tµi s¶n §©y còng lµ mét trong c¸c yÕu tè tù nhiªn c¶n trë tíi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña tØnh Qu¶ng TrÞ.

1.1.6. Thuû v¨n

Trªn ®Þa phËn tØnh Qu¶ng TrÞ cã ba hÖ thèng s«ng chÝnh:

(1) HÖ thèng s«ng Th¹ch H·n (cßn gäi lµ s«ng Qu¶ng TrÞ) cã 37 con s«ng gåm 17 s«ng nh¸nh cÊp I víi 3 nh¸nh tiªu biÓu lµ VÜnh Ph­íc, Rµo Qu¸n vµ Cam Lé, 13 s«ng nh¸nh cÊp II, 6 s«ng nh¸nh cÊp III. DiÖn tÝch toµn l­u vùc lµ 2660 km2, ®é dµi s«ng chÝnh lµ 156 km, ®é cao b×nh qu©n l­u vùc 301 m, ®é dèc b×nh qu©n l­u vùc lµ 20,1%, ®é réng trung b×nh l­u vùc lµ 36,8 km, mËt ®é l­íi s«ng lµ 0,92; hÖ sè uèn khóc lµ 3,5.

(2) HÖ thèng s«ng BÕn H¶i cã diÖn tÝch l­u vùc lµ 809 km2, dµi 64,5 km, ®é cao b×nh qu©n l­u vùc 115 m, ®é dèc b×nh qu©n l­u vùc lµ 15,7%, mËt ®é l­íi s«ng lµ 1,15; hÖ sè uèn khóc lµ 1,43.

(3) HÖ thèng s«ng ¤ L©u thuéc l­u vùc s«ng Mü Ch¸nh ch¶y qua ph¸ Tam Gaing vÒ cöa ThuËn An bao qu¸t mét diÖn tÝch l­u vùc lµ 855 km2, dµi 65 km. §Çu nguån l­u vùc n»m ë ®Þa phËn tØnh Thõa Thiªn – HuÕ.

Ngoµi ra cßn cã mét sè s«ng suèi l­u vùc s«ng Xª P«n vµ Sª P¨ng Hiªng

thuéc T©y Tr­êng S¬n vµ mét sè suèi nhá vïng cån c¸t ®æ th¼ng ra biÓn

Còng nh­ c¸c n¬i kh¸c ë n­íc ta, dßng ch¶y s«ng suèi trong tØnh Qu¶ng TrÞ kh«ng nh÷ng ph©n bè kh«ng ®Òu trong l·nh thæ mµ cßn ph©n bè rÊt kh«ng ®Òu trong n¨m. Hµng n¨m, dßng ch¶y s«ng suèi biÕn ®æi theo mïa râ rÖt: mïa lò vµ mïa c¹n. Thêi gian b¾t ®Çu, kÕt thóc c¸c mïa dßng ch¶y kh«ng cè ®Þnh hµng n¨m mµ cã xª dÞch gi÷a c¸c n¨m tõ mét ®Õn vµi th¸ng.

Dßng ch¶y n¨m t¹i khu vùc nghiªn cøu cã gi¸ trÞ m« ®un biÕn ®éng trong kho¶ng 54 - 73 l/s.km2, thuéc khu vùc cã dßng ch¶y dåi dµo so víi trung b×nh c¶ n­íc, phÇn lín n­íc tËp trung vµo mïa lò. Do sù ph©n bè n­íc kh«ng ®Òu trong n¨m nªn ë ®©y lò rÊt kh¾c nghiÖt vµ h¹n h¸n còng rÊt ®iÓn h×nh. Cã mét sè n¬i gi¸ trÞ m« ®un dßng ch¶y b×nh qu©n n¨m ®¹t tíi 80 l/s.km2, nh­ ë huyÖn H­íng Ho¸, mïa lò tõ th¸ng IX - XII, mïa kiÖt kÐo dµi trong kho¶ng 8 th¸ng (I - VIII). Do ®é dèc lín nªn lò th­êng x¶y ra nhanh vµ ¸c liÖt g©y nguy hiÓm cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi. Th«ng th­êng mïa lò xuÊt hiÖn chËm h¬n mïa m­a kho¶ng mét th¸ng. M­a lµ nguyªn nh©n g©y lò chñ yÕu ë hai tØnh nµy. Lò lín nhÊt th­êng xuÊt hiÖn trong c¸c th¸ng IX, X chiÕm tõ 25 - 31% tæng l­îng n­íc c¶ n¨m.

18

Mïa kiÖt trong vïng th­êng chËm h¬n so víi c¸c tØnh ®ång b»ng B¾c Bé.

L­îng n­íc mïa kiÖt chØ chiÕm kho¶ng gÇn 30% tæng l­îng dßng ch¶y trong n¨m. Sù ph©n phèi kh«ng ®Òu ®· g©y ¶nh h­ëng lín cho sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt. T×nh tr¹ng ®ã cµng trë nªn khèc liÖt vµo c¸c n¨m vµ c¸c th¸ng cã giã T©y Nam (giã Lµo) ho¹t ®éng m¹nh. Tuy nhiªn vµo kho¶ng th¸ng V-VI trong vïng th­êng cã m­a tiÓu m·n bæ sung l­îng n­íc cho mïa kiÖt.

Th¸ng IV vµ th¸ng VII lµ nh÷ng th¸ng kiÖt, l­u l­îng trªn s«ng nhá. M« ®un dßng ch¶y b×nh qu©n th¸ng vµo c¸c th¸ng kiÖt chØ kho¶ng 10-15 l/skm2. Do ®Æc ®iÓm vïng nghiªn cøu cã ®Þa h×nh t¹o thµnh c¸c d¶i tõ biÓn vµo s©u trong lôc ®Þa: d¶i c¸t ven biÓn, ®ång b»ng ven biÓn, gß ®åi, nói nªn tÝnh chÊt dßng ch¶y còng cã sù ph©n ho¸ theo kh«ng gian râ rÖt. Mét sè ®Æc tr­ng dßng ch¶y n¨m c¸c l­u vùc s«ng thuéc tØnh Qu¶ng TrÞ ®­îc thÓ hiÖn:

C¸c ®Æc tr­ng dßng ch¶y l­u vùc

STT

Tªn tr¹m

B¶ng1.7. Mét sè ®Æc tr­ng dßng ch¶y n¨m c¸c l­u vùc s«ng tØnh Qu¶ng TrÞ

Tªn s«ng



Q0(m3/s)

M0(l/s.km2)

Y0(mm)

1

BÕn H¶i

Gia Vßng

14,4

53,9

1698

0,61

2

Th¹ch H·n

Th¹ch H·n

70,0

68,5

2158

0,77

I

II

III

IV

V

VI VII VIII

IX

X

XI XII

Tªn l­u vùc

BÕn H¶i

5.10

2.70

1.90

1.50

3.10

2.40

1.40

2.90

14.2

30.9

23.9

10.0

Qu¶ng TrÞ

6.41

5.47

4.75

3.60

5.02

4.79

5.00

5.36

10.3

17.6

18.9

12.8

B¶ng 1.8. Ph©n phèi dßng ch¶y theo c¸c th¸ng trong n¨m (mm) c¸c l­u vùc

Qua b¶ng 1.7 vµ b¶ng 1.8, ta thÊy m« ®un dßng ch¶y vµ chuÈn dßng ch¶y n¨m cña hai hÖ thèng s«ng chÝnh BÕn H¶i vµ Qu¶ng TrÞ thuéc lo¹i cao cña c¶ n­íc. HÖ sè dßng ch¶y ®Òu > 0,6 ®· chøng tá ®­îc kh¶ n¨ng sinh dßng vµ ®iÒu kiÖn líp phñ thùc vËt trªn l­u vùc lµ tèt. C¸c th¸ng nhiÒu n­íc r¬i vµo th¸ng IX, X, XI, XII, th¸ng Ýt n­íc r¬i vµo c¸c th¸ng cßn l¹i. C¸c th¸ng nhiÒu n­íc chiÕm kho¶ng 70 - 75% tæng l­îng n­íc c¶ n¨m, cßn c¸c th¸ng Ýt n­íc lµ 25 - 30%.

Mùc n­íc lò hÌ thu trªn c¸c triÒn s«ng chØ dao ®éng tõ 1,5 - 1,7 m; Ýt khi mùc n­íc lò hÌ thu trªn c¸c triÒn s«ng lªn cao trªn 1,7 m. H­íng chuyÓn cña lò ë trong vïng h¹ du còng rÊt phøc t¹p:

19

- Khi s«ng Th¹ch H·n lò lín ë h¹ du h­íng lò chuyÓn theo 2 phÝa, mét h­íng theo s«ng VÜnh §Þnh chuyÓn vÒ s«ng BÕn H¶i vµ mét h­íng theo s«ng An Tiªm chuyÓn vÒ Cöa L¸c, cßn dßng chñ l­u theo dßng chÝnh chuyÓn ra Cöa ViÖt.

- Khi s«ng Th¹ch H·n lò nhá, s«ng BÕn H¶i lò lín, dßng lò cña s«ng BÕn H¶i mét phÇn chuyÓn vÒ h¹ du Th¹ch H·n theo kªnh VÜnh §Þnh, mét phÇn lín chuyÓn ra Cöa Tïng, hiÖn t­îng trªn chØ x¶y ra khi lò ®¹t b¸o ®éng 3 trë lªn.

Nguån n­íc ngÇm ë tØnh Qu¶ng TrÞ thÓ hiÖn ë n­íc khe nøt, n­íc lç hæng vµ n­íc cån c¸t. Nguån n­íc nµy t­¬ng ®èi dåi dµo vµ chÊt l­îng tèt cã thÓ ®¸p øng cho nhu cÇu sinh ho¹t cña d©n c­ vµ bæ sung n­íc t­íi cho c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn, vïng ven biÓn nhiÒu n¬i n­íc ngÇm bÞ nhiÔm mÆn, ë vïng ®åi nói n­íc ngÇm ph©n bè s©u khã khai th¸c. V× vËy, cÇn cã kÕ ho¹ch c©n ®èi vµ sö dông n­íc hîp lý.

1.2. Tµi nguyªn thiªn nhiªn TØnh qu¶ng TrÞ

1.2.1. Tµi nguyªn ®Êt

Tµi nguyªn ®Êt Qu¶ng TrÞ kh¸ ®a d¹ng, liªn quan ®Õn sù phøc t¹p trong cÊu

tróc ®Þa h×nh vïng nói vµ t­¬ng ®èi ®¬n ®iÖu ë khu vùc ®ång b»ng ven biÓn. ë khu vùc ®åi nói cña vïng th­êng ph©n bè c¸c lo¹i ®Êt chÝnh gåm: ®Êt n©u ®á trªn bazan, ®Êt ®á vµng trªn ®¸ phiÕn sÐt vµ ®¸ biÕn chÊt, ®Êt vµng ®á trªn ®¸ macma chua, ®Êt vµng nh¹t trªn ®¸ c¸t, ®Êt n©u vµng trªn phï sa cæ, ®Êt mïn vµng ®á trªn nói, ®Êt ®en trªn cacbonat... Cßn ë vïng ®ång b»ng gi¸p biÓn c¸c lo¹i ®Êt chñ yÕu lµ ®Êt phï sa cña c¸c s«ng suèi, ®Êt c¸t biÓn, ®Êt mÆn, ®Êt phÌn vµ c¸c cån c¸t ven biÓn.

1. Nhãm ®Êt cån c¸t tr¾ng, vµng vµ ®Êt c¸t biÓn

Nhãm ®Êt nµy cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c huyÖn ven biÓn. Cån c¸t tr¾ng cã ®é ph× nhiªu thÊp h¬n, hµm l­îng sÐt cã trong ®Êt thÊp, dao ®éng trong kho¶ng 2% - 4%, mïn rÊt nghÌo vµ hÇu nh­ kh«ng ®¸ng kÓ (®¹t 0,1% - 0,2%). C¸c thµnh phÇn tæng sè vµ dÔ tiªu rÊt nghÌo. §Êt cån c¸t tr¾ng cã ®Þa h×nh cao h¬n so víi cån c¸t vµng, ®é dèc th­êng 30 - 50, víi nh÷ng d¹ng nµy th­êng kh«ng æn ®Þnh, cã thÓ di chuyÓn vµ san lÊp c¶ nh÷ng d¶i ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp, ®Êt kh« vµ thiÕu Èm nghiªm träng. V× vËy, trªn lo¹i ®Êt nµy, trång phi lao lµ thÝch hîp.

* §Êt cån c¸t tr¾ng ven biÓn §Êt cã thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ, chñ yÕu lµ c¸t, tû lÖ sÐt vËt lý biÕn ®éng trong kho¶ng 4% - 8%, ph¶n øng tõ trung tÝnh ®Õn h¬i chua, ®é pH 5,2 - 6,2; ®é ph× tù nhiªn thÊp, rÊt nghÌo mïn (0,2% - 0,5%); l­îng ®¹m, l©n, kali tæng sè nghÌo (®¹m <0,02%, l©n <0,01%; kali <0,02%), c¸c chÊt dÔ tiªu, l©n, kali nghÌo, tæng cation trao ®æi thÊp, nhá h¬n 1,5 meg/100 gram ®Êt.

20

* §Êt c¸t biÓn DiÖn tÝch kh¸ lín vµ cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c huyÖn ven biÓn Qu¶ng TrÞ 9.267 ha. Thµnh phÇn c¬ giíi cña ®Êt th­êng lµ c¸t pha, chua võa ®Õn Ýt

chua, l­îng mïn rÊt nghÌo ®¹t 0,6% - 1%, ®¹m tæng sè rÊt nghÌo ®Õn trung b×nh, ®¹t 0,04% - 0,08%. L©n tæng sè vµ dÔ tiªu ®¹t 0,03%, 3 - 4,5 mg/100 g ®Êt, thuéc lo¹i nghÌo, ®é no baz¬ trung b×nh lín h¬n 60%. Dung tÝch hÊp thô Ýt, nhá h¬n 4 meg/100g ®Êt.

2. Nhãm ®Êt mÆn

Nhãm ®Êt nµy ®­îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh båi l¾ng cña phï sa s«ng, biÓn hoÆc hçn hîp s«ng - biÓn, chÞu ¶nh h­ëng trùc tiÕp cña n­íc mÆn, cã thÓ lµ do mÆn trµn hoÆc cña m¹ch n­íc ngÇm mÆn. Tuú theo ®é mÆn, cã thÓ ph©n chia nhãm ®Êt nµy thµnh c¸c ®¬n vÞ nh­ sau:

* §Êt mÆn Ýt vµ trung b×nh §é mÆn cña ®Êt Ýt, hµm l­îng Cl- gi¶m thÊp, ®é ph× tù nhiªn biÕn ®æi m¹nh vµ phô thuéc vµo nguån gèc h×nh thµnh ; víi ®Êt c¸t biÓn bÞ mÆn th× ®é ph× thÊp; víi nh÷ng ®Êt cã nguån gèc phï sa bÞ mÆn th× cã ®é ph× kh¸ h¬n. §Êt cã ph¶n øng trung b×nh (pH = 6,3 - 6,4), mïn nghÌo (1,6%), ®¹m tæng sè kh¸ (0,12% - 0,15%), l©n vµ kali tæng sè tõ nghÌo ®Õn rÊt nghÌo, ®¹t P : 0,05% - 0,04%; K : 0,3% - 0,5%. L©n dÔ tiªu tõ nghÌo ®Õn rÊt nghÌo ®¹t 4 - 6,5 mg P2O5/100g ®Êt.

* §Êt mÆn nhiÒu Ph©n bè ë c¸c ®Þa h×nh thÊp vµ tròng, phÇn lín vÉn ®ang ngËp mÆn. §Êt cã ph¶n øng trung tÝnh ë tÊt c¶ c¸c tÇng, pH = 6 - 6,4. Mïn ë tÇng mÆt trung b×nh ®¹t 2,6%; c¸c tÇng d­íi rÊt nghÌo 0,9%; L­îng ®¹m tæng sè kh¸ 0,17%. L©n tæng sè trung b×nh ë tÊt c¶ c¸c tÇng ®Êt (0,06% - 0,07%); kali tæng sè tõ trung b×nh ®Õn kh¸ (1,2% - 1,3%). L©n dÔ tiªu nghÌo (3 - 5 mg P2O5/100 g ®Êt). Kali dÔ tiªu trung b×nh (12 - 13 mg K2O/100g ®Êt). §Êt cã chøa hµm l­îng Cl- cao, tÇng mÆt ®Õn 0,17%; tÇng kÕ tiÕp thÊp h¬n, nh­ng còng ®¹t 0,12%.

3. Nhãm ®Êt phÌn

Nhãm ®Êt nµy h×nh thµnh do qu¸ tr×nh båi tô cña phï sa s«ng phñ trªn nh÷ng thùc vËt giµu l­u huúnh trong ®iÒu kiÖn ngËp n­íc quanh n¨m, giµu sÐt, ®Êt yÕm khÝ,

l­u huúnh tån t¹i d­íi d¹ng H2S, cïng víi s¾t sÏ h×nh thµnh FeS2. ë tr¹ng th¸i bÞ « xy ho¸, FeS2 chuyÓn thµnh sunfua s¾t vµ axÝt sunfuric lµm cho ®Êt trë nªn phÌn.Tïy theo møc ®é bÞ nhiÔm mÆn cña ®Êt mµ ta cã ®Êt phÌn Ýt vµ trung tÝnh hoÆc mÆn nhiÒu. §Æc ®iÓm næi bËt cña lo¹i ®Êt nµy lµ sù tÝch luü rÊt nhiÒu c¸c lo¹i ®éc tè gèc Clo (0,25%) vµ Sunfat (0,23%) ë tÇng mÆt. C¸c tÇng kÕ tiÕp tû lÖ nµy cßn cao h¬n ®Õn 44%; xuÊt hiÖn ®éc tè s¾t, víi ®Êt cã pH > 5. C¸c ®éc tè nh«m (víi nh÷ng ®Êt cã pH <5), l­îng nh«m di ®éng trong ®Êt phÌn rÊt thay ®æi phô thuéc vµo ®é phÌn cña ®Êt Ýt hay nhiÒu vµ lo¹i phÌn ho¹t ®éng hay phÌn tiÒm tµng.

21

DiÖn tÝch nhãm ®Êt phÌn t¹i Qu¶ng TrÞ kh«ng nhiÒu vµ hiÖn ®ang ®­îc khai

th¸c sö dông vµo môc ®Ých trång lóa hoÆc trång cãi. Khi canh t¸c trªn lo¹i ®Êt nµy cÇn chó ý thau chua, röa phÌn b»ng n­íc ngät, kÕt hîp bãn nhiÒu l©n.

4. Nhãm ®Êt phï sa

Tæng diÖn tÝch lo¹i ®Êt nµy trong khu vùc chiÕm 12,29% tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña vïng. §©y lµ lo¹i ®Êt ®­îc h×nh thµnh do qu¸ tr×nh båi l¾ng phï sa cña s«ng hoÆc suèi. Tuy nhiªn d­íi t¸c ®éng cña c¸c qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®Êt, ®Êt h×nh thµnh tõ phï sa ®· ph¸t sinh thµnh 7 ®¬n vÞ cÊp thÊp h¬n bao gåm :

* §Êt phï sa ®­îc båi hµng n¨m Ph©n bè ë c¸c b·i thÊp, th­êng bÞ ngËp trong mïa m­a, lò, ®ång thêi víi qu¸ tr×nh nµy lµ sù båi tô cña phï sa, tuú theo ®é ®ôc cña s«ng mµ l­îng phï sa båi tô cã thÓ thay ®æi ë c¸c l­u vùc s«ng kh¸c nhau th× kh¸c nhau. Lo¹i ®Êt nµy thuéc lo¹i ®Êt tèt nhÊt trong c¸c ®ång b»ng, h¹n chÕ duy nhÊt lµ hay bÞ ngËp lôt hµng n¨m, nªn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh«ng æn ®Þnh.

* §Êt phï sa kh«ng ®­îc båi hµng n¨m Lo¹i ®Êt nµy vÒ nguån gèc h×nh

thµnh gièng ®¬n vÞ ®Êt trªn, nh­ng chóng ®· tho¸t khái chÕ ®é båi tô cña s«ng, suèi do h×nh thµnh c¸c hÖ thèng ®ª ng¨n lò hay do ph©n bè ë ®Þa h×nh cao. Nh×n chung ®Êt ch­a cã nh÷ng biÓu hiÖn bÞ tho¸i ho¸, cã thÓ ®­îc dïng trong canh t¸c l¹c, ng« xu©n hÌ; ®Ëu t­¬ng hÌ thu; ng« ®«ng hoÆc khoai lang.

* §Êt phï sa cã tÇng loang læ ®á vµng Lo¹i ®Êt nµy ®­îc h×nh thµnh trªn c¸c ®Þa h×nh cao ven ®åi nói. Sù suy tho¸i cña lo¹i ®Êt nµy diÔn ra kh¸ phæ biÕn do hiÖn t­îng röa tr«i bÒ mÆt c¶ vÒ thµnh phÇn cation vµ c¸c keo sÐt g¾n kÕt cã trong ®Êt. §Êt cã chÕ ®é n­íc kh«ng ®Òu trong n¨m, mïa m­a bÞ ngËp n­íc nh­ng mïa kh« l¹i thiÕu n­íc nghiªm träng, c¸c qu¸ tr×nh oxy ho¸ vµ khö diÔn ra ®ång thêi. ChÝnh mµu ®á vµng loang læ cña ®Êt lµ do qu¸ tr×nh oxy ho¸ Fe+2 t¹o thµnh Fe+3.

* §Êt phï sa phñ lªn trªn nÒn ®Êt c¸t biÓn Lo¹i ®Êt nµy ph©n bè ë vïng chuyÓn tiÕp gi÷a vïng ®ång b»ng phï sa víi c¸c d¶i c¸t ven biÓn hoÆc cån c¸t tr¾ng, vµng.

Ngoµi ra ë khu vùc Qu¶ng TrÞ cßn cã c¸c nhãm lo¹i ®Êt kh¸c víi diÖn tÝch ph©n bè Ýt h¬n gåm: nhãm ®Êt lÇy vµ than bïn, nhãm ®Êt x¸m b¹c mµu, nhãm ®Êt ®en, nhãm ®Êt ®á vµng, nhãm ®Êt mïn vµng ®á trªn nói, nhãm ®Êt thung lòng dèc tô, ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸...

5. Nhãm ®Êt ®á vµng

22

Nhãm ®Êt nµy cã diÖn tÝch lín nhÊt vïng, chiÕm 52,3% diÖn tÝch tù nhiªn, ph©n bè tËp trung ë vïng ®åi nói phÝa T©y, ë ®é cao tuyÖt ®èi tõ 25 m ®Õn 900 m, h×nh thµnh trªn s¶n phÈm phong ho¸ cña nhiÒu lo¹i ®¸ mÑ kh¸c nhau. Nh×n chung nhãm ®Êt nµy chua, ®é no baz¬ thÊp, kho¸ng sÐt phæ biÕn lµ kaolin, cã qu¸ tr×nh tÝch

luü Fe vµ Al trong ®Êt t­¬ng ®èi cao.

* §Êt n©u ®á trªn ®¸ macma baz¬ vµ trung tÝnh (FK) §Êt n©u ®á th­êng n»m ë ®Þa h×nh ®åi b»ng hoÆc l­în sãng, ®Êt cã tÇng dµy cã n¬i hµng chôc mÐt (VÜnh Linh), h×nh th¸i phÉu diÖn ®Êt gÇn nh­ ®ång nhÊt tõ trªn xuèng d­íi, thµnh phÇn c¬ giíi cña ®Êt nÆng, tû lÖ sÐt vËt lý chiÕm tõ 60% - 80%, ®Êt cã cÊu t­îng t¬i, ®é xèp trung b×nh lµ 65%, ®Êt th­êng cã mµu ®á sÉm, do cã ®é lín nªn ®Êt thÊm n­íc nhanh. Kh¶ n¨ng gi÷ n­íc gÇn gÊp hai lÇn so víi ®Êt ph¸t triÓn trªn phiÕn th¹ch sÐt, ®é Èm trung b×nh 30% - 40%. §é chua pH KCl lµ 4 - 4,5; tÇng mïn dµy, tû lÖ mïn trung b×nh lµ 3%; ®¹m tæng sè ë tÇng mÆt cao trung b×nh 0,1% - 0,2%; l©n tæng sè tõ kh¸ ®Õn giµu 0,15% - 0,4%; nh­ng l©n dÔ tiªu vµ kali trao ®æi l¹i nghÌo, l©n dÔ tiªu 5 mg/100 g ®Êt, kali dÔ tiªu ®¹t 10 mg/100 g ®Êt. §Êt n©u ®á, n©u tÝm trªn bazan vµ trung tÝnh lµ lo¹i ®Êt tèt cña vïng, khai th¸c vµ sö dông cÇn chó ý ®Õn biÖn ph¸p chèng xãi mßn, gi÷ Èm ®Êt, ñ gèc cho c©y trång vµo mïa kh«. Lo¹i ®Êt nµy nªn ­u tiªn trång c¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy vµ c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao.

* §Êt n©u ®á trªn ®¸ v«i Cã diÖn tÝch chiÕm 0,2% tæng diÖn tÝch tù nhiªn, th­êng tËp trung ë ch©n vµ ë c¸c s­ên khu vùc nói vµ c¸c thung lòng ®¸ v«i. Nh×n chung, ®Êt trªn s¶n phÈm phong ho¸ cña ®¸ v«i thuéc lo¹i ®Êt tèt, giµu mïn vµ ®¹m tæng sè, nghÌo l©n, ®Êt Ýt chua, ®é no baz¬ kh¸, ®Êt cã cÊu t­îng tèt, nh÷ng n¬i b»ng ph¼ng cã ®é Èm cao ®Êt cã mµu n©u thÉm, cÊu t­îng chÆt. Lo¹i ®Êt nµy thÝch hîp víi nhiÒu lo¹i c©y trång nh­ ng«, ®Ëu t­¬ng, b«ng, c©y ¨n qu¶,... Tuy nhiªn ®Êt cã nh­îc ®iÓm lµ tho¸t n­íc nhanh dÔ g©y h¹i cho c©y trång, ®Êt ph©n bè kh«ng tËp trung, cã ®¸ lé ®Çu.

* §Êt ®á vµng trªn ®¸ sÐt vµ biÕn chÊt (Fs) ChiÕm diÖn tÝch lín nhÊt, tíi 23,9% tæng diÖn tÝch tù nhiªn, ph©n bè réng r·i ë vïng ®åi nói phÝa T©y cña vïng, n»m ë ®Þa h×nh l­în sãng, vïng nói cao chia c¾t dèc nhiÒu. §Êt cã tÇng tõ trung b×nh ®Õn dµy. Vïng ®åi canh t¸c nhiÒu ®Êt bÞ röa tr«i xãi mßn, tÇng ®Êt máng vµ cã nhiÒu kÕt von ®¸ ong h¬n. Th¶m thùc b× hiÖn nay chñ yÕu lµ rõng gç nghÌo, c©y bôi lau l¸ch, mét phÇn nhá ®­îc sö dông trång hoa mµu, khoai, s¾n.

23

MÆc dï tÝnh chÊt cña lo¹i ®Êt nµy kh¸ ®a d¹ng phô thuéc vµo vÞ trÝ ph©n bè vµ t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè thµnh t¹o kh¸c nhau, tuy nhiªn nh×n chung nã ®Òu cã mét sè tÝnh chÊt chung lµ : ph©n tÇng râ, ®Êt kÐm t¬i xèp, ®Êt chua pH KCl tõ 4 - 4,5; thµnh phÇn c¬ giíi tõ thÞt nÆng ®Õn sÐt, tû lÖ mïn biÕn ®éng lín tõ trung b×nh ®Õn giµu kho¶ng tõ 2% - 4,5%; ®¹m tæng sè vµ kali trao ®æi trung b×nh, nh­ng l©n tæng sè vµ dÔ tiªu ®Òu nghÌo. Lo¹i ®Êt nµy thÝch hîp ®èi víi c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy nh­ chÌ, trÈu, cä dÇu; c©y ¨n qu¶ cam, chanh ë n¬i cã tÇng dµy. N¬i Ýt dèc cã thÓ sö

dông trång hoa mµu, l­¬ng thùc, c¶i t¹o x©y dùng ®ång cá ch¨n nu«i. TÇng ®Êt máng trång c©y phôc håi rõng tù nhiªn.

* §Êt ®á vµng trªn ®¸ macma axit (Fa) DiÖn tÝch chiÕm 10,1% tæng diÖn tÝch tù nhiªn, ph©n bè trªn ®Þa h×nh dèc, cã thµnh phÇn c¬ giíi hÇu hÕt lµ c¸t pha ®Õn thÞt nhÑ, sÐt vËt lý dao ®éng tõ 28% - 53%, trong thµnh phÇn ®Êt cã nhiÒu kho¸ng vËt bÒn v÷ng nh­ th¹ch anh. §Êt chua, tÇng ®Êt máng, mïn nghÌo ®Õn trung b×nh hµm l­îng mïn 1% - 5%; ®¹m tæng sè nghÌo ®Õn trung b×nh, hµm l­îng tõ 0,1 - 0,15%; L©n tæng sè vµ dÔ tiªu ®Òu nghÌo, kh¶ n¨ng sö dông cho n«ng nghiÖp h¹n chÕ, v× vËy ®Êt cã hiÖn t­îng xãi mßn ë nhiÒu n¬i. Trªn toµn d¶i ph©n bè cña lo¹i ®Êt nµy cÇn cã c¸c biÖn ph¸p khoanh nu«i hoÆc trång rõng ®Ó b¶o vÖ, chèng xãi mßn, cßn ë nh÷ng n¬i ®Êt Ýt dèc, tÇng ®Êt dµy, ®ñ Èm cã thÓ sö dông trång hoa mµu.

* §Êt vµng nh¹t trªn ®¸ c¸t (Fq) DiÖn tÝch t­¬ng ®èi lín, ph©n bè r¶i r¸c ë c¸c khu vùc ®åi nói phÝa t©y cña vïng. §Êt nµy cã ®Þa h×nh ph©n c¾t, dèc nhiÒu, tÇng ®Êt trung b×nh vµ máng, thuéc lo¹i ®Êt c¸t nªn trong thµnh phÇn ®Êt chøa nhiÒu h¹t th¹ch anh v× vËy thµnh phÇn c¬ giíi ®Êt th­êng lµ c¸t pha, thÞt nhÑ. §Êt nghÌo c¸c chÊt dinh d­ìng, kÓ c¶ tæng sè vµ dÔ tiªu, ®é kho¸ng ho¸ m¹nh nªn nghÌo mïn, ®Êt kh« h¹n vµ th­êng bÞ xãi mßn m¹nh. Hµm l­îng mïn 1 - 1,5%, ®¹m tæng sè 0,08%, l©n tæng sè 0,03%; kali tæng sè 0,16% ®é no baz¬ thÊp 5% tõ 21% - 28%. §©y lµ lo¹i ®Êt cã ®é ph× thÊp, do ®ã nÕu trång trät cÇn bãn nhiÒu ph©n h÷u c¬, ph©n xanh, gi÷ ®é Èm, chèng xãi mßn ®Ó b¶o vÖ ®Êt.

* §Êt n©u vµng trªn phï sa cæ (Fq) DiÖn tÝch kh«ng lín, ph©n bè ë ®Þa h×nh

r×a b¸t óp hoÆc l­în sãng tho¶i. §Êt cã mµu n©u vµng, chua, møc ®é feralit cña ®Êt nµy rÊt m¹nh, th¶m thùc vËt trªn lo¹i ®Êt phÇn lín lµ c©y bôi, sim, mua, cá lµo, guét, cá tranh, lµnh ng¹nh, cá d¹i,... Di tÝch ®Ó chøng tá lo¹i ®Êt nµy cã nguån gèc phï sa hoÆc lò tÝch cæ cßn râ, do trªn hoÆc trong tÇng ®Êt cßn cã tÇng cuéi sái trßn nh½n c¹nh, tÇng ®Êt dµy cã thµnh phÇn cuéi cã khi kh«ng gièng ®¸ gèc. Nh­îc ®iÓm ®èi víi lo¹i ®Êt nµy lµ cã lo¹i kÕt von ®¸ ong, dinh d­ìng nghÌo, ®Êt chua vµ bÞ kh« h¹n, do canh t¸c l©u ®êi nªn ®Êt th­êng bÞ röa tr«i, xãi mßn m¹nh. Lo¹i ®Êt n©u vµng trªn phï sa cæ rÊt thÝch hîp ph¸t triÓn nhiÒu lo¹i c©y ¨n qu¶, hoa mµu l­¬ng thùc vµ c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy.

24

* §Êt ®á vµng biÕn ®æi do trång lóa n­íc (Fl) DiÖn tÝch rÊt nhá, ®­îc ph©n bè r¶i r¸c ë c¸c vïng ®åi phÝa t©y cña vïng. Do nhu cÇu ®ßi hái vÒ l­¬ng thùc lµ lóa g¹o, nªn diÖn tÝch lo¹i ®Êt nµy trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®­îc më réng, x©y dùng thµnh ruéng bËc thang cã ®iÒu kiÖn t­íi n­íc ®Ó trång lóa. Tõ khi trång lóa, tÇng ®Êt mÆt do canh t¸c lóa n­íc dÉn ®Õn biÕn ®æi, mÊt cÊu t­îng vµi n¬i xuÊt hiÖn gl©y,

tÝnh ph©n tÇng râ, sÐt bÞ röa tr«i xuèng s©u. Nh×n chung ®Êt nµy cã ph¶n øng chua ®Õn Ýt chua pH KCl tõ 4,5 - 5,5; Tæng sè Ca, Mg trao ®æi trung b×nh tõ 3 - 5 meq/100 g ®Êt. Hµm l­îng mïn vµ ®¹m tæng sè nghÌo. Møc ®é ph©n gi¶i c¸c chÊt h÷u c¬ m¹nh, tû lÖ C/N th­êng tõ 8 - 12.

6. Nhãm ®Êt mïn vµng ®á trªn nói

§Êt mïn vµng ®á trªn ®¸ macma axit th­êng ®­îc ph©n bè ë ®é cao tõ 900 -

1900 m. Trong ph¹m vi Qu¶ng TrÞ diÖn tÝch ph©n bè cña lo¹i ®Êt nµy kh«ng nhiÒu.

Do ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é gi¶m, ®é Èm cao h¬n ë ®é cao nµy, mÆt kh¸c Ýt bÞ con ng­êi chÆt ph¸ nªn th¶m thùc b× cßn kh¸ tèt. Do ®Þa h×nh dèc chia c¾t m¹nh, nªn x¶y ra hiÖn t­îng xãi mßn ®Êt m¹nh, ®Êt th­ßng cã tÇng máng ®Õn trung b×nh, møc ®é phong ho¸ yÕu h¬n vïng ®åi, mµu ®Êt th­êng ng¶ sang vµng v× Èm h¬n, ®Êt cã ph¶n øng chua, ®é no baz¬ thÊp, hµm l­îng mïn trong ®Êt th­êng giµu, nhÊt lµ ë nh÷ng n¬i cßn rõng trung b×nh 4% - 6%, mïn th­êng th«, do n»m ë trªn cao nªn møc ®é ph©n gi¶i h÷u c¬ chËm.

Nhãm ®Êt nµy tèt nh­ng cã nh­îc ®iÓm lµ n»m ë vÞ trÝ cao, dèc nhiÒu, xãi mßn m¹nh. Ngoµi viÖc khai th¸c ph¸t triÓn rõng, trªn nhãm ®Êt cßn cã thÓ trång c©y ¨n qu¶ vµ ch¨n nu«i ®¹i gia sóc.

7. Nhãm ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸

Nhãm ®Êt nµy trong vïng còng cã diÖn tÝch ®¸ng kÓ. PhÇn lín lo¹i ®Êt nµy thuéc lo¹i ®á vµng nh­ng n»m ë ®Þa h×nh dèc, c©y cèi tr¬ trôi bÞ xãi mßn m¹nh nªn sái ®¸ tr¬ trªn mÆt, ®¸ lé ®Çu nhiÒu, cã tÇng ®Êt máng d­íi 10 cm.

§©y lµ lo¹i ®Êt tho¸i ho¸ m¹nh, rÊt nghÌo dinh d­ìng, do ®ã ph­¬ng h­íng c¶i t¹o ®Êt nµy chñ yÕu lµ phôc håi l¹i chÕ ®é lý ho¸ tÝnh cña ®Êt, trång rõng vµ phôc håi rõng tù nhiªn, trªn ®Êt nµy ®Ó c¶i thiÖn dÇn ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu cho tõng khu vùc, gi÷ ®é Èm, gi¶m dÇn sù xãi mßn cña ®Êt.

Suy tho¸i ®Êt th­êng ®­îc hiÓu lµ tæng hîp c¸c qu¸ tr×nh lµm cho ®Êt mÊt dÇn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c ngµnh cã liªn quan chÆt chÏ nh­ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp.

C¸c nguyªn nh©n chñ yÕu lµm suy tho¸i ®Êt l·nh thæ nghiªn cøu bao gåm: xãi mßn ®Êt ë vïng ®åi nói vµo mïa m­a; thæi mßn, hiÖn t­îng kh« h¹n x¶y ra vµo mïa kh«; c¸t bay, c¸t ch¶y ë cån c¸t; c¸c biÖn ph¸p sö dông ®Êt ch­a hîp lý. Nh÷ng qu¸ tr×nh nµy ®· lµm n¶y sinh vµ ®Èy m¹nh hiÖn t­îng hoang m¹c ho¸ khu vùc Qu¶ng TrÞ.

Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ ®Õn c¸c qu¸ tr×nh kh¸c nh­: lò èng, lò quÐt... mÆc dï

25

mang tÝnh côc bé song còng cã ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi suy tho¸i ®Êt.

1.2.2. Tµi nguyªn n­íc

Qu¶ng TrÞ lµ mét tØnh ven biÓn miÒn Trung cã ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn kh¸ phøc t¹p c¶ vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh còng nh­ cÊu t¹o ®Þa chÊt vµ ®©t. ChÝnh sù phøc t¹p ®ã ®· ¶nh h­ëng quan träng ®Õn qui luËt ph©n bè theo kh«ng gian vµ thêi gian cña l­îng m­a, l­îng bèc h¬i, nhiÖt ®é kh«ng khÝ, ®é Èm kh«ng khÝ… vµ c¶ l­îng dßng ch¶y cña c¸c thñy vùc trong tØnh. C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n­íc trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ cho phÐp rót ra mét sè kÕt luËn nh­ sau:

1. Tµi nguyªn n­íc m­a

- Qu¶ng TrÞ n»m trong vïng m­a t­¬ng ®èi lín cña n­íc ta. L­îng m­a hµng n¨m tÝnh trung b×nh trªn ph¹m vi toµn tØnh trªn 2400 mm h©n bè kh«ng ®Òu theo kh«ng gian, phô thuéc vµo h­íng s­ên vµ ®é cao ®Þa h×nh, cã xu thÕ t¨ng dÇn tõ §«ng sang T©y vµ tõ B¾c xuèng Nam. N¬i m­a Ýt nhÊt lµ nh÷ng thung lòng khuÊt giã nh­ Khe Sanh, Tµ Rôt vµ phÝa h÷u ng¹n cña th­îng nguån s«ng Xª P«n. N¬i m­a nhiÒu nhÊt lµ khu vùc nói cao thuéc d·y Tr­êng S¬n, th­îng nguån c¸c s«ng Rµo Qu¸n, Cam Lé. L­îng m­a n¨m cña n¬i m­a nhiÒu nhÊt lín gÊp trªn 1,7 lÇn n¬i m­a Ýt nhÊt. Møc ®é dao ®éng cña l­îng m­a n¨m trong thêi kú nhiÒu n¨m ë tØnh Qu¶ng TrÞ thuéc lo¹i trung b×nh. HÖ sè biÕn ®æi t¹i ®a sè c¸c tr¹m dao ®éng trong kho¶ng tõ 0,20 ®Õn 0,24.

- L­îng m­a ë tØnh Qu¶ng TrÞ ph©n phèi kh«ng ®Òu trong n¨m, h×nh thµnh hai mïa râ rÖt lµ mïa m­a vµ mïa kh«, b¾t ®Çu vµ kÕt thóc kh«ng ®ång bé. Sù ph©n hãa gi÷a hai mïa m­a - kh« kh¸ s©u s¾c. T¹i s­ên phÝa §«ng Tr­êng S¬n, tæng l­îng m­a c¶ mïa m­a chiÕm 59-73 tæng l­îng m­a n¨m; trong khi ®ã, mïa kh« chØ chiÕm 27-41. T¹i s­ên phÝa T©y Tr­êng S¬n, tæng l­îng m­a cña mïa m­a chiÕm trªn 80 tæng l­îng m­a n¨m cßn mïa kh« chØ chiÕm ch­a ®Çy 20%.

2. Tµi nguyªn n­íc s«ng

26

- N»m trong vïng m­a t­¬ng ®èi lín nªn dßng ch¶y n¨m cña c¸c s«ng suèi trong tØnh Qu¶ng TrÞ còng kh¸ dåi dµo. M« ®un dßng ch¶y n¨m b×nh qu©n toµn tØnh ®¹t kho¶ng 45,4 l/skm2, t­¬ng ®­¬ng víi líp dßng ch¶y 1431,2 mm. ChuÈn dßng ch¶y n¨m ph©n bè kh«ng ®Òu theo kh«ng gian dao ®éng tõ 30 l/skm2 ®Õn 60 l/skm2. Tæng l­îng dßng ch¶y n¨m, trªn toµn bé s«ng suèi tØnh Qu¶ng TrÞ lµ 6,673 km3, trong ®ã: hÖ thèng s«ng BÕn H¶i 1,31 km3 (chiÕm 19,6 ), hÖ thèng s«ng Th¹ch H·n kho¶ng 3,92 km3 (58,8 ), hÖ thèng s«ng ¤ L©u 0,50 km3 (7,55 ) vµ hÖ thèng s«ng Sª P¨ng Hiªng 1,05 km3 (15,8 ). Møc ®¶m b¶o n­íc tÝnh trung b×nh hµng n¨m trªn mét ng­êi d©n hiÖn t¹i cña tØnh Qu¶ng TrÞ lµ 10750 m3/ng­êi, cao h¬n nhiÒu so víi trung b×nh cña c¶ n­íc (4750 m3/ng­êi). Dßng ch¶y s«ng suèi trong

tØnh Qu¶ng TrÞ ph©n phèi kh«ng ®Òu trong n¨m. Mïa lò trªn c¸c s«ng suèi trong tØnh Qu¶ng TrÞ duy tr× trong 4 th¸ng, nh­ng møc ®é tËp trung dßng ch¶y kh¸ lín, chiÕm tíi 62,5-80 tæng l­îng dßng ch¶y n¨m. Mïa kiÖt kÐo dµi tíi 8 th¸ng vµ tæng l­îng dßng ch¶y chiÕm kho¶ng 20-37,5 tæng l­îng dßng ch¶y n¨m.

- KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l­îng n­íc s«ng cho thÊy: hÇu hÕt c¸c chØ tiªu vËt lý-hãa häc-vi sinh cña c¸c mÉu n­íc s«ng trªn ®Þa bµn tØnh ®Òu n»m trong giíi h¹n cña tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc mÆt lo¹i B, mét sè chØ tiªu ®¹t tiªu chuÈn chÊt l­îng lo¹i A (TCVN 5942 – 1995), cßn kh¸ tèt, hÇu nh­ ch­a bÞ ¶nh h­ëng bëi c¸c ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, cã thÓ sö dông tèt cho n«ng nghiÖp vµ c¸c môc ®Ých kh¸c. Tuy nhiªn, nÕu dïng cho sinh ho¹t th× ph¶i th«ng qua xö lý tr­íc khi sö dông.

3. Tµi nguyªn n­íc hå

TØnh Qu¶ng TrÞ hiÖn cã 301 c«ng tr×nh thñy lîi, trong ®ã cã 200 c«ng tr×nh hå chøa, ®Ëp d©ng lín, võa vµ nhá. Ngoµi ra cã 101 tr¹m b¬m c¸c lo¹i phôc vô t­íi, tiªu n­íc cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Tæng dung tÝch n­íc ®· sö dông qua c¸c c«ng tr×nh thñy lîi kho¶ng 295 triÖu m3 (trong ®ã tæng dung tÝch hå chøa c¸c lo¹i cung cÊp 211 triÖu m3, c¸c ®Ëp d©ng vµ tr¹m b¬m tËp trung cung cÊp 82 triÖu m3, sè cßn l¹i lµ c¸c tr¹m b¬m quy m« nhá). VÒ chÊt l­îng qua kÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c mÉu n­íc lÊy t¹i c¸c hå ®Ëp trong tØnh cho thÊy: hÇu hÕt c¸c chØ tiªu vËt lý- hãa häc-vi sinh ®Òu n»m trong giíi h¹n cho phÐp cña tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc mÆt lo¹i B (TCVN 5942 - 1995), mét sè chØ tiªu ®¹t tiªu chuÈn chÊt l­îng lo¹i A, ®¶m b¶o tiªu chuÈn dïng cho n«ng nghiÖp vµ c¸c môc ®Ých kh¸c, nÕu dïng cho sinh ho¹t th× ph¶i xö lý tr­íc khi sö dông.

4. Tµi nguyªn n­íc d­íi ®Êt

Dùa vµo ®Æc ®iÓm vµ kh¶ n¨ng chøa n­íc t×nh h×nh n­íc d­íi ®Êt ë Qu¶ng

TrÞ nh­ sau:

- Vïng ®ång b»ng ven biÓn: Däc theo c¸c d¶i c¸t t¹i Cöa Tïng ®Õn T©n An cã thÓ khai th¸c n­íc d­íi ®Êt b»ng c¸c c«ng tr×nh n»m ngang hay giÕng tia. Tæng l­u l­îng khai th¸c cã thÓ ®¹t tíi 10.000 m3/ngµy. ë Gio Linh, kÕt qu¶ th¨m dß cho thÊy cã thÓ khai th¸c víi l­u l­îng kh«ng ®æi lµ 15.000 m3/ngµy (b»ng l­u l­îng khai th¸c cÊp B, 20% tr÷ l­îng khai th¸c cÊp C). Vïng thÞ x· §«ng Hµ vµ thÞ trÊn Qu¶ng TrÞ cã thÓ thiÕt kÕ c¸c c«ng tr×nh khai th¸c n­íc d­íi ®Êt víi c«ng suÊt tæng céng ®¹t tíi 19.000m3/ngµy. Vïng phÝa t©y thÞ x· §«ng Hµ còng cã thÓ khai th¸c ®¹t tíi l­u l­îng 2.800m3/ngµy.

27

- MiÒn ®åi nói phÝa t©y, t©y nam : ë Cam Lé cã thÓ khai th¸c tËp trung trong

ph¹m vi tÇng chøa n­íc víi l­u l­îng kh«ng ®æi kho¶ng 1.500m3/ngµy. ë c¸c vïng kh¸c trong miÒn ®åi nói nµy chØ cã thÓ khai th¸c n­íc d­íi ®Êt b»ng c¸c c«ng tr×nh ®¬n lÎ, biÖt lËp, n¨ng suÊt khai th¸c ë mçi c«ng tr×nh ®ã vµo kho¶ng 0,5 ®Õn 10 m3/h vµ kh«ng nªn khai th¸c liªn tôc mµ mçi ngµy cÇn ngõng khai th¸c trong mét sè thêi gian ®Ó mùc n­íc tÜnh håi phôc.

- C¸c nguån n­íc nãng vµ n­íc kho¸ng trong tØnh ®Òu cã chÊt l­îng tèt, cÇn nhanh chãng ®iÒu tra chi tiÕt, x©y dùng kÕ ho¹ch khai th¸c, ph¸t huy hiÖu qu¶ ®­a vµo sö dông cho c¸c môc ®Ých nghØ d­ìng vµ du lÞch

1.2.3. Tµi nguyªn thuû h¶i s¶n

Qu¶ng TrÞ cã c¸c hÖ sinh th¸i thñy vùc ®iÓn h×nh nh­ c¸c s«ng, suèi phô l­u,

HÖ sinh th¸i ®Çm nu«i ven biÓn, hÖ sinh th¸i c¸c ®¶o ven bê

1. Khu hÖ thuû sinh vËt

- Thùc vËt næi: t¹i Qu¶ng TrÞ, c¸c sè liÖu ®iÒu tra thµnh phÇn thùc vËt næi n­íc ngät kh«ng nhiÒu, míi biÕt 48 loµi thùc vËt næi ë Qu¶ng TrÞ (l­u vùc s«ng §¨kr«ng). TËp hîp c¸c nghiªn cøu, míi x¸c ®Þnh ®­îc 72 loµi thùc vËt næi n­íc ngät thuéc 6 ngµnh t¶o bao gåm T¶o Silic (Bacillariophyta), T¶o lôc (Chlorophyta), T¶o lam (Cyanophyta), T¶o vµng ¸nh (Chrysophyta), T¶o gi¸p (Pyrrophyta) vµ T¶o m¾t (Euglenophyta). MËt ®é thùc vËt næi trung b×nh c¸c thñy vùc n­íc ngät tõ 16,9 x 103 tb/l ®Õn 37,65 x 103 tb/l. Nh×n chung, T¶o silic chiÕm tû lÖ sè l­îng ­u thÕ 37- 50% sè l­îng tÕ bµo thùc vËt næi.

- §éng vËt næi: thèng kª c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch vËt mÉu thu ®­îc, ®· biÕt ®­îc 75 loµi ®éng vËt næi thuéc c¸c nhãm Trïng b¸nh xe, Gi¸p x¸c r©u ngµnh, Ch©n chÌo, Harpacticoida, cã bao vµ c¸c nhãm Êu trïng kh¸c nhau. Sè l­îng c¸c loµi ®· biÕt cßn thÊp h¬n nhiÒu so víi thùc tÕ cã ®­îc. Thµnh phÇn loµi ®éng vËt næi hÇu hÕt lµ c¸c loµi ph©n bè réng. Tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch c¸c vËt mÉu thu ®­îc trong th¸ng VI/2001, ®· x¸c ®Þnh ®­îc 2 loµi Copepoda - Calanoida thuéc hä Diaptomidae míi cho khoa häc (trong ®ã cã 1 gièng míi)

- §éng vËt ®¸y: c¸c kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®· x¸c ®Þnh ®­îc 28 loµi ®éng vËt ®¸y lµ

gi¸p x¸c, th©n mÒm cã trong c¸c thñy vùc n­íc ngät Qu¶ng TrÞ. Sè l­îng thµnh phÇn loµi nh­ vËy cßn ch­a ®Çy ®ñ so víi thùc cã trong thiªn nhiªn. Trong ®ã ®¸ng l­u ý lµ c¸c loµi gi¸p x¸c vµ th©n mÒm s«ng suèi vïng nói ch­a ®­îc biÕt nhiÒu.

28

- Khu hÖ c¸: thèng kª thñy vùc n­íc ngät khu hÖ c¸ vïng Khe Sanh-Rµo Qu¸n (Qu¶ng TrÞ) cã 36 loµi (NguyÔn Kiªm S¬n, 1999). Khi nghiªn cøu khu hÖ c¸, NguyÔn Th¸i Tù (1991) ®· coi B¾c Trung Bé lµ khu vùc ph¸t sinh ph©n hä c¸

2. Khu hÖ thñy sinh vËt vïng triÒu, cöa s«ng ven biÓn

Thùc vËt næi: ®· x¸c ®Þnh ®­îc 130 loµi t¶o thuéc c¸c ngµnh T¶o silic (Bacillariophyta), T¶o gi¸p (Pyrrophyta), T¶o lam (Cyanophyta), T¶o lôc (Chlorophyta) vµ T¶o m¾t (Euglenophyta). T¹i khu vùc ven biÓn, mËt ®é thùc vËt næi dao ®éng tõ 6 ®Õn kho¶ng 46 triÖu tb/m3. C¸c vïng cöa s«ng th­êng cã hµm l­îng muèi dinh d­ìng cao, cã mËt ®é thùc vËt næi cao nhÊt. HÇu hÕt c¸c thñy vùc cã ®é mÆn cao th× t¶o silic chiÕm ­u thÕ gÇn nh­ tuyÖt ®èi, chiÕm 63% mËt ®é sè l­îng thùc vËt næi.

M­¬ng trong hä c¸ ChÐp.

- §éng vËt næi: §· thèng kª ®­îc 72 loµi vµ c¸c nhãm ®éng vËt næi, nhãm gi¸p x¸c ch©n chÌo cã thµnh phÇn loµi phong phó nhÊt. Trong thµnh phÇn ®éng vËt næi, ph©n biÖt thµnh 4 nhãm sinh th¸i chÝnh: C¸c loµi cã nguån gèc n­íc ngät ph©n bè réng; C¸c loµi n­íc lî, cöa s«ng ®iÓn h×nh; C¸c loµi cã nguån gèc biÓn thÝch øng muèi réng, ph©n bè ë vïng n­íc ven bê; C¸c loµi biÓn kh¬i. MËt ®é ®éng vËt næi dao ®éng tõ kho¶ng 200 - 40.000 con/m3, mËt ®é cao ë vïng n­íc cöa s«ng, thÊp ë ®Çm nu«i. T¹i vïng cöa s«ng, mËt ®é ®éng vËt næi thÊp nhÊt vïng cöa s«ng s¸t biÓn, cã xu h­íng t¨ng dÇn khi vµo s©u trong s«ng. MËt ®é cao nhÊt ë tÇng 0 - 5 m, thÊp ë tÇng n­íc s©u h¬n, cao ë thêi kú ch©n triÒu, thÊp h¬n ë thêi kú ®Ønh triÒu. Vïng ven bê cã mËt ®é ®éng vËt næi cao h¬n vïng biÓn kh¬i.

- §éng vËt ®¸y: Trong vïng triÒu, ®éng vËt th©n mÒm ph¸t triÓn phong phó c¶ vÒ thµnh phÇn loµi vµ sè l­îng: Don (Glaucomya chinensis) víi mËt ®é 975 con/m2, sinh khèi 116,3 gr/m2, HÇu (Ostrea) víi mËt ®é 337 con/m2, sinh khèi 1.023,23 gr/m2, D¾t (Aloides laevis) víi mËt ®é 487 con/m2, sinh khèi 156 gr/m2. Ngoµi ra, khu triÒu

thÊp cßn cã mét sè loµi Ch©n bông (Gastropoda) rÊt cã gi¸ trÞ nh­ èc h­¬ng

(Babylonia areolata), Sß huyÕt (Arca granosa), VÑm xanh (Mytilis smaragdinus), Phi (Sanguinolaria diphos), Ngao (Meretrix)... §éng vËt gi¸p x¸c bao gåm t«m biÓn víi

29

c¸c hä T«m he Penaeidae, hä T«m moi (Sergestidae), hä Euphausiacae, hä T«m gâ mâ (Alphaeidae), hä T«m hïm (Palinuridae) vµ t«m n­íc ngät c¸c hä Palaemonidae, Atyidae. C¸c loµi t«m cµng n­íc ngät chØ ph©n bè s©u trong s«ng. Cua chñ yÕu lµ Cua bïn (Scylla serrata), Cßng, C¸y... C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña NguyÔn Huy YÕt vµ L¨ng V¨n KÎn (1996) vÒ san h« cøng vïng biÓn quanh ®¶o Cån Cá ®· x¸c ®Þnh ®­îc 79 loµi san h« cøng thuéc 32 gièng 13 hä. Sù phong phó cña khu hÖ san h« ë ®©y do ®iÒu kiÖn m«i tr­êng nh­ nhiÖt ®é, ®é muèi, ®é trong, chÊt ®¸y ë ®©y phï hîp cho ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña san h«. §ång thêi do ®Æc ®iÓm xa

bê, r¹n san h« ë ®©y kh«ng bÞ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc tõ lôc ®Þa nh­ dßng ch¶y s«ng víi ®é ®ôc lín.

- C¸: Thèng kª ®­îc 181 loµi c¸ cã ë vïng n­íc ven bê Qu¶ng TrÞ, thuéc 5 nhãm c¸ chñ yÕu sau ®©y: Nhãm c¸ næi: sè loµi kh«ng nhiÒu, ph©n bè ë tÇng n­íc mÆt, tËp trung thµnh ®µn, di chuyÓn nhanh; Nhãm c¸ ®¸y: sè loµi ®«ng nhÊt, ph©n bè ph©n t¸n vµ hçn t¹p, di ®éng t­¬ng ®èi chËm; Nhãm c¸ n­íc lî: sè loµi kh¸ nhiÒu, thµnh phÇn phøc t¹p, nh­ng ph©n bè chñ yÕu trong vïng n­íc gÇn bê ®é muèi thÊp (th­êng <1,5%), trong c¸c b·i triÒu vµ cöa s«ng; Nhãm c¸ vïng triÒu bao gåm c¸c loµi c¸ kÝch th­íc kh«ng lín; Nhãm c¸ r¹n san h«: th­êng lµ c¸c lo¹i c¸ cã kÝch th­íc c¬ thÓ bÐ, sèng trong c¸c vïng n­íc trong, ®ã lµ c¸c r¹n ®¸ vµ r¹n san h«, ®é muèi t­¬ng ®èi cao (>2,5%).

1.3. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi tØnh qu¶ng trÞ

1.3.1. Vµi nÐt vÒ ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi tØnh Qu¶ng TrÞ

1. D©n sè

Theo Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2005 cña Côc thèng kª Qu¶ng TrÞ, d©n sè cña tØnh lµ: 632840 ng­êi, sè d©n sèng ë thµnh thÞ chiÕm 24.53% cßn l¹i hÇu hÕt d©n sè sèng ë n«ng th«n vµ vïng nói (75.47%). C¬ cÊu d©n sè nh­ sau:

Nam: 313640 ng­êi

N÷: 319200 ng­êi

Trong ®é tuæi lao ®éng: 316475 ng­êi chiÕm 50% d©n sè toµn tØnh

D©n sè ph©n bè kh«ng ®Òu ®Æc biÖt cã sù kh¸c biÖt lín gi÷a ®ång b»ng vµ miÒn nói. MËt ®é d©n sè trung b×nh toµn tØnh: 133ng­êi/km2 trong ®ã thÞ x· §«ng Hµ 1125 ng­êi/km2, thÞ x· Qu¶ng TrÞ 2712 ng­êi/km2, huyÖn miÒn nói §akr«ng 30 ng­êi/km2, H­íng Ho¸ cã mËt ®é d©n lµ 58 ng­êi/km2. D©n c­ trong vïng chñ yÕu lµ ng­êi Kinh, sèng tËp trung ë d¶i ®ång b»ng ven biÓn, c¸c thÞ trÊn vïng nói. Sè cßn l¹i lµ c¸c d©n téc Ýt ng­êi nh­ ng­êi S¸ch, Th¸i, Dao, V©n KiÒu, Sµo, Pa C« tËp trung chñ yÕu ë huyÖn H­íng Ho¸ vµ §akr«ng. Tû lÖ ng­êi Kinh chiÕm tíi 84%, ng­êi V©n KiÒu, Pac« chiÕm 10% cßn l¹i lµ c¸c d©n téc Ýt ng­êi kh¸c.

30

Tèc ®é t¨ng d©n sè trong vïng cßn cao. Theo thèng kª, tèc ®é t¨ng d©n sè cña tØnh Qu¶ng TrÞ lµ 12,89%0 (2005). Cã tíi 70% d©n sèng nhê vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, 12% d©n sè sèng dùa vµo c«ng nghiÖp, 5% d©n sè sèng dùa vµo ng­ nghiÖp, 8% sèng nhê vµo l©m nghiÖp cßn l¹i sèng nhê vµo dÞch vô vµ c¸c ngµnh kh¸c

2. C¬ cÊu kinh tÕ cña tØnh

C¬ cÊu kinh tÕ cña tØnh Qu¶ng TrÞ nh­ sau: n«ng, l©m nghiÖp vµ thñy s¶n chiÕm 36 %, dÞch vô 38,4%, c«ng nghiÖp vµ x©y dùng 25,6% tæng s¶n l­îng cña tØnh (thèng kª n¨m 2005) trong c¬ cÊu n«ng nghiÖp c¸c ngµnh ph©n bæ nh­ sau: dÞch vô 12,76%, ch¨n nu«i 24,15%, trång trät 63,09%. HiÖn nay trong vïng cßn 19 x· ®Æc biÖt khã kh¨n (H­íng Ho¸ 13 x·, §akr«ng 5 vµ VÜnh Linh 1) n»m trong ch­¬ng tr×nh 135 cña ChÝnh phñ.

3. N«ng - l©m nghiÖp

a. Trång trät

Theo Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2005 cña tØnh Qu¶ng TrÞ, diÖn tÝch canh t¸c hiÖn nay trong toµn vïng lµ 95792,2 ha, trong ®ã 73347,6 ha dïng cho c©y hµng n¨m vµ 22444,6 ha dïng cho c©y l©u n¨m. Cã nhËn xÐt s¬ bé nh­ sau:

- N«ng nghiÖp ë Qu¶ng TrÞ ch­a thÓ trë thµnh nÒn n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®­îc. VÒ c¬ cÊu vÉn mang nÆng tÝnh chÊt tù cung tù cÊp. DiÖn tÝch canh t¸c lóa chñ yÕu tËp trung ë vïng ®ång b»ng n¬i cã ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai, nguån n­íc vµ nh©n lùc phong phó. HÖ sè sö dông ®Êt ®ai trong vïng míi ®¹t 1,6 chØ sè nµy cßn thÊp so víi vïng ®ång b»ng B¾c Bé. Theo thèng kª, thÊy r»ng diÖn tÝch vµ s¶n l­îng c¸c c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m kh«ng ngõng t¨ng lªn theo c¸c n¨m, riªng c©y hå tiªu sau 2004 l¹i bÞ suy gi¶m. C¸c lo¹i c©y ¨n qu¶ chñ yÕu ë Qu¶ng TrÞ ®­îc thèng kª theo c¸c hé gia ®×nh, s¶n xuÊt mang tÝnh tù cung tù cÊp.

b. Ch¨n nu«i

Ch¨n nu«i trong vïng ch­a ph¸t triÓn, chñ yÕu cßn ë møc ®é ch¨n nu«i tù ph¸t ë møc ®é hé gia ®×nh. Ch­a cã n«ng tr­êng ch¨n nu«i theo quy m« c«ng nghiÖp. Do ®iÒu kiÖn thiÕu l­¬ng thùc, ch¨n nu«i trong vïng ch­a ph¸t triÓn thµnh quy m« ch¨n nu«i trang tr¹i ®­îc. C¬ cÊu vËt nu«i trong gia ®×nh lµ tr©u, bß, lîn, gµ. Ngµnh ch¨n nu«i míi chiÕm tû träng 15-18% thu nhËp cho c¸c hé n«ng d©n. §µn gia sóc ë Qu¶ng TrÞ t¨ng qua c¸c n¨m ë møc ®é chËm. Sau n¨m n¨m s¶n l­îng thÞt h¬i xuÊt chuång t¨ng kho¶ng 40%.

c. L©m nghiÖp

31

DiÖn tÝch che phñ cña th¶m rõng tù nhiªn hiÖn nay chØ cßn kho¶ng 30%. ë c¸c vïng ®åi nói ®Êt ven c¸c khe suèi, rõng nguyªn thuû bÞ huû diÖt do c¸c lý do chñ yÕu lµ: 1) TËp qu¸n canh t¸c du canh du c­ cña ®ång bµo d©n téc miÒn nói; 2) ChÊt ®éc lµm trôi l¸ trong chiÕn tranh huû diÖt; 3) N¹n khai th¸c gç bõa b·i

4. Thuû s¶n

TØnh Qu¶ng TrÞ cã bê biÓn dµi 75 km vµ vïng biÓn cã ®Æc tÝnh chung cña khu hÖ ven biÓn MiÒn Trung víi thµnh phÇn loµi kh¸ phong phó. Tæng tr÷ l­îng h¶i s¶n vïng biÓn Qu¶ng TrÞ kho¶ng 60.000 tÊn, kh¶ n¨ng khai th¸c bÒn v÷ng lµ 17.000 tÊn. Tuy thÕ, cho ®Õn 2005, s¶n l­îng khai th¸c h¶i s¶n (c¸, t«m, mùc) ®¹t kho¶ng 12.000 tÊn, ch­a khai th¸c hÕt tiÒm n¨ng cña nguån lîi kinh tÕ nµy. Trong diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp, phÇn dµnh cho nu«i trång thuû s¶n chiÕm 0,14% (gÇn 670 ha), tuy nhiªn nÕu tÝnh c¶ ®Êt ch­a sö dông cã kh¶ n¨ng nu«i trång thuû s¶n cã thÓ lªn tíi 16.070 ha (trong ®ã n­íc ngät: 9.712 ha; lång bÌ: 3.300 ha; ruéng tròng: 3.800 ha)

Cã thÓ nhËn thÊy tiÒm n¨ng ph¸t triÓn thuû s¶n cña tØnh nãi chung cßn rÊt lín, song møc ®é khai th¸c cßn h¹n chÕ. §Ó ph¸t huy tiÒm n¨ng cÇn ®Çu t­ thÝch ®¸ng vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch khuyÕn ng­ còng nh­ vÊn ®Ò cÊp n­íc phôc vô cho nu«i trång thuû s¶n ven bê.

5. C«ng nghiÖp

C«ng nghiÖp trong vïng cßn ch­a ph¸t triÓn. C¬ cÊu c«ng nghiÖp chñ yÕu lµ vËt liÖu x©y dùng vµ chÕ biÕn n«ng l©m s¶n. Trong vïng cã 2 nhµ m¸y s¶n xuÊt xi m¨ng lß ®øng §«ng Hµ 1 vµ §«ng Hµ 2, nh­ng hiÖn nay chØ cßn nhµ m¸y §«ng Hµ 2 ho¹t ®éng víi tæng s¶n l­îng 50.000 tÊn/n¨m, 2 nhµ m¸y g¹ch tuynel cã tæng c«ng suÊt 2 triÖu viªn n¨m. C«ng nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n cßn h¹n chÕ, chØ cã 2 nhµ m¸y ®«ng l¹nh ®Æt t¹i cöa Tïng vµ cöa ViÖt ho¹t ®éng theo thêi vô ®¸nh b¾t. Ngoµi ra ë c¸c ®Þa ph­¬ng cßn cã c«ng nghiÖp nhá nh­ng ë møc ®é hé gia ®×nh.

Nguån ®iÖn trong vïng cßn h¹n chÕ, vïng nói hiÖn cã 2 tr¹m thuû ®iÖn Khe Sanh vµ Cam ChÝnh víi c«ng suÊt thÊp. L­íi ®iÖn quèc gia ®· ph¸t triÓn tíi c¸c trung t©m huyÖn. §iÖn l­íi ®· tíi ®­îc c¸c x·, tuy nhiªn ë miÒn nói c¸c x· vïng s©u vïng xa cßn h¹n chÕ. TuyÕn ®­êng d©y 500KV ®i qua ®Þa phËn Qu¶ng TrÞ song trong tØnh kh«ng cã tr¹m h¹ ¸p. HiÖn nay thuû ®iÖn Rµo Qu¸n ®ang ®­îc x©y dùng, khi ®i vµo ho¹t ®éng cã kh¶ n¨ng c¶i thiÖn ®¸ng kÓ t×nh tr¹ng cÊp ®iÖn cña vïng. ThÊy r»ng c«ng nghiÖp chÕ biÕn chiÕm mét tû träng lín trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp tØnh Qu¶ng TrÞ.

6. Y tÕ - Gi¸o dôc

a. Y tÕ

32

M¹ng l­íi y tÕ ë vïng ®ång b»ng ph¸t triÓn réng kh¾p ë c¸c céng ®ång d©n c­ nhÊt lµ y tÕ céng ®ång, phßng ngõa qu¶n lý vµ ph¸t hiÖn c¸c dÞch bÖnh. Mçi

huyÖn cã mét bÖnh viÖn víi quy m« 80 gi­êng bÖnh, c«ng t¸c y tÕ ®· ®ãng vai trß tÝch cùc trongviÖc b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n vµ ph¸t huy th¾ng lîi ch­¬ng tr×nh sinh ®Î cã kÕ ho¹ch. Tuy nhiªn, ë c¸c x· miÒn nói, hÖ thèng y tÕ cßn ch­a ®­îc ph¸t triÓn, nh×n chung mçi x· cã 1 tr¹m y tÕ, song do kho¶ng c¸ch tõ c¸c côm d©n c­ tíi tr¹m x¸ cßn xa vµ do mª tÝn, nªn tÖ n¹n ch÷a bÖnh b»ng cóng v¸i vÉn cßn tån t¹i ë mét sè ®Þa ph­¬ng.

b. Gi¸o dôc

C¸c x· trong vïng ®ång b»ng ®· thùc hiÖn tèt c«ng t¸c xo¸ mï ch÷. Lùc l­îng lao ®éng vïng n«ng th«n cã tíi 60% ®· qua tr×nh ®é v¨n ho¸ cÊp c¬ së vµ 20% sè lao ®éng cã tr×nh ®é v¨n ho¸ phæ th«ng trung häc. ë vïng nói, t×nh tr¹ng bá häc cßn phæ biÕn. Tû lÖ mï ch÷ hoÆc t¸i mï ch÷ cßn cao.

7. C¸c ngµnh kh¸c

a. Ngµnh giao th«ng

HÖ thèng giao th«ng ë ®©y t­¬ng ®èi ph¸t triÓn, tuy nhiªn vÉn cã sù kh¸c biÖt gi÷a vïng ®ång b»ng ven biÓn vµ miÒn nói. Vïng nghiªn cøu cã 3 tuyÕn quèc lé chÝnh ®i qua: tuyÕn ®­êng 1A tõ ranh giíi Qu¶ng B×nh - Qu¶ng TrÞ ®Õn Thõa Thiªn HuÕ, tuyÕn ®­êng 9 tõ thÞ x· §«ng Hµ ®i Lµo vµ cöa ViÖt (®­êng 9 ®Õn cöa khÈu Lao B¶o dµi 82 km). TuyÕn ®­êng 14 tõ cÇu §akr«ng ®i sang th­îng nguån s«ng H­¬ng. TuyÕn ®­êng nµy cïng víi ®­êng mßn Hå ChÝ Minh trë thµnh tuyÕn ®­êng Tr­êng S¬n c«ng nghiÖp. §­êng thuû cã trôc ®­êng theo s«ng BÕn H¶i, S«ng HiÕu, s«ng Th¹ch H·n tõ biÓn vµo s©u ®Êt liÒn, tuy nhiªn tuyÕn ®­êng thuû nµy còng chØ cho phÐp thuyÒn träng t¶i 10 tÊn ®i l¹i. TuyÕn ®­êng s¾t ch¹y theo h­íng B¾c Nam cã ga chÝnh §«ng Hµ lµ n¬i trung chuyÓn hµng ho¸ ra B¾c vµ vµo Nam.

b. Ngµnh dÞch vô th­¬ng m¹i, du lÞch

Ngµnh dÞch vô ë ®©y ph¸t triÓn ®· l©u. DÞch vô chñ yÕu lµ bu«n b¸n hµng ho¸ qua Lµo, Th¸i Lan theo trôc ®­êng 9 vµ phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh­ söa ch÷a c«ng cô lao ®éng, cung cÊp vËt t­ vµ bao tiªu s¶n phÈm cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Khu th­¬ng m¹i quèc tÕ Lao B¶o ®­îc h×nh thµnh vµ t­¬ng lai cÇn ph¶i ®ãng vai trß lín trong hµnh lang kinh tÕ §«ng – T©y. DÞch vô cña t­ nh©n hiÖn t¹i phÇn nµo ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng nh­ng chØ tËp trung ë vïng ®ång b»ng n¬i d©n c­ ®«ng ®óc..

33

VÒ du lÞch, trong vïng cã b·i t¾m cöa Tïng, b·i biÓn cöa ViÖt, Mü Thuû kh¸ ®Ñp, nh­ng chñ yÕu míi chØ thu hót ®­îc kh¸ch ®Þa ph­¬ng ®Õn trong mïa hÌ. C¸c c¬ së vui ch¬i gi¶i trÝ, ¨n nghØ ch­a ®­îc x©y dùng nªn còng ch­a thu hót ®­îc

nhiÒu kh¸ch. Vïng nghiªn cøu còng cã nh÷ng c¨n cø c¸ch m¹ng næi tiÕng nh­ lµng V©y, chiÕn khu Ba Lßng; ®Þa ®¹o VÜnh ChÊp, khu nhµ ng­êi Pac« ë Tµ Rôt, lµng v¨n ho¸ Phó ThiÒng ë Mß ã, du lÞch sinh th¸i ë Tµ Long, tr»m Trµ Léc, khu b¶o tån §akr«ng, suèi n­íc nãng T©n L©m vµ nhiÒu hå ®Ëp lín vµ ®Ñp (Tróc Kinh, Khe M©y)...nh­ng nh÷ng n¬i nµy hiÖn nay vÉn ch­a ®­îc khai th¸c tèt ®Ó ®­a vµo thµnh c¸c tour du lÞch hÊp dÉn kh¸ch trong n­íc vµ kh¸ch quèc tÕ.

1.3.2. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi tØnh Qu¶ng TrÞ

Trªn c¬ së ph©n tÝch nh÷ng nguån lùc tù nhiªn vµ kinh tÕ – x· héi cña tØnh, b¸o c¸o "Bæ sung, ®iÒu chØnh quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi tØnh Qu¶ng TrÞ ®Õn 2010" ®· x¸c ®Þnh c¸c lîi thÕ vµ h¹n chÕ trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña tØnh nh­ sau:

Lîi thÕ:

– Cã vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi, cã tiÒm n¨ng biÓn, ven biÓn vµ h¶i ®¶o, tiÒm n¨ng du lÞch phong phó thuËn lîi cho viÖc më réng giao l­u kinh tÕ vµ ph¸t triÓn du lÞch liªn vïng vµ quèc tÕ.

– Cã nguån tµi nguyªn kho¸ng s¶n kh«ng lín nh­ng ph©n bè ®Òu trªn l·nh thæ, cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn n«ng nghiÖp víi sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ sÏ lµ n¬i sö dông nguån lao ®éng lµ ®éng lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi tØnh,

– Kinh nghiÖm qua 15 n¨m ®æi míi ®ang ®ãng gãp tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ ¸p dông khoa häc kü thuËt, ®· lµm cho tØnh b­íc vµo mét giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi míi, cao h¬n.

H¹n chÕ:

– KÕt cÊu h¹ tÇng tuy cã ph¸t triÓn nh­ng cßn yÕu, ch­a ®ång bé, ch­a t¹o

®­îc m«i tr­êng hÊp dÉn cho ®Çu t­ trong n­íc vµ quèc tÕ

– Ch­a cã c¸c c¬ së c«ng nghiÖp Trung ­¬ng, c«ng nghÖ s¶n xuÊt c«ng

nghiÖp cña ®Þa ph­¬ng cßn l¹c hËu, chÊt l­îng s¶n phÈm thÊp, søc c¹nh tranh yÕu.

– HËu qu¶ chiÕn tranh ®Ó l¹i vÉn cßn rÊt nÆng nÒ. Tû lÖ t¨ng d©n sè cßn cao. Lao ®éng tr×nh ®é cao cßn h¹n chÕ céng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thêi tiÕt thÊt th­êng ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña tØnh.

XuÊt ph¸t tõ nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n ®· nªu, quan ®iÓm vµ môc tiªu ph¸t

triÓn cña tØnh ®Õn 2010 ®· x¸c ®Þnh lµ:

34

1. Ph¸t huy mäi nguån lùc trong tØnh vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc tõ

bªn ngoµi.

2. TËn dông lîi thÕ cña hµnh lang §«ng – T©y vµ Khu th­¬ng m¹i Lao B¶o

®Ó më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i.

3. Tõng b­íc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ trªn c¬ së ­u tiªn ®Çu t­ ph¸t triÓn

ngµnh vµ vïng l·nh thæ.

4. Ph¸t huy yÕu tè con ng­êi, n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n lùc.

5. §Èy m¹nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ g¾n víi c«ng b»ng x· héi, ®oµn kÕt d©n téc,

g¾n víi b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng

6. KÕt hîp ph¸t triÓn kinh tÕ vµ an ninh quèc phßng.

Nh»m ®¹t ®­îc môc tiªu ®ã tØnh Qu¶ng TrÞ ®· chän ph­¬ng ¸n ph¸t triÓn

kinh tÕ – x· héi chñ yÕu ®­îc thÓ hiÖn trªn mét sè chØ tiªu nh­ sau:

N«ng nghiÖp: Më réng diÖn tÝch c©y trång, ®Çu t­ gièng, c¶i tiÕn kü thuËt canh t¸c, b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn l­u th«ng. Liªn kÕt gi÷a c¸c c¬ së s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ thÞ tr­êng tiªu thô. KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh, trang tr¹i. t¨ng c­êng c¬ së h¹ tÇng cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ thuû lîi, chî vµ n­íc sinh ho¹t. Chó träng viÖc xuÊt khÈu n«ng s¶n. Ph¸t triÓn ®ång bé c©y l­¬ng thùc, c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶ vµ ch¨n nu«i.

L©m nghiÖp: Khai th¸c gç hîp lý víi t¸i sinh rõng. Qu¶n lý, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tèt vèn rõng tù nhiªn. TÝch cùc phñ xanh ®Êt trèng ®åi träc, vïng c¸t ven biÓn. C¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn lµ giao ®Êt, giao rõng ®Õn c¸c hé gia ®×nh, ®Çu t­ t¸i t¹o rõng kinh tÕ, rõng trång vµ rõng c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶. hç trî vèn vµ ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng cho ph¸t triÓn l©m nghiÖp.

Thuû s¶n: Ph¸t triÓn ngµnh thuû s¶n thµnh ngµnh kinh tÕ mòi nhän, nh»m t¨ng hµng ho¸ xuÊt khÈu. T¨ng c­êng ®¸nh b¾t xa bê vµ më réng diÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n. ChuyÓn ®æi c¬ cÊu thuyÒn bÌ vµ t¨ng c­êng ®éi tµu cã c«ng suÊt lín. Ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh dÞch vô hËu cÇn vµ c«ng nghÖ ®¸nh b¾t. X©y dùng c¸c c¬ së chÕ biÕn thuû h¶i s¶n.

35

C«ng nghiÖp: §¶y m¹nh ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp thÕ m¹nh nh­ vËt liÖu x©y dùng, c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng l©m, thuû h¶i s¶n. M¹nh d¹n ¸p dông khoa häc kü thuËt vµ ®Çu t­ c«ng nghÖ cao. Cæ phÇn ho¸ vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp t­ nh©n. Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ®iÖn, ®iÖn tö. H×nh thµnh mét sè khu c«ng nghiÖp träng ®iÓm: Khe sanh – Lao B¶o; §«ng Hµ vµ §­êng 9 – §«ng Hµ – Cöa ViÖt – Ng· T­ Sßng. KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ®Þa ph­¬ng, gi¶i quyÕt viÖc lµm

t¹i chç t¹i c¸c huyÖn.

Th­¬ng m¹i, dÞch vô, du lÞch: ¦u tiªn x©y dùng vµ ph¸t triÓn Khu th­¬ng m¹i Lao B¶o sím ph¸t huy hiÖu qu¶ ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn trë thµnh Trung t©m th­¬ng m¹i lín kh«ng chØ ë Qu¶ng TrÞ mµ cña c¶ MiÒn Trung vµ c¶ n­íc. §Çu t­ x©y dùng chî §«ng Hµ vµ c¸c chî ®Çu mèi ë c¸c thÞ trÊn, thÞ x·.

§a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô: vËn t¶i, b­u chÝnh viÔn th«ng, ng©n hµng, du lÞch, vui ch¬i gi¶i trÝ víi träng t©m lµ n©ng cao c«ng t¸c qu¶n lý vµ chÊt l­îng c¸c lo¹i h×nh dÞch vô.

Ph¸t huy tiÒm n¨ng tù nhiªn vµ nh©n v¨n ®Ó ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh du lÞch, nghØ d­ìng vµ thÓ thao. G¾n du lÞch Qu¶ng TrÞ víi du lÞch MiÒn Trung vµ du lÞch c¶ n­íc. §a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh vµ s¶n phÈm du lÞch víi ­u tiªn c¸c di tÝch lÞch sö: Thµnh cæ Qu¶ng TrÞ, CÇu HiÒn L­¬ng, Khe Sanh – Tµ C¬n, NghÜa trang Tr­êng S¬n… c¸c di tÝch v¨n ho¸: Th¸nh ®Þa La Vang, Lµng V©n KiÒu… c¸c tiÒm n¨ng tù nhiªn: Khu b¶o tån §akr«ng, suèi n­íc nãng, b·i t¾m Cöa Tïng, Cöa ViÖt vµ Mü Thuû, khu du lÞch sinh th¸i Tr»m Trµ Léc, ®Ønh Voi MÑp, hå thuû ®iÖn Rµo Qu¸n.

36

Cïng víi c¸c ngµnh trªn cÇn ®ång bé ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng Giao th«ng, §iÖn, Thuû lîi vµ CÊp n­íc vµ c¸c lÜnh vùc x· héi nh­ Lao ®éng, Y tÕ, Gi¸o dôc vµ B¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i, An ninh quèc phßng vµ Phßng chèng thiªn tai.

Ch­¬ng 2

§iÒu tra hiÖn tr¹ng, quy ho¹ch nu«i trång thuû s¶n vµ x©m nhËp mÆn tØnh qu¶ng trÞ

2.1. HiÖn tr¹ng nu«i trång thuû s¶n

HiÖn nay, viÖc nu«i trång thuû s¶n (NTTS), nhÊt lµ thuû s¶n mÆn lî ë n­íc ta nãi chung còng nh­ Qu¶ng TrÞ nãi riªng ®ang ph¸t triÓn rÊt m¹nh. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh nu«i trång thuû s¶n muèn ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao cÇn cã nh÷ng th«ng tin vµ hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr­êng còng nh­ nh÷ng ho¹t ®éng nu«i trång thuû s¶n ®ã vµ ®ang ®­îc ¸p dông trªn ®Þa bµn tØnh.

2.1.1. §èi t­îng nu«i trång thuû s¶n

HiÖn nay, trªn ®Þa bµn tØnh, vÊn ®Ò nu«i trång thuû s¶n (NTTS) ®· ®­îc quan t©m vµ ph¸t triÓn. Mét vÊn ®Ò quan träng trong qu¸ tr×nh nu«i lµ x¸c ®Þnh ®­îc ®èi t­îng nu«i phï hîp víi ®iÒu kiÖn hiÖn cã cña ®Þa ph­¬ng. C¸c ®èi t­îng nu«i ®­îc ®­a vµo trong NTTS tØnh Qu¶ng TrÞ lµ:

- NTTS n­íc ngät:

+ §èi t­îng nu«i truyÒn thèng: c¸ tr«i, mÌ, tr¾m, chÐp, ...

+ §èi t­îng nu«i míi: c¸ ch×nh (lång), r« phi dßng gift ®¬n tÝnh, ba ba, c¸

diªu hång, ...

Trong lÜnh vùc NTTS n­íc ngät, c¸ lµ ®èi t­îng nu«i chñ yÕu cña c¸c hé

nu«i.

- NTTS n­íc mÆn, lî:

§èi t­îng nu«i thuû s¶n n­íc mÆn lî ë tØnh Qu¶ng TrÞ tËp trung chñ yÕu lµ

37

t«m só. Ngoµi ra, cßn ®Çu t­ nu«i t«m thÎ ch©n tr¾ng, cua xanh, c¸ r« phi ®¬n tÝnh.

2.1.2. HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cho môc ®Ých nu«i trång thuû s¶n

DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n cña Qu¶ng TrÞ cã xu h­íng t¨ng trong nh÷ng

n¨m gÇn ®©y, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc nu«i n­íc lî.

- N¨m 2003: tæng diÖn tÝch nu«i n­íc mÆn, lî vµ n­íc ngät cña toµn tØnh lµ 1730 ha, trong ®ã diÖn tÝch nu«i n­íc ngät lµ 1168 ha vµ diÖn tÝch nu«i n­íc mÆn, lî lµ 563 ha. DiÖn tÝch ®· sö dông chiÕm 11% diÖn tÝch cã kh¶ n¨ng toµn tØnh.

- N¨m 2006: tæng diÖn tÝch nu«i thuû s¶n t¨ng lªn 2.380,4 ha, víi 1.600,2 ha nu«i n­íc ngät vµ 845,9 ha nu«i thuû s¶n n­íc lî. DiÖn tÝch nu«i chiÕm 14,8% diÖn tÝch cã kh¶ n¨ng nu«i thuû s¶n.

DiÖn tÝch nu«i n­íc ngät vµ n­íc lî trªn toµn tØnh trong n¨m 2003 vµ n¨m

2006 ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng sau:

B¶ng 2.1: DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n toµn tØnh n¨m 2003 ®Õn 2006

§¬n vÞ tÝnh: ha

TT

§Þa ph­¬ng

N¨m 2003 N¨m 2004 N¨m 2005 N¨m 2006

1 2

TX §«ng Hµ TX Qu¶ng TrÞ

78 12

224 3,73

129 3,2 566

226,69 3,66 669,5

3

VÜnh Linh

591

685,6

4 5

Gio Linh TriÖu Phong

268 307

443,1 495,2

364,92 417,1 309,3

428,5 485,2 284,6

6

H¶i L¨ng

381

343,7

48,9

54,65

7

H­íng Ho¸

41

61,5

17,36

25,5

8

§akrong

18

26,1

54,12

57,5

9

Cam Lé Toµn tØnh

35 1.730

97,45 2.380,4

1.909,9

2.235,8

Nguån: Sè liÖu thèng kª - Côc thèng kª tØnh Qu¶ng TrÞ

1. DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n n­íc ngät  Ph©n bè diÖn tÝch theo ®èi t­îng nu«i

38

Nu«i thuû s¶n n­íc ngät t¹i Qu¶ng TrÞ ®· h×nh thµnh kh¸ l©u nh­ng chØ míi mang tÝnh chÊt tËn dông c¸c lo¹i h×nh mÆt n­íc s½n cã nh­ c¸c lo¹i ao hå nhá, c¸c ruéng tròng ngËp n­íc vµ c¸c lo¹i hå, s«ng, suèi tù nhiªn. §Õn nay, nu«i trång thuû s¶n n­íc ngät trong c¸c hé gia ®×nh ®ang tõng b­íc trë thµnh mét nguån thu nhËp ®¸ng kÓ cña nhiÒu hé n«ng d©n bªn c¹nh c¸c thu nhËp tõ n«ng nghiÖp.

Tæng diÖn tÝch mÆt n­íc ngät ®ang ®­îc nu«i thuû s¶n n¨m 2006 cña Qu¶ng

TrÞ lµ 1.600,2 ha, chiÕm 16,5% diÖn tÝch cã tiÒm n¨ng nu«i n­íc ngät cña tØnh.

Trong sè ®ã, nu«i c¸ chiÕm mét diÖn tÝch t­¬ng ®èi lín lµ 1.572,5 ha (kho¶ng 98,3% tæng diÖn tÝch nu«i). PhÇn cßn l¹i ®­îc sö dông nu«i c¸c loµi thuû s¶n n­íc ngät kh¸c (4,0 ha) vµ ­¬m gièng thuû s¶n (23,6 ha).

B¶ng 2.2 : DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n tõ 2003 ®Õn 2006

§¬n vÞ tÝnh: ha

Lo¹i h×nh DiÖn tÝch N¨m N¨m N¨m N¨m TT Nu«i rång thuû s¶n tiÒm n¨ng 2003 2004 2005 2006

1 NTTS n­íc ngät 1168 1083,7 1382,7 1600,2 9712

2 NTTS n­íc lî 563 826,2 853,1 780,2 6361

Nguån: B¸o c¸o ®iÒu tra thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ n¨m 2005, 2006

16073 1731 1909,9 2235,8 2380,4 Tæng céng

Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra, hiÖn trªn ®Þa bµn tØnh cã 136 hé nu«i c¸ lång víi 156 lång nu«i cã tæng thÓ tÝch lång lµ 1.493 m3. Sè hé nu«i c¸ lång t¨ng h¬n so víi cïng kú n¨m tr­íc, tuy nhiªn s¶n l­îng thu ®­îc kh«ng nhiÒu. Ph­¬ng thøc nu«i c¸ lång ®· cã tõ l©u nh­ng hiÖu qu¶ mang l¹i kh«ng cao v× vËy bµ con n«ng d©n Ýt ®Çu t­ vµo lÜnh vùc nu«i trång nµy.

HiÖn nay, ph­¬ng thøc nu«i n­íc ngät ë Qu¶ng TrÞ chñ yÕu lµ b¸n th©m canh vµ qu¶ng canh c¶i tiÕn. Nu«i th©m canh trong n­íc ngät ch­a ®­îc tËp trung ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn.

§¬n vÞ tÝnh: ha

B¶ng 2.3: DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n n­íc ngät theo ®èi t­îng nu«i tØnh Qu¶ng TrÞ n¨m 2004 – 2006

TT §èi t­îng nu«i N¨m 2004 N¨m 2005 N¨m 2006

1 C¸ 1066,9 1345,8 1572,5

2 T«m 0,8 - -

3 Thuû s¶n kh¸c - 4,7 4,0

4 Hçn hîp - - -

5 Gièng thuû s¶n 16,0 28,2 23,6

Nguån: B¸o c¸o ®iÒu tra thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ n¨m 2005 vµ n¨m 2006

39

Tæng diÖn tÝch 1.083,7 1.378,7 1.600,2

 Ph©n bè diÖn tÝch theo c¸c huyÖn thÞ

Trong tØnh, 4 huyÖn cã diÖn tÝch nu«i n­íc ngät lín nhÊt lµ TriÖu Phong 212

ha, H¶i L¨ng 313,7 ha, Gio Linh 319,4 ha vµ VÜnh Linh 405,3 ha.

VÒ tèc ®é ph¸t triÓn, huyÖn TriÖu Phong thÓ hiÖn tû lÖ gia t¨ng diÖn tÝch nu«i

trång thuû s¶n n­íc ngät cao nhÊt tõ n¨m 2003 ®Õn n¨m 2006, ®¹t 72,2%.

Riªng huyÖn VÜnh Linh vµ thÞ x· Qu¶ng TrÞ, diÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n

n­íc ngät cã dÊu hiÖu gi¶m râ rÖt. §Æc biÖt lµ thÞ x· Qu¶ng TrÞ.

§¬n vÞ tÝnh: ha

B¶ng 2.4: DiÖn tÝch nu«i n­íc ngät cña tØnh Qu¶ng TrÞ n¨m 2003 ®Õn 2006

TT §Þa ph­¬ng N¨m 2003 N¨m 2004 N¨m 2005 N¨m 2006

107 159,03 TX §«ng Hµ 1 60 161

3,2 3,6 TX Qu¶ng TrÞ 2 12 3,73

266 374 VÜnh Linh 3 472 405,3

221,2 262,32 Gio Linh 4 160 319,4

141 187 TriÖu Phong 5 59 212

228,3 260,1 H¶i L¨ng 6 311 313,7

47,9 53,65 H­íng Ho¸ 7 41 61,5

15 23,5 §akrong 8 18 26,1

54,1 55,5 Cam Lé 9 35 97,45

Nguån: Sè liÖu thèng kª - Côc thèng kª tØnh Qu¶ng TrÞ

Toµn tØnh 1.168 1.083,7 1.378,7 1.600,2

NÕu xÐt riªng n¨m 2006, ®Õn thêi ®iÓm hiÖn t¹i, nu«i c¸ n­íc ngät cña Qu¶ng TrÞ ®· sö dông kho¶ng 14,8% diÖn tÝch cã kh¶ n¨ng cña toµn tØnh. C¶ 3 lo¹i h×nh mÆt n­íc ®ang ®­îc sö dông lµ ao, hå nhá, ruéng tròng vµ mÆt n­íc lín, tiÒm n¨ng vÉn cßn kh¸ cao, ph©n bè chñ yÕu ë c¸c huyÖn VÜnh Linh, TriÖu Phong, H¶i L¨ng vµ Gio Linh. C¸c diÖn tÝch ë c¸c huyÖn nµy sÏ lµ nh÷ng ®èi t­îng quan träng ®Ó x©y dùng quy ho¹ch nu«i n­íc ngät trong giai ®o¹n tíi cho Qu¶ng TrÞ.

40

2. DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n n­íc mÆn, lî

 Ph©n bè diÖn tÝch nu«i theo c¸c huyÖn, thÞ x· vµ c¸c lo¹i h×nh mÆt n­íc

DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n n­íc mÆn, lî trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ chñ yÕu tËp trung vµo c¸c huyÖn thÞ ven biÓn: huyÖn VÜnh Linh, Gio Linh, TriÖu Phong vµ H¶i L¨ng. Bªn c¹nh ®ã, thÞ x· §«ng Hµ còng cã kh¶ n¨ng nu«i trång thuû s¶n n­íc lî.

B¶ng 2.5: DiÖn tÝch NTTS mÆn, lî theo c¸c lo¹i h×nh mÆt n­íc n¨m 2006

§¬n vÞ tÝnh: ha

Lo¹i h×nh mÆt n­íc Tæng TT §Þa ph­¬ng §Êt c¸t B·i triÒu, Ruéng §ång diÖn tÝch ven biÓn ven s«ng mÆn muèi

1 TX §«ng Hµ 63 0 63 0 0

2 TX Qu¶ng TrÞ 0 0 0 0 0

3 HuyÖn VÜnh Linh 280,3 0 280,3 0 0

4 HuyÖn Gio Linh 123,7 0 23,7 100 0

5 HuyÖn TriÖu Phong 283,2 0 121,2 162 0

6 HuyÖn H¶i L¨ng 30 30 0 0 0

7 HuyÖn H­íng Ho¸ 0 0 0 0 0

8 HuyÖn §akrong 0 0 0 0 0

9 HuyÖn Cam Lé 0 0 0 0 0

Nguån: B¸o c¸o ®iÒu tra thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ n¨m 2006

0 Toµn tØnh 780,2 30 488,2 262

Nu«i trång thuû s¶n n­íc mÆn, lî cµng ngµy ®­îc nh©n réng, ®Õn nay ®¹t

780,2 ha.

ThÞ x· §«ng Hµ

§«ng Hµ lµ thÞ x· tØnh lþ cña tØnh Qu¶ng TrÞ nªn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng phôc vô cho ph¸t triÓn ®« thÞ vµ ®« thÞ ho¸ ®­îc chó träng. ChÝnh v× vËy, diÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n n­íc lî thÞ x· kh«ng lín, hiÖn chØ cã 63 ha, chñ yÕu lµ nu«i t«m só. C¸c diÖn tÝch nu«i nµy tËp trung chñ yÕu ë 4 ph­êng lµ ph­êng §«ng Giang, §«ng L­¬ng, §«ng LÔ vµ ph­êng 2.

HuyÖn VÜnh Linh

41

§èi t­îng nu«i n­íc lî cña huyÖn VÜnh Linh chñ yÕu lµ t«m só. DiÖn tÝch

nu«i t«m só cña huyÖn tÝnh ®Õn n¨m 2006 lµ 279 ha, chñ yÕu lµ mÆt n­íc ven s«ng, chiÕm 99,5% diÖn tÝch nu«i n­íc lî. Víi c¸c diÖn tÝch ®Êt c¸t, mÆc dï tiÒm n¨ng t­¬ng ®èi lín (kho¶ng 250 ha, chñ yÕu ë x· VÜnh Th¸i), vÉn ch­a ®­îc khai th¸c sö dông, ngo¹i trõ mét m« h×nh nu«i thö nghiÖm víi diÖn tÝch 1,0 ha ë x· VÜnh Th¸i.

B¶ng 2.6: DiÖn tÝch nu«i t«m só cña c¸c ph­êng TX §«ng Hµ n¨m 2006

§¬n vÞ tÝnh: ha

STT C¸c ph­êng DiÖn tÝch ®ã nu«i

1 Ph­êng §«ng Giang 17,3

2 Ph­êng 2 6,0

3 Ph­êng §«ng LÔ 26,0

4 Ph­êng §«ng L­¬ng 13,7

Toµn thÞ x· 63,0

Nguån: B¸o c¸o t×nh h×nh nu«i n­íc lî 2006, Trung t©m khuyÕn ng­, Së TS Qu¶ng TrÞ

B¶ng 2.7: DiÖn tÝch nu«i t«m só cña c¸c x· trong huyÖn VÜnh Linh

§¬n vÞ tÝnh: ha

STT C¸c x· DiÖn tÝch ®ã nu«i

1 VÜnh S¬n 170,7

2 VÜnh L©m 22,76

3 VÜnh Thµnh 55,6

4 VÜnh Giang 27,9

5 VÜnh Hoµ 2

6 VÜnh Th¸i 0

Toµn huyÖn 279

Nguån: B¸o c¸o t×nh h×nh nu«i n­íc lî 2006, Trung t©m khuyÕn ng­, Së TS Qu¶ng TrÞ

HuyÖn Gio Linh

Còng nh­ VÜnh Linh, ®èi t­îng nu«i n­íc lî cña huyÖn Gio Linh chñ yÕu lµ t«m só. DiÖn tÝch nu«i t«m só cña huyÖn tÝnh ®Õn n¨m 2006 lµ 123,3 ha. DiÖn tÝch nµy cã ®­îc chñ yÕu lµ tõ c¸c vïng ®Êt n«ng nghiÖp n¨ng suÊt thÊp chuyÓn sang vµ mÆt n­íc hoang ho¸ ven s«ng.

42

§Êt nu«i t«m chñ yÕu lµ c¸c lo¹i h×nh ®Êt n«ng nghiÖp chuyÓn sang vµ c¸c diÖn tÝch b·i båi ven s«ng Cöa ViÖt vµ HiÒn L­¬ng. DiÖn tÝch nu«i t«m só tËp trung nhiÒu ë Gio Mai vµ Trung H¶i. DiÖn tÝch b·i c¸t cã kh¶ n¨ng ®­a vµo nu«i t«m lµ 113 ha tËp trung ë 2 x· Trung Giang vµ Gio H¶i, nh­ng hiÖn t¹i vÉn ch­a cã m«

h×nh nu«i t«m trªn c¸t nµo.

HuyÖn TriÖu Phong

DiÖn tÝch nu«i t«m só cña huyÖn tÝnh n¨m 2006 lµ 242 ha, chñ yÕu tõ c¸c diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp n¨ng suÊt thÊp chuyÓn sang vµ ®Êt b·i båi ven s«ng, ven l¹ch hoang ho¸ tr­íc kia ®­îc ®­a vµo sö dông. DiÖn tÝch nu«i t«m nµy tËp trung chñ yÕu ë TriÖu Ph­íc vµ TriÖu An. DiÖn tÝch ®Êt c¸t tiÒm n¨ng cña huyÖn vµo kho¶ng 800 ha, trong ®ã diÖn tÝch cã kh¶ n¨ng ®­a vµo nu«i t«m só lµ 444 ha, tËp trung nhiÒu ë 3 x· TriÖu V©n, TriÖu L¨ng vµ TriÖu An. HiÖn t¹i huyÖn TriÖu Phong vÉn ch­a cã m« h×nh nu«i t«m trªn c¸t nµo.

HuyÖn H¶i L¨ng

§©y lµ mét huyÖn cã tiÒm n¨ng ®Êt c¸t cho nu«i t«m n­íc mÆn, lî lín nhÊt trong tØnh. DiÖn tÝch ®Êt c¸t cã kh¶ n¨ng cho nu«i trång thuû s¶n trªn toµn huyÖn kho¶ng 2400 ha, chiÕm 73,8% diÖn tÝch cã kh¶ n¨ng toµn tØnh. Trong sè ®ã, kho¶ng 55 ha ®Êt c¸t ®­îc giao cho C«ng ty CP, Th¸i Lan ®Çu t­ nu«i t«m. Tæng diÖn tÝch ao nu«i cña C«ng ty chiÕm kho¶ng 70% (t­¬ng øng lµ 30 ha). §èi t­îng nu«i lµ t«m thÎ ch©n tr¾ng.

N¨m 2003, ngoµi diÖn tÝch nu«i t«m thÎ ch©n tr¾ng ë x· H¶i Ba, ®­îc khai th¸c tõ ®Êt n«ng nghiÖp n¨ng suÊt thÊp vµ ®Êt hoang ho¸ ven s«ng th× ë H¶i L¨ng cßn nu«i t«m só. §Õn nay (n¨m 2006) do viÖc nu«i t«m só cña ng­êi d©n ®¹t n¨ng suÊt thÊp, thua lç nªn m« h×nh nµy ®· bÞ ph¸ bá.

 Ph©n bè diÖn tÝch theo h×nh thøc vµ ®èi t­îng nu«i

§èi t­îng nu«i thuû s¶n n­íc mÆn lî ë tØnh Qu¶ng TrÞ tËp trung chñ yÕu lµ t«m só. Ngoµi ra, cßn ®Çu t­ nu«i t«m thÎ ch©n tr¾ng, cua xanh, c¸ r« phi ®¬n tÝnh...

Nu«i t«m n­íc mÆn, lî cña tØnh Qu¶ng TrÞ ®­îc tiÕn hµnh theo c¶ 3 ph­¬ng thøc nu«i: th©m canh, b¸n th©m canh vµ qu¶ng canh c¶i tiÕn. Trong c¸c h×nh thøc nu«i, m« h×nh b¸n th©m canh lµ chñ yÕu. DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n n­íc lî ®­îc thÓ hiÖn ë b¶ng 2.8.

N¨m 2006, diÖn tÝch nu«i t«m só ®¹t 737,3 ha, trong ®ã:

Nu«i th©m canh: 216 ha;

Nu«i b¸n th©m canh: 482,1 ha;

Nu«i qu¶ng canh c¶i tiÕn: 37,2 ha;

43

DiÖn tÝch nu«i t«m thÎ ch©n tr¾ng trªn c¸t do c«ng ty CP – Th¸i Lan ®Çu t­

nu«i: kho¶ng 30 ha.

B¶ng 2.8: DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n n­íc lî theo ®èi t­îng nu«i

§¬n vÞ tÝnh: ha

N¨m TT §èi t­îng nu«i N¨m 2004 N¨m 2005 2006

- 825,9 - - 0,3 826,2 - 856,6 - - 0,5 857,1 - 737,3 41,0 - 1,9 780,2 1 2 3 4 5 C¸ T«m Thuû s¶n kh¸c Hçn hîp Gièng thuû s¶n Tæng diÖn tÝch

Nguån: B¸o c¸o ®iÒu tra thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ n¨m 2005 vµ n¨m

 X©y dùng b¶n ®å hiÖn tr¹ng ph©n bè diÖn tÝch nu«i trång thñy s¶n n­íc

mÆn, lî n¨m 2007

Trong th¸ng XI n¨m 2007 nhãm lµm viÖc ®· thùc hiÖn viÖc khoanh vïng vµ lªn b¶n ®å diÖn tÝch c¸c vïng, c¬ së nu«i t«m trªn ®Þa bµn 5 huyÖn, thÞ: TX §«ng Hµ, VÜnh Linh, Gio Linh, TriÖu Phong, H¶i L¨ng, sö dông c«ng nghÖ viÔn th¸m vµ GIS . KÕt qu¶ cho tæng diÖn sö dông cho nu«i trång thñy s¶n mÆn lî trªn c¸c lo¹i h×nh lµ kho¶ng 950 ha.

DiÖn tÝch nµy gåm 30 vïng nu«i t«m cã diÖn tÝch lín ®­îc ph©n bè trªn 5 huyÖn thÞ nãi trªn. NÕu trõ ®i diÖn tÝch c¸c vïng sö dông cho nhµ x­ëng vµ ®­êng bao quanh th× diÖn tÝch ao nu«i cßn kho¶ng 850 ha (diÖn tÝch th¶ gièng cã thÓ nhá h¬n). So víi con sè thèng kª cña Së Thñy S¶n vµ Niªn gi¸m thèng kª th× con sè lµ kh¸ phï hîp. Dùa vµo c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu tr­íc ®©y, ®é tin cËy cña b¶n ®å ®­îc ®¸nh gi¸ lµ chÝnh x¸c h¬n so víi ph­¬ng ph¸p chØ dïng ¶nh vÖ tinh hoÆc kh«ng ¶nh.

2.1.3. S¶n l­îng nu«i trång thuû s¶n

B¶ng 2.9: S¶n l­îng nu«i trång thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ tõ 2003-2006

§¬n vÞ: tÊn

STT C¸c h×nh thøc N¨m 2003 N¨m 2004 N¨m 2005 N¨m 2006

1 Nu«i n­íc ngät 1459 1778 1791,0 2061,9

2 Nu«i n­íc lî 827 1223,6 1646,0 1632,8

Tæng céng 3001,6 3437,0 3694,7

2.286 44

Nguån: B¸o c¸o ®iÒu tra thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ n¨m 2005, n¨m 2006

S¶n l­îng nu«i trång thñy s¶n Qu¶ng TrÞ cã xu h­íng t¨ng tõ n¨m 2003 ®Õn 2006 (B¶ng 2. 9).

1. S¶n l­îng nu«i theo c¸c lo¹i h×nh mÆt n­íc

XÐt theo c¸c lo¹i h×nh mÆt n­íc, trong nu«i trång thuû s¶n n­íc ngät, ao hå

nhá vÉn ®¹t s¶n l­îng cao nhÊt (1527,4 tÊn n¨m 2006).

S¶n l­îng thu ®­îc tõ nu«i trång thuû s¶n n­íc mÆn ®¹t 1632,8 tÊn, trong ®ã, viÖc sö dông c¸c b·i triÒu ven s«ng vÉn mang l¹i hiÖu qu¶ lín nhÊt. Trong n¨m 2006, viÖc ¸p dông c¸c b·i triÒu ven s«ng trong nu«i thuû s¶n n­íc mÆn, lî ®· ®em l¹i cho ng­êi nu«i mét s¶n l­îng lín lµ 8085,8 tÊn. ChØ míi ¸p dông nu«i thñy s¶n trªn 30 ha ®Êt c¸t ven biÓn nh­ng ®· thu ®­îc 441 tÊn.

B¶ng 2.10: S¶n l­îng nu«i trång thuû s¶n theo lo¹i h×nh mÆt n­íc n¨m 2006

§¬n vÞ tÝnh: tÊn

S¶n l­îng nu«i trång thuû Lo¹i h×nh mÆt n­íc s¶n

Nu«i trång thuû s¶n n­íc ngät

Nu«i trång thuû s¶n n­íc mÆn, lî

Ao, hå nhá Eo, ng¸ch, lång bè Ruéng tròng Tæng §Êt c¸t ven biÓn B·i triÒu ven s«ng Ruéng mÆn §ång muèi Tæng

Nguån: Sè liÖu thèng kª – Trung t©m gièng thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ

Tæng s¶n l­îng 1527,4 440,3 34,2 2061,9 441 805,8 386 0 1632,8 3694,7

2. S¶n l­îng nu«i theo c¸c huyÖn thÞ

Nu«i thuû s¶n n­íc ngät ®­îc thùc hiÖn trªn tÊt c¶ c¸c huyÖn thÞ trong tØnh,

nh­ng víi quy m« vµ s¶n l­îng kh¸c nhau.

45

Hai huyÖn cã s¶n l­îng nu«i n­íc ngät cao nhÊt lµ huyÖn VÜnh Linh (n¨m 2006 ®¹t 488 tÊn, chiÕm 23,7% s¶n l­îng nu«i n­íc ngät cña toµn tØnh) vµ huyÖn H¶i L¨ng (496,9 tÊn n¨m 2006, chiÕm 24% tæng s¶n l­îng nu«i ngät).

B¶ng 2.11: S¶n l­îng nu«i trång thuû s¶n theo c¸c huyÖn thÞ n¨m 2006

§¬n vÞ tÝnh: tÊn

C¸c huyÖn thÞ Thuû s¶n n­íc ngät Thuû s¶n n­íc lî STT

1 2 3 4 5 6 7 8 9 TX §«ng Hµ TX Qu¶ng TrÞ HuyÖn VÜnh Linh HuyÖn Gio Linh HuyÖn TriÖu Phong HuyÖn H¶i L¨ng HuyÖn Cam Lé HuyÖn §akr«ng HuyÖn H­íng Ho¸ Tæng

124 256 0 0 600 488 155,8 352,4 312 345 441 496,9 0 23,1 0 10 0 90,5 1632,8 2061,9 Nguån: Sè liÖu thèng kÕ - Trung t©m gièng thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ

S¶n l­îng nu«i trång thuû s¶n n­íc lî còng ®¹t ®­îc kÕt qu¶ ®¸ng kÓ. Víi diÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n n­íc lî tËp trung chñ yÕu ë c¸c huyÖn VÜnh Linh, Gio Linh, TriÖu Phong th× s¶n l­îng ë c¸c huyÖn nµy còng ®¹t ®­îc kÕt qu¶ cao trong tØnh. HuyÖn VÜnh Linh víi 600 tÊn chiÕm 36,7% s¶n l­îng n­íc lî, huyÖn TriÖu Phong ®¹t 312 tÊn (chiÕm 19,1%). Riªng huyÖn H¶i L¨ng chØ víi 30 ha nu«i t«m trªn c¸t nh­ng s¶n l­îng thñy s¶n n­íc lî ®¹t ®­îc kho¶ng 441 tÊn trong n¨m 2006. Cã thÓ nãi, H¶i L¨ng lµ vïng nu«i t«m cã n¨ng suÊt cao.

2.1.4. T×nh h×nh dÞch bÖnh vµ c¸ch phßng trõ trong nu«i trång thuû s¶n trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ

HiÖn nay, trong nu«i trång thuû s¶n, dÞch bÖnh x¶y ra ë n­íc ngät (chñ yÕu

lµ c¸) th­êng Ýt h¬n ë n­íc mÆn, lî (chñ yÕu lµ t«m só).

Nguyªn nh©n cña dÞch bÖnh:

- Chñ yÕu lµ do nguån n­íc vµ m«i tr­êng nu«i bÞ nhiÔm bÖnh nªn ph¸t t¸n

dÞch bÖnh ra m«i tr­êng xung quanh.

- KhÝ hËu thêi tiÕt kh¾c nghiÖt còng lµ mét nguyªn nh©n gãp phÇn vµo vÊn

®Ò nµy.

- Gièng cÊp kh«ng ®¶m b¶o s¹ch bÖnh.

46

- HiÓu biÕt vÒ kü thuËt cña ng­êi nu«i cßn h¹n chÕ mÆc dï cã ®­îc tËp huÊn.

DÞch bÖnh phæ biÕn x¶y ra ë c¸ lµ bÖnh lë loÐt hay cßn gäi lµ bÖnh ®èm ®á vµ bÖnh do ký sinh trïng g©y ra. Khi dÞch bÖnh x¶ ra, c¸c biÖn ph¸p ch÷a trÞ còng ®­îc tiÕn hµnh. C¸c hé nu«i th«ng qua c¸c kinh nghiÖm cña m×nh nh­ dïng clorine, mua c¸c lo¹i thuèc (theo lêi khuyªn cña nh÷ng ng­êi nu«i kh¸c) ®Ó ®iÒu trÞ nh­ng hÇu nh­ kh«ng cã hiÖu qu¶.

BÖnh phæ biÕn trªn t«m só lµ ®ãng rong, ®èm tr¾ng vµ ph©n tr¾ng. ViÖc ch÷a trÞ ®­îc tiÕn hµnh víi c¸c lo¹i thuèc ®ang ®­îc b¸n trªn thÞ tr­êng nh­ng ®¹t hiÖu qu¶ thÊp. V× vËy, khi dÞch bÖnh th× ng­êi nu«i th­êng ph¶i chÞu sù rñi ro hoÆc thu ho¹ch sím.

B¶ng 2. 12: DiÖn tÝch dÞch bÖnh trong nu«i trång thuû s¶n n­íc mÆn, lî tØnh

§¬n vÞ tÝnh: ha

Qu¶ng TrÞ n¨m 2004 ®Õn n¨m 2006

STT

T×nh h×nh dÞch bÖnh

N¨m 2004

N¨m 2005 N¨m 2006

1

194,18

110,57

33,93

DiÖn tÝch bÞ dÞch bÖnh

2

61,66

39,76

5,93

DiÖn tÝch ®· xö lý

3

89,76

70,81

28

Nguån: Sè liÖu thèng kª n¨m 2006 - Trung t©m gièng Thuû s¶n Qu¶ng TrÞ

DiÖn tÝch ch­a xö lý

Th«ng qua b¶ng trªn cã thÓ thÊy ®­îc, t×nh h×nh dÞch bÖnh trong nu«i trång thuû s¶n n­íc mÆn, lî cña tØnh Qu¶ng TrÞ cã xu h­íng gi¶m dÇn. Nguyªn nh©n cña sù tiÕn triÓn nµy lµ do c¸c m« h×nh nu«i ®· cã biÖn ph¸p phßng ngõa dÞch bÖnh tr­íc khi ®­a vµo nu«i trång. Tuy nhiªn, viÖc m¾c bÖnh ë c¸c ®èi t­îng nu«i lµ hiÖn t­îng cã thÓ gÆp ph¶i. V× vËy, khi ®èi t­îng nu«i bÞ dÞch th× viÖc sö dông thuèc phßng ngõa ®¹t hiÖu qu¶ rÊt thÊp.

ThÞ tr­êng thuèc phßng trõ dÞch bÖnh cho t«m hiÖn nay ph¸t triÓn rÊt ®a d¹ng víi c¸c s¶n phÈm c¶ néi ®Þa vµ nhËp khÈu tõ nhiÒu nguån, mang nhiÒu nh·n hiÖu cña Trung Quèc, §µi Loan, Th¸i Lan.

2.1.5. C¬ së h¹ tÇng vïng nu«i

47

- §ª bao: chØ cã ë mét sè vïng träng ®iÓm (vïng chuyÓn ®æi tõ ®Êt n«ng nghiÖp n¨ng suÊt thÊp sang nu«i trång thuû s¶n), c¸c khu nu«i nh­ b·i båi ven s«ng th× kh«ng cã ®ª bao ch¾n sãng cho c¶ khu mµ chØ cã c¸c bê ®Çm cña tõng ao, ®Çm riªng biÖt. Nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò nµy lµ do diÖn tÝch ven s«ng nhá, l¹i ®­îc c¸c

gia ®×nh tËn dông hÕt ®Ó ®¾p ®Çm nu«i.

- HÖ thèng ®­êng ®i: tËn dông ®­êng ®i s½n cã trong th«n hoÆc x· vµ c¸c lèi ®i cña c¸c diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp tr­íc khi chuyÓn ®æi. C¸c bê ®Çm ao trong ph¹m vi mét vïng nu«i ®­îc sö dông ®Ó ®i l¹i, vËn chuyÓn thøc ¨n, nguyªn vËt liÖu vµ s¶n phÈm thu ho¹ch. C¸c bê ao, ®Çm chØ ®­îc thiÕt kÕ ®ñ réng trong viÖc dïng c¸c ph­¬ng tiÖn th« s¬ ®Ó vËn chuyÓn, kh«ng sö dông cho « t«.

- §iÖn: ®­îc l¾p ®Æt ë mét sè n¬i nh»m ®¸p øng nhu cÇu ch¹y m¸y qu¹t n­íc vµ c¸c thiÕt bÞ kh¸c. C¸c hÖ thèng nµy chñ yÕu ®­îc l¾p ®Æt ë nh÷ng nh÷ng khu nu«i gÇn khu d©n c­ vµ do ng­êi d©n tù ®Çu t­. Nh÷ng vïng nu«i xa khu d©n c­, do chi phÝ l¾p ®Æt hÖ thèng ®iÖn cao nªn ng­êi d©n sö dông dÇu ®Ó ch¹y c¸c thiÕt bÞ ®iÖn.

- HÖ thèng thñy lîi: thiÕu nhiÒu h¹ng môc quan träng. Kªnh c¸p tho¸t n­íc th­êng ®­îc sö dông chung vµ tËn dông tõ c¸c kªnh m­¬ng cò cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Víi c¸c khu n»m ë ven s«ng, ng­êi d©n th­êng lÊy n­íc vµo vµ th¶i trùc tiÕp ra s«ng. ChØ cã mét sè Ýt khu nu«i cã hÖ thèng kªnh m­¬ng cña n­íc cÊp vµ n­íc th¶i riªng nh­ khu nu«i t«m thuéc c«ng ty CP – Th¸i Lan.

- HÖ thèng xö lÝ n­íc th¶i: hiÖn nay, do viÖc nu«i t«m chñ yÕu lµ cña c¸c hé

d©n c­, v× vËy hä ch­a quan t©m ®Õn vÊn ®Ò xö lý n­íc th¶i.

- C¸c tr¹m b¬m: n­íc th­êng ®­îc lÊy trùc tiÕp tõ s«ng, sö dông c¸c lo¹i m¸y b¬m nhá cña c¸c hé gia ®×nh. C¸c tr¹m b¬m lín phÇn lín ®Ó phôc vô cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ViÖc cÊp tho¸t n­íc cho thñy s¶n vÉn sö dông c¸c kªnh m­¬ng cña n«ng nghiÖp.

2.1.6. DÞch vô hËu cÇn cho NTTS

1. S¶n xuÊt vµ cung øng gièng

HiÖn nay, trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ cã 13 c¬ së s¶n xuÊt vµ cung øng gièng cho nu«i trång thuû s¶n (n­íc ngät vµ mÆn lî). C¸c c¬ së nµy tËp trung chñ yÕu ë c¸c huyÖn H¶i L¨ng, VÜnh Linh, Gio Linh vµ §«ng Hµ. C¸c huyÖn miÒn nói nh­ H­íng Hãa, Cam Lé vµ §akr«ng kh«ng cã tr¹i s¶n xuÊt gièng nµo, chñ yÕu ®­îc t­ th­¬ng vËn chuyÓn tõ d­íi xu«i lªn.

48

N¨m 2006, s¶n xuÊt con gièng thùc hiÖn ®­îc 78,85 triÖu con, trong ®ã c¸ gièng c¸c lo¹i ®¹t 48,75 triÖu con vµ t«m gièng ®¹t 30,1 triÖu con, l­îng c¸ gièng chñ yÕu tËp trung ë c¸c huyÖn VÜnh Linh, Gio Linh vµ H¶i L¨ng. Nh×n chung, l­îng gièng nµy ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vÒ sè l­îng gièng nu«i n­íc ngät cho thùc tÕ s¶n

xuÊt trong tØnh, kÓ c¶ c¸c huyÖn miÒn nói. Ng­êi nu«i cã thÓ mua mét sè l­îng gièng tuú theo nhu cÇu do ®éi ngò t­ nh©n bu«n gièng cã thÓ ®¸p øng ®ñ.

B¶ng 2. 13: S¶n l­îng s¶n xuÊt gièng thuû s¶n trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ

§¬n vÞ tÝnh: triÖu con

qua c¸c n¨m 2004 ®Õn n¨m 2006

STT

Lo¹i gièng

N¨m 2004

N¨m 2005 N¨m 2006

1

C¸ gièng c¸c lo¹i

26,55

51,51

48,75

- C¸ bét

7,0

28,80

31,50

- C¸ h­¬ng

3,50

10,0

10,0

- C¸ gièng

16,05

12,71

7,25

2

T«m gièng c¸c lo¹i

23,0

8,0

30,10

3

Gièng thuû s¶n kh¸c

-

-

-

Tæng

49,55

59,51

78,85

Nguån: B¸o c¸o ®iÒu tra thuû s¶n n¨m 2005, n¨m 2006 tØnh Qu¶ng TrÞ B¶ng 2.14: C¸c c¬ së kinh doanh gièng thuû s¶n t¹i Qu¶ng TrÞ

STT Tªn c¬ së kinh doanh §Þa chØ §èi t­îng

1 T«m só Thµnh C«ng VÜnh Linh T«m só Post 15

2 T«m só H¶i Nam VÜnh Quang – VÜnh Linh T«m só Post 15

3 T«m gièng TrÇn Phong B¶n Trung Giang – Gio Linh T«m só Post 15

4 Trung t©m gièng Qu¶ng TrÞ VÜnh Quang – VÜnh Linh T«m só , cua

5 XÝ nghiÖp nu«i t«m VÜnh Linh VÜnh Linh T«m só

6 T«m gièng TriÖu L¨ng TriÖu L¨ng - TriÖu Phong T«m só

7 Tr¹i gièng Hå Khe M©y I Ph­êng 3 – §«ng Hµ C¸ h­¬ng, c¸ gièng

8 Tr¹i gièng Hå Khe M©y II Ph­êng 3 – §«ng Hµ C¸ h­¬ng, c¸ gièng

9 C ¸ gièng §¹i An Khª §¹i An Khª - H¶i L¨ng C¸ bét, h­¬ng, gièng

10 Trung t©m gièng Qu¶ng TrÞ Gio Quang – Gio Linh C¸ bét, h­¬ng, gièng

11 HTX gièng thuû s¶n La Ngµ VÜnh Thuû - VÜnh Linh C¸ bét, h­¬ng, gièng

12 C¬ së s¶n xuÊt gièng V¨n Hai Long H­ng H¶i L¨ng C¸ bét, h­¬ng, gièng

13 C¸ gièng Long H­ng Long H­ng H¶i L¨ng C¸ bét, h­¬ng, gièng

Nguån: Chi cô b¶o vÖ nguån lîi thuû s¶n - Së thuû s¶n Qu¶ng TrÞ

49

ChÊt l­îng con gièng vÉn ®ang lµ mét vÊn ®Ò lín. PhÇn lín con gièng ®­îc bu«n b¸n, vËn chuyÓn kh«ng ®­îc kiÓm dÞch. §Æc biÖt lµ ë c¸c huyÖn miÒn nói, viÖc

cung cÊp con gièng ph¶i phô thuéc vµo hÖ thèng bu«n t­ nh©n vËn chuyÓn tõ d­íi xu«i lªn b¸n. Do con gièng bÞ vËn chuyÓn xa, kh«ng ®­îc kiÓm dÞch ®Ó kiÓm tra chÊt l­îng vµ bÖnh tËt nªn chÊt l­îng con gièng cßn thÊp. Ngoµi ra, sù hiÓu biÕt vÒ kü thuËt chän gièng c¸ cña c¸c hé nu«i vÉn ch­a ®Çy ®ñ, ®Æc biÖt lµ c¸c hé nu«i ë vïng cao.

L­îng t«m s¶n xuÊt trªn ®Þa bµn chØ míi ®¸p øng ®­îc kho¶ng 32% nhu cÇu, tËp trung chñ yÕu vµo tr¹i s¶n xuÊt t«m gièng ë huyÖn VÜnh Linh vµ xÝ nghiÖp nu«i t«m HiÒn L­¬ng s¶n xuÊt. N¨m 2006, ë ®Þa bµn x· TriÖu L¨ng, huyÖn TriÖu Phong ®· x©y dùng hoµn thµnh tr¹i nu«i t«m gièng tõ nguån vèn tµi trî cña chÝnh phñ Na Uy ®ang khÈn tr­¬ng ®­a vµo ho¹t ®éng vµ cung cÊp ®­îc 16 triÖu con t«m gièng ®¹t tiªu chuÈn phôc vô nhu cÇu cña hé nu«i trªn ®Þa bµn huyÖn vµ c¸c vïng trong tØnh. L­îng gièng cßn l¹i, ®­îc nhiÒu khu nu«i ®· nhËp tõ c¸c tØnh l©n cËn nh­ HuÕ, §µ N½ng, Ninh ThuËn, B×nh ThuËn, ...

2. S¶n xuÊt vµ cung øng thøc ¨n

Thøc ¨n cho nu«i c¸ n­íc ngät chñ yÕu ®­îc tËn dông tõ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, cã gi¸ trÞ thÊp t¹i gia ®×nh vµ ®Þa ph­¬ng nh­ l¸ c©y, cá, khoai, s¾n, ng«, lóa chÊt l­îng kÐm. ViÖc chÕ biÕn lo¹i thøc ¨n nµy chñ yÕu mang tÝnh tËn dông dùa trªn c¬ së nh÷ng nguyªn liÖu s½n cã. C¸c lo¹i nguyªn liÖu cã hµm l­îng dinh d­ìng cao, phï hîp víi ®Æc ®iÓm dinh d­ìng cña c¸ ch­a ®­îc chó träng nhiÒu trong c«ng thøc pha chÕ thñ c«ng cña ng­êi nu«i.

Thøc ¨n cho t«m só gåm 2 lo¹i: thøc ¨n c«ng nghiÖp vµ thøc ¨n tù chÕ.

C¸c lo¹i thøc ¨n c«ng nghiÖp ®­îc sö dông phæ biÕn ë Qu¶ng TrÞ lµ thøc ¨n c«ng nghiÖp mang nh·n hiÖu H¶i Long cña §µi Loan, Thanh Toµn cña §µ N½ng vµ CP cña Th¸i Lan.

HiÖn t¹i ë Qu¶ng TrÞ ch­a cã c¬ së s¶n xuÊt thøc ¨n thuû s¶n. S¶n xuÊt thøc ¨n nu«i t«m lµ mét ngµnh mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nªn th­êng cã sù c¹nh tranh quyÕt liÖt gi÷a c¸c h·ng thøc ¨n. C¸c h·ng thøc ¨n nµy ®Òu cã c¸c m¹ng l­íi ®¹i lý b¸n lÎ ®Õn tËn th«n b¶n. C¸c ®¹i lý b¸n thøc ¨n cho c¸c hé nu«i t«m vµo ®Çu vô vµ thu tiÒn vµo mïa vô thu ho¹ch khi c¸c hé nu«i t«m b¸n s¶n phÈm. Mét sè h·ng cßn cung cÊp c¸c dÞch vô t­ vÊn kü thuËt cho c¸c vïng nu«i lín, nh­ h·ng thøc ¨n CP Th¸i Lan.

50

Thøc ¨n t­¬i ®­îc ng­êi d©n chÕ t¹o tõ c¸c nguyªn vËt liÖu nh­ trøng gµ, c¸ t¹p, hÕn, don h¾t cì nhá. Trøng gµ th­êng ®­îc sö dông vµo thêi ®iÓm ­¬m gièng trong vßng mét th¸ng ®Çu tiªn, tÝnh t­ thêi ®iÓm th¶ gièng. C¸ t¹p, c¸ don ®­îc cho

¨n bæ sung ®Ó gi¶m chi phÝ thøc ¨n vµo thêi ®iÓm tr­íc khi thu ho¹ch kho¶ng 20 ngµy. Tuy nhiªn, thøc ¨n c«ng nghiÖp vÉn lµ chñ ®¹o trong qu¸ tr×nh nu«i.

B¶ng 2.15: : C¸c c¬ së kinh doanh thøc ¨n nu«i trång thuû s¶n n¨m 2006 (tÊn)

STT C¬ së kinh doanh §Þa chØ S¶n l­îng cung øng

1 DNTN Th¸i B×nh Hå X¸ – VÜnh Linh 150

2 DNTN ViÖt Th¸i §«ng Thanh – §«ng Hµ 200

3 Cöa hµng TrÇn V¨n Ba §«ng Thanh – §«ng Hµ 300

4 TTgièng thuû s¶n Qu¶ng TrÞ VÜnh Thµnh – VÜnh Linh 100

5 DNTN Duy Hoµ §«ng Giang – §«ng Hµ 300

6 §¹i lý NguyÔn V¨n Thó Huúnh X¸ h¹ VÜnh Linh 140

7 §¹i lý TrÇn V¨n §Ö Huúnh X¸ h¹ VÜnh Linh 120

8 DNTN H­¬ng B­ëi TiÓu khu 1 – ¸i Tö 140

9 §¹i lý NguyÔn ThÞ Thuû §«ng Thanh – §«ng Hµ 60

10 §¹i lý NguyÔn V¨n Nam Tiªn An VÜnh Linh 50

Nguån: Chi côc b¶o vÖ nguån lîi thuû s¶n – Së thuû s¶n Qu¶ng TrÞ

2.1.7. Mét sè m« h×nh nu«i ®­îc ¸p dông trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ

1. M« h×nh nu«i thuû s¶n n­íc ngät

M« h×nh ®iÓn h×nh lµ nu«i c¸ ao hå nhá

- §èi t­îng nu«i

+ §èi t­îng nu«i chñ yÕu bao gåm c¸c ®èi t­îng c¸ truyÒn thèng nh­ c¸ mÌ, c¸ tr«i, c¸ tr¾m cá, r« phi th­êng, c¸ chÐp, cßn l¹i c¸c ®èi t­îng ®Æc s¶n nh­ t«m cµng xanh, r« phi ®¬n tÝnh, tr¾m ®en, chÐp lai, chim tr¾ng ch­a phæ biÕn v× ch­a cã thÞ tr­êng.

+ Trong c¸c ®èi t­îng nu«i truyÒn thèng nµy, c¸ tr¾m cá chiÕm tû lÖ lín vµ phæ biÕn h¬n c¶ do loµi c¸ nµy yªu cÇu thøc ¨n dÔ kiÕm nh­ cá vµ c¸c lo¹i l¸ nh­ l¸ chuèi, l¸ s¾n cã s½n ... nªn viÖc cung cÊp thøc ¨n cho c¸ ®¬n gi¶n, kh«ng tèn kÐm. Th«ng th­êng, c¸ tr¾m cá chiÕm tû lÖ 45 – 50%, cßn l¹i lµ c¸c loµi c¸ kh¸c ®­îc nu«i ghÐp ®Ó tËn dông nguån thøc ¨n tù nhiªn trong ao.

51

- VÞ trÝ c¸c ao nu«i vµ lo¹i h×nh ®Êt sö dông:

+ §Êt nu«i c¸ ao hå nhá th­êng lµ ®Êt thæ c­ liÒn kÒ víi nhµ ë cña gia ®×nh ë d¹ng ®Êt v­ên, hoÆc c¸c ao nhá cã s½n. Do ®ã, lo¹i ®Êt nµy cã thêi h¹n sö dông l©u dµi vµ kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ hµng n¨m.

+ C¸c lo¹i h×nh ®Êt phæ biÕn ®­îc ®µo ao nu«i lµ c¸t ®ång néi, ®Êt thÞt pha c¸t trong v­ên hoÆc ®Êt ®åi tËn dông ven s«ng, suèi ë c¸c huyÖn miÒn nói. §Æc biÖt, víi c¸c ao nu«i h×nh thµnh côm ven theo suèi, ven kªnh thñy lîi hoÆc ven nhµ ë c¸c huyÖn miÒn nói, do n­íc ®­îc lÊy tõ c¸c khe suèi vÒ, ao liÒn ao, viÖc tho¸t n­íc tõ ao trªn l¹i lµ nguån cÊp n­íc cho ao d­íi, v× vËy khi bÞ bÖnh mét ao th× c¸c ao kh¸c ®Òu bÞ dÞch bÖnh theo.

+ Víi c¸c hå thuû lîi, hå chøa, hå tù nhiªn hoÆc c¸c diÖn tÝch ruéng tròng lín, ng­êi nu«i th­êng ph¶i ®Êu thÇu hoÆc thuª l¹i cña c¬ quan qu¶n lý thuû vùc trong thêi h¹n ng¾n (5 – 10 n¨m).

- C¶i t¹o ao:

+ Qua kh¶o s¸t cho thÊy, 100% c¸c hé nu«i c¸ ao, hå nhá ®­îc pháng vÊn

®Òu tiÕn hµnh c¶i t¹o ao tr­íc mçi vô nu«i vµ tiÕn hµnh vÐt bïn sau khi thu ho¹ch.

+ H×nh thøc c¶i t¹o ao th«ng dông lµ bãn v«i, tuy nhiªn liÒu l­îng v«i trung b×nh thÊp, kho¶ng 0,03 – 0,16 kg/m2, t­¬ng ®èi thÊp so v¬i tiªu chuÈn ngµnh ®Ò ra lµ 15 – 20 kg/100m2 (t­¬ng ®­¬ng 0,15 – 0,2 kg/m2). C¸c lo¹i ph©n bãn lµm cho n­íc cã mµu phæ biÕn lµ ph©n v« c¬ nh­ ®¹m, l©n hoÆc ph©n tæng hîp N.P.K, rÊt Ýt gia ®×nh sö dông ph©n chuång do ¶nh h­ëng « nhiÔm ®Õn m«i tr­êng tõ lo¹i ph©n nµy g©y ra. C¸c lo¹i ho¸ chÊt c«ng nghiÖp kh¸c nh­ clorine, sunfat ®ång hÇu nh­ ch­a ®­îc sö dông.

- Con gièng:

+ Nguån gièng c¸ n­íc ngät phôc vô cho c¸c hé nu«i ®­îc cung cÊp bëi 7

tr¹i s¶n xuÊt gièng n­íc ngät trªn ®Þa bµn tØnh vµ c¸c c¬ së ­¬m gièng kh¸c.

+ PhÇn lín c¸c hé mua vµ th¶ con gièng cì lín 10 – 20 cm tõ c¸c gia ®×nh ­¬m gièng t¹i c¸c th«n, x· l©n cËn hoÆc mét sè c¬ së ­¬ng nh­ tr¹i gièng VÜnh Thuû vµ mét sè tr¹i ­¬m gièng kh¸c cña Qu¶ng TrÞ. MËt ®é th¶ trung b×nh lµ 2,17 con (gièng cì 10 – 12 cm)/m2 ao nu«i. Tû lÖ sèng trung b×nh cña c¸ nu«i lµ 79%.

- Thêi vô nu«i: C¸ n­íc ngät th­êng ®­îc th¶ nu«i quanh n¨m. Vô chÝnh diÔn ra trong kho¶ng tõ th¸ng IV ®Õn th¸ng XI, sau ®ã ®­îc ®¸nh b¾t theo c¸ch ®¸nh tØa, th¶ bï vµ ®­îc l­u cho ®Õn tËn vô nu«i n¨m sau.

52

- Thøc ¨n

+ Thøc ¨n cho c¸ nu«i chñ yÕu ®­îc tËn dông tõ c¸c phô phÈm cña n«ng

nghiÖp vµ nh÷ng lo¹i nguyªn liÖu rÎ tiÒn, dÔ kiÕm nh­ c©y, chuèi, l¸ khoai, s¾n.

+ Nh×n chung, thu nhËp tõ nu«i c¸ n­íc ngät cña c¸c hé gia ®×nh ë Qu¶ng TrÞ rÊt thÊp. Nguyªn nh©n lµ do ë nh÷ng vïng nµy, c¸c hé gia ®×nh míi chØ tiÕn hµnh nu«i c¸ theo kiÓu tËn dông mÆt n­íc ®Ó nu«i c¸ tù cung tù cÊp cho gia ®×nh lµ chÝnh.

 Nu«i t«m c«ng nghiÖp cña c«ng ty CP Th¸i Lan

2. M« h×nh nu«i trång thuû s¶n n­íc mÆn, lî

Toµn tØnh Qu¶ng TrÞ hiÖn nay chØ cã duy nhÊt mét khu nu«i t«m c«ng nghiÖp (nu«i th©m canh) thuéc huyªn H¶i L¨ng do c«ng ty CP, Th¸i Lan ®Çu t­. Khu nu«i t«m nµy ®­îc c«ng ty TNHH ViÖt Mü ATI ®Çu t­ tõ nh÷ng n¨m 2000. N¨m 2005 b¾t ®Çu nh­îng l¹i cho c«ng ty CP ®Ó nu«i t«m n­íc mÆn. Khu nu«i cã tæng diÖn tÝch (kÓ c¶ v¨n phßng, ao chøa n­íc) lµ 55 ha, trong ®ã tæng diÖn tÝch ao nu«i chiÕm kho¶ng 70 %. HiÖn t¹i c«ng ty ®ang xin phÐp ®­îc më réng thªm diÖn tÝch ao nu«i. C¸c c¬ quan h÷u quan cña tØnh ®ang tiÕn hµnh nh÷ng nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña chóng tíi m«i tr­êng tr­íc khi phª duyÖt. S¬ ®å mÆt b»ng khu nu«i t«m ®­îc thÓ hiÖn nh­ trªn h×nh 1. Chi tiÕt vÒ m« h×nh nu«i t«m nµy ®­îc m« t¶ cô thÓ nh­ sau:

- H×nh thøc nu«i: th©m canh (c«ng nghiÖp)

- VÞ trÝ khu nu«i: trªn c¸t, c¸ch bê biÓn 4 km, thuéc th«n Ph­¬ng Lang, x·

H¶i Ba, huyÖn H¶i L¨ng, tØnh Qu¶ng TrÞ.

- §Æc ®iÓm khu nu«i: Khu nu«i cã tæng céng 76 ao, víi diÖn tÝch mçi ao trung b×nh xÊp xØ 0,5 ha. Tuú thuéc vµo thêi vô mµ sè l­îng ao dïng ®Ó nu«i t«m sÏ cã biÕn ®éng. Th­êng vµo vô 1 th× sè l­îng ao nu«i lín vµ vô 2 nhá h¬n do thêi tiÕt vµ kh¶ n¨ng cung cÊp t«m gièng cña c¸c tr¹i ­¬m.

- §èi t­îng nu«i: t«m thÎ ch©n tr¾ng (hay cßn gäi lµ t«m he ch©n tr¾ng), tªn khoa häc lµ shrimp vanamei. T«m sèng tèt víi ®é mÆn tõ 3,0 – 3,5 %. N­íc biÓn Qu¶ng TrÞ cã ®é mÆn lµ 3,3% nªn rÊt thÝch hîp cho nu«i lo¹i nµy mµ kh«ng cÇn dïng ®Õn n­íc ngät ®Ó pha lo·ng.

- Gièng: tr­íc ®©y, t«m gièng cÊp cho khu nu«i t«m ®­îc lÊy tõ tr¹m nu«i t«m gièng ë Hµ TÜnh. Tuy nhiªn tr¹i t«m gièng nµy hiÖn nay ®· ®ãng cöa nªn ph¶i lÊy t«m gièng tõ Cµ N¸, Phó Thä, B×nh ThuËn tr¹i trùc thuéc c«ng ty CP. HiÖn t¹i, khu nu«i t«m lÊy gièng chñ yÕu tõ B×nh ThuËn.

53

MËt ®é th¶: 150 – 170 con/m2 t­¬ng øng víi kho¶ng 750.000 – 850.000

con/ao 0,5 ha. Lo¹i t«m gièng ®­îc th¶ lµ lo¹i 0,9 – 1,1 cm/con

H×nh2.1: MÆt b»ng khu nu«i t«m – C«ng ty CP Th¸i Lan

- Thêi vô nu«i:

th¶ + Thêi gian gièng vô 1: gi÷a th¸ng II ®Õn ®Çu th¸ng III.

thu + Thêi gian ho¹ch vô 1: gi÷a th¸ng VI ®Õn th¸ng VII.

th¶ + Thêi gian gièng vô 2: th¸ng VII ®Õn ®Çu th¸ng VIII.

+ Thêi gian thu

ho¹ch vô 2: th¸ng X ®Õn th¸ng XI. H×nh 2.2: Ao nu«i t«m thÎ ch©n tr¾ng – c«ng ty CP Th¸i Lan

Quy tr×nh xö lý sinh ho¸ ao nu«i:

54

+ N­íc ®Çu tiªn ®­îc lÊy vµo qua mét m¸y b¬m ®Æt ngoµi biÓn ®Õn c¸c kªnh

cÊp vµ vµo c¸c ao tr÷ n­íc. N­íc sau khi lÊy vµo ®­îc bæ sung mËt ®­êng ®Ó lµm gi¶m ®é pH cña n­íc biÓn.

+ Qu¸ tr×nh lµm mµu n­íc (hay t¹o t¶o) ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸ch cho d­ l­îng thøc ¨n ë thêi kú ®Çu. §Ó ®iÓu trØnh møc ®é ph¸t triÓn cña t¶o, chèng hiÖn t­îng phó d­ìng lµm chÕt t«m, CuSO4 vµ NaHCO3 ®­îc ®­a vµo ao.

+ §Ó ®iÒu chØnh l­îng DO, mçi ao trang bÞ trung b×nh 8 qu¹t n­íc. §ång thêi Super biotic vµ Super VS, lµ c¸c chÕ phÈm sinh häc, còng ®­îc ®­a vµo ao ®Ó lµm s¹ch m«i tr­êng.

+ Cuèi vô sau khi thu ho¹ch, n­íc ®­îc b¬m ra ao chøa n­íc th¶i ®Ó bay h¬i. Ao ®­îc n¹o vÐt vµ lµm s¹ch ®¸y ao trong vßng 3 ®Õn 4 ngµy. Bïn ®­îc chøa ë c¸c ao chøa bïn (sludges).

- Quy tr×nh thay n­íc ao nu«i: Do l­îng bèc h¬i trung b×nh kh¸ lín nªn th­êng xuyªn ph¶i bæ sung l­îng n­íc tæn thÊt do bèc h¬i. Ngoµi ra, vµo th¸ng thø 2 hoÆc thø 3 mçi vô, nÕu n­íc bÈn th× ph¶i thay 20% - 30% l­îng n­íc trong ao. N­íc thay thÕ ®­îc lÊy tõ c¸c ao tr÷ n­íc biÓn. Mét chØ tiªu chÝnh quyÕt ®Þnh ph¶i thay n­íc lµ sù ph¸t triÓn bïng næ cña t¶o, g©y hiÖn t­îng phó d­ìng.

- Thøc ¨n vµ quy tr×nh cho ¨n: Thøc ¨n cho t«m ®­îc c«ng ty CP. cung cÊp

+ T«m ®­îc cho ¨n 4 lÇn/ngµy vµo 6h, 11h, 17h vµ 21h. L­îng thøc ¨n t¨ng theo thêi kú sinh tr­ëng cña t«m. TuÇn ®Çu chØ sö dông 10 – 12 kg/ngµy/ao 0,5 ha. TuÇn thø 2 t¨ng lªn 15 – 20 kg, th¸ng thø 2 ,3 lµ 100 – 150 kg vµ ®Õn khi gÇn thu ho¹ch l­îng thøc ¨n sÏ t¨ng lªn 250 kg/ngµy/ao.

H×nh 2.3. Vã kiÓm tra l­îng tiªu thô thøc ¨n - N¨ng suÊt: cña t«m – C«ng ty CP Th¸i Lan + Trung b×nh vô 1 lµ 17

tÊn/ha/vô

+ Trung b×nh vô 2 lµ 14 – 15 tÊn/ha/vô

55

- DÞch bÖnh vµ c¸ch phßng chèng: theo pháng vÊn th× tõ khi nu«i 2005 ®Õn nay t«m ch­a bao giê bÞ m¾c bÖnh. Ph­¬ng ch©m cña c«ng ty lµ phßng bÖnh chø

kh«ng ph¶i ch÷a bÖnh.

S¬ ®å cÊp tho¸t n­íc khu nu«i t«m

B¬m ®éng lùc

Ao nu«i

M­¬ng cÊp n­íc

Ao tr÷ n­íc biÓn

Bïn

B¬m ®éng lùc

N­íc th¶i

Kªnh tiªu

Ao chøa vµ xö lý bïn

Ao chøa vµ xö lý n­íc th¶i

N­íc biÓn

N­íc th¶i sau thu ho¹ch

H×nh 2.4: Quy tr×nh cÊp tho¸t n­íc khu nu«i t«m th©m canh – C«ng ty CP Th¸i Lan

 Nu«i t«m qu¶ng canh c¶i tiÕn thuéc th«n T­êng V©n, x· TriÖu An,

- Nh©n c«ng vµ thu nhËp: hiÖn nay tæng sè c¸n bé c«ng nh©n cña khu nu«i t«m lµ 85 ng­êi (bao gåm c¶ c¸n bé v¨n phßng). C«ng nh©n lµm viÖc theo luËt lao ®éng cña n­íc CHXNCH ViÖt Nam. NÕu c«ng nh©n lµm thªm ngoµi giê th× møc thu nhËp b×nh qu©n kho¶ng tõ 1.100.000 ® ®Õn 1.200.000 ®/th¸ng.

huyÖn TriÖu Phong

DiÖn tÝch nu«i t«m n­íc mÆn, lî toµn tØnh Qu¶ng TrÞ n¨m 2006 kho¶ng 780,2 ha, trong ®ã h×nh thøc nu«i qu¶ng canh c¶i tiÕn vÉn chiÕm diÖn tÝch lín thø nh× (sau b¸n th©m canh). HÇu hÕt c¸c hé d©n sö dông ruéng nhiÔm mÆn ®Ó nu«i t«m theo ph­¬ng thøc nµy. Tuy nhiªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y do dÞch bÖnh, xö lý nguån n­íc ch­a tèt nªn mét sè n¬i ng­êi d©n ®· mÊt tr¾ng h¬n 100 ha nu«i (trªn ph¹m vi toµn tØnh). Sau ®©y chóng t«i m« t¶ chi tiÕt chuyÕn kh¶o s¸t khu nu«i t«m víi trªn 100 hé nu«i t¹i th«n Tr­êng V©n, x· TriÖu An, huyÖn TriÖu Phong, lµ n¬i ®iÓn h×nh cho h×nh thøc nu«i QCCT thÊt b¹i.

- H×nh thøc nu«i: qu¶ng canh c¶i tiÕn

- VÞ trÝ khu nu«i: ruéng nhiÔm mÆn, gÇn s«ng Th¹ch H·n, thuéc th«n T­êng

V©n, x· TriÖu An, huyÖn TriÖu Phong, tØnh Qu¶ng TrÞ.

56

- §Æc ®iÓm khu nu«i:

+ Khu nu«i cã tæng céng diÖn tÝch 55,2 ha víi kho¶ng 100 hé nu«i (mçi hé

trung b×nh 1 ao). DiÖn tÝch mçi ao trung b×nh xÊp xØ 0,5 ha.

+ N¨m 2006 diÖn tÝch toµn khu nu«i lµ 66 ha, nh­ng do dÞch bÖnh, thua lç nªn bµ con ®· bá ao kh«ng tiÕp tôc nu«i. Khu nu«i hiÖn t¹i lÊy n­íc lî trùc tiÕp tõ s«ng Th¹ch H·n qua kªnh cÊp (tËn dông tõ kªnh cÊp n­íc t­íi cho n«ng nghiÖp c¸ch Cöa ViÖt kho¶ng 3 km), cã mét kªnh tho¸t n­íc chÝnh ®æ ra s«ng Th¹ch H·n phÝa h¹ l­u. N­íc th¶i tõ c¸c ao nu«i kh«ng ®­îc qua xö lý tr­íc khi th¶i ra kªnh tiªu vµ ®æ ra s«ng. Khu nu«i kh«ng ®­îc c¸ch ly b»ng hÖ thèng khö trïng.

- §èi t­îng nu«i: t«m só, tªn khoa häc lµ Penaeus monodon.

- Gièng: nguån cung cÊp gièng cho khu nu«i t«m x· TriÖu An tõ §µ N½ng

(kho¶ng 70%), cßn l¹i lµ tõ HuÕ, Qu¶ng TrÞ.

MËt ®é th¶: 5 con/m2, lo¹i PL15

- §Æc ®iÓm ao nu«i: ao nu«i cã diÖn tÝch kho¶ng 0,5 ha, ®é s©u tõ bê ®Õn ®¸y ao lµ 1,60 m. §é s©u mùc n­íc duy tr× ë møc 1,00 ®Õn 1,20 m, bê ao tho¶i. §¸y ao kh«ng cã líp ny l«ng chèng thÊm. Cã l­íi c­íc cao kho¶ng 0,6 m ®­îc dïng v©y quanh c¸c ¸o nu«i ®Ó chèng sù x©m nhËp cña cua vµ c¸c lo¹i vËt chñ trung gian. Tuy nhiªn qua kh¶o s¸t thùc ®Þa thÊy chÊt l­îng kÐm bÞ h­ háng nhiÒu, mét sè ao kh«ng sö dông. PhÝa bªn trªn c¸c ao nu«i kh«ng cã ph­¬ng tiÖn chèng chim.

- Thêi vô nu«i: T¹i vïng nµy cã h¬n 50% nu«i t«m hai vô, cßn l¹i c¸c hé gia

®×nh kh¸c mét n¨m chØ nu«i 1 vô. Thêi vô nu«i nh­ sau:

+ Thêi gian th¶ gièng vô 1: ®Çu th¸ng III ®Õn gi÷a th¸ng III

+ Thêi gian thu ho¹ch vô 1: ®Çu th¸ng VII

+ Thêi gian th¶ gièng vô 2: ®Çu th¸ng VII ®Õn gi÷a th¸ng VII

+ Thêi gian thu ho¹ch vô 2: ®Çu th¸ng X ®Õn gi÷a th¸ng X

- Quy tr×nh xö lý sinh ho¸ ao nu«i:

+ N­íc ®­îc lÊy b»ng c¸c cèng vµ m¸y b¬m nhá tõ kªnh cÊp n­íc vµo c¸c ao

nu«i. C¸c ao ®­îc tiÕn hµnh xö lý tr­íc khi sö dông.

57

+ Qu¸ tr×nh lµm mµu n­íc (hay t¹o t¶o) ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸ch cho 5 kg ph©n l¸ + 3 kg NPK + 2 kg ®¹m trén råi ñ 01 ngµy sau ®ã th¶ vµo ao (0,5 ha). ChØ mét ngµy sau khi th¶ n­íc ®· lªn mµu tèt. Mét sè hé nu«i dïng ph©n chuång ñ, råi th¶ xuèng ao ®Ó g©y mµu. §Ó ®iÓu chØnh møc ®é ph¸t triÓn cña t¶o, chèng hiÖn t­îng phó d­ìng lµm chÕt t«m, c¸c hé chØ dùa vµo nh÷ng kinh nghiÖm, quan s¸t

b»ng m¾t th­êng.

+ §Ó ®iÒu chØnh l­îng DO, c¸c hé nu«i còng dïng qu¹t n­íc (guång xôc khÝ). C¸c hé nu«i còng theo dâi ®é pH vµ nång ®é mÆn b»ng c¸c dông cô kiÓm tra nh­ng rÊt Ýt hé cã bé kiÓm tra nång ®é oxy hoµ tan.

+ Sau khi thu ho¹ch, n­íc ®­îc b¬m ra kªnh tiªu. Ao ®­îc n¹o vÐt vµ lµm s¹ch b»ng v«i bét, tuy nhiªn theo ®iÒu tra, bïn vÉn kh«ng ®­îc xö lý mét c¸ch triÖt ®Ó.

- Quy tr×nh thay n­íc ao nu«i: do t«m só thÝch hîp víi ®é mÆn tõ 1,5 – 2,0 %, n­íc ®­îc lÊy trùc tiÕp tõ s«ng Th¹ch H·n. Do nång ®é mÆn dao ®éng lín nªn ¶nh h­ëng xÊu ®Õn sù ph¸t triÓn cña t«m.

H×nh 2.5: LÊy n­íc vµo ao nu«i khu NTTS th«n T­êng V©n, x· TriÖu An, huyÖn TriÖu Phong + Trung b×nh cø kho¶ng 2 ®Õn

3 ngµy th× mçi hé d©n l¹i thªm n­íc vµo ao b»ng mét m¸y b¬m 15 m· lùc, ch¹y trong kho¶ng 1 tiÕng. Sau th¸ng thø nhÊt th× trung b×nh mçi th¸ng ao l¹i ®­îc thay n­íc 1 lÇn, mçi lÇn tõ 50% - 60% l­îng n­íc trong ao. Sau khi x¶, d©n cho chÊt Sabodin (cña c«ng ty CP b¸n) vµo ao. ChÊt nµy cã t¸c dông diÖt t¹p, c¸ môn vµ t¨ng kh¶ n¨ng t¹o vá t«m. C¸ môn chÕt l¹i lµm thøc ¨n cho t«m. Nguyªn nh©n chÝnh ®Ó quyÕt ®Þnh thay n­íc trong ao lµ: thÊy hiÖn t­îng t«m bÞ ph¸t s¸ng, hoÆc ®é mÆn cña n­íc cao qu¸ ng­ìng ph¸t triÓn cña t«m vµ còng cã thÓ do hå bÞ bÈn, ®é ®ôc cao.

- Thøc ¨n vµ quy tr×nh cho ¨n:

+ Thøc ¨n cho t«m ®­îc cung cÊp bëi c¸c h·ng CP, Con Cß, S«ng Gianh, v.v. Tuy gi¸ thøc ¨n cña CP cã cao h¬n nh­ng t«m t¨ng tr­ëng tèt nªn ng­êi d©n vÉn sö dông thøc ¨n cña CP lµ chÝnh.

+ Thêi gian cho ¨n: trung b×nh 4 lÇn/ngµy vµo 6h, 11h, 17h vµ 22h hµng ngµy. Trong mçi hå ®Òu cã ®Æt 4 vã kiÓm tra thøc ¨n, tõ ®ã cã thÓ ®iÒu chØnh l­îng cho ¨n.

- N¨ng suÊt: 2 vô nu«i ®­îc tiÕn hµnh nh­ nhau, do ®ã n¨ng suÊt trung b×nh

®¹t 1 tÊn/ha/vô.

58

- DÞch bÖnh vµ c¸ch phßng chèng: theo pháng vÊn th× nh÷ng n¨m gÇn ®©y

liªn tôc x¶y ra dÞch bÖnh. §Æc biÖt lµ bÖnh ®èm tr¾ng vµ bÖnh th©n ®á g©y thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ rÊt lín cho c¸c hé nu«i, n¨m 2006 t«m chÕt ®Õn 85%. §Ó kh¾c phôc c¸c c«ng ty b¸n thøc ¨n nh­ CP, Con Cß, S«ng Ranh tr­íc mçi vô nu«i ®Òu tæ chøc c¸c líp tËp huÊn cho c¸c hé nu«i t«m vÒ c¸ch thøc nu«i, thuèc chèng bÖnh tËt.

- Nh©n c«ng: b×nh qu©n, cø 1 hé nu«i 1 hå. Sè ng­êi trong gia ®×nh tham gia

ho¹t ®éng nu«i t«m th­êng lµ 2 ng­êi/hé.

L­íi läc

Kªnh dÉn

M­¬ng dÉn n­íc

Kªnh tiªu

Ao nu«i

N­íc s«ng Th¹ch H·n

B¬m ®éng lùc

H×nh 2.6: Quy tr×nh cÊp tho¸t n­íc khu nu«i t«m qu¶ng canh c¶i tiÕn x· TriÖu An - huyÖn TriÖu Phong

S¬ ®å cÊp tho¸t n­íc cho c¬ së nu«i t«m:

2.1.8. H×nh thøc tæ chøc vµ qu¶n lý ho¹t ®éng nu«i thuû s¶n n­íc lî trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ

- CÊu tróc tæ chøc: Ngoµi c«ng ty CP lµ c¬ së nu«i t«m cña Th¸i Lan, hiÖn nay, trªn ®Þa bµn tØnh chØ cã h×nh thøc nu«i t«m tæ céng ®ång. §©y lµ tæ chøc, trong ®ã c¸c hé tËp hîp h×nh thµnh nªn tæ céng ®ång. Bªn c¹nh sù hç trî cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn, c¸c thµnh viªn cã thÓ phèi hîp, gióp nhau trong qu¸ tr×nh nu«i.

- C¸c thñ tôc:

+ HiÖn nay, viÖc ®Çu t­ nu«i trång thuû s¶n cña c¸c hé d©n c­ kh«ng bÞ rµng buéc bëi c¸c giÊy phÐp. Mét thñ tôc ban ®Çu mµ ng­êi d©n ph¶i thùc hiÖn lµ lµm ®¬n xin sö dông hoÆc chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt trong khu vùc quy ho¹ch nu«i cña Nhµ n­íc. Khi ®­îc sù x¸c nhËn cña x·, huyÖn th× míi ®­îc phÐp tiÕn hµnh.

59

+ Riªng C«ng ty CP – Th¸i Lan: do tiÕp nhËn c¬ së vËt chÊt tõ c«ng ty C«ng nghÖ ViÖt Mü (ATI) nªn chØ xin cÊp giÊy phÐp kinh doanh cña Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, giÊy phÐp cho më chi nh¸nh cña c«ng ty t¹i Qu¶ng TrÞ do UBND tØnh cÊp.

- C¸ch thøc qu¶n lý, gi¸m s¸t tõ cÊp tØnh ®Õn ®Þa ph­¬ng: ViÖc nu«i thuû s¶n cña c¸c hé d©n c­ kh«ng chÞu bÊt kú mét sù qu¶n lý nµo. Chøc n¨ng cña c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn:

+ CÊp tØnh: ®­a ra quy ho¹ch vïng nu«i t«m, ®Çu t­ s¬ së h¹ tÇng ban ®Çu,

h­íng dÉn kü thuËt nu«i vµ kiÓm tra dÞch bÖnh.

+ CÊp huyÖn: t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi d©n vay vèn nu«i t«m (lµm viÖc víi ng©n hµng chÝnh s¸ch), th­êng xuyªn thèng kª c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nu«i, cã sù hç trî cho c¸c hé nu«i.

+ CÊp x·: liªn hÖ víi trung t©m khuyÕn ng­ tØnh trong viÖc tËp huÊn cho ng­êi d©n vÒ kü thuËt tr­íc khi tiÕn hµnh nu«i, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi d©n vay vèn.

- Nguån vèn vµ h×nh thøc vay vèn:

+ Nguån vèn: vèn tù cã cña ng­êi d©n hoÆc c¬ së kinh doanh; vèn vay tõ c¸c

ng©n hµng (chÝnh s¸ch, n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, ...).

+ H×nh thøc vay vèn: Tr­íc tiªn, ng­êi nu«i ph¶i viÕt ®Ò ¸n s¶n xuÊt. Sau khi ®­îc sù th«ng qua cña UBND x·, phßng kinh tÕ huyÖn hoÆc thÞ, c¸c hé nu«i trùc tiÕp ®Õn c¸c ng©n hµng vay vèn. Vèn ®­îc vay theo h×nh thøc tr¶ gãp hoÆc tr¶ sau.

2.1.9. §¸nh gi¸ chung hiÖn tr¹ng nu«i trång thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ

Trong n¨m 2006, t×nh h×nh nu«i trång thuû s¶n trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ

cã sù chuyÓn biÕn t­¬ng ®èi m¹nh mÏ.

DiÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n n¨m 2006 ®¹t 2380,4 ha t¨ng 6,07% (tøc lµ 144,6 ha) so víi n¨m 2005. Trong ®ã, diÖn tÝch n­íc ngät lµ 1600,2 ha, chiÕm 67,2%; t¨ng 221,5 ha so víi n¨m 2005, vµ chñ yÕu diÖn tÝch lµ nu«i c¸. DiÖn tÝch nu«i n­íc mÆn, lî lµ 780,2 ha chiÕm 32,8%, chñ yÕu lµ diÖn tÝch nu«i t«m (737,3 ha), gi¶m 65,7 ha so víi n¨m 2005. So víi diÖn tÝch quy ho¹ch ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n Qu¶ng TrÞ ®Õn n¨m 2010, hiÖn nay, diÖn tÝch NTTS ®· chiÕm 14,8% diÖn tÝch tiÒm n¨ng cña toµn tØnh.

HiÖn nay, trªn ®Þa bµn tØnh ®· cã 136 hé nu«i c¸ lång. Ph­¬ng thøc nu«i c¸ lång ®· cã tõ l©u nh­ng hiÖu qu¶ mang l¹i kh«ng cao, v× vËy bµ con n«ng d©n Ýt ®Çu t­ vµo lÜnh vùc nu«i trång nµy.

60

S¶n l­îng ®¹t ®­îc trong ngµnh NTTS t¹i tØnh Qu¶ng TrÞ n¨m 2006 (3.694,7 tÊn) v­ît 257,7 tÊn so víi n¨m 2005 (3.437,0 tÊn). HiÖn nay, s¶n l­îng thuû s¶n ®· ®¹t ®­îc h¬n 35% s¶n l­îng quy ho¹ch ®Õn n¨m 2010 cña UBND tØnh vÒ NTTS.

§èi t­îng nu«i chñ yÕu vÉn lµ c¸c ®èi t­îng nu«i truyÒn thèng, c¸c gièng loµi míi ch­a ®­îc ph¸t triÓn. Víi c¸c loµi c¸ truyÒn thèng n­íc ngät, ®· cã sù chñ ®éng cung cÊp con gièng cho nhu cÇu s¶n xuÊt. Nu«i n­íc lî chñ yÕu lµ nu«i t«m só nh­ng mét l­îng con gièng vÉn ph¶i nhËp tõ c¸c tØnh l©n cËn. T×nh h×nh c¸c dÞch vô kh¸c nh­ ho¸ chÊt, thuèc phßng trõ dÞch bÖnh, khuyÕn ng­ c¬ b¶n ®· ®¸p øng ®­îc yªu cÇu vÒ l­îng, nh­ng thiÕu sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ ®· cã sù ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn trong NTTS, gãp phÇn n©ng cao thu nhËp cña ng­êi lao ®éng. Theo Niªn gi¸m thèng kª tØnh Qu¶ng TrÞ, n¨m 2006, NTTS ®¹t 145.864 triÖu ®ång, chiÕm gÇn 3,6% tæng thu nhËp cña toµn tØnh. Ngoµi lîi Ých kinh tÕ mang l¹i, ho¹t ®éng nµy ®· t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho mét l­îng lín lao ®éng, n©ng cao ®êi sèng cho ng­êi d©n, víi 13.232 ng­êi tham gia nu«i trång thuû s¶n, trong ®ã cã 10.827 ng­êi lÊy nu«i trång thuû s¶n lµ nghÒ lao ®éng chÝnh.

Víi c¸c thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc vµ c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña tØnh vÒ nguån lao ®éng, tiÒm n¨ng diÖn tÝch, c¸c chñ tr­¬ng khuyÕn khÝch ph¸t triÓn NTTS cña chÝnh quyÒn c¸c cÊp, ngµnh thuû s¶n cña Qu¶ng TrÞ hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn phï hîp víi tiÒm n¨ng. §Æc biÖt, kh¶ n¨ng ®Þnh h­íng ph¸t triÓn nu«i t«m só trªn c¸c lo¹i h×nh ruéng n«ng nghiÖp nhiÔm mÆn ®­îc chuyÓn ®æi vµ h×nh thµnh c¸c vïng nu«i trång n­íc ngät tËp trung.

Bªn c¹nh ®ã, mét vÊn ®Ò khã kh¨n cho ng­êi tham gia NTTS lµ viÖc vay vèn. Mét sè ng©n hµng ch­a t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ng­êi d©n ®­îc vay vèn bëi tÝnh rñi ro trong ngµnh nµy ®­a l¹i trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.

S¶n phÈm thuû s¶n sau khi thu ho¹ch, kh«ng qua qu¸ tr×nh chÕ biÕn, ®­îc b¸n cho c¸c th­¬ng nh©n trong vµ ngoµi tØnh. Tr­íc ®©y, trªn ®Þa bµn Qu¶ng TrÞ cã 2 ph©n x­ëng chÕ biÕn thuû s¶n: Cöa Tïng vµ Cöa ViÖt, hiÖn chØ cã ph©n x­ëng Cöa ViÖt cßn ho¹t ®éng, nh­ng t¹i ®©y chØ chÕ biÕn h¶i s¶n. ChÝnh v× vËy, kh«ng n©ng cao ®­îc c¸c gi¸ thµnh c¸c s¶n phÈm khi b¸n ë d¹ng t­¬i. §ã lµ mét h¹n chÕ trong ngµnh NTTS cña tØnh ta.

2.2. quy ho¹ch nu«i trång thuû s¶n TØnh Qu¶ng trÞ ®Õn

2020

2.2.1. C¬ së x©y dùng quy ho¹ch nu«i trång thuû s¶n

61

1. §Þnh h­íng chiÕn l­îc ph¸t triÓn ngµnh nu«i trång thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ ®Õn n¨m 2020

§Þnh h­íng chiÕn l­îc chung: Ph¸t triÓn ngµnh thuû s¶n thµnh ngµnh kinh tÕ m¹nh cña tØnh theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, phï hîp víi xu h­íng ph¸t triÓn cña c¶ n­íc, cña khu vùc vµ quèc tÕ trªn c¬ së khai th¸c mét c¸ch bÒn v÷ng c¸c nguån lùc ph¸t triÓn. Tõng b­íc h×nh thµnh c¸c vïng nguyªn liÖu thuû s¶n tËp trung cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng, c¬ cÊu kinh tÕ c«ng nghiÖp, n«ng th«n, xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, gãp phÇn gi÷ g×n, b¶o vÖ quèc phßng, an ninh trªn biÓn.

§Þnh h­íng cô thÓ: Ph¸t triÓn m¹nh nu«i trång thuû s¶n (NTTS) c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. H×nh thµnh c¸c vïng nu«i thuû s¶n hµng ho¸ tËp trung víi c¸c qui tr×nh nu«i tiªn tiÕn.

§æi míi vµ ph¸t triÓn hÖ thèng chÕ biÕn, th­¬ng m¹i thuû s¶n cã tÝnh c¹nh

tranh vµ hiÖu qu¶ phï hîp víi c¸c yªu cÇu cña thÞ tr­êng néi ®Þa vµ xuÊt khÈu.

Hoµn thiÖn c¬ së h¹ tÇng vµ dÞch vô cho ngµnh thuû s¶n ®¶m b¶o phôc vô tèt nhu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu vÖ sinh, an toµn m«i tr­êng sinh th¸i cña ViÖt Nam còng nh­ quèc tÕ.

2. TiÒm n¨ng diÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n

Qu¶ng TrÞ cã 75 km bê biÓn, cã hai cöa s«ng quan träng lµ Cöa ViÖt vµ Cöa Tïng, ngoµi kh¬i cã ®¶o Cån Cá h×nh thµnh mét ng­ tr­êng réng lín (vïng l·nh h¶i kho¶ng 8400 km2) lµ tiÒm n¨ng lín ®Ó ph¸t triÓn ngµnh khai th¸c thñy s¶n. HiÖn nay cßn thiÕu nh÷ng nghiªn cøu s©u vÒ nguån tµi nguyªn nµy. MÆc dï vËy, theo ®¸nh gi¸ cña FAO tr÷ l­îng h¶i s¶n cña vïng biÓn Qu¶ng TrÞ ­íc kho¶ng 60.000 tÊn. S¶n l­îng khai th¸c n¨m 2003 ®¹t 15,5 ngh×n tÊn gÊp ®«i so víi n¨m 1995. Ngoµi ra, biÓn Qu¶ng TrÞ cã nhiÒu lo¹i h¶i s¶n cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu nh­ t«m hïm, mùc nang, cua, h¶i s©m...

B¶ng 2.16: DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt, n­íc ®­îc sö dông nu«i t«m n­íc mÆn, lî (ha)

DiÖn tÝch hiÖn t¹i

STT

C¸c lo¹i h×nh mÆt n­íc

Tæng

TiÒm n¨ng VÜnh Linh

Gio Linh

TriÖu Phong

H¶i L¨ng

1 MÆt n­íc biÓn, eo vÞnh 2 §Êt c¸t ven biÓn 3 B·i triÒu, ven s«ng 4 Ruéng mÆn 5 §ång muèi Tæng céng

570 3250 620 1881 40 6361

0 32 71 5 5

5 95 138 10 248

70 70

TX §«ng Hµ 0 2 16 0 18

0 76 160 312 15 563

1 31 87 0 119

62

Nguån: Së thuû s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ

Qu¶ng TrÞ cßn cã diÖn tÝch ao hå, mÆt n­íc cã kh¶ n¨ng nu«i trång thñy s¶n 1400 ha vµ diÖn tÝch ®Êt nhiÔm mÆn, ngËp mÆn phÌn mÆn cã kh¶ n¨ng khai th¸c ®Ó nu«i trång thñy s¶n xuÊt khÈu 2800 ha.

TiÒm n¨ng diÖn tÝch nu«i mÆn, lî ë Qu¶ng TrÞ, so víi c¸c tØnh kh¸c ë khu vùc B¾c Trung Bé, lµ kh«ng lín. DiÖn tÝch cã kh¶ n¨ng cho ph¸t triÓn nu«i mÆn, lî cña Qu¶ng TrÞ bao gåm c¸c lo¹i: mÆt n­íc biÓn eo, vÞnh (570 ha), ®Êt c¸t ven biÓn (3250 ha), ®Êt b·i triÒu, mÆt n­íc hoang ho¸ ven s«ng (620 ha), ruéng nhiÔm mÆn (1881 ha) vµ diÖn tÝch ®ång muèi (40 ha). DiÖn tÝch cã kh¶ n¨ng NTTS mÆn, lî ph©n theo ®Þa ph­¬ng nh­ sau: tËp trung nhiÒu nhÊt ë huyÖn H¶i L¨ng (2500 ha) chiÕm 39%, VÜnh Linh (1420 ha) chiÕm 22%, Gio Linh (980 ha) chiÕm 15%, TriÖu Phong (1290 ha) chiÕm 20%, vµ Ýt nhÊt lµ thÞ x· §«ng Hµ (171 ha) chiÕm 3%.

Ph©n bè c¸c lo¹i h×nh mÆt ®Êt, n­íc tiÒm n¨ng dµnh cho nu«i trång thñy s¶n n­íc mÆn, lî ®· ®­îc x©y dùng bëi Trung T©m ViÔn Th¸m, Tæng côc §Þa ChÝnh n¨m 2002 phôc vô nhiÖm vô “Nghiªn cøu c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý m«i tr­êng phôc vô s¶n suÊt thñy s¶n bÒn v÷ng”, thuéc b¸o c¸o “ §¸nh gi¸ m«i tr­êng trong NTTS ven biÓn ViÖt Nam vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý”.

Víi sù ph©n bè diÖn tÝch tiÒm n¨ng nh­ trªn, NTTS n­íc lî gÆp chñ yÕu ë 5 huyÖn ven biÓn lµ H¶i L¨ng, VÜnh Linh, Gio Linh, TriÖu Phong vµ thÞ x· §«ng Hµ. Tæng diÖn tÝch tiÒm n¨ng mÆt n­íc nu«i t«m n­íc mÆn, lî trong toµn tØnh lµ 6361 ha, trong ®ã cã kho¶ng 570 ha nu«i trong eo vÞnh, mÆt n­íc biÓn; 3250 ha ®Êt c¸t ven biÓn; 620 ha b·i triÒu ven s«ng; 1881 ha ruéng mÆn; 40 ha ®ång muèi. Tuy nhiªn nÕu ph¸t triÓn nãng sÏ g©y ra c¸c vÊn ®Ò m«i tr­êng vµ x· héi nªn cÇn ph¶i x©y dùng quy ho¹ch theo ®Þnh h­íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Môc sau sÏ m« t¶ mét sè v¨n b¶n ph¸p lý liªn quan ®Õn quy ho¹ch ph¸t triÓn NTTS n­íc mÆn, lî nh»m phôc vô môc tiªu nµy.

3. V¨n b¶n ph¸p lý vÒ qu¶n lý m«i tr­êng vïng nu«i thuû sản tËp trung

3.1. Qui chÕ qu¶n lý m«i tr­êng vïng nu«i t«m tËp trung

§iÒu 5. X©y dùng ao ®Çm nu«i t«m ph¶i tho¶ m·n c¸c yªu cÇu sau:

1. §Þa ®iÓm x©y dùng: Tr¸nh nguån chÊt th¶i c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t cña khu vùc ®«ng d©n c­ (n¬i cã d­ l­îng c¸c ho¸ chÊt vµ chÊt h÷u c¬ v­ît qu¸ møc cho phÐp);

63

2. Nguån n­íc nu«i t«m ph¶i b¶o ®¶m c¸c chØ tiªu theo Th«ng t­ cña Bé Thuû s¶n sè 01/2000/TT-BTS ngµy 28/4/2000 söa ®æi bæ sung Th«ng t­ sè 04/TS- TT ngµy 30/8/1990 (Phô lôc 1, b¶ng 1a vÒ gi¸ trÞ giíi h¹n cho phÐp nång ®é c¸c chÊt

« nhiÔm trong n­íc biÓn, vïng nu«i thuû s¶n ven bê); ChÊt ®Êt phï hîp víi yªu cÇu cña ao nu«i t«m;

3. B¶o ®¶m ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së h¹ tÇng: ®iÖn, ®­êng giao th«ng, c¸c hÖ thèng

cÊp tho¸t n­íc, xö lý n­íc; khu vùc chøa bïn cña ao nu«i do n¹o vÐt c¶i t¹o.

4. DiÖn tÝch ao l¾ng, ao xö lý n­íc th¶i cã tû lÖ diÖn tÝch phï hîp víi ao nu«i.

3.2. Qui chÕ qu¶n lý vïng nu«i t«m an toµn

§iÒu 4. Qu¶n lý quy ho¹ch vïng nu«i t«m an toµn

1. ViÖc ph¸t triÓn vïng nu«i t«m an toµn chØ ®­îc thùc hiÖn trong ph¹m vi ®Êt nu«i trång thñy s¶n ®· ®­îc quy ho¹ch dµnh cho nu«i t«m vµ ®· ®­îc cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt.

2. Quy ho¹ch chi tiÕt vïng nu«i t«m an toµn ph¶i ®¶m b¶o ®ñ hÖ thèng cÊp, tho¸t n­íc ®¸p øng yªu cÇu kü thuËt, tr¸nh l©y nhiÔm bÖnh gi÷a c¸c ao trong vïng nu«i hoÆc tõ vïng nµy sang vïng kh¸c, ®¶m b¶o cã c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi ®¸p øng yªu cÇu nu«i t«m an toµn.

§iÒu 5. Qu¶n lý m«i tr­êng vïng nu«i t«m an toµn

ViÖc qu¶n lý m«i tr­êng vïng nu«i t«m an toµn ®èi víi h×nh thøc nu«i th©m canh vµ b¸n th©m canh ®­îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh t¹i Quy chÕ Qu¶n lý m«i tr­êng vïng nu«i t«m tËp trung (ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 04/2002/Q§-BTS ngµy 24 th¸ng 01 n¨m 2002 cña Bé tr­ëng Bé Thñy s¶n); viÖc qu¶n lý m«i tr­êng ®èi víi vïng nu«i t«m theo h×nh thøc qu¶ng canh c¶i tiÕn vµ qu¶ng canh thùc hiÖn theo quy ®Þnh LuËt B¶o vÖ m«i tr­êng n¨m 2005 vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh.

§iÒu 6. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Ban Qu¶n lý vïng nu«i t«m

1. §Ó ®¶m b¶o nu«i t«m an toµn, ®Þa ph­¬ng cã vïng nu«i t«m trong ®ã cã tõ 02 (hai) c¬ së nu«i t«m trë lªn muèn ®¨ng ký vïng nu«i t«m an toµn ph¶i thµnh lËp Ban Qu¶n lý vïng nu«i t«m.

2. Ban Qu¶n lý lµ ®¹i diÖn cña c¸c c¬ së nu«i t«m tham gia thµnh lËp Ban Qu¶n lý vµ cã nhiÖm vô thèng nhÊt qu¶n lý trong vïng nu«i t«m vÒ viÖc ¸p dông GAP hoÆc CoC theo quy ®Þnh vÒ GAP vµ CoC cña Bé Thñy s¶n (ban hµnh theo tõng thêi gian phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ, yªu cÇu cña thÞ tr­êng vµ thùc tiÔn s¶n xuÊt) vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cã liªn quan.

3. Ban Qu¶n lý ®­îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh t¹i §iÒu lÖ Tæ chøc

vµ Ho¹t ®éng cña Ban Qu¶n lý vïng nu«i t«m.

64

§iÒu 7. Qu¶n lý c¬ së nu«i t«m an toµn

1. Chñ c¬ së nu«i t«m ph¶i ®¨ng ký kinh doanh nu«i t«m theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 12 NghÞ ®Þnh sè 59/2005/N§-CP ngµy 04 th¸ng V n¨m 2005 cña ChÝnh phñ vÒ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, kinh doanh mét sè ngµnh nghÒ thñy s¶n.

2. Chñ c¬ së nu«i t«m ph¶i ®¶m b¶o cho c¬ së cã ®ñ®iÒu kiÖn vÒ vÖ sinh thó y theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 7 NghÞ ®Þnh sè 33/2005/N§-CP ngµy 15 th¸ng III n¨m 2005 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt thi hµnh t¹i Ph¸p lÖnh Thó y.

3. Chñ c¬ së nu«i t«m ®· ®¨ng ký c¬ së nu«i t«m an toµn ph¶i ¸p dông GAP hoÆc CoC theo quy ®Þnh cña Bé Thñy s¶n vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cã liªn quan. Trong tr­êng hîp cïng mét chØ tiªu nh­ng GAP hoÆc CoC cã quy ®Þnh kh¸c víi quy ®Þnh cña tiªu chuÈn ngµnh tr­íc ®©y hoÆc quy chuÈn kü thuËt cña ngµnh th× ¸p dông theo quy ®Þnh cña GAP hoÆc CoC.

4. Chñ c¬ së nu«i t«m tham gia thµnh lËp Ban Qu¶n lý ph¶i chÞu sù chØ ®¹o cña Ban Qu¶n lý vÒ néi dung vµ ph­¬ng ph¸p ¸p dông GAP hoÆc CoC trong vïng nu«i t«m.

3.3. Tiªu chuÈn ngµnh 2001: Qui tr×nh c«ng nghÖ nu«i th©m canh t«m só

 Yªu cÇu kü thuËt ®èi víi ao nu«i t«m

H×nh d¹ng ao: Vu«ng, hoÆc ch÷ nhËt cã tû lÖ dµi/réng kh«ng lín h¬n 1,5/1,0.

DiÖn tÝch ao: Tõ 0,5 ®Õn 1,0 ha.

§¸y ao: B»ng ph½ng, ®Çm nÐn chÆt; ®é dèc vÒ phÝa cèng tiªu tõ 0,5 - 0,8 %.

Bê ao: Yªu cÇu kh«ng rß rØ, kh«ng s¹t lë; Cao h¬n møc n­íc lín nhÊt trong

ao 0,5 m.; MÆt réng: Tõ 2,0 ®Õn 2,5 m.; HÖ sè m¸i: Tõ 1,0/1,0 ®Õn 1,0/1,5.

Cèng: Sè l­îng cèng: 2 cèng (1 cèng cÊp vµ 1 cèng tiªu ®Æt ë 2 bê ®èi diÖn).; KhÈu ®é cèng: Tõ 0,3 ®Õn 0,6 m; VËt liÖu lµm cèng: Xi m¨ng, composite, nhùa PPC; Cao tr×nh ®¸y cèng cao h¬n ®¸y ao 0,8 - 1,0 m.; Cao tr×nh ®¸y cèng tiªu: ThÊp h¬n ®¸y ao 0,2 - 0,3 m.

§é s©u n­íc ao nu«i: Tõ 1,5 ®Õn 2,0 m.

M­¬ng : Cã m­¬ng cÊp vµ m­¬ng tiªu n­íc riªng biÖt cho ao nu«i.

 Yªu cÇu ®èi víi ao xö lý

Ao l¾ng läc xö lý n­íc cÊp: Cã tû lÖ tõ 20 ®Õn 25 % tæng diÖn tÝch ao nu«i.

Ao xö lý n­íc th¶i: Cã tû lÖ tõ 10 ®Õn 15 % tæng diÖn tÝch ao nu«i.

 Bæ sung n­íc cho ao nu«i

65

Vµo nh÷ng ngµy n¾ng nãng, nhiÖt ®é vµ ®é mÆn n­íc t¨ng cao ph¶i kÞp thêi

bæ sung n­íc míi ®· qua xö lý ®Ó æn ®Þnh nhiÖt ®é vµ ®é mÆn cho ao nu«i t«m. L­îng n­íc míi bæ sung mçi lÇn kho¶ng 10 - 15 % khèi l­îng n­íc ao.

 Thay n­íc cho ao nu«i

Khi n­íc ao nu«i bÞ nhiÔm bÈn hoÆc t«m bÞ bÖnh hoÆc t«m khã lét x¸c ph¶i tiÕn hµnh rót bít líp n­íc ®¸y ao kho¶ng 10 - 15 % khèi l­îng n­íc ao, ®Ó thay b»ng nguån n­íc míi ®· qua xö lý cho ao. Khi n­íc ao cã ®é mÆn v­ît qu¸ 30 ‰ ph¶i bæ sung nguån n­íc ngät ®Ó gi¶m ®é mÆn xuèng d­íi 30 ‰.

3.4. C¸c nguyªn t¾c quèc tÕ vÒ nu«i t«m cã tr¸ch nhiÖm

Nguyªn t¾c 1: §Æt tr¹i nu«i t«m theo quy ho¹ch quèc gia vµ khu«n khæ ph¸p luËt t¹i nh÷ng ®Þa ®iÓm phï hîp vÒ mÆt m«i tr­êng, sö dông tµi nguyªn ®Êt vµ n­íc hiÖu qu¶ vµ theo c¸ch thøc b¶o tån ®­îc ®a d¹ng sinh häc, n¬i c­ tró vµ c¸c chøc n¨ng cña hÖ sinh th¸i nh¹y c¶m vÒ mÆt sinh häc víi ý thøc r»ng nh÷ng ho¹t ®éng sö dông ®Êt ®ai, con ng­êi vµ loµi kh¸c còng dùa vµo cïng hÖ sinh th¸i nµy.

Nguyªn t¾c 2: ThiÕt kÕ vµ x©y dùng ®Çm nu«i t«m theo c¸ch thøc gi¶m thiÓu

¶nh h­ëng xÊu ®èi víi m«i tr­êng

Nguyªn t¾c 3: Gi¶m thiÓu t¸c ®éng cña n­íc sö dông trong nu«i t«m ®èi víi

nguån n­íc

Nguyªn t¾c 4 ë nh÷ng n¬i cã thÓ, sö dông c¸c nguån t«m bè mÑ vµ t«m gièng s¹ch bÖnh/ hoÆc kh¸ng bÖnh ®· ®­îc chän läc vµ thuÇn ho¸ ®Ó t¨ng c­êng an toµn sinh häc, gi¶m tû lÖ m¾c bÖnh vµ t¨ng n¨ng suÊt ®ång thêi gi¶m ®­îc nhu cÇu vÒ con gièng tù nhiªn

Nguyªn t¾c 8: X©y dùng vµ vËn hµnh c¸c tr¹i nu«i mét c¸ch cã tr¸ch nhiÖm x· héi, cã nghÜa lµ cã lîi cho tr¹i nu«i, céng ®ång ®Þa ph­¬ng vµ quèc gia vµ ®ãng gãp mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµo ph¸t triÓn n«ng th«n, ®Æc biÖt lµ gi¶m nghÌo ë c¸c vïng ven biÓn vµ ®ång thêi kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn m«i tr­êng.

4. Quan ®iÓm qui ho¹ch nu«i trång thñy s¶n n­íc lî vµ n­íc mÆn

66

Ph¸t triÓn m¹nh nu«i trång thuû s¶n n­íc lî vµ mÆn trªn c¬ së hiÖu qu¶ vµ ®¶m b¶o an toµn m«i tr­êng sinh th¸i. TËp trung ph¸t triÓn nu«i th©m canh ë vïng ®Êt nhiÔm mÆn, tõng b­íc ph¸t triÓn nu«i t«m th©m canh trªn vïng ®Êt c¸t vµ nu«i c¸ lång trªn biÓn ®ång thêi ph¸t triÓn nu«i qu¶ng canh c¶i tiÕn vµ nu«i sinh th¸i trong vïng triÒu thÊp. C¸c ®èi t­îng nu«i chÝnh lµ t«m só, t«m he ch©n tr¾ng, t«m r¶o, cua, c¸ giß.

2.2.2. Quy ho¹ch nu«i trång thñy s¶n ®Õn n¨m 2010 vµ 2020

1. Quy ho¹ch ®Õn n¨m 2010

Vïng b·i triÒu ven s«ng: Qu¶ng TrÞ hiÖn cã 620 ha mÆt n­íc lî ë vïng b·i triÒu ven c¸c s«ng thuéc hÖ thèng s«ng BÕn H¶i vµ s«ng Th¹ch H·n. Dù kiÕn sö dông 380 ha vµo môc ®Ých nu«i c¸c ®èi t­îng t«m só vµ cua lµ chñ yÕu (trong ®ã kho¶ng 30% diÖn tÝch ®Ó lµm ®ª bao vµ kªnh m­¬ng).

Vïng ®Êt nhiÔm mÆn: Qu¶ng TrÞ hiÖn cã 1921 ha ®Êt nhiÔm mÆn tiÒm n¨ng cho NTTS. Dù kiÕn sÏ chuyÓn ®æi kho¶ng 1070 ha diÖn tÝch nµy sang nu«i b¸n th©m canh vµ th©m canh theo h×nh thøc c«ng nghiÖp, tËp trung vµo c¸c ®èi t­îng t«m só, cã thÓ kÕt hîp víi nu«i cua vµ t«m r¶o.

Vïng ®Êt c¸t: Qu¶ng TrÞ hiÖn cã 1950 ha diÖn tÝch ®Êt c¸t cã kh¶ n¨ng ph¸t

triÓn NTTS ®­îc ph©n bè ë c¸c huyÖn nh­ sau:

Vïng 1: DiÖn tÝch kho¶ng 250ha s¸t biÓn thuéc th«n VÜnh Th¸i x· VÜnh T­êng, nguån n­íc ngät cã thÓ lÊy tõ ®Çm Thuû Tó c¸ch 2 km vÒ phÝa Nam, c¸ch bê biÓn 150 m.

Vïng 2: Cã 200 ha thuéc x· TriÖu V©n huyÖn TriÖu Phong, n»m s¸t biÓn (rÊt thuËn lîi cho viÖc cÊp n­íc mÆn), vïng nµy cã thÓ lÊy n­íc ngät tõ mét nh¸nh cña s«ng Th¹ch H·n, tuy nhiªn rÊt khã kh¨n; 168 ha thuéc x· TriÖu l¨ng c¸ch nguån n­íc ngät 4-5 km.

B¶ng 2.17: Quy ho¹ch diÖn tÝch NTTS mÆn, lî ®Õn n¨m 2010

STT

§Þa ph­¬ng

1 TX. §«ng Hµ 2 HuyÖn VÜnh Linh 3 HuyÖn Gio Linh 4 HuyÖn TriÖu Phong 5 HuyÖn H¶i L¨ng 6 HuyÖn Cån Cá 7 Toµn tØnh

MÆt biÓn, eo, vÞnh 0 100 0 30 30 200 360

§Êt c¸t ven biÓn 70 0 140 200 0 410

N¨m 2010 B·i triÒu, ven s«ng 10 120 108 162 0 400

Ruéng mÆn 161 370 203 305 0 1039

§ång muèi 0 0 20 20 0 40

Tæng céng 171 560 331 627 200 0 1889

67

Vïng 3: Cã diÖn tÝch 1500 ha thuéc c¸c x· H¶i An, H¶i Ba, H¶i D­¬ng, H¶i QuÕ vµ H¶i Khª huyÖn H¶i L¨ng, trong ®ã ®· giao 172 ha cho c«ng ty c«ng nghÖ ViÖt Mü (ATI) nu«i thuû s¶n. Tõ 2002-2004 ®· x©y dùng kho¶ng 100 ha (70 ha mÆt n­íc) vµ nu«i t«m he ch©n tr¾ng, nh­ng kh«ng hiÖu qu¶, n¨m 2005 cho c«ng ty Cæ phÇn Th¸i Lan thuª l¹i vµ tiÕp tôc nu«i t«m he ch©n tr¾ng, ®· th¶ nu«i 40 ha, n¨ng suÊt ®¹t 11-11,5 tÊn/ha/vô. Trong sè diÖn tÝch ®Êt c¸t cã kh¶ n¨ng nµy, dù kiÕn ®Õn

n¨m 2010 cã thÓ ®­a 410 ha vµo nu«i víi c¸c ®èi t­îng nu«i chÝnh lµ t«m só vµ t«m he ch©n tr¾ng.

2. Qui ho¹ch ®Õn n¨m 2020

Dùa trªn c¸c qui chÕ, qui ®Þnh vÒ vïng nu«i t«m an toµn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng nu«i t«m cña Bé Thñy s¶n (nay thuéc Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n) vµ tiÒm n¨ng, ®Þnh h­íng ph¸t triÓn ngµnh còng nh­ hiÖn tr¹ng c¬ së vËt chÊt phôc vô NTTS cña tØnh, ®· tiÕn hµnh quy ho¹ch diÖn tÝch NTTS ®Õn n¨m 2020. Coi tèc ®é t¨ng tr­ëng vÒ diÖn tÝch NTTS trong t­¬ng lai còng gièng nh­ trong giai ®o¹n võa qua th× viÖc nu«i trång thñy s¶n sÏ g©y ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn m«i tr­êng vïng nu«i t«m, vi ph¹m c¸c qui ®Þnh vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. V× vËy ®Ó ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng nu«i, viÖc x¸c ®Þnh qui ho¹ch ®Õn n¨m 2020 cÇn ph¶i c©n nh¾c c¸c yªu cÇu vÒ m«i tr­êng ®Ó x¸c ®Þnh tèc ®é t¨ng tr­ëng hîp lý. MÆt kh¸c, ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ s¶n phÈm cña ngµnh NTTS, bªn c¹nh viÖc t¨ng diÖn tÝch nu«i trång, viÖc t¨ng n¨ng suÊt, s¶n l­îng thuû s¶n lµ mét nhu cÇu cÊp thiÕt.

B¶ng 2.18: Quy ho¹ch diÖn tÝch NTTS mÆn, lî ®Õn n¨m 2020

KÞch b¶n n¨m 2020

HuyÖn, thÞ x·

H¶i L¨ng VÜnh Linh Gio Linh TriÖu Phong §«ng Hµ Tæng

HiÖn tr¹ng n¨m 2006 30.00 280.30 123.70 283.20 63.00 786.20

Ph­¬ng ¸n 1 1750.00 994.00 686.00 903.00 119.70 4452.70

Ph­¬ng ¸n 2 1500.00 852.00 588.00 774.00 102.60 3816.60

Trong t­¬ng lai, cïng víi viÖc ph¸t triÓn vïng nu«i t«m ë nh÷ng n¬i cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n, c¶i tiÕn ph­¬ng thøc nu«i trång (chuyÓn diÖn tÝch tõ nu«i qu¶ng canh sang th©m canh vµ b¸n th©m canh), ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt, hoµn thiÖn c¬ së h¹ tÇng vïng nu«i t«m sÏ lµ h­íng ®i chÝnh nh»m t¨ng tØ lÖ ®ãng gãp cña ngµnh NTTS vµo tæng thu nhËp cña tØnh. Trong nghiªn cøu nµy, theo Tiªu chuÈn ngµnh vµ Quy ®Þnh vïng nu«i t«m an toµn, s¬ bé ®Ò xuÊt 2 ph­¬ng ¸n ph¸t triÓn vïng nu«i t«m ®Õn n¨m 2020 cã tÝnh ®Õn t¸c ®éng cña vïng nu«i t«m ®Õn m«i tr­êng xung quanh:

 Ph­¬ng ¸n 1: Sö dông 70% diÖn tÝch tiÒm n¨ng (30% cßn l¹i ®­îc dïng dµnh

cho ao xö lý n­íc cÊp (20%) vµ ao xö lý n­íc th¶i (10%))

 Ph­¬ng ¸n 2: Sö dông 60% diÖn tÝch tiÒm n¨ng (40% cßn l¹i ®­îc dïng cho

68

ao xö lý n­íc cÊp (25%) vµ ao xö lý n­íc th¶i (15%)

Dùa vµo c¸c ph­¬ng ¸n nµy, ®· tÝnh to¸n ®­îc diÖn tÝch NTTS cña tØnh

Qu¶ng TrÞ ®Õn n¨m 2020 nh­ b¶ng 2.18.

2.3. HiÖn tr¹ng x©m nhËp mÆn trªn c¸c hÖ thèng s«ng

chÝnh tØnh Qu¶ng TrÞ

2.3.1 T×nh h×nh chung

Quy luËt thñy triÒu dÉn ®Õn hiÖn t­îng n­íc biÓn x©m nhËp qua c¸c cöa s«ng, tiÕn s©u vµo trong ®Êt liÒn vµ kÌm theo ®ã lµ n­íc cã ®é mÆn cao g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp. C¸c thèng kª tr­íc ®©y (NguyÔn V¨n Cung vµ céng sù, 1981) ®· chØ ra r»ng n¨ng suÊt lóa sÏ gi¶m khi ®é mÆn n­íc t­íi néi ®ång t¨ng. VÝ dô khi ®é mÆn lµ 0,5 ‰ th× n¨ng suÊt lóa sÏ chØ cßn 94 %, khi ®é mÆn lµ 1,0 ‰, 2,0 ‰ vµ 5,0 ‰ th× n¨ng suÊt lóa chØ ®¹t t­¬ng øng lµ 88%, 60,1 % vµ 50%. §Æc biÖt khi ®é mÆn t¨ng ®Õn 15 ‰ th× c¶ lóa vµ m¹ ®Òu chÕt. Ngoµi ra ®é mÆn cßn ¶nh h­ëng ®Õn tÝnh chÊt lý ho¸ cña n­íc nh­ träng l­îng riªng, ®é dÉn ®iÖn, ®é truyÒn ©m, ®é hoµ tan c¸c chÊt khÝ vµ nguy c¬ tån vong cña hÖ sinh th¸i n­íc ngät. Do ®ã, viÖc ®¸nh gi¸ x©m nhËp mÆn lµ hÕt søc quan träng, liªn quan mËt thiÕt ®Õn ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ sinh ho¹t .

Qu¶ng TrÞ cã 75 km bê biÓn víi hai cöa s«ng lín lµ Cöa Tïng vµ Cöa ViÖt. Ngoµi ra, hÖ thèng s«ng ¤ L©u cã phÇn diÖn tÝch ®¸ng kÓ thuéc tØnh Qu¶ng TrÞ l¹i ®æ ra biÓn t¹i Cöa L¸c thuéc ®Þa phËn tØnh Thõa Thiªn HuÕ. S«ng ¤ L©u nèi víi hÖ thèng s«ng Th¹ch H·n qua s«ng VÜnh §Þnh ch¹y dµi gÇn nh­ song song víi bê biÓn. Do ®Çu nèi s«ng VÜnh §Þnh víi s«ng Th¹ch H·n cã cèng ng¨n mÆn ViÖt Yªn (th«n TriÖu §é, huyÖn TriÖu Ph­íc) vµ ®Ëp ng¨n mÆn Cöa L¸c nªn khi xem xÐt vÊn ®Ò x©m nhËp mÆn c¸c hÖ thèng s«ng thuéc tØnh Qu¶ng TrÞ chØ cÇn xem xÐt ®Õn hai hÖ thèng s«ng chÝnh lµ hÖ thèng s«ng BÕn H¶i vµ hÖ thèng s«ng Th¹ch H·n.

Theo c¸c sè liÖu ®o ®¹c tr­íc ®©y (ViÖn QHTL, 2000; NguyÔn V¨n Hîp vµ céng sù, 2004) cho thÊy vïng h¹ l­u cña hai hÖ thèng s«ng BÕn H¶i vµ Th¹ch H·n chÞu ¶nh h­ëng rÊt lín bëi t¸c ®éng cña thñy triÒu, ®Æc biÖt vµo mïa kiÖt, n­íc mÆn x©m nhËp lµm ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn ®êi sèng sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt. Trªn s«ng BÕn H¶i mÆn x©m nhËp ®Õn cÇu Tiªn An cßn trªn s«ng Th¹ch H·n, nhiÒu n¨m mÆn x©m nhËp tíi ch©n ®Ëp Th¹ch H·n.

69

Vµo n¨m 2000, phong trµo nu«i tèm só n­íc lî b¾t ®Çu ph¸t triÓn nhanh vµ m¹nh (tèc ®é t¨ng diÖn tÝch trung b×nh 25% n¨m giai ®o¹n 200-2007) t¹i ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ. C¸c vïng nu«i t«m só tËp trung chñ yÕu ë vïng h¹ l­u hai con s«ng

BÕn H¶i vµ Th¹ch H·n. Lîi nhuËn thu ®­îc tõ nu«i t«m n­íc mÆn, lî lín h¬n nhiÒu so víi s¶n xuÊt c©y n«ng nghiÖp nªn ®Õn nay diÖn tÝch dµnh cho nu«i t«m mÆn lî ®· ph¸t triÓn h¬n 800 ha. Thu nhËp tõ nu«i t«m cã thÓ lªn ®Õn 100 triÖu/ha nÕu t«m kh«ng bÞ nhiÔm bÖnh vµ ph¸t triÓn tèt. Tuy nhiªn do ®é mÆn thÝch hîp nhÊt cho t«m só ph¸t triÓn tõ 15 ®Õn 25 ‰ nªn viÖc x¸c ®Þnh thêi ®iÓm lÊy n­íc vµ thay n­íc cho ao nu«i khi n­íc s«ng cã ®é mÆn phï hîp còng lµ mét yªu cÇu cÇn thiÕt, ®Æc biÖt lµ khi c¸c vïng nu«i vÉn lÊy n­íc trùc tiÕp tõ s«ng kh«ng qua bÓ tr÷.

XuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn, c«ng tr×nh nµy ®i s©u vµo ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng x©m nhËp mÆn trªn hai hÖ thèng s«ng BÕn H¶i vµ Th¹ch H·n. Môc tiªu chÝnh lµ ®­a ra ®­îc bøc tranh toµn c¶nh vÒ hiÖn tr¹ng x©m nhËp mÆn trªn hai hÖ thèng s«ng nµy ®Ó tõ ®ã gióp n«ng d©n vµ c¸c nhµ qu¶n lý trong viÖc khai th¸c, ph¸t triÓn bÒn v÷ng tµi nguyªn n­íc, phôc vô cho n«ng nghiÖp, thñy s¶n vµ sinh ho¹t. ViÖc ®¸nh gi¸ ®­îc thùc hiÖn dùa trªn c¸c bé sè liÖu mÆn lÞch sö tõ n¨m 2000 ®Õn 2005 vµ bé sè liÖu ®o mÆn ®ång bé vµo th¸ng VIII n¨m 2007 do nhãm nghiÕn cøu thùc hiÖn theo ®Ò tµi nµy. Néi dung ®¸nh gi¸ bao gåm 1) ph©n tÝch quy luËt diÔn biÕn ®é mÆn theo thêi gian vµ kh«ng gian, vµ 2) hiÖn tr¹ng c¸c c«ng tr×nh ®Èy mÆn. HiÖn t­îng x©m nhËp mÆn vµo ®Êt liÒn cã liªn quan mËt thiÕt ba nh©n tè: triÒu, l­u l­îng n­íc ngät tõ th­îng l­u vµ ®Þa h×nh lßng dÉn vïng cöa s«ng nªn ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch ®Æc ®iÓm triÒu cña vïng h¹ l­u hai con s«ng nµy.

2.3.2. BiÕn ®æi ®é mÆn vïng h¹ l­u s«ng theo thêi gian

BiÕn ®æi thêi gian x©m nhËp mÆn vïng cöa s«ng tu©n theo quy luËt biÕn ®æi cña triÒu vµ c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng tõ ®Êt liÒn, ®Æc biÖt lµ dßng ch¶y s«ng. Do vËy, mét sè c¸c thêi ®o¹n sau ®©y ®­îc ph©n tÝch khi xem xÐt vÊn ®Ò x©m nhËp mÆn:

- BiÕn ®éng nhiÒu n¨m cña chu kú thñy v¨n l­u vùc s«ng gåm c¸c n¨m Ýt

n­íc vµ c¸c n¨m nhiÒu n­íc vµ chu kú nhiÒu n¨m cña triÒu;

- BiÕn ®éng mïa do biÕn ®æi l­u l­îng s«ng tõ mïa lò qua mïa kiÖt vµ quy

luËt biÕn thiªn theo chu kú nöa n¨m cña triÒu;

- BiÕn ®éng th¸ng theo kú triÒu kÐm vµ kú triÒu c­êng

- BiÕn ®éng ngµy theo ®Æc tÝnh triÒu lµ b¸n nhËt hay nhËt triÒu

Ngoµi ra còng cÇn ph¶i xem xÐt c¸c yÕu tè ®Æc biÖt nh­ n­íc biÓn d©ng, sãng

b·o, v.v. vµ t¸c ®éng nh©n sinh nh­ x©y hå chøa, ®Ëp d©ng, ®Ëp ng¨n mÆn v.v.

70

§Ó phôc vô môc tiªu cña ®Ò tµi trong c«ng tr×nh nµy ®· xem xÐt biÕn ®éng

cña mÆn theo mïa, th¸ng vµ ngµy t¹i mét sè vÞ trÝ tiªu biÓu trªn hai hÖ thèng s«ng.

1. BiÕn ®æi mïa cña ®é mÆn

§Ó xem xÐt biÕn ®æi mïa cña ®é mÆn trªn hai hÖ thèng s«ng cÇn ph©n tÝch quy luËt biÕn ®æi cña triÒu theo chu kú nöa n¨m vµ ph©n phèi dßng ch¶y mïa. Trong mét n¨m, dßng ch¶y s«ng suèi Qu¶ng TrÞ ph©n ho¸ thµnh hai mïa râ rÖt: mïa lò vµ mïa kiÖt. Trong Quy ho¹ch tµi nguyªn n­íc tØnh Qu¶ng TrÞ (NguyÔn Thanh S¬n vµ céng sù, 2006), mïa lò vµ kiÖt ®­îc ph©n ®Þnh tõ m« h×nh m­a dßng ch¶y cho kÕt qu¶ sau:

- So víi c¸c s«ng suèi ë B¾c Bé vµ Nam Bé, mïa lò trªn c¸c s«ng suèi trong

tØnh Qu¶ng TrÞ xuÊt hiÖn muén h¬n vµ duy tr× trong kho¶ng thêi gian ng¾n h¬n.

- MÆc dï chØ kÐo dµi 4 th¸ng (th¸ng IX ®Õn th¸ng XII, ë mét sè n¬i lµ th¸ng VIII ®Õn th¸ng XI) nh­ng møc ®é tËp trung dßng ch¶y trong mïa lò kh¸ lín, chiÕm tíi 62,5-80 tæng l­îng dßng ch¶y c¶ n¨m.

- Mïa kiÖt kÐo dµi tíi 8 th¸ng (c¸c th¸ng cßn l¹i) nh­ng tæng l­îng dßng

ch¶y mïa kiÖt chØ chiÕm kho¶ng 20-37,5 tæng l­îng dßng ch¶y c¶ n¨m.

- ë Qu¶ng TrÞ th­êng cã lò tiÓu m·n trong mïa kiÖt (th¸ng V hoÆc VI). §©y lµ nh÷ng trËn lò kh«ng lín, xuÊt hiÖn vµo dÞp tiÕt tiÓu m·n. Bëi vËy, trong mïa kiÖt th­êng cã hai thêi kú kiÖt xuÊt hiÖn vµo tr­íc vµ sau lò tiÓu m·n, tuy kh«ng lín nh­ng lµ nguån n­íc rÊt quan träng cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t.

- §a sè m« h×nh ph©n phèi dßng ch¶y trong n¨m cña c¸c s«ng tØnh Qu¶ng TrÞ cã d¹ng hai ®Ønh: mét n¨m cã hai cùc ®¹i vµ hai cùc tiÓu. Cùc ®¹i chÝnh xuÊt hiÖn vµo th¸ng XI. Cùc ®¹i phô xuÊt hiÖn vµo th¸ng V hoÆc VI do lò tiÓu m·n g©y ra. Hai cùc tiÓu xuÊt hiÖn vµo th¸ng IV vµ th¸ng VII. Riªng c¸c l­u vùc s«ng n»m trªn s­ên t©y Tr­êng S¬n (Rµo Qu¸n) th× cã m« h×nh ph©n phèi dßng ch¶y trong n¨m d¹ng 1 ®Ønh víi cùc ®¹i xuÊt hiÖn vµo th¸ng X vµ cùc tiÓu vµo th¸ng III.

XÐt quy luËt biÕn ®æi mïa cña triÒu th× vïng nghiªn cøu cã chÕ ®é b¸n nhËt triÒu. Theo NguyÔn Ngäc Thuþ th× triÒu lín xÈy ra trong c¸c thêi kú xu©n ph©n (21/3) vµ thu ph©n (21/9), triÒu nhá x¶y ra vµo c¸c thêi kú ®«ng chÝ (23/12) vµ h¹ chÝ (23/6).

H×nh 2.7, 2.8 vµ 2.9 thÓ hiÖn qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®é mÆn lín nhÊt vµ nhá nhÊt

cña th¸ng I ®Õn IX t¹i ba vÞ trÝ t­¬ng øng lµ Cöa ViÖt, §«ng Hµ, Th¹ch H·n.

71

Tõ h×nh 2.7 cã thÓ nhËn thÊy t¹i Cöa ViÖt ®é mÆn trung b×nh mÆt c¾t cùc ®¹i c¸c th¸ng mïa kiÖt (II-VIII) ®Òu lín h¬n 25‰, ®é mÆn nhá nhÊt ®Òu lín h¬n 10‰.

NÕu xÐt tõ th¸ng III ®Õn th¸ng VIII th× c¸c gi¸ trÞ cùc ®¹i vµ cùc tiÓu t­¬ng øng lµ 30 ‰ vµ 15‰, gi¸ trÞ ®é mÆn cùc ®¹i t­¬ng ®èi ®ång ®Òu gi÷a c¸c th¸ng.

Cã thÓ nhËn thÊy biÕn thiªn ®é mÆn theo mïa t¹i vïng cöa biÓn ®· chÞu ¶nh h­ëng cña c¶ quy luËt dßng ch¶y tõ ®Êt liÒn vµ biÕn thiªn triÒu theo mïa, tuy quy luËt biÕn thiªn triÒu theo mïa cã ¶nh h­ëng mê nh¹t h¬n. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua ®é mÆn th¸ng III lín t­¬ng ®­¬ng víi gi¸ trÞ cña c¸c th¸ng trong n¨m. §ång thêi ®é mÆn th¸ng IX t­¬ng øng víi mïa triÒu lín vÉn cã gi¸ trÞ nhá h¬n kh¸ nhiÒu so víi ®é mÆn ë c¸c th¸ng kh¸c do r¬i vµo mïa lò

Tõ c¸c h×nh 2.8, 2.9 cho thÊy ¶nh h­ëng cña biÕn ®æi triÒu theo mïa cµng vÒ phÝa th­îng l­u cµng mê nh¹t, ¶nh h­ëng cña chÕ ®é dßng ch¶y th­îng l­u cµng t¨ng. §iÒu nµy thÓ hiÖn bëi ®é mÆn th¸ng III (triÒu lín) lµ rÊt nhá t¹i §«ng Hµ vµ b»ng kh«ng t¹i ®Ëp Th¹ch H·n. §ång thêi ®é mÆn th¸ng IX t¹i §«ng Hµ ®· gÇn xÊp xØ kh«ng, mÆc dï th¸ng IX lµ mïa triÒu lín.

2. BiÕn ®æi th¸ng cña ®é mÆn

Cửa Việt

S max

S min

40.0

30.0

20.0

10.0

) t p p ( n ặ m ộ Đ

0.0

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

Tháng

H×nh 2.7: BiÕn ®æi cùc trÞ mÆn theo th¸ng t¹i Cöa ViÖt n¨m 2003

Đông Hà

S max

S min

25.0

20.0

15.0

10.0

) t p p ( n ặ m ộ Đ

5.0

0.0

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

Tháng

72

H×nh 2.8: BiÕn ®æi cùc trÞ mÆn theo th¸ng t¹i §«ng Hµ n¨m 2003

Thạch Hãn

S max

S min

2.5

2.0

1.5

1.0

) t p p ( n ặ m ộ Đ

0.5

0.0

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

Tháng

H×nh 2.9: BiÕn ®æi ®é mÆn theo th¸ng t¹i Th¹ch H·n n¨m 2003

Đông Hà

25

20

15

10

) t p p ( n ặ m ộ Đ

5

0

IV

V

VI

VII

VIII

IX

Tháng

Cửa Việt

60

40

)

20

0

-20

m c ( c ớ ư n c ự M

-40

7 0 0 2 / 8 0 / 1 0

7 0 0 2 / 8 0 / 1 0

7 0 0 2 / 8 0 / 2 0

7 0 0 2 / 8 0 / 3 0

7 0 0 2 / 8 0 / 4 0

7 0 0 2 / 8 0 / 4 0

7 0 0 2 / 8 0 / 5 0

7 0 0 2 / 8 0 / 6 0

7 0 0 2 / 8 0 / 7 0

7 0 0 2 / 8 0 / 7 0

7 0 0 2 / 8 0 / 8 0

7 0 0 2 / 8 0 / 9 0

7 0 0 2 / 8 0 / 0 1

7 0 0 2 / 8 0 / 0 1

7 0 0 2 / 8 0 / 1 1

7 0 0 2 / 8 0 / 2 1

7 0 0 2 / 8 0 / 3 1

7 0 0 2 / 8 0 / 3 1

7 0 0 2 / 8 0 / 4 1

7 0 0 2 / 8 0 / 5 1

7 0 0 2 / 8 0 / 6 1

7 0 0 2 / 8 0 / 6 1

7 0 0 2 / 8 0 / 7 1

7 0 0 2 / 8 0 / 8 1

7 0 0 2 / 8 0 / 9 1

7 0 0 2 / 8 0 / 9 1

7 0 0 2 / 8 0 / 0 2

-60

-80

Thời gian (h/ngày)

H×nh 2.10: §é mÆn th¸ng ®o t¹i cÇu §«ng Hµ n¨m 2005

H×nh 2.11. BiÕn ®æi mùc n­íc t¹i Cöa ViÖt tõ ngµy 1/8/2007 ®Õn 20/8/2007

73

Cµng vµo s©u trong ®Êt liÒn th× cµng nhËn thÊy râ th¸ng VII lµ th¸ng cã ®é mÆn lín nhÊt (x©m nhËp m¨n lµ s©u vµ trÇm träng nhÊt), th¸ng IV, V vµ th¸ng VIII lµ c¸c th¸ng kÕ tiÕp chÞu ¶nh h­ëng cña x©m nhËp mÆn. §iÒu nµy còng phï hîp víi

c¸c kÕt luËn tr­íc ®©y cña ViÖn QHTL (2000) vµ sè liÖu ®o ®¹c (h×nh 2.10) cña §H HuÕ (NguyÔn V¨n hîp vµ céng sù, 2005). Th­êng th¸ng VI do cã m­a tiÓu m·n nªn vÊn ®Ò x©m nhËp mÆn cã gi¶m ®i phÇn nµo.

BiÕn thiªn ®é mÆn th¸ng còng theo quy luËt cña biÕn thiªn th¸ng cña triÒu - cã nghÜa lµ trong mét th¸ng cã hai kú mÆn lín t­¬ng øng víi hai kú triÒu c­êng vµ hai kú mÆn nhá t­¬ng øng víi hai kú triÒu kÐm. C¸c ngµy xuÊt hiÖn ®é mÆn lín nhÊt r¬i vµo nh÷ng ngµy ®Çu th¸ng vµ gi÷a th¸ng ©m lÞch vµ ®é mÆn nhá nhÊt th­êng xuÊt hiÖn vµo ®Çu trung tuÇn vµ h¹ tuÇn cña th¸ng ©m lÞch.

MÆc dï cã sù kh¸c biÖt gi÷a kú triÒu c­êng vµ kú triÒu kÐm nh­ng do Cöa Tïng vµ Cöa ViÖt thuéc vïng b¸n nhËt triÒu nªn biªn ®é triÒu ngµy biÕn thiªn kh«ng lín trong chu kú nöa th¸ng (h×nh 2.11).

3. BiÕn ®æi ngµy cña ®é mÆn

T¹i CÇu HiÒn L­¬ng, kÕt qu¶ ®o mÆn cho thÊy trong mét ngµy cã hai cùc ®¹i vµ hai cùc tiÓu. Sè liÖu ®o mùc n­íc vµ mÆn 2h mét lÇn cho thÊy: cùc ®¹i mÆn thø nhÊt th­êng x¶y ra tõ 13h ®Õn 15 h vµ cùc ®¹i thø hai tõ 23 h ngµy tr­íc ®Õn 1 h ngµy sau. Hai cùc tiÓu vµo lóc 5 h ®Õn 7 h vµ 17 h ®Õn 19 h. Cùc ®¹i mÆn th­êng xuÊt hiÖn sau tõ 0 ®Õn 2 h so víi thêi ®iÓm xuÊt hiÖn ®Ønh triÒu lín nhÊt (h×nh 2.12).

T¹i Cöa Tïng cã cùc ®¹i chÝnh tõ kho¶ng 13h ®Õn 15 h, cùc ®¹i phô tõ 21 ®Õn

H Hien Luong

100

25.0

S Hien Luong

23 h. Hai cùc tiÓu xuÊt hiÖn lóc 5 h ®Õn 7 h vµ 19 h (h×nh 2.13).

)

80

20.0

60

15.0

) t p p (

m c ( c ớ ư n

40

10.0

n ặ m ộ Đ

c ự M

20

5.0

0

0.0

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

Thời gian (h)

74

H×nh 2.12. BiÕn ®æi mùc n­íc vµ ®é mÆn trung b×nh thñy trùc t¹i cÇu HiÒn L­¬ng tõ ngµy 9/8/2007 ®Õn 15/8/2007

35

6

S Đông Hà S Cửa Tùng

30

5

25

4

20

3

15

2

10

1

5

) t p p ( à H g n ô Đ n ặ m ộ Đ

) t p p ( g n ù T a ử C n ặ m ộ Đ

0

0

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

Thời gian (h)

H×nh 2.13. BiÕn ®æi ®é mÆn trung b×nh thñy trùc t¹i Cöa Tïng vµ cÇu §«ng Hµ tõ ngµy 9/8/2007 ®Õn 15/8/2007

2.3.3 BiÕn ®æi ®é mÆn vïng h¹ l­u s«ng theo kh«ng gian

§¸nh gi¸ biÕn ®æi ®é mÆn theo kh«ng gian bao gåm sù biÕn ®æi ®é mÆn theo ®é s©u, theo chiÒu ngang mÆt c¾t, theo chiÒu dµi s«ng vµ gi÷a c¸c hÖ thèng s«ng. Quy luËt biÕn ®æi ®é mÆn theo chiÒu ngang mÆt c¾t th­êng thÓ hiÖn bëi sù t¨ng ®é mÆn tõ hai bê ®Õn gi÷a s«ng. Do thiÕu c¸c sè liÖu ®o mÆn theo mÆt c¾t ngang nªn c«ng tr×nh ®i s©u vµo ®¸nh gi¸ quy luËt biÕn ®æi theo ®é s©u thñy trùc, mÆt c¾t däc s«ng vµ gi÷a hai vïng cöa s«ng víi nhau.

1. BiÕn ®æi ®é mÆn theo ®é s©u thñy trùc

) t p p ( n ặ m ộ Đ

S mặt

S giữa

S đáy

35 30 25 20 15 10 5

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 3 2 8 / 9

h 3 2 8 / 0 1

h 3 2 8 / 3 1

h 3 2 8 / 4 1

h 5 1 8 / 5 1

h 3 2 8 / 1 1

h 3 2 8 / 2 1

Ngày/h

H×nh 2.14. BiÕn tr×nh ®é mÆn t¹i mÆt, gi÷a vµ ®¸y t¹i Cöa ViÖt tõ ngµy 9/8/2007 ®Õn 15/8/2007

75

35

30

25

20

15

) t p p ( n ặ m ộ Đ

10

S mặt

S giữa

S đáy

5

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 3 2 8 / 9

h 3 2 8 / 0 1

h 3 2 8 / 3 1

h 3 2 8 / 4 1

h 5 1 8 / 5 1

h 3 2 8 / 1 1

h 3 2 8 / 2 1

Ngày/h

H×nh 2.15. BiÕn tr×nh ®é mÆn t¹i mÆt, gi÷a vµ ®¸y t¹i Cöa Tïng tõ ngµy 9/8/2007 ®Õn 15/8/2007

35

30

25

20

15

H×nh 2.13 ®Õn 2.15 thÓ hiÖn sù biÕn ®æi ®é mÆn ®o t¹i c¸c tÇng mÆt, gi÷a vµ ®¸y cña ba mÆt c¾t t­¬ng øng t¹i Cöa ViÖt, Cöa Tïng vµ cÇu HiÒn L­êng. Tõ c¸c h×nh 2.14 vµ 2.15 cho thÊy t¹i Cña Tïng vµ Cöa ViÖt, ph©n bè ®é mÆn theo chiÒu s©u thñy trùc kh«ng cã quy luËt râ rµng do cã sù x¸o trén rèi m¹nh ë hai vïng cöa s«ng, n¬i tiÕp gi¸p gi÷a n­íc s«ng vµ n­íc biÓn. T¹i cÇu HiÒn L­¬ng (h×nh 2.16) quy luËt ph©n bè mÆn râ rµng h¬n. §é mÆn ë ®¸y, gi÷a vµ mÆt kh¸c biÖt râ rµng t¹i mçi thêi ®iÓm.

) t p p ( n ặ m ộ Đ

10

S mặt

S giữa

S đáy

5

h 3 2

h 3 2

h 3 2

h 5 1

h 3 2

h 3 2

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 5 1

h 9 1

h 3 0

h 7 0

h 1 1

h 3 2

8 / 9

8 / 0 1

8 / 3 1

8 / 4 1

8 / 5 1

8 / 1 1

8 / 2 1

Ngày/h

H×nh 2.16. BiÕn tr×nh ®é mÆn t¹i mÆt, gi÷a vµ ®¸y t¹i cÇu HiÒn L­¬ng tõ ngµy 9/8/2007 ®Õn 15/8/2007

2. BiÕn ®æi ®é mÆn däc s«ng vµ theo hÖ thèng s«ng

Nh­ ®· ph©n tÝch, hiÖn t­îng x©m nhËp mÆn ë hai hÖ thèng s«ng chÝnh cña

76

Qu¶ng TrÞ phô thuéc vµo l­îng dßng ch¶y vµ thñy triÒu.

KÕt qu¶ tÝnh to¸n dßng ch¶y trªn c¸c s«ng chÝnh thuéc Qu¶ng TrÞ cho thÊy, c¸c th¸ng III, IV vµ VII lµ c¸c th¸ng kiÖt nhÊt trªn c¶ hai hÖ thèng s«ng BÕn H¶i vµ Th¹ch H·n. §ång thêi còng lµ c¸c th¸ng mµ mÆn x©m nhËp s©u vµo trong néi ®Þa.

B¶ng 2.19 : L­u l­îng tÇn suÊt 75% t¹i c¸c tuyÕn thuéc tØnh Qu¶ng TrÞ

TuyÕn

Dßng ch¶y th¸ng tÇn suÊt P = 75% (m3/s)

I

II

III

IV V VI VII VIII

IX X XI XII N¨m

Sa Lung (Phóc L©m) 8.00 4.51 2.99 2.83 4.67 3.57 1.92 3.51 19.26 45.89 41.24 19.72 13.18 BÕn H¶i (Gia Vßng) 6.91 3.90 2.59 2.45 4.04 3.08 1.66 3.04 16.64 39.64 35.63 17.03 11.38 Cam Lé (Méc §øc) 10.14 5.72 3.79 3.59 5.92 4.52 2.43 4.45 24.40 58.15 52.25 24.98 16.69 Th¹ch H·n

15.83 8.92 5.92 5.60 9.25 7.06 3.80 6.95 38.10 90.79 81.58 39.00 26.07

T×nh h×nh x©m nhËp mÆn trªn hai hÖ thèng s«ng cã thÓ ®­îc m« t¶ nh­ sau:

Trªn hÖ thèng s«ng BÕn H¶i : Vµo th¸ng III, trªn s«ng BÕn H¶i ®é mÆn 1‰ lªn ®Õn gÇn cÇu ®­êng s¾t, mÆn 3‰ lªn ®Õn Dôc §øc, mÆn 15‰ x©m nhËp c¸ch th­îng l­u cÇu HiÒn L­¬ng 4 km.

Vµo th¸ng IV, ®é mÆn 1‰ , 5‰, 10‰ lªn ®Õn c¸ch th­îng l­u cÇu ®­êng s¾t lÇn l­ît lµ 6km, 4.5km vµ 3.5km vµ ®é mÆn 15‰ x©m nhËp gi÷a cÇu ®­êng s¾t vµ cÇu HiÒn L­¬ng, c¸ch th­îng l­u cÇu HiÒn L­¬ng kho¶ng 4km.

Trªn S«ng La Lung mÆn 1‰ lªn c¸ch th­îng l­u cÇu Ch©u ThÞ 0,5km vµ ®é

mÆn 5‰, 10‰ lªn c¸ch h¹ l­u cÇu Ch©u ThÞ lÇn l­ît lµ 1km vµ 2km.

Vµo th¸ng VII, ®©y lµ th¸ng kiÖt nhÊt ®ång thêi mÆn còng x©m nhËp m¹nh nhÊt. Trªn nh¸nh s«ng Sa Lung, mÆn 5‰ lªn ®Õn ng· ba Ch©u ThÞ vµ mÆn 10‰ còng chØ c¸ch ng· ba Ch©u ThÞ 2km. Cßn trªn s«ng BÕn H¶i, ®é mÆn 3‰ lªn ®Õn cÇu ®­êng s¾t, c¸ch Cöa Tïng 20km, ®ång thêi t¹i Dôc §øc ®é mÆn còng ®¹t 10‰.

Trªn s«ng Th¹ch H·n : Vµo th¸ng III, Trªn s«ng Th¹ch H·n mÆn 1‰ vµ 5‰

lªn trªn ng· ba Gia §é lÇn l­ît lµ 10km vµ 6km, t¹i ng· ba gia ®é mÆn lµ 10‰.

Trªn s«ng HiÕu ®é mÆn 1‰ lªn trªn ng· ba Gia §é 9.5km, t¹i §«ng Hµ c¸ch Gia §é 4km ®é mÆn lµ 5‰, lªn c¸ch ng· ba Gia §é 6,5km, vµ trong khi ®ã trªn s«ng Th¹ch H·n, mÆn 1‰ lªn ®Õn ¸i Tö.

Vµo th¸ng IV, Trªn s«ng Th¹ch H·n mÆn 1‰ vµ 5‰ lªn ®Õn ¸i Tö c¸ch ng· ba Gia §é lÇn l­ît lµ 10km vµ 6km, t¹i ng· ba gia ®é mÆn lµ 10‰. Trªn s«ng HiÕu ®é mÆn 1‰ lªn c¸ch ng· ba Gia §é 9.5km, t¹i §«ng Hµ c¸ch Gia §é 4km ®é mÆn lµ 5‰.

77

T­¬ng tù nh­ víi hÖ thèng BÕn H¶i, ®é mÆn trung b×nh cña th¸ng VII trªn

nh¸nh s«ng Th¹ch H·n còng kh¸ lín vµ x©m nhËp s©u vµo néi ®Þa. §é mÆn 1‰ vµ 51‰ lªn ®Õn c¸ch ®Ëp TrÊm lÇn l­ît lµ 4km vµ 6km. Cã n¨m mÆn ®· lªn tËn TrÊm. Trªn nh¸nh s«ng HiÕu t¹i Méc §øc, ®é mÆn còng ®· lµ 3‰. Cã thÓ thÊy trªn b¶n ®å ®¼ng trÞ mÆn, vµo c¸c th¸ng mïa kiÖt, khu vùc gÇn cöa s«ng n¬i cã c¸c hå, ®Çm nu«i t«m, ®é mÆn trung b×nh lu«n ë møc lín h¬n 15‰.

H×nh 2.16: §¼ng trÞ x©m nhËp mÆn Qu¶ng TrÞ th¸ng III

78

Nh×n chung ®é mÆn trªn hÖ thèng s«ng BÕn H¶i lín h¬n so víi hÖ thèng s«ng Th¹ch H·n, cã thÓ gi¶i thÝch do 3 nguyªn nh©n, thø nhÊt lµ do cÊu t¹o ®Þa h×nh cña Cöa Tïng thuËn lîi h¬n cho viÖc truyÒn triÒu so víi Cöa ViÖt v× thÕ n­íc mÆn dÔ dµng lÊn vµo s«ng néi ®Þa h¬n. Thø hai, ®é dèc ®Þa h×nh cña hÖ thèng BÕn H¶i lµ 8.6‰ nhá h¬n ®é dèc s«ng Th¹ch H·n 20.1‰ còng lµ nguyªn nh©n khiÕn cho ®é x©m nhËp mÆn vµo néi ®Þa trªn hÖ thèng BÕn H¶i cao h¬n vµ cuèi cïng lµ do l­îng

dßng ch¶y cña l­u vùc s«ng Th¹ch H·n lín h¬n nªn ®é mÆn ®­îc pha lo·ng.

H×nh 2.17: §¼ng trÞ x©m nhËp mÆn Qu¶ng TrÞ th¸ng IV

79

Khi nhu cÇu dïng n­íc ngµy mét t¨ng cao th× l­îng n­íc x¶ xuèng h¹ l­u gi¶m do vËy mÆn cµng cã nguy c¬ x©m nhËp m¹nh h¬n. Nh­ ®èi víi l­u vùc s«ng Th¹ch H·n, sau khi x©y ®Ëp Th¹ch H·n, vµ ®Ëp ng¨n mÆn VÜnh Ph­íc vµo mïa kiÖt, hÇu nh­ kh«ng cã dßng ch¶y qua ®Ëp x¶ xuèng h¹ du nªn t×nh tr¹ng x©m nhËp mÆn trªn hÖ thèng s«ng Th¹ch H·n cµng trë nªn trÇm träng.

H×nh2.18: §¼ng trÞ x©m nhËp mÆn mïa kiÖt Qu¶ng TrÞ th¸ng VII

2.4. Quy ho¹ch ph¸t triÓn nguån n­íc ®Èy mÆn h¹ du

®Õn 2020

2.4.1. C¸c c«ng tr×nh ng¨n mÆn

1. Trªn hÖ thèng s«ng BÕn H¶i

80

C¸c cèng Xu©n Hßa, Mai X¸ (H×nh 2.19) trªn s«ng C¸nh Hßm nèi hai hÖ thèng s«ng Th¹ch H·n vµ BÐn H¶i. Th«ng sè kü thuËt cña c¸c cèng nµy ®­îc tr×nh bµy trong b¶ng 19. HiÖn nay cèng Xu©n Hoµ phÇn ®ª H÷u BÕn H¶i bÞ xãi lë h¹ du do thiÕu tiªu n¨ng, ®ang ®­îc kh¾c phôc söa ch÷a. Cèng Mai X¸ ®ª T¶ Th¹ch H·n còng cã hiÖn t­îng t­¬ng tù nh­ng ch­a cã kinh phÝ ®Ó kh¾c phôc.

Ngoµi ra ®Ó ng¨n mÆn nhiÒu cèng nhá ven s«ng Sa Lung ®· ®­îc x©y dùng.

B¶ng 2.20: Th«ng sè c¸c cèng ng¨n mÆn Xu©n Hßa vµ Mai X¸

Th«ng sè

Cèng Xu©n Hßa

Cèng Mai X¸

Sè cöa (cöa) 15 15

KÝch th­íc cöa (bxh =m) 2,0 2,0

Cao ®é ng­ìng cèng -1.5 -1.5

Sè l­îng ©u thuyÒn 1 1

KÝch th­íc 5,0 5,0

-2,0 -2,0

Cao ®é ng­ìng

H×nh 2.20. Toµn c¶nh Cèng Mai X¸, th¸ng VIII/2007

Cèng Mai X¸ vµ cèng Xu©n Hoµ ®· ®­îc x©y dùng n¨m 1992 – 1993 ®Ó ng¨n mÆn tõ s«ng Th¹ch H·n vµ s«ng BÕn H¶i kh«ng cho mÆn vµo s«ng C¸nh Hßm nh»m b¬m t­íi cho diÖn tÝch ven c¸t phÝa gi¸p vïng c¸t. Nhê nã cã thÓ tËn dông n­íc håi quy sau t­íi tõ hå Kinh M«n, Hµ Th­îng vµ Tróc Kinh. C¸c c«ng tr×nh nµy do x©y dùng ®· l©u nªn xuèng cÊp nghiªm träng, cÇn cã kinh phÝ ®Çu t­ ®Ó n©ng cÊp vµ söa ch÷a.

81

Trªn s«ng BÕn H¶i mÆn lªn ®Õn gÇn BÕn Quan, ®©y lµ thÓ mÆn tù nhiªn v× trªn l­u vùc nµy ch­a cã khai th¸c g× nhiÒu. Riªng nh¸nh Sa Lung sau khi cã hå La Ngµ vµ hå B¶o §µi mÆn lªn s©u h¬n. HiÖn nay ®ang tiÕn hµnh x©y dùng ®Ëp Sa Lung ®Ó ng¨n mÆn, gi÷ ngät, vÒ l©u dµi cÇn ph¶i x©y dùng hå BÕn Thiªng ®Ó ®iÒu tiÕt n­íc cho s«ng Sa Lung ®ång thêi tr¶ l¹i mét phÇn l­u l­îng kiÖt cña s«ng BÕn H¶i.

2. Trªn hÖ thèng s«ng Th¹ch H·n

H×nh 2.21. Toµn c¶nh ®Ëp Th¹ch H·n, th¸ng VIII/2007

Tr­íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn ®Ëp TrÊm vµ hÖ thèng ®¹i thñy n«ng Nam Th¹ch H·n (H×nh 2.20) lµ c¸c c«ng tr×nh tæng hîp, trong ®ã cã nhiÖm vô ng¨n mÆn, gi÷ nguån n­íc ngät phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ngoµi ra ®Ó ng¨n mÆn nhiÒu cèng nhá ven s«ng Th¹ch H·n ®· ®­îc x©y dùng. §Ó ng¨n mÆn x©m nhËp theo s«ng VÜnh Ph­íc mét ®Ëp t¹m ®· ®­îc nh©n d©n ®¾p lªn vµ tõ 2001 ®Ëp VÜnh Ph­íc ®· ®­îc x©y kiªn cè ho¸ b»ng bª t«ng.

Trªn s«ng VÜnh §Þnh, cèng ViÖt Yªn cïng ®Ëp ng¨n mÆn Cöa L¸c còng ®ang

ph¸t huy hiÖu qu¶ ng¨n mÆn vµ t­íi cho vïng Nam Th¹ch H·n - ¤ L©u

82

H×nh 2.22. Cèng An Tiªm trªn hÖ thèng s«ng Th¹ch H·n, th¸ng VIII/2007

Trªn s«ng Th¹ch H·n sau khi x©y dùng ®Ëp d©ng Th¹ch H·n, mÆn lªn ®Õn gÇn BÕn TrÊm. §o¹n s«ng nµy kh«ng sö dông ®­îc n­íc trong mïa kiÖt, kh¶ n¨ng th­îng nguån Th¹ch H·n chØ x©y dùng ®­îc mét hå chøa Rµo Qu¸n nh»m ph¸t ®iÖn vµ còng sÏ kh«ng c¶i thiÖn g× vÒ mÆn ë h¹ du. §Ó ng¨n mÆn nhiÒu cèng nhá ven s«ng Th¹ch H·n ®· ®­îc x©y dùng. Tr­íc ®©y, ®Ó ng¨n mÆn x©m nhËp theo s«ng VÜnh Ph­íc mét ®Ëp t¹m ®· ®­îc nh©n d©n ®¾p lªn. Hµng n¨m vµo mïa lò ®Ëp nµy ®­îc ph¸ bá nh»m tiªu tho¸t lò, vµo mïa kiÖt ®Ëp l¹i ®­îc ®¾p lªn ®Ó ng¨n mÆn. N¨m 2001 ®Ëp VÜnh Ph­íc ®· ®­îc x©y kiªn cè ho¸ b»ng bª t«ng.

2.4.2. Quy ho¹ch nguån n­íc, gãp phÇn ®Èy mÆn h¹ du

1. L­u vùc s«ng BÕn H¶i

Theo b¸o c¸o Quy ho¹ch tæng hîp tµi nguyªn n­íc tØnh Qu¶ng TrÞ ®Õn 2010 cã ®Þnh h­íng 2020, nhu cÇu dïng n­íc cña l­u vùc s«ng BÕn H¶i ®Õn n¨m 2010 vµ 2020 lÇn l­ît lµ : 475 vµ 551 triÖu m3. Tæng l­îng n­íc thiÕu trong mïa kiÖt lµ 145.4 triÖu m3 vµo n¨m 2010 vµ 207.1 triÖu m3 vµo n¨m 2020. N¨ng lùc tÝch tr÷ n­íc trªn l­u vùc th«ng qua hÖ thèng hå chøa vµ ®Ëp d©ng lµ 132,037 triÖu m3 (trªn tæng céng 143,239 triÖu m3 theo thiÕt kÕ). Nh­ vËy tæng l­îng cÇn bæ sung b»ng c¸c c«ng tr×nh míi ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu dïng n­íc vµo kho¶ng 15 triÖu m3 ®Õn n¨m 2010 vµ 75 triÖu m3 ®Õn n¨m 2020

TiÓu vïng Sa Lung: Trªn c¬ së c©n c©n n­íc vµ hiÖn tr¹ng thñy lîi s½n cã,

h­íng quy ho¹ch nguån n­íc trªn l­u vùc s«ng Sa Lung bao gåm:

X©y dùng thªm c¸c hå vµ ®Ëp Lµng Cam, c¸c hå ë VÜnh Tr­êng, hå CÈm S¬n, c¸c hå ë x· VÜnh Hµ, hoµn chØnh vµ tu bæ kªnh m­¬ng cho c¸c hå B¶o §µi, La Ngµ, Bµu Nhum vµ tr¹m b¬m Ch©u ThÞ. Nu«i t«m trªn c¸t ë x· VÜnh Th¸i lÊy n­íc tõ bµu Thñy Tó. Kho¶ng 250 ha nu«i trång thñy s¶n sÏ dïng n­íc ë ®Ëp Sa Lung.

83

TiÓu vïng H¹ s«ng BÕn H¶i: Ph­¬ng ¸n quy ho¹ch nguån n­íc ë khu vùc nµy dù kiÕn lµ:Cñng cè hå Bµu Sen, x©y dùng hå Khe M­íp ®iÒu tiÕt n­íc kho¶ng 36 triÖu m3. Tæng diÖn tÝch t­íi t¹i chç 900 ha cßn l¹i chuyÓn n­íc sang khe T©n BÝch, hå Hµ Th­îng ®Ó t¨ng c­êng l­îng n­íc ®Èy mÆn h¹ du. Vïng ®ång b»ng phÝa B¾c lµ s«ng BÕn H¶i bÞ mÆn th­êng xuyªn. Tæng diÖn tÝch mÆt b»ng 7.598 ha, diÖn tÝch ®ang canh t¸c 2.050 ha; trong ®ã diÖn tÝch lóa n­íc 1.235 ha, t­¬ng lai vïng nµy cã thÓ ®­a diÖn tÝch canh t¸c lªn 3.124,7 ha tËp trung chñ yÕu ë vïng cao ®Ó trång c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy. CÇn hoµn chØnh hå Kinh M«n, Hµ Th­îng vµ Khe M­íp. X©y dùng míi hå An Xu©n, hå T©n BÝch.

TT

Tªn c«ng tr×nh

L­îng n­íc (triÖu m3)

§Þa ®iÓm

DiÖn tÝch t­íi (ha)

Kinh phÝ (triÖu ®ång)

283.1 162.9 425 506.1 485 431.2

523.4 1648.2 11925.4 558.5

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

Hå Cæ KiÒng 1 Hå Cæ KiÒng 2 §. Thanh Niªn §. Mang N­íc §. Cöa An §. Khe §¸ TB Nam Hå §. Trµm N­íc c¸t VÜnh Th¸i Hå La Ngµ H. Dôc §øc H Bµu Nhum H. B¶o §µi §. Tr»m TB Ch©u ThÞ §Ëp Hµ §. Khe C¸nh §. Bæi §. Tai Voi §. Bµu Chïa §. Rïng Rïng §. Tr»m Tíi

B¶ng 2.21. C¸c «ng tr×nh cÇn n©ng cÊp vµ söa ch÷a trªn l­u vùc s«ng BÕn H¶i

L­u vùc Sa Lung 8 4 42 48 35 25 80 25 41 1450 30 450 1100 20 150 40 30 30 12 30 36 19

0.04 0.02 0.21 0.24 0.175 0.125 0.4 0.125 0.205 7.25 0.15 2.25 5.5 0.1 0.75 0.2 0.15 0.15 0.06 0.15 0.18 0.095

VÜnh Khª Vinh Khª VÜnh tó VÜnh tó VÜnh Nam VÜnh Nam VÜnh Nam ViÜnh Trung ViÜnh Th¸i VÜnh Thuû VÜnh S¬n VÜnh Linh VÜnh Khª VÜnh ChÊp Hå X¸ VÜnh ChÊp VÜnh ChÊp VÜnh ChÊp VÜnh ChÊp VÜnh Long VÜnh ChÊp VÜnh ChÊp

Tæng KP

31199.9 516.7 2797.5 949 606 662.4 300.7 640.9 760.5 543.6 38977.2

Nam BÕn H¶i

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Hå Bµu Sen Hå Kinh M«n Hå Hµ Th­îng H. H¶i T©n H. Phó Dông H. Tróc Kinh H. Hµ Thîng TB NhÜ H¹ TB BÕn Ngù

55 945 76 50 85 1900 370 110 160

0.275 4.725 0.38 0.25 0.425 9.5 1.85 0.55 0.8

Gio An Trung S¬n Gio Hoµ Linh H¶i Gio S¬n H¶i B×nh Gio Hoµ Gio Thµnh Gio Thµnh

Tæng KP

1940.3 5753.3 1477.7 864.2 1962.1 24285.2 10274.2 2046 3000.3 51603.3

Nguån n­íc Khe M­íc TB Xu©n Mü TB Cao X¸

10 11

Trung H¶i Trung H¶i

Tæng KP

2254.4 2433.9 4688.3

120 120

0.6 0.6

Nguån Tróc Kinh, Khe M­íc

12 13 14 15 16 17

TB §«ng Giang 1 TB §«ng Giang 2 TB §¹i §é TB §«ng Thanh1 TB §«ng Thanh 2 TB §«ng Thanh 3

P. §«ng Giang P. §«ng Giang P. §«ng Thanh P. §«ng Thanh P. §«ng Thanh P. §«ng Thanh

966.4 734.2 1468.3 1684.9 912 402.8 6168.6

53 40 80 90 50 70

0.265 0.2 0.4 0.45 0.25 0.35

84

§Þa ®iÓm

TT

Tªn c«ng tr×nh

Kinh phÝ (triÖu ®ång)

DiÖn tÝch t­íi (ha)

L­îng n­íc (triÖu m3)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

VÜnh ¤ VÜnh ¤ VÜnh Tr­êng VÜnh Hµ VÜnh Hµ VÜnh Hµ VÜnh Tr­êng NT BÕn H¶i VÜnh Tó VÜnh Tó VÜnh Tó VÜnh Long VÜnh Th¸i VÜnh Th¸i VÜnh Trung VÜnh Trung VÜnh Kim VÜnh Kim VÜnh Kim VÜnh Kim VÜnh HiÒn VÜnh Th¹nh VÜnh Hoµ VÜnh Thµnh VÜnh Thuû

B¶ng 2. 22. Danh môc c«ng tr×nh x©y dùng míi l­u vùc s«ng BÕn H¶i

Hå Lµng Cam §. Lµng Cam H. VÜnh Tr­êng 2 H. VÜnh Hµ 1 H. VÜnh Hµ 2 H. Th­îng La Ngµ H. VÜnh Trêng 1 H. CÊm S¬n H. Thuû Tó H. Mü DuyÖt H. Phã Hïng H. Phó ThÞ §. Xãm VÞnh §. Xãm Lµng H. Mü Héi H. Thuû Trung H. Thuû CÇn 1 H. Thuû CÇn 2 H. Thuû CÇn 3 N­íc ngÇm t­íi CCN H. Liªm C«ng T©y H. T©n Tr¹i 2 §. Lai C¸ch H. VÜnh Hµ §. Sa Lung + H. MÌ TrÐ Tæng KP

2790.9 2675.8 9192 10240 8364.3 3145.6 10440.7 9222.5 19236.8 1101.2 2620.8 5305.6 6380.1 5299 9256 1990.3 3084.8 3402 7656.8 3819 13409 13288 6717.5 10684.5 81145.7 250468.9

L­u vùc Sa Lung 40 45.9 140 150 120 50 155 139 289 15 40 80 120 100 150 30 50 50 120 57 200 200 150 160 1100

0.2 0.2295 0.7 0.75 0.6 0.25 0.775 0.695 1.445 0.075 0.2 0.4 0.6 0.5 0.75 0.15 0.25 0.25 0.6 0.285 1 1 0.75 0.8 5.5

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

H¶i Th¸i Trung S¬n Gio An Trung S¬n Gio Mü TT Gio Linh H¶i Th¸i H¶i Th¸i H¶i Th¸i Linh H¶i Gio S¬n

H. Khe M­íp Hå An Xu©n Hå T©n BÝch TB T©n Yªn TB An Mü T­íi b»ng n­íc ngÇm §. Lµng Mèc H. Khe M­íc 1 H. Khe M­íc 2 H. §µo Xuyªn H. B¸i An T­íi b»ng n­íc ngÇm Ng. n­íc C¸nh Hßm Tæng KP

150481 7836.3 21872.2 5347.1 3267.8 6650.3 817.2 4461.2 3138.5 8787.5 22794 3767.5 239220.6

Vïng Nam BÕn H¶i 2370 108 411 150 90 98 15 60 40 120 350 55 155

11.85 0.54 2.055 0.75 0.45 0.49 0.075 0.3 0.2 0.6 1.75 0.275 0.775

TiÓu vïng Th­îng s«ng BÕn H¶i: n»m ë phÝa h÷u s«ng BÕn H¶i thuéc vïng ®åi nói bao gåm 2 x· Linh Th­îng, H¶i Th¸i. Ph­¬ng ¸n quy ho¹ch nguån n­íc cho vïng Th­îng BÕn H¶i sÏ lµ: Ph¸t triÓn ®­îc c¸c hå chøa, ®Ëp d©ng nhá cã tÝnh chÊt ®éc lËp t­íi t¹i chç: §Ëp Lµng Mèc vµ hå Khe M­íc I, Khe M­íc II.

85

TiÓu vïng Hµ Th­îng - Tróc Kinh: Vïng nµy cã diÖn tÝch ®Êt canh t¸c hiÖn

t¹i 2.905 ha. Trong t­¬ng lai dù kiÕn diÖn tÝch canh t¸c ®­a lªn 3.906 ha. Theo ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng t­íi cña c¸c c«ng tr×nh ë ®©y chØ ®¶m b¶o ®­îc 2.525 ha cßn l¹i lµ thiÕu nguån n­íc. Nguån n­íc thiÕu chñ yÕu lµ c¸c tr¹m b¬m b¸m däc theo s«ng C¸nh Hßm. NhiÒu tr¹m b¬m chØ cã n­íc t­íi trong vô §«ng Xu©n, vô HÌ Thu kh«ng cßn nguån ®Ó b¬m t­íi. §©y lµ vïng ®Êt ®á bazan rÊt khã kh¨n vÒ nguån n­íc. C«ng tr×nh thñy lîi hiÖn cã trong vïng lµ: hå Phó Dông; hå H¶i T©n Vïng ®ång b»ng khu t­íi Hµ Th­îng, Tróc Kinh nhê vµo hå Hµ Th­îng, hå Tróc Kinh, ®Ëp Mai X¸ gi÷ n­íc trªn s«ng C¸nh Hßm. Ph­¬ng ¸n gi¶i quyÕt t­íi vµ quy ho¹ch nguån n­íc:

§èi víi vïng ®åi: Hoµn chØnh hå H¶i T©n, hå Phó Dông, x©y dùng ®­êng kªnh dÉn chuyÓn n­íc tõ hå Khe M­íp, x©y dùng hå §µo Xuyªn, ®iÒu tiÕt 1 triÖu m3, x©y dùng hå B¸i An ®iÒu tiÕt 2 triÖu m3.

§èi víi vïng ®ång b»ng: tu bæ hå Hµ Th­îng, hå Tróc Kinh. Dïng nguån n­íc s«ng C¸nh Hßm. DiÖn tÝch thiÕu nguån cßn l¹i ®­îc hå Khe M­íp cung cÊp.

2. L­u vùc s«ng Th¹ch H·n

Tæng l­îng thiÕu hôt mïa kiÖt cña l­u vùc Th¹ch H·n lÇn l­ît lµ 76.6 triÖu

m3 vµo n¨m 2010 vµ 100.8 triÖu m3 vµo n¨m 2020, bao gåm c¸c tiÓu l­u vùc sau:

86

TiÓu l­u vôc s«ng HiÕu: bao gåm toµn bé diÖn tÝch huyÖn Cam Lé cã diÖn tÝch ®Êt canh t¸c hiÖn t¹i 1.821. Trong t­¬ng lai diÖn tÝch canh t¸c më réng lªn 3.691 ha.. L­u vùc s«ng HiÕu cã thÓ chia thµnh 3 vïng: Th­îng s«ng HiÕu: DiÖn tÝch canh t¸c t­¬ng lai 868 ha. HiÖn t¹i ë ®©y ®· cã c¸c c«ng tr×nh: ®Ëp Sa M­u, ®Ëp Hµ B¹c vµ ®Ëp §a Bung. Quy ho¹ch nguån n­íc ®èi víi vïng nµy nh­ sau: Hoµn chØnh 3 c«ng tr×nh ®· cã, x©y dùng hå Khe Duyªn ®Ó bæ sung nguån n­íc cho s«ng HiÕu vÒ mïa kh« kho¶ng 2 triÖu m3, hå §¸ B«ng. T¶ s«ng HiÕu: víi diÖn tÝch canh t¸c t­¬ng lai lµ 1.236 ha. Vïng nµy hiÖn nay ®· cã c¸c c«ng tr×nh: tr¹m b¬m Cam Lé, hå §¸ L·, ®Ëp §¸ Mµi, hå T©n Kim 2, ®Ëp Chïa vµ mét sè hå ®Ëp nhá kh¸c. Ph­¬ng ¸n quy ho¹ch nguån n­íc cho vïng nµy lµ: N©ng cÊp hå §¸ L·, x©y dùng ®Ëp Khe Chïa, hoµn chØnh hå T©n Kim, x©y dùng hå §¸ Mµi + T©n Kim I. H÷u s«ng HiÕu: víi diÖn tÝch tù nhiªn vïng nµy thu«c thÞ x· §«ng Hµ 2.676.2 ha, thuéc Cam Lé 1.054,3 ha, tæng toµn vïng 11.921,4 ha. Quy ho¹ch nguån n­íc cho vïng nµy nh­ sau: Söa ch÷a n©ng cÊp hå Khe M©y, tr¹m b¬m T©y Tr×; tr¹m b¬m ThiÕt Trµng, hå Km6. N©ng cÊp hå HiÕu Nam b»ng biÖn ph¸p gia cè an toµn ®Ëp, x©y dùng kªnh m­¬ng néi ®ång. N©ng cÊp söa ch÷a hå NghÜa Hy b»ng biÖn ph¸p gia cè ®Ëp, söa ch÷a cèng lÊy n­íc æn ®Þnh vµ n©ng cao trµn, x©y dùng kªnh m­¬ng néi ®ång. Söa ch÷a n©ng cÊp tr¹m b¬m HiÕu B¾c, tr¹m b¬m VÜnh An, tr¹m b¬m Nam

Thµnh. §Ó cho c¸c tr¹m b¬m däc s«ng HiÕu ho¹t ®éng b×nh th­êng cÇn cã mét dung tÝch chøa ë th­îng l­u 4 triÖu m3 ®iÒu tiÕt trong 3 th¸ng mïa kh« 6, 7, 8 b×nh qu©n x¶ 0,5 m3/s xuèng h¹ l­u víi ph­¬ng ¸n x©y dùng hå Tiªn Hiªn víi dung tÝch 5 triÖu m3 vµ hå Khe Duyªn x¶ xuèng h¹ du 2 triÖu m3, ®¶m b¶o cho c¸c tr¹m b¬m däc s«ng HiÕu ho¹t ®éng b×nh th­êng.

TiÓu l­u vùc s«ng VÜnh Ph­íc: S«ng VÜnh Ph­íc lµ mét nh¸nh phÝa t¶ cña s«ng Th¹ch H·n, b¾t nguån tõ vïng Cïa vµ ®æ vµo s«ng Th¹ch H·n t¹i th«n VÜnh Ph­íc. L­u vùc s«ng VÜnh Ph­íc n»m ë ®Þa giíi hµnh chÝnh cña 3 huyÖn thÞ lµ Cam Lé, §«ng Hµ vµ TriÖu Phong. Theo ®Þa h×nh l­u vùc nµy cã thÓ ph©n chia thµnh: Vïng Cïa: §©y lµ vïng chuyªn canh c©y hå tiªu cña tØnh Qu¶ng TrÞ cã 261,8 ha. Vïng nµy ®­îc quy ho¹ch t­íi nh­ sau: Hoµn chØnh toµn bé hå chøa ®· cã theo nhiÖm vô thiÕt kÕ ®· giao. X©y dùng hå VÜnh Ph­íc 2 tiÕp nguån cho h¹ du VÜnh Ph­íc. B¶n th©n khi x©y dùng hå VÜnh Ph­íc 2 ®· cã kh¶ n¨ng n©ng cao mùc n­íc ngÇm cho giÕng cña d©n. Vïng T¶ Th¹ch H·n: Tuy lµ ven s«ng Th¹ch H·n nh­ng vïng nµy kh«ng sö dông ®­îc nguån n­íc cña Th¹ch H·n ®Ó b¬m t­íi vÒ mïa kh« khi cÇn n­íc v× bÞ mÆn, ®©y còng lµ vïng kinh tÕ ®åi cña huyÖn TriÖu Phong. Kh¶ n¨ng chÆn c¸c s«ng suèi trong vïng lµm c¸c c«ng tr×nh hå chøa ®Ó t¹o nguån n­íc t­íi lµ rÊt khã kh¨n. Trªn th­îng nguån Th¹ch H·n hiÖn ®ang nghiªn cøu x©y dùng thuû ®iÖn Rµo Qu¸n víi dung tÝch tr÷ 215 triÖu m3 n­íc ®Ó ®iÒu tiÕt ph¸t ®iÖn víi c«ng suÊt 64 MW. Tuy nhiªn hå Rµo Qu¸n trong th¸ng kiÖt nhÊt còng chØ x¶ xuèng h¹ du ®­îc 4,1 m3/s nªn dï cã hå chøa Rµo Qu¸n còng chØ c¶i thiÖn thªm mét phÇn viÖc c¨ng th¼ng nguån n­íc ë phÝa Nam. §èi víi vïng T¶ Th¹ch H·n, ph­¬ng ¸n cho quy ho¹ch nguån n­íc lµ: Ph¸t triÓn tr¹m b¬m nhá däc s«ng. Nguån n­íc lÊy trªn s«ng Th¹ch H·n. Ph¸t huy hiÖu qu¶ cña hå TriÖu Th­îng 1, hå TriÖu Th­îng 2, hå Mô HuyÖn. Cñng cè cèng Trung Kiªn t¹o nguån cho 3 tr¹m b¬m : Th­îng Ph­íc, T¶ H÷u, Nham BiÒu ho¹t ®éng. Vïng h¹ du VÜnh Ph­íc: DiÖn tÝch canh t¸c toµn vïng hiÖn t¹i lµ 1154 ha, trong t­¬ng lai sÏ khai th¸c lªn 1915 ha. Trong vïng ®· x©y dùng ®Ëp ng¨n mÆn VÜnh Ph­íc. Ph­¬ng ¸n quy ho¹ch nguån n­ícnh­ sau: Hoµn chØnh kªnh m­¬ng hå ¸i Tö 1, hå Trung ChØ. X©y dùng míi hå ¸i Tö 2, x©y dùng hå 49 vµ x©y dùng hå VÜnh Ph­íc 2 bæ sung n­íc cho h¹ du. X©y dùng míi tr¹m b¬m VÜnh Ph­íc, kiªn cè ho¸ ®Ëp d©ng VÜnh Ph­íc ®Ó gi÷ ngät, t¹o nguån cho nhµ m¸y n­íc §«ng Hµ vµ tr¹m b¬m nhá.

87

TiÓu l­u vùc Th­îng Qu¶ng TrÞ: b¸o gåm l­u vùc c¸c s«ng §akr«ng, l­u vùc s«ng Rµo Qu¸n, s«ng Ba Lßng. rång thÝch hîp ®èi víi vïng miÒn nói. Nhiªm vô quy ho¹ch nguån n­íc cho vïng nµy nh­ sau: Hoµn chØnh c¸c c«ng tr×nh ®· cã.

TT

Tªn c«ng tr×nh

§Þa ®iÓm

DiÖn tÝch t­íi (ha)

L­îng n­íc (triÖu m3)

Kinh phÝ (triÖu ®ång)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

§Ëp Sa M­u §Ëp Hµ B¹c Hå §¸ L¶ H. T©n Kim 2 H. Khe M©y TB T©y Tr× TB ThiÕt Trµng Hå Km6 H. HiÕu Nam H. NghÜa Hy TB HiÕu B¾c TB Nam Thµnh TB VÜnh An

B¶ng 2.23. C«ng tr×nh cÇn n©ng cÊp vµ söa ch÷a trªn l­u vùc s«ng Th¹ch H·n

L­u vùc S«ng HiÕu 10 11 200 12 100 12 7 15 150 250 70 35 70

0.05 0.055 1 0.06 0.5 0.06 0.035 0.075 0.75 1.25 0.35 0.175 0.35

H­íng HiÖp H­íng HiÖp Cam Thuû Cam Thuû TX §«ng Hµ Ph­êng 1 Ph­êng 4 Ph­êng 5 Cam HiÕu NghÜa Hy Cam HiÕu T. T. Cam Lé Cam HiÕu

Tæng KP

399 426.9 4456.8 347.8 2807.4 223.7 133.8 401.2 3492 5636.8 1389.7 668.8 1458.2 21842.1

L­u vùc s«ng VÜnh Ph­íc

1044.1 978.5 1161.6 1059 1235.1 1273.4 643.3 2275.2 1445.8 1900.8

463.4 319.2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

H . GiÕng Lµng Hå Nµ Hå ®éi 4 Hå Khe R©m Hå ®éi 8 Hå Khe SÝn Hå GiÕng Lau Hå 19/5 Hå Khe §¸ Hå Mô HuyÖn Hå TriÖu Th­îng 1 Hå TriÖu Th­îng 2 TB Th­îng Ph­íc TB Nham BiÒu TB T¶ H÷u Hå Trung ChØ

36 35 40 40 45 45 20 80 43 50 150 35 25 17.2 4 130

0.18 0.175 0.2 0.2 0.225 0.225 0.1 0.4 0.215 0.25 0.75 0.175 0.125 0.086 0.02 0.65

4154.8

Cam ChÝnh Cam ChÝnh Cam ChÝnh Cam ChÝnh Cam ChÝnh Cam NghÜa Cam NghÜa Cam NghÜa Cam NghÜa Khu KT míi TriÖu Th­îng TriÖu Th­îng TriÖu Th­îng TriÖu Th­îng TriÖu Th­îng §«ng L­¬ng

17

Hå ¸i Tö 1

TriÖu ¸i

Tæng KP

51088 69042.2

1040

5.2

88

hÕt n¨ng lùc thiÕt kÕ. Sö dông ph­¬ng ph¸p thñy lîi nhá, ®Ëp t¹m ®Ó gi¶i quyÕt t­íi cho phÇn diÖn tÝch nhá lÎ ë c¸c x· miÒn nói. Vïng th­îng nguån s«ng Th¹ch H·n: §©y lµ vïng s©u, vïng xa khã kh¨n trong c«ng t¸c ph¸t triÓn thñy lîi kh«ng ph¶i do nguån n­íc mµ chñ yÕu lµ do ®­êng giao th«ng kh«ng thuËn lîi. Ph¸t triÓn nguån n­íc ë ®©y mang tÝnh chÊt æn ®Þnh d©n vµ xo¸ diÖn tÝch n­¬ng rÉy. ë ®©y míi ®Çu t­ ®­îc 6 c«ng tr×nh thñy lîi, lín nhÊt lµ ®Ëp Tµ Rôt ë km 47 t­íi 8 ha, cÇn hoµn chØnh kªnh m­¬ng, cã 5 c«ng tr×nh nhá cña x· A Vao. C¸c hå hiÖn cã gåm: hå Xa Kia, hå Sapa. X©y dùng hå A §ang, hå Loue, hå Lµng Hay, hå Ba B×nh, hå La Sam. Vïng §akr«ng – Mß ã: X©y dùng tr¹m b¬m Qu¸n ThuÕ lÊy n­íc trªn s«ng Th¹ch H·n. X©y dùng hå Ca L­, hå Khe MÌo, hå §éng ChÌ, ®Ëp Bång Kho vµ hå Dinh

§iÒn. Vïng s«ng Rµo Qu¸n: cã diÖn tÝch canh t¸c tËp trung n»m trong lßng hå Rµo Qu¸n. Hå Rµo Qu¸n ®ang thi c«ng víi nhiÖm vô ph¸t ®iÖn cÊp n­íc h¹ du vµ phÇn nµo gi¶m lò cho h¹ du. Vïng Th­îng §akr«ng: Tæng diÖn tÝch toµn vïng cã 53506 ha n»m trän trªn th­îng nguån s«ng §akr«ng. DiÖn tÝch canh t¸c n«ng nghiÖp xÊp xØ 3.000 ha. Trong vïng hiÖn nay ch­a cã c«ng tr×nh t­íi tiªu nµo ®¸ng kÓ.C«ng tr×nh dù kiÕn lµ c¸c hå chøa nhá ®Çu nguån s«ng §akr«ng víi dung tÝch tæng céng kho¶ng 10 – 15 triÖu m3/n¨m

TiÓu l­u vùc Nam Th¹ch H·n: Vïng Nam Th¹ch H·n thuéc hai huyÖn TriÖu Phong vµ H¶i L¨ng cã diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lµ 20.155 ha ®­îc cung cÊp n­íc hoµn toµn bëi hÖ thèng thñy lîi träng ®iÓm Nam Th¹ch H·n. DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp toµn vïng kho¶ng 5275 ha, chiÕm tû lÖ kh¸ cao so víi diÖn tÝch toµn vïng. C«ng tr×nh thñy lîi ®· cã: Hå TrÇm, hå Ph­íc M«n, hå Phó Long, hå MiÖu HuÖ, hå Choi Yªn, hå BÇu L¨ng, hå TÝch T­êng.

TT

Tªn c«ng tr×nh

§Þa ®iÓm

DiÖn tÝch t­íi (ha)

L­îng n­íc (triÖu m3)

Kinh phÝ (triÖu ®ång)

1 2 3 4 5

H. §¸ B«ng H. KReng §. Khe Chïa TB QuÊt X¸ + H. Khe Duyªn §¸ Mµi + T©n Kim

B¶ng 2.24. Danh môc c«ng tr×nh x©y dùng míi l­u vùc s«ng Th¹ch H·n

7156.7 3632.4 2051.1 37529.2 89484 139853.4

Tæng KP

L­u vùc S«ng HiÕu 100 50 35 909 1310

0.5 0.25 0.175 4.545 6.55

H­íng HiÖp H­íng HiÖp Cam TuyÒn Cam Thµnh Cam TuyÒn

L­u vùc s«ng VÜnh Ph­íc

1 2 3 4 5

TB Cam ChÝnh T­íi b»ng n­íc ngÇm TB TriÖu Thµnh TB VÜnh Ph­íc 1 TB VÜnh Ph­íc 2

621 262 100 250 355

3.105 1.31 0.5 1.25 1.775

23139.9 7050 3463.8 9075.3 13320.9

Cam ChÝnh TriÖu L­¬ng TriÖu L­¬ng TriÖu L­¬ng

6 7 8

Hå ¸i Tö 2 Hå VÜnh Ph­íc 2 Hå 49

TriÖu ¸i TriÖu L­¬ng TriÖu L­¬ng

48695.6 144889 9580.2 259214.7

740 1226

3.7 6.13 0

89

Ch­¬ng 3

§¸nh gi¸ tµi nguyªn n­íc phôc vô nu«i trång thñy s¶n vµ ®Èy mÆn h¹ du

3.1. TÝnh to¸n l­îng n­íc phôc vô nu«i trång thñy s¶n

vµ ®Èy mÆn h¹ du

HiÖn nay t¹i Qu¶ng TrÞ viÖc nu«i trång thuû s¶n cßn mang tÝnh chÊt c¸ thÓ, nguån n­íc phôc vô cho nu«i trång thuû s¶n ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc nªn n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng ch­a cao. Tuy tiÒm n¨ng ph¸t triÓn thuû s¶n cña tØnh lµ cao, song møc ®é khai th¸c cßn h¹n chÕ. §Ó ph¸t huy tiÒm n¨ng cÇn cã sù ®Çu t­ thÝch ®¸ng vµ cã quy m« h¬n. VÊn ®Ò cÊp n­íc ®Ó nu«i trång thuû s¶n cÇn ®­îc ®Æt ra phôc vô sù ph¸t triÓn cña ngµnh.

Vïng nghiªn cøu cã bê biÓn dµi 75 km víi hai cöa s«ng lín lµ Cöa Tïng vµ Cöa ViÖt. N»m trong vïng khÝ hËu kh¾c nghiÖt víi mïa kh« kÐo dµi cïng víi n¾ng nãng vµ kh« h¹n nªn vïng nghiªn cøu th­êng xuyªn chÞu t¸c ®éng cña x©m nhËp mÆn do thñy triÒu tõ hai cöa s«ng nµy. ViÖc x©y dùng c¸c cèng ng¨n mÆn phÇn nµo ®· gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò cÊp n­íc ngät cho c¸c ngµnh dïng n­íc kh¸c nhau. Tuy nhiªn, cïng víi sù xuÊt hiÖn cña c¸c hå chøa vµ ®Ëp d©ng ë th­îng nguån lµ sù triÕt gi¶m dßng ch¶y h¹ l­u, lµm cho vÊn ®Ò x©m nhËp mÆn cµng trë nªn nghiªm träng.

XuÊt ph¸t tõ hai vÊn ®Ò nªu trªn, môc nµy sÏ ®i vµo tÝnh to¸n l­îng n­íc cÇn thiÕt cÊp cho nu«i trång thñy s¶n n­íc mÆn, lî trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ cho hiÖn t¹i vµ n¨m 2020. §ång thêi l­îng n­íc cßn l¹i phôc vô ®Èy mÆn h¹ du còng ®­îc tÝnh to¸n cho thêi ®iÓm hiÖn t¹i vµ n¨m 2020.

3.1.1. Sè liÖu phôc vô tÝnh to¸n

1. Sè liÖu bèc h¬i

90

§Ó tÝnh l­îng n­íc cÇn bæ sung do bèc h¬i mÆt n­íc tõ c¸c ®ång nu«i t«m nghiªn cøu ®· sö dông sè liÖu bèc h¬i th¸ng cña c¸c tr¹m §ång Híi, §«ng Hµ vµ Khe Sanh trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ. Bèc h¬i ®­îc ®o b»ng èng Piche t¹i c¸c tr¹m

khÝ t­îng. Bèc h¬i b×nh qu©n nhiÒu n¨m n»m trong kho¶ng 874 mm t¹i Khe Sanh tíi 1510 mm t¹i §«ng Hµ, ë vïng ®ång b»ng bèc h¬i b×nh qu©n nhiÒu n¨m cao h¬n vïng nói. L­îng bèc h¬i b×nh qu©n th¸ng lín nhÊt vµo th¸ng VII t¹i §«ng Hµ lµ 259,6 mm vµ 117 mm vµo th¸ng V t¹i Khe Sanh (b¶ng 3.1). Do l­îng bèc h¬i lín, ®Æc biÖt trong 3 th¸ng VI, VII, VIII nªn tæn thÊt dßng ch¶y còng nh­ t×nh h×nh kh« h¹n vµo th¸ng VI, VII th­êng x¶y ra ¸c liÖt ë vïng ®ång b»ng.

B¶ng 3.1. L­îng bèc h¬i th¸ng, n¨m cña c¸c tr¹m ë tØnh Qu¶ng TrÞ (mm)

Tr¹m

I

II

III

IV V VI VII VIII

IX X XI XII N¨m

§ång Híi 62.6 46.4 52.7 71.0 136.1 170.4 201.1 160.6 89.2 79.8 77.3 75.1 1222

§«ng Hµ 55.1 47.7 75.4 96.2 170.4 222.8 259.6 236.4 138.5 75.5 66.3 64.7 1509

Khe Sanh 53.9 51.4 97.3 96.1 116.8 98.1 94.1 68.1

51.6 52.4 47.7 46.8 874.3

2. Sè liÖu m­a

Ngoµi l­îng n­íc ®­îc cung cÊp tõ c¸c nguån n­íc trong s«ng, biÓn, n­íc trong c¸c ao nu«i cßn ®­îc bæ sung bëi n­íc m­a v× vËy trong tÝnh to¸n ph¶i tÝnh ®Õn l­îng n­íc bæ sung nµy cho ao nu«i. Sè liÖu phôc vô cho viÖc tÝnh l­îng n­íc ®­îc cung cÊp tõ m­a lµ l­îng m­a th¸ng cña mét sè tr¹m ®o m­a trªn ®Þa bµn tØnh. M­a trong vïng phô thuéc vµo yÕu tè ®Þa h×nh l­u vùc, l­îng m­a hµng n¨m n»m trong kho¶ng 2.000 - 2.800 mm. L­îng m­a hµng n¨m t¨ng m¹nh theo h­íng tõ §«ng sang T©y vµ tõ B¾c xuèng Nam, tËp trung chñ yÕu vµo c¸c th¸ng IX, X vµ XI. L­îng m­a 3 th¸ng trªn chiÕm tíi 80% l­îng m­a n¨m. C­êng ®é m­a trong mét ngµy ®¹t kh¸ lín vµ th­êng x¶y ra vµo th¸ng X hoÆc th¸ng XI. B¶ng 3.2 d­íi ®©y thÓ hiÖn l­îng m­a b×nh qu©n nhiÒu n¨m cña mét sè tr¹m m­a phôc vô tÝnh to¸n l­îng n­íc bæ sung cho ao nu«i tõ m­a:

B¶ng 3.2. L­îng m­a trung b×nh th¸ng, n¨m (mm)

TT Tr¹m

I

II

III

IV

V

VI VII VIII

IX

X

XI

XII N¨m

1 VÜnh Linh 129.9 83.3 48.6 51.9 100.5 97.8 94.3 125.3 420.2 766.0 462.3 227.0 2614.1

2 Gia Vßng 60.1 47.9 35.4 64.1 143.6 101.4 78.7 155.0 509.7 695.9 456.4 188.0 2536.3

3 §«ng Hµ

48.2 34.1 30.8 60.7 119.3 83.0 65.7 163.2 388.9 683.9 429.0 175.2 2291.8

4 Th¹ch H·n 84.3 60.7 48.9 63.0 135.0 105.7 82.9 135.3 476.4 710.6 438.6 240.7 2627.3

5 Cöa ViÖt 57.6 48.6 33.1 50.8 102.6 63.4 68.1 150.3 398.6 574.3 415.7 219.6 2187.8

6 H­¬ng Ho¸ 83.6 61.7 47.8 97.8 191.5 171.7 148.9 219.1 585.8 778.0 227.7 95.7 2779.9

91

7 Khe Sanh 16.7 19.2 29.7 89.8 158.9 210.8 187.8 295.9 376.7 455.0 175.8 64.7 2118.6

3.1.2. TÝnh to¸n nhu cÇu n­íc lî cho 1 ha nu«i

H×nh thøc nu«i t«m trªn c¸t, nguån n­íc cung cÊp cho c¸c ao nu«i ®­îc lÊy

trùc tiÕp tõ n­íc biÓn nªn kh«ng ®­îc tÝnh theo m« h×nh nµy.

D­íi ®©y sÏ tr×nh bµy ph­¬ng ph¸p tÝnh nhu cÇu n­íc lî cña tõng th¸ng víi 2 vô cho diÖn tÝch ao nu«i 1 ha theo m« h×nh nu«i t«m ®­îc cung cÊp bëi Së Thñy s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ. Gi¶ sö ao nu«i cã ®é s©u trung b×nh lµ 1,2m th× thÓ tÝch ao nu«i sÏ ®­îc tÝnh theo c«ng thøc:

ThÓ tÝch = DiÖn tÝch x ®é s©u = 10.000 x 1.2 =12000 (m3).

L­îng n­íc cÇn dïng ®Ó thay: N­íc cÇn dïng ®Ó thay trong th¸ng thø 3 vµ thø 4 b»ng 50% - 100% thÓ tÝch ao nu«i (lÊy trung b×nh lµ 75%). VËy l­îng n­íc cÇn thay trong mçi th¸ng lµ: 75% x 12000 = 9000 (m3). Riªng c¸c th¸ng ®Çu mçi vô (th¸ng III vµ th¸ng VII) v× b¾t ®Çu th¶ míi gièng nªn l­îng n­íc cÇn thay lµ 100% diÖn tÝch ao nu«i (t­¬ng øng víi thÓ tÝch 12000 m3).

L­îng n­íc cÇn bæ sung do bèc h¬i: Theo m« h×nh nu«i t«m cña x· TriÖu An, huyÖn TriÖu Phong vô nu«i t«m thø nhÊt trong n¨m b¾t ®Çu tõ th¸ng III vµ kÕt thóc vµo th¸ng VI.

Vô

Th¸ng

Vô 1

Vô 2

III IV V VI VII VIII IX X

Thay n­íc (% ThÓ tÝch ao nu«i) 100% 0% 75% 75% 100% 0% 75% 75%

M­a (mm) 39.4 58.1 120.2 90.3 77.9 145.8 438.8 686.1

Bèc h¬i (mm) 75.1 87.8 141.1 163.8 184.9 155.0 93.1 69.2

Bèc h¬i - M­a (mm) 35.8 29.7 20.9 73.5 107.0 9.2 -345.7 -616.9

B¶ng 3.3. L­îng n­íc cÇn thay vµ bæ sung cho c¸c th¸ng

Vô

Th¸ng

Tæng l­îng cung cÊp

Vô 1

III IV V VI VII

Vô 2

L­îng n­íc thay (m3) 358 297 209 735 1070

L­îng n­íc bæ sung (m3) 12000.0 0.0 9000.0 9000.0 12000.0

12358 297 9209 9735 784

92

B¶ng 3.4. L­îng n­íc cÇn cung cÊp cho mçi vô víi ph­¬ng thøc th©m canh vµ b¸n th©m canh

VIII IX X

92 0 0

0.0 9000.0 9000.0

6 540 540

L­îng n­íc cÇn bæ sung do bèc h¬i g©y ra ®­îc x¸c ®Þnh b»ng l­îng bèc h¬i trõ ®i l­îng m­a hµng th¸ng. Trong nh÷ng th¸ng mïa m­a khi l­îng m­a lín h¬n l­îng bèc h¬i, nghiªn cøu gi¶ ®Þnh kh«ng cÇn bæ sung n­íc cho ao nu«i. Nh­ vËy, l­îng n­íc cÇn bæ sung do bèc h¬i g©y nªn ®­îc tÝnh lµ: (bèc h¬i - m­a) x 10 (m3). Víi th¸ng III l­îng n­íc cÇn bæ sung : (75.1 - 39.4) x 10 = 358 (m3).

Trong vô thø 2 trªn ®Þa bµn tØnh chØ nu«i kho¶ng tõ 5 – 7% diÖn tÝch nªn trong tÝnh to¸n lÊy trung b×nh lµ 6% l­îng n­íc c¶ mïa. KÕt qu¶ tÝnh to¸n l­îng n­íc cÇn cho mçi th¸ng cña c¶ 2 vô ®­îc thÓ hiÖn ë b¶ng 3.3 vµ 3.4. VËy tæng l­îng n­íc cÇn cung cÊp cho 1ha ao nu«i t«m n­íc mÆn, lî trong 1 n¨m lµ: 33468 (m3)

3.1.3. TÝnh nhu cÇu n­íc cho c¸c thêi kú

Dùa vµo tæng l­îng n­íc cÇn cho mçi ha trong 1 n¨m víi mçi ph­¬ng thøc nu«i, tiÕp tôc tÝnh tæng l­îng n­íc cÇn dïng phôc vô nu«i trång thñy s¶n cho c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau: 2007, 2010 vµ 2020.

TÝnh nhu cÇu n­íc hiÖn tr¹ng (sè liÖu n¨m 2007): Dùa vµo l­îng n­íc cÇn cho 1ha ao nu«i ®· ®­îc tÝnh to¸n ë môc 3.1.2, tiÕp tôc tÝnh to¸n l­îng n­íc cÇn cho c¸c ao nu«i n¨m 2007. KÕt qu¶ tÝnh to¸n ®­îc tr×nh bµy ë b¶ng 3.5.

B¶ng 3.5: Nhu cÇu n­íc hiÖn tr¹ng cho nu«i trång thñy s¶n n­íc lî (106 m3)

TriÖu Phong 3.59 0.09 2.68 2.83 0.23 0.00 0.16 0.16 9.72

VÜnh Linh 3.90 0.09 2.91 3.07 0.25 0.00 0.17 0.17 10.57

Gio Linh 2.01 0.05 1.50 1.59 0.13 0.00 0.09 0.09 5.46

§«ng Hµ 0.78 0.02 0.58 0.62 0.05 0.00 0.03 0.03 2.12

Toµn tØnh Th¸ng 10.29 III 0.25 IV 7.67 V 8.10 VI 0.65 VII 0.00 VIII 0.45 IX 0.45 X Tæng 27.86 B¶ng 3.6: Nhu cÇu n­íc n¨m 2010 cho nu«i trång thñy s¶n n­íc lî (106m3)

Gio Linh TriÖu Phong

VÜnh Linh 6.92 0.17 5.16 5.45 0.44 0.00

4.09 0.10 3.05 3.22 0.26 0.00

Th¸ng III IV V VI VII VIII

7.75 0.19 5.77 6.10 0.49 0.00

§«ng Hµ 2.11 0.05 1.57 1.66 0.13 0.00

Toµn tØnh 20.87 0.50 15.55 16.44 1.32 0.01

93

IX X Tæng

0.30 0.30 18.74

0.18 0.18 11.08

0.34 0.34 20.98

0.09 0.09 5.72

0.91 0.91 56.53

TÝnh to¸n nhu cÇu n­íc cho n¨m 2010: Dùa trªn qui ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh nu«i trång thuû s¶n ®Õn n¨m 2010 ®· ®­îc phª duyÖt cña tØnh nhu cÇu dïng n­íc cho NTTS n­íc lî cña tõng huyÖn ®­îc tÝnh nh­ ë b¶ng 3.6.

TÝnh nhu cÇu n­íc øng víi c¸c kÞch b¶n cña n¨m 2020: Nhu cÇu dïng n­íc

25.00

20.00

15.00

2007 2010

10.00

cho NTTS n­íc lî víi c¶ 2 ph­¬ng ¸n ®­îc tÝnh cho kÕt qu¶ ë b¶ng 3.7 vµ 3.8.

) 3 m 6 ^ 0 1 ( c í ­ n g n î ­ L

5.00

0.00

VÜnh Linh

Gio Linh

TriÖu Phong

§«ng Hµ

§Þa ph­¬ng

H×nh 3.1: Nhu cÇu n­íc cho NTTS n­íc lî cña c¸c huyÖn cho n¨m 2006 vµ 2010 B¶ng 3.7: Nhu cÇu n­íc n¨m 2020 cho NTTS n­íc lî, ph­¬ng ¸n 1 (106 m3)

VÜnh Linh 12.28 0.29 9.15 9.68 0.78 0.01 0.54 0.54 33.27

Gio Linh 8.48 0.20 6.32 6.68 0.54 0.00 0.37 0.37 22.96

§«ng Hµ 11.16 0.27 8.32 8.79 0.71 0.00 0.49 0.49 30.22

1.48 0.04 1.10 1.17 0.09 0.00 0.06 0.06 4.01

Th¸ng TriÖu Phong Toµn tØnh III 33.40 IV 0.80 V 24.89 VI 26.31 VII 2.12 VIII 0.01 IX 1.46 X 1.46 Tæng 90.45 B¶ng 3.8: Nhu cÇu n­íc n¨m 2020 cho NTTS n­íc lî, ph­¬ng ¸n 2(106 m3)

Th¸ng III IV V VI VII VIII

VÜnh Linh 10.53 0.25 7.85 8.29 0.67 0.00

Gio Linh 7.27 0.17 5.41 5.72 0.46 0.00

§«ng Hµ 9.56 0.23 7.13 7.53 0.61 0.00

TriÖu Phong Toµn tØnh 28.63 0.69 21.33 22.55 1.82 0.01

1.27 0.03 0.94 1.00 0.08 0.00

94

0.46 0.46 28.51

0.32 0.32 19.68

0.42 0.42 25.90

0.06 0.06 3.43

1.25 1.25 77.53

IX X Tæng

35.00

30.00

25.00

20.00

Ph­¬ng ¸n 1

Ph­¬ng ¸n 2

15.00

10.00

5.00

0.00

H¶i L¨ng

VÜnh Linh

Gio Linh

TriÖu Phong

H×nh 3.2: Nhu cÇu n­íc NTTS n­íc lî cña c¸c huyÖn víi c¸c ph­¬ng ¸n n¨m 2020

3.1.4. TÝnh to¸n l­îng n­íc ngät ®Èy mÆn h¹ du

1. HiÖn tr¹ng

HiÖn nay ë Qu¶ng TrÞ, vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng, trong ®ã cã nhiÖm vô ng¨n vµ ®Èy mÆn h¹ du hiÖn cßn rÊt tù ph¸t. Ch­a chñ ®éng gi÷ n­íc phôc vô vÊn ®Ò nµy theo tiªu chÝ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nh»m tr¸nh suy kiÖt nguån n­íc. §Ó kh¾c phôc vÊn ®Ò nµy, cÇn chñ ®éng bè trÝ nguån n­íc tham gia ®Èy mÆn h¹ du.

L­îng n­íc ngät ®Èy mÆn cho h¹ du ®­îc tÝnh to¸n víi møc ®¶m b¶o 75%. Dïng tµi liÖu m­a vµ dßng ch¶y nhiÒu n¨m cña tr¹m Gia Vßng ®Ó tÝnh to¸n x¸c ®Þnh dßng ch¶y n¨m thiÕt kÕ ®­îc ph©n phèi theo c¸c th¸ng t¹i mét sè vÞ trÝ trªn c¸c l­u vùc s«ng nh­ b¶ng 3.9.

Trªn th­îng nguån c¸c l­u vùc hiÖn cã c¸c c«ng tr×nh hå chøa, vµo mïa kiÖt hÇu nh­ l­îng dßng ch¶y ®Òu bÞ chÆn l¹i ®Ó sö dông cho c¸c môc ®Ých dïng n­íc kh¸c, nªn l­îng dßng ch¶y xuèng h¹ du cßn rÊt nhá. L­îng dßng ch¶y víi møc b¶o ®¶m 75%, sau khi ®· tÝnh to¸n phÇn tr÷ l¹i t¹i c¸c hå chøa ë b¶ng 3.10.

B¶ng 3.9. Ph©n phèi dßng ch¶y p = 75%

TuyÕn

F

Dßng chÈy th¸ng thiÕt kÕ P = 75% (m3/s)

km2

I

II

III IV V VI VII VIII IX X XI XII N¨m

Sa Lung (Phóc L©m) 335 8.00 4.51 2.99 2.83 4.67 3.57 1.92 3.51 19.26 45.89 41.24 19.72 13.18

95

TuyÕn

F

Dßng chÈy th¸ng thiÕt kÕ P = 75% (m3/s)

km2

I

II

III IV V VI VII VIII IX X XI XII N¨m

BÕn H¶i (Gia Vßng) 292 6.91 3.90 2.59 2.45 4.04 3.08 1.66 3.04 16.64 39.64 35.63 17.03 11.38 Cam Lé (Méc §øc) 487 10.14 5.72 3.79 3.59 5.92 4.52 2.43 4.45 24.40 58.15 52.25 24.98 16.69 Th¹ch H·n (T.H·n) 15.83 8.92 5.92 5.60 9.25 7.06 3.80 6.95 38.10 90.79 81.58 39.00 26.07 26.07

B¶ng 3.10 : HiÖn tr¹ng l­îng dßng ch¶y ®Èy mÆn 75%

TuyÕn

F

Dßng ch¶y th¸ng thiÕt kÕ P = 75% (m3/s)

km2

I

II

III IV V VI VII VIII IX X XI XII N¨m

Sa Lung (Phóc L©m) 335 6.42 3.62 2.40 2.27 3.75 2.86 1.54 2.82 15.45 36.81 33.08 15.81 10.57 BÕn H¶i (Gia Vßng) 292 5.04 2.84 1.88 1.78 2.94 2.25 1.21 2.21 12.13 28.90 25.97 12.41 8.30 Cam Lé (Méc §øc) 487 8.33 4.70 3.12 2.95 4.87 3.71 2.00 3.66 20.05 47.78 42.94 20.53 13.72

T¹i tuyÕn Th¹ch H·n, l­îng dßng ch¶y l¹i ®­îc sö dông vµo t­íi cho n«ng nghiÖp nªn vµo c¸c th¸ng mïa kiÖt dßng ch¶y x¶ xuèng h¹ du l­îng rÊt nhá, cã n¨m kh«ng cã dßng ch¶y x¶ xuèng h¹ du. Do vËy l­îng n­íc ®Èy mÆn trªn hÖ thèng Th¹ch H·n chØ cßn nh¸nh s«ng Cam Lé tham gia ®Èy mÆn mïa kiÖt lµ chÝnh.

2. Sau khi c¸c c«ng tr×nh thñy lîi ®­îc quy ho¹ch

Tr­êng hîp c¸c c«ng tr×nh quy ho¹ch thñy lîi ®­îc hoµn thµnh : §Ëp ng¨n mÆn Sa Lung ®­îc x©y dùng, c¸c hå VÜnh T­êng 1, 2 , hå Khe N­íc 1, 2, hå Khe Duyªn, §¸ Mµi , T©n Kim, Tiªn Niªn … tÝch n­íc. NÕu l­îng n­íc t¹i c¸c c«ng tr×nh nµy còng ®­îc sö dông toµn bé vµo môc ®Ých t­íi vµ c¸c môc ®Ých sö dông n­íc kh¸c th× sÏ chØ cßn nh¸nh s«ng BÕn H¶i vµ Cam Lé lµ trùc tiÕp tham gia ®Èy mÆn h¹ du.

Trªn s«ng BÕn H¶i mÆn lªn ®Õn gÇn BÕn Quan, ®©y lµ thÓ mÆn tù nhiªn v× trªn l­u vùc nµy ch­a cã khai th¸c g× nhiÒu. Riªng nh¸nh Sa Lung sau khi cã hå La Ngµ vµ hå B¶o §µi mÆn lªn s©u h¬n. HiÖn nay trong ph­¬ng ¸n t­íi ®Ò nghÞ x©y dùng ®Ëp Sa Lung ®Ó ng¨n mÆn, gi÷ ngät, vÒ l©u dµi cÇn ph¶i x©y dùng hå BÕn Thiªng ®Ó ®iÒu tiÕt n­íc cho s«ng Sa Lung ®ång thêi tr¶ l¹i mét phÇn l­u l­îng kiÖt cña s«ng BÕn H¶i.

L­u l­îng ®Èy mÆn khi ®ã ®­îc tÝnh to¸n nh­ b¶ng sau :

B¶ng 3.11: L­îng dßng ch¶y ®Èy mÆn 75% sau quy ho¹ch

TuyÕn

F

Dßng ch¶y th¸ng thiÕt kÕ P = 75% (m3/s)

km2

I

II

III IV V VI VII VIII

IX X XI XII N¨m

96

TuyÕn

F

Dßng ch¶y th¸ng thiÕt kÕ P = 75% (m3/s)

km2

I

II

III IV V VI VII VIII

IX X XI XII N¨m

6.00

8.75

BÕn H¶i (Gia Vßng) 292 3.64 2.05 1.36 1.29 2.13 1.62 0.87 1.60 8.77 20.90 18.78 8.98 Cam Lé (Méc §øc) 487 5.31 3.00 1.99 1.88 3.10 2.37 1.27 2.33 12.79 30.48 27.39 13.09

Trªn s«ng Th¹ch H·n sau khi x©y dùng ®Ëp d©ng Th¹ch H·n, mÆn lªn ®Õn gÇn BÕn TrÊm. §o¹n s«ng nµy kh«ng sö dông ®­îc n­íc trong mïa kiÖt, kh¶ n¨ng th­îng nguån Th¹ch H·n chØ x©y dùng ®­îc mét hå chøa Rµo Qu¸n nh»m ph¸t ®iÖn vµ còng sÏ kh«ng c¶i thiÖn g× vÒ mÆn ë h¹ du. Vïng phÝa nam s«ng Th¹ch H·n cÇn hoµn thiÖn ®Ëp Cöa L¸c ®Ó ng¨n mÆn vµ gi÷ ngät cña c¸c s«ng Nhïng, BÕn §¸, ¤ L©u vµ l­îng n­íc håi quy c¸c kªnh t­íi.

3.2. ChÊt l­îng n­íc c¸c khu vùc nu«i trång thñy s¶n

Sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña mét vïng, mét ®Þa ph­¬ng th­êng g¾n liÒn víi c¸c dßng s«ng vµ vïng cöa s«ng ven biÓn. ViÖc khai th¸c, sö dông n­íc tõ nguån nµy mét c¸ch bÒn v÷ng cho c¸c môc ®Ých kh¸c nhau nh­ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, sinh ho¹t, nu«i trång thñy s¶n ®ang lµ mét th¸ch thøc lín khi mµ t¶i l­îng c¸c chÊt g©y « nhiÔm th¶i ra tõ c¸c ho¹t ®éng nµy ngµy cµng gia t¨ng.ViÖc quan tr¾c, ®¸nh gi¸ th­êng xuyªn t¸c ®éng cña c¸c ho¹t ®éng g©y « nhiÔm lªn c¸c nguån n­íc lµ viÖc lµm cÇn thiÕt. Môc nµy nghiªn cøu hiÖn tr¹ng vµ ®¸nh gi¸ « nhiÔm m«i tr­êng do c¸c ho¹t ®éng cña ngµnh nu«i trång thñy s¶n n­íc mÆn, lî t¹i c¸c vïng cöa s«ng ven biÓn Qu¶ng TrÞ. §ång thêi c¸c chØ tiªu vÒ chÊt l­îng n­íc cÊp phôc vô nu«i t«m mÆn, lî còng ®­îc ®­a vµo ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸. C¸c tiªu chuÈn ®­îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ bao gåm:

- TCVN 5942:1995 – Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc mÆt

- TCVN 5943:1995 – Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc biÓn ven bê

- TCVN 5944:1995 – Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc ngÇm

- 28 TCN 171: 2001 – Quy tr×nh c«ng nghÖ nu«i th©m canh t«m só

- TCVN 5945:1995 – Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc. N­íc th¶i c«ng nghiÖp

- TCVN 6984:2001 – Tiªu chuÈn th¶i n­íc th¶i c«ng nghiÖp vµo l­u vùc

s«ng dïng cho môc ®Ých b¶o vÖ thñy sinh

3.2.1. Mét sè ¶nh h­ëng cña nu«i trång thñy s¶n nuíc mÆn, lî ®Õn m«i tr­êng n­íc

97

HiÖn nay ph­¬ng thøc nu«i t«m chñ yÕu cña tØnh Qu¶ng TrÞ lµ nu«i th©m

canh vµ b¸n th©m canh (xem phÇn hiÖn tr¹ng NTTS). Ph­¬ng thøc nu«i t«m b¸n th©m canh vµ th©m canh yªu cÇu vèn ®Çu t­ lín, c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vµ vËn hµnh tèi ­u nh»m duy tr× tû lÖ sèng vµ t¨ng tr­ëng cña t«m. Ph­¬ng thøc nµy còng ®ßi hái mét l­îng lín nit¬ vµ phèt pho trong thøc ¨n còng nh­ n­íc bæ sung ®Ó duy tr× chÊt l­îng n­íc trong ao. Do vËy mét l­îng lín c¸c chÊt dinh d­ìng tõ thøc ¨n chuyÓn thµnh chÊt th¶i vµ x¶ ra c¸c nguån n­íc tù nhiªn dÉn tíi suy tho¸i chÊt l­îng m«i tr­êng ®Êt vµ n­íc. Mét trong nh÷ng hÖ qu¶ nghiªm träng cña sù suy tho¸i m«i tr­êng n­íc, ®Êt lµ sù gia t¨ng c¸c ®ît dÞch bÖnh cho c¶ t«m gièng vµ t«m nu«i.

RÊt nhiÒu c¸c nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng ph­¬ng thøc nu«i th©m canh kh«ng bÒn v÷ng vÒ mÆt sinh th¸i nÕu kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p gi¶m thiÓu « nhiÔm tõ chÊt th¶i. Ph­¬ng thøc nu«i nµy yªu cÇu mét diÖn tÝch sinh th¸i lín nh»m t¹o tÝnh bÒn v÷ng vÒ sinh th¸i. ë mét sè n¬i, nguån n­íc ®­îc b¬m vµo, sö dông vµ th¶i ra m«i tr­êng kh«ng qua xö lÝ hoÆc t¸i sö dông sÏ dÉn ®Õn sù tÝch tô c¸c chÊt th¶i vµo hÖ sinh th¸i vµ do ®ã g©y ra c¸c vÊn ®Ò m«i tr­êng nghiªm träng kh«ng thÓ phôc håi. C¸c t¸c ®éng cña nu«i t«m n­íc mÆn, lî, mÆn ®Õn m«i tr­êng n­íc cã thÓ kÓ ®Õn (Hopkins et al., 1995):

HiÖn t­îng ph× d­ìng cña c¸c hÖ sinh th¸i vïng cöa s«ng do c¸c chÊt th¶i tõ nu«i t«m: Trong qu¸ tr×nh sinh tr­ëng cña t«m, c¸c thøc ¨n thõa víi thµnh phÇn chñ yÕu lµ ni t¬ vµ phèt pho cïng ph©n vµ chÊt nhµy cña t«m ®­îc s¶n sinh ngµy cµng nhiÒu. C¸c chÊt nµy hoÆc sÏ th¶i ngay ra m«i tr­êng sau mçi lÇn thay n­íc hoÆc l¾ng ®äng d­íi ®¸y ao d­íi d¹ng bïn b· h÷u c¬. Sau mçi vô thu ho¹ch vµ tr­íc khi vµo mçi vô nu«i n«ng d©n c¶i t¹o ao b»ng c¸ch n¹o vÐt, cÇy bõa vµ röa ®¸y ao. Mét phÇn c¸c chÊt l¾ng h÷u c¬ ë ®¸y sÏ ®­îc th¶i ra m«i tr­êng qua viÖc röa ao. PhÇn lín cßn l¹i ®­îc gi÷ l¹i ë c¸c bê ao do líp bïn ®¸y ao ®­îc n¹o vÐt vµ ®¾p lªn bê. L­îng hîp chÊt dinh d­ìng h÷u c¬ nµy sau ®ã dÇn rß rØ ra m«i tr­êng. Víi nång ®é lín c¸c chÊt dinh d­ìng th¶i ra m«i tr­êng sÏ g©y ra hiÖn t­îng phó d­ìng, gi¶m « xy hoµ tan, ®e do¹ tÝnh m¹ng cña c¸c sinh vËt thñy sinh ë m«i tr­êng xung quanh.

98

“¤ nhiÔm sinh th¸i” do sù mÊt ®i c¸c loµi sinh vËt n­íc b¶n ®Þa: T«m gièng ®­îc th¶ ®Çu mçi vô nu«i cã nhiÒu nguån gèc kh¸c nhau nh­ 1) tõ tù nhiªn, theo c¸c con triÒu, ®èi víi nu«i qu¶ng canh; 2) tõ nguån ®¸nh b¾t t«m gièng bëi ng­ d©n; 3) tõ c¸c tr¹i ­¬m gièng sö dông t«m mÑ b¾t ngoµi tù nhiªn; vµ 4) tõ t«m ch­a tr­ëng thµnh d­îc nu«i lµm t«m mÑ. Do viÖc khai th¸c t«m gièng ngoµi tù nhiªn th­êng sö dông c¸c lo¹i l­íi nhá nªn kÐo theo mét l­îng t«m gièng b¾t ®­îc lµ mét l­îng lín c¸c lo¹i thñy sinh kh«ng s­¬ng sèng vµ c¶ c¸. Sè l­îng c¸c loµi thñy sinh kh«ng s­¬ng sèng nµy sÏ bÞ bá l¹i trªn bê vµ v× vËy dÔ g©y suy th¸i vÒ ®a d¹ng sinh häc theo chuçi thøc ¨n.

Sö dông n­íc vµ hÖ qu¶ cña nã: Nu«i t«m n­íc mÆn, lî sö dông mét l­îng n­íc s¹ch lín ®Ó nu«i sèng t«m, ®iÒu hoµ « xy vµ pha lo·ng còng nh­ lµm s¹ch c¸c chÊt th¶i tõ t«m. Trong nu«i t«m, n­íc kh«ng chØ ®­îc ®­a vµo hå vµ th¶i ra m«i tr­êng mang theo c¸c chÊt « nhiÔm mµ cßn bÞ tæn thÊt do rß rØ qua kªnh m­¬ng, bê ao xuèng tÇng n­íc ngÇm vµ bèc h¬i. §Æc biÖt ë nh÷ng vïng ®Êt c¸t pha vµ kh« nãng th× l­îng n­íc tæn thÊt do bèc h¬i vµ ngÊm lµ rÊt lín (cã thÓ lªn ®Õn 1 – 3% thÓ tÝch cña ao). L­îng n­íc ngÊm xuèng s©u sÏ lµm nhiÔm mÆn tÇng n­íc ngÇm, ¶nh h­ëng ®Õn n«ng nghiÖp vµ n­íc sinh ho¹t.

C¸c t¸c ®éng do c¸c chÊt ho¸ häc tõ ao nu«i lªn hÖ sinh th¸i thñy sinh: ViÖc sö dông c¸c chÊt ho¸ häc trong nu«i t«m ®ang diÔn ra phæ biÕn. Ngµnh nu«i t«m c«ng nghiÖp sö dông mét l­îng lín c¸c lo¹i thuèc kh¸ng sinh vµ c¸c lo¹i thuèc kh¸c. C¸c lo¹i thuèc nµy sÏ ®­îc th¶i ra m«i tr­êng vµ nÕu sö dông kh«ng ®óng cã thÓ t¹o ra c¸c lo¹i vi khuÈn kh¸ng thuèc kh¸ng sinh. C¸c lo¹i thuèc kh¸c nh­ formalin, sun ph¸t ®ång, c¸c lo¹i thøc ¨n ®­îc tÈm thuèc lµ c¸c lo¹i ®­îc sö dông nhiÒu nhÊt.

3.2.2. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng « nhiÔm m«i tr­êng n­íc do nu«i trång thuû s¶n t¹i vïng h¹ l­u BÕn H¶i vµ Th¹ch H·n

1. §¸nh gi¸ chÊt l­îng n­íc th¶i cña mét sè khu vùc nu«i t«m

KÕ thõa bé sè liÖu chÊt l­îng n­íc tõ c¸c nghiªn cøu tr­íc trªn ®Þa bµn tØnh (VQHTL, 2000; NguyÔn V¨n Hîp vµ céng sù, 2004; Së TNMT 2005, 2006) vµ bé sè liÖu ®o ®¹c chÊt l­îng n­íc mÆt vµ ngÇm n¨m 2007 do nhãm t¸c gi¶ thùc hiÖn ®Ó ®¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña NTTS n­íc lî (chñ yÕu lµ t«m só) ®Õn chÊt l­îng n­íc vïng h¹ l­u hai s«ng BÕn H¶i vµ Th¹ch H·n.

§Ó ®¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña ho¹t ®éng nu«i t«m lªn chÊt l­îng n­íc s«ng, tr­íc hÕt cÇn ph¶i xem xÐt, so s¸nh nång ®é c¸c yÕu tè chÊt l­îng n­íc cña n­íc th¶i tõ c¸c ao nu«i ra s«ng. C¸c ®¸nh gi¸ d­íi ®©y dùa theo sè liÖu ®iÒu tra kh¶o s¸t th¸ng VII/2005 khi c¸c ao nu«i t«m thu ho¹ch vµ x¶ n­íc ra s«ng. Tiªu chuÈn ®­îc dïng ®Ó so s¸nh lµ “Tiªu chuÈn th¶i n­íc th¶i c«ng nghiÖp vµo vùc s«ng dïng cho môc ®Ých b¶o vÖ thñy sinh TCVN 6984:2001”. Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra kh¶o s¸t vÒ sè liÖu l­u l­îng, vµ th¶i l­îng tiªu chuÈn ®­îc lùa chän cho c¸c s«ng ë Qu¶ng TrÞ lµ tiªu chuÈn lo¹i G. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cña mét yÕu tè m«i tr­êng chÝnh ®­îc tr×nh bµy d­íi ®©y:

99

Nång ®é BOD5: (H×nh 3.3) T¹i c¸c vÞ trÝ 1vµ 2 gi¸ trÞ BOD5 ®Òu n»m trong

250

200

BOD5

T iêu chuẩn

150

tiªu chuÈn cho phÐp. Tuy nhiªn, t¹i c¸c vÞ trÝ 3, 4 vµ 5 nång ®é BOD5 t¨ng ®ét ngét vµ v­ît tiªu chuÈn cho phÐp (30 mgO2/l), do mÉu ®­îc ®o trong thêi kú c¸c ao nu«i tiÕn hµnh thu ho¹ch t¶i l­îng th¶i ra s«ng lµ rÊt lín. §Ó tr¸nh ¶nh h­ëng ®Õn c¸c ngµnh kh¸c (c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t...) n­íc « nhiÔm tõ c¸c ao nu«i cÇn ph¶i ®­îc xö lý qua ao xö lÝ n­íc th¶i tr­íc khi th¶i ra s«ng, ®Æc biÖt t¹i vÞ trÝ 5 (MÉu n­íc th¶i M2 - thuéc x· TriÖu Ph­íc) víi BOD5 vµo kho¶ng 224 mgO2/l.

) l / 2 O g m

100

( 5 D O B

50

0

Vị trí 1

Vị trí 2

Vị t rí 3

Vị t rí 4

Vị t rí 5

30

24

61

224

33

BOD5

30

30

30

30

30

T iêu chuẩn

Vị trí

800

700

600

COD

T iêu chuẩn

500

H×nh 3.3: Nhu cÇu oxy sinh häc t¹i mét sè vÞ trÝ x¶ n­íc th¶i

) l / g m

400

(

300

D O C

200

100

0

Vị trí 1

Vị trí 2

Vị trí 3

Vị trí 4

Vị trí 5

104

68

120

280

720

COD

60

60

60

60

60

T iêu chuẩn

H×nh 3.4: Nhu cÇu oxy hãa häc t¹i mét sè vÞ trÝ x¶ n­íc th¶i

100

- Nång ®é COD: TÊt c¶ c¸c vÞ trÝ quan tr¾c, nhu cÇu oxy hãa häc ®Òu v­ît tiªu chuÈn (60 mgO2/l) trong ®ã vµo th¸ng VII khi c¸c ao thu ho¹ch vµ x¶ n­íc th× gi¸ trÞ COD cao h¬n nhiÒu so víi th¸ng IV. Còng t¹i vÞ trÝ sè 5, gi¸ trÞ COD rÊt lín tíi 720 mgO2/l gÊp nhiÒu lÇn tiªu chuÈn cho phÐp. §iÒu nµy chøng tá t¹i vÞ trÝ nµy

n­íc th¶i bÞ « nhiÔm rÊt nÆng cÇn cã biÖn ph¸p xö lý kiÓm so¸t n­íc th¶i t¹i vÞ trÝ nµy.

1800

1600

1400

T SS

T iêu chuẩn

1200

1000

Hµm l­îng chÊt r¾n l¬ löng (TSS): T¹i 3 vÞ trÝ ®Çu tiªn, ®­îc kh¶o s¸t vµo th¸ng IV, hµm l­îng chÊt r¾n l¬ löng ®Òu n»m d­íi tiªu chuÈn (90 mg/l), cã thÓ th¶i ra hÖ thèng s«ng ngßi. Tuy nhiªn, còng gièng nh­ víi tr­êng hîp cña BOD5 vµ COD, vµo thêi ®iÓm th¸ng VII, khi c¸c ao nu«i thu ho¹ch vµ x¶ n­íc, l­îng chÊt r¾n th¶i ra lµ rÊt lín, ®Òu v­ît qu¸ tiªu chuÈn, t¹i vÞ trÝ 5, hµm l­îng chÊt r¾n l¬ löng lµ rÊt lín ®¹t 1695 mg/l, kh«ng thÓ th¶i ra s«ng nÕu ch­a ®­îc xö lÝ.

) l / g m

800

( S S T

600

400

200

0

Vị t rí 1

Vị trí 2

Vị trí 3

Vị trí 4

Vị trí 5

31.4

25.20

36.80

450

1695

T SS

80

80

80

80

80

T iêu chuẩn

Vị trí

H×nh 3.5: Hµm l­îng chÊt r¾n l¬ löng t¹i mét sè vÞ trÝ x¶ n­íc th¶i

B¶ng 3.13. M« t¶ vÞ trÝ lÊy mÉu

VÞ trÝ 1: MÉu n­íc th¶i M3. N­íc th¶i ra m«i tr­êng tiÕp nhËn Tr¹i t«m gièng Së Thñy s¶n - Cöa Tïng; Ngµy lÊy mÉu: 14/04/2005

VÞ trÝ 2: MÉu M3 - N­íc th¶i ra m«i tr­êng tiÕp nhËn tr¶i gièng H¶i Nam; Ngµy lÊy mÉu: 14/04/2005

VÞ trÝ 3: MÉu M4 - N­íc th¶i ao nu«i C¬ së H¶i Nam; Ngµy lÊy mÉu 14/04/2005 VÞ trÝ 4: MÉu n­íc th¶i M1 - X· TriÖu Ph­íc. N­íc th¶i ao nu«i t«m hé «ng Lª B¸ Ban; Ngµy lÊy mÉu: 13/07/2005

VÞ trÝ 5: MÉu n­íc th¶i M2 - N­íc th¶i nu«i t«m x· TriÖu Ph­íc; Ngµy lÊy mÉu: 13/07/2005

2. §¸nh gi¸ sù thay ®æi chÊt l­îng n­íc s«ng theo kh«ng gian, thêi gian do ¶nh h­ëng cña n­íc th¶i tõ c¸c ao nu«i

101

§¸nh gi¸ biÕn ®éng theo kh«ng gian vµ thêi gian cña c¸c yÕu tè chÊt l­îng

n­íc nh»m ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña nu«i t«m n­íc mÆn, lî ®Õn m«i tr­êng còng nh­ t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè nµy ®Õn chÝnh ho¹t ®éng nu«i t«m. Môc ®Ých cña viÖc ®¸nh gi¸ lµ gióp ng­ d©n qu¶n lý tèt chÊt l­îng n­íc ao nu«i, n©ng cao n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng nu«i t«m, sö dông nguån n­íc theo ®Þnh h­íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Vïng nghiªn cøu khu vùc h¹ l­u c¸c s«ng BÕn H¶i vµ s«ng Th¹ch H·n, n¬i tËp trung c¸c ho¹t ®éng nu«i t«m só n­íc lî trªn ®Þa bµn tØnh. D­íi ®©y tr×nh bµy mét sè kÕt qu¶ tÝnh to¸n, ph©n tÝch sù thay ®æi c¸c yÕu tè chÊt l­îng n­íc theo kh«ng gian, thêi gian do ¶nh h­ëng cña ho¹t ®éng ë khu vùc nµy.

§¸nh gi¸ sù thay ®æi chÊt l­îng n­íc s«ng theo kh«ng gian: rong khu vùc nghiªn cøu, ®Ò tµi ®· chän mÆt c¾t SH2 trªn s«ng HiÕu (t¹i tr¹m quan tr¾c CÇu §uåi – Cam Lé) vµ BH1 trªn s«ng BÕn H¶i (tr¹m Gia Vßng) lµ ®iÓm kiÓm tra do c¸c vÞ trÝ nµy kh«ng bÞ ¶nh h­ëng bëi ho¹t ®éng nu«i t«m só n­íc lî, cã thÓ coi nh­ m«i tr­êng nÒn trong khu vùc nghiªn cøu. MÆt c¾t SH5 trªn s«ng HiÕu (t¹i Tr¹m quan tr¾c ng· ba Gia §é - c¸ch cöa Tïng 11km) vµ mÆt c¾t BH3 trªn s«ng BÕn H¶i (t¹i tr¹m quan tr¾c cÇu HiÒn L­¬ng) (H×nh 3.6, 3.7) lµ hai ®Þa ®iÓm ®­îc chän ®¹i diÖn ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm do ho¹t ®éng nu«i t«m só n­íc lî.

H×nh 3.6. VÞ trÝ c¸c mÆt c¾t lÊy mÉu trªn s«ng BÕn H¶i

102

Trªn s«ng BÕn H¶i: KÕt qu¶ so s¸nh cho thÊy c¸c tham sè ®é ®ôc, BOD5, TSS, coliform, Amoni ë mÆt c¾t BH3 ®Òu cao h¬n t¹i mÆt c¾t BH1 trªn s«ng BÕn H¶i trong thêi kú sau khi thu ho¹ch t«m (th¸ng VII/2005). Cô thÓ BOD5 t¨ng 0.4 mg/l tõ 0,3 mg/l lªn 0,7 mg/l, COD t¨ng tõ 2.7 mg/l ®Õn 7.3 mg/l, hµm l­îng ®é ®ôc vµ chÊt

r¾n l¬ löng t¨ng ®Òu t¨ng tõ 1 mg/l ®Õn 5 mg/l. Trong khi ®ã l­îng oxy hßa tan gi¶m 0.8 mg/l tõ 7.4 mg/l t¹i ®iÓm ®o BH3 xuèng cßn 6.6 mg/l t¹i ®iÓm ®o BH1. Nh­ vËy, trªn s«ng BÕn H¶i, cã thÓ nhËn thÊy t­¬ng ®èi râ ¶nh h­ëng cña ho¹t ®éng x¶ n­íc cña c¸c ao nu«i t«m vµo cuèi vô.

H×nh 3.7. VÞ trÝ c¸c mÆt c¾t lÊy mÉu trªn s«ng HiÕu

B¶ng 3.14. So s¸nh chÊt l­îng n­íc t¹i vÞ trÝ BH1 vµ BH3 sau thu ho¹ch

YÕu tè

NhiÖt ®é pH §é dÉn ®iÖn (EC)

Chªnh lÖch (BH3 – BH1) -0.6 0.7 44.6

BH1 33.5 7.3 0.3

BH3 32.9 8 44.9

§é muèi (SAL)

27

0.2

27.2

ChÊt r¾n l¬ löng (SS) §é ®ôc Oxy hoµ tan (DO) BOD5 COD Amoni (NH4+/NH3) Tæng coliform

4 4 -0.8 0.4 4.6 0.04 220

1 1 7.4 0.3 2.7 0.05 240

5 5 6.6 0.7 7.3 0.09 460

103

Trªn s«ng Th¹ch H·n: KÕt qu¶ so s¸nh gi÷a hai ®iÓm kh¶o s¸t SH2 vµ SH5 cho thÊy: C¸c yÕu tè chÊt r¾n l¬ löng, ®é ®ôc, amoni ®Òu t¨ng, hµm l­îng oxy hßa

tan gi¶m. Cô thÓ, l­îng chÊt r¾n l¬ löng t¨ng tõ 10 mg/l ®Õn 12 mg/l, ®é ®ôc t¨ng tõ 11 mg/l sang 14 mg/l, NH3 t¨ng tõ 0.05 mg/l ®Õn 0.08 mg/l, DO gi¶m tõ 7.06 mg/l xuèng cßn 5.51 mg/l.

Tuy nhiªn, c¸c gi¸ trÞ BOD5, COD l¹i gi¶m (tõ 0.9 mg/l ®Õn 0.5 mg/l vµ tõ 9.5 mg/l xuèng 5.6 mg/l t­¬ng øng). KÕt qu¶ so s¸nh cho thÊy cã sù bÊt ®ång bé gi÷a c¸c yÕu tè chÊt l­îng n­íc, ®iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch lµ do mÆt c¾t SH5 n»m ë phÇn h¹ l­u cña s«ng Th¹ch H·n, ngoµi ¶nh h­ëng cña nh¸nh s«ng HiÕu nã cßn chÞu ¶nh h­ëng cña nh¸nh Th¹ch H·n ë th­îng l­u.

B¶ng 3.15 So s¸nh chÊt l­îng n­íc t¹i SH5 vµ SH2 sau thu ho¹ch

YÕu tè

SH5

SH2

27.9 7.95 4.15/35.4 2.20/21.6 12 14 5.51 0.5

25.8 7.57 0.01 0.01 10 11 7.06 0.9

Chªnh lÖch (SH5 – SH2) 2.1 0.38 4.14/34.4 2.19/21.59 2 3 -1.55 -0.4

NhiÖt ®é pH §é dÉn ®iÖn (EC) §é muèi (SAL) ChÊt r¾n l¬ löng (SS) §é ®ôc Oxy hoµ tan (DO) BOD5 COD

5.6

9.5

-3.9

0.08

0.05

0.03

0.06

0.1

-0.04

3-)

+/NH3) Amoni (NH4 -) Nitrat (NO3 Photphat (PO4 Tæng Fe

0.02 0.08

0.01 0.12

0.01 -0.04

§¸nh gi¸ sù thay ®æi chÊt l­îng n­íc theo thêi gian: Bªn c¹nh viÖc nghiªn cøu, x¸c ®Þnh sù biÕn ®éng cña c¸c yÕu tè chÊt l­îng theo kh«ng gian, ®Ò tµi còng ®ång thêi xem xÐt sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè nµy theo thêi gian dùa vµo c¸c thêi ®iÓm lÊy n­íc, thay n­íc n­íc cña c¸c ao nu«i. Thêi vô nu«i t«m trong vïng nghiªn cøu nh­ sau:

 Thêi gian th¶ gièng vô 1: ®Çu th¸ng III ®Õn gi÷a th¸ng III

 Thêi gian thu ho¹ch vô 1: ®Çu th¸ng VII

 Thêi gian th¶ gièng vô 2: ®Çu th¸ng VII ®Õn gi÷a th¸ng VII

 Thêi gian thu ho¹ch vô 2: ®Çu th¸ng X ®Õn gi÷a th¸ng X

104

Tuy nhiªn, hiÖn nay ë Qu¶ng TrÞ, c¸c hé n«ng d©n chØ tËp trung nu«i t«m vµo vô 1, vô 2 chØ nu«i rÊt Ýt do vËy nghiªn cøu nµy chØ xem xÐt ®¸nh gi¸ sù thay ®æi cña

c¸c yÕu tè chÊt l­îng n­íc cña vô 1. Hai thêi kú cÇn xem xÐt lµ thêi kú th¸ng III (thêi kú lµm vÖ sinh ®¸y ao vµ lÊy n­íc vµo ao nu«i t«m vµ thêi kú th¸ng VII (thu ho¹ch). Ngoµi ra, sö dông tµi liÖu m­a th¸ng cña tr¹m Gia Vßng trªn s«ng BÕn H¶i vµ tr¹m §«ng Hµ trªn s«ng HiÕu ®Ó ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c h¬n t¸c ®éng thùc sù cña ho¹t ®éng nu«i t«m n­íc mÆn, lî.

B¶ng 3.16. ChÊt l­îng n­íc t¹i vÞ trÝ BH3 trªn s«ng BÕn H¶i

16/4/2005

Thêi gian ®o NhiÖt ®é pH §é dÉn ®iÖn (EC) §é muèi (SAL)

27/3/2005 22.4 6.8 17.3 9.6

26 7.8 18.5 10.6

7/5/2005 19/6/2005 31.2 29.3 8 7.7 41.7 31.4 25.6 18.8

15/7/2005 32.9 8 44.9 27.2

7 8 5.8

8 9 5.9

2 2 5.9

3 3 6.6

5 5 6.6

ChÊt r¾n l¬ löng (SS) §é ®ôc Oxy hoµ tan (DO) BOD5 COD

0.5 7.5

1.1 7.1

0.5 8.6

0.5 5.4

0.7 7.3

+/NH3)

Amoni (NH4 Tæng coliform

0.08 1100

0.05 2400

0.05 2400

0.2 460

0.09 460

KÕt qu¶ so s¸nh tõ sè liÖu n¨m 2005 ®o ®¹c bëi §¹i häc HuÕ cho thÊy, t¹i mÆt c¾t BH3 trªn s«ng BÕn H¶i vµ SH5 trªn s«ng HiÕu (c¸c khu vùc nu«i nhiÒu t«m só n­íc lî), c¸c th«ng sè BOD5, Amoni (NH3) t¹i thêi kú c¸c ao nu«i x¶ n­íc ra s«ng (th¸ng VII) ®Òu lín thêi kú lµm ao (th¸ng III). Cô thÓ, t¹i mÆt c¾t BH3, BOD5 t¨ng tõ 0.5 ®Õn 0.7 mg/l, NH3 t¨ng tõ 0.08 ®Õn 0.09 mg/l; t¹i mÆt c¾t SH5, BOD5 t¨ng tõ 0.4 ®Õn 0.5 mgO2/l, NH3 t¨ng tõ 0.04 ®Õn 0.05 mg/l. Tuy nhiªn, c¸c th«ng sè kh¸c (chÊt r¾n l¬ löng, ®é ®ôc, COD) l¹i diÔn biÕn theo xu thÕ ng­îc l¹i, trong khi hµm l­îng chÊt r¾n l¬ löng vµo thêi kú ®Çu vô lµ 7 mg/l th× vµo cuèi vô hµm l­îng nµy chØ cßn 5 mg/l (t¹i mÆt c¾t BH3), tõ 7 mg/l xuèng 2 mg/l (t¹i mÆt c¾t SH5).

B¶ng 3.17. ChÊt l­îng n­íc t¹i vÞ trÝ SH5 trªn s«ng HiÕu

Thêi gian ®o NhiÖt ®é pH §é dÉn ®iÖn (EC) §é muèi (SAL) ChÊt r¾n l¬ löng (SS) §é ®ôc Oxy hoµ tan (DO)

27/3/2005 23.4 7.9 14.3 8.3 7 7 6.2

16/4/2005 25.7 6.7 13.8 8 1 2 6.4

7/5/2005 19/6/2005 30.5 31.7 7.8 6.7 36.7 29.8 23.3 18.6 3 6 3 7 5.9 6.1

15/7/2005 31.7 7.9 40.6 25.2 2 3 6.5

BOD5 COD

0.4 9.8

1 8.7

0.5 7.5

0.8 5.9

0.5 8.5

105

+/NH3)

Amoni (NH4 Tæng coliform

<0.05 1100

<0.05 460

<0.05 2400

0.09 1100

0.05 2400

0

10

100

200

9

300

X_Gia Vòng

BH3

BH1

T CVN

T­¬ng tù, ®é ®ôc còng gi¶m tõ 8 mg/l xuèng cßn 5 mg/l (t¹i mÆt c¾t BH3) vµ tõ 7 mg/l xuèng 2 mg/l (t¹i mÆt c¾t SH5); DO t¨ng tõ 5,8 mg/l ®Õn 6,6 mg/l (t¹i mÆt c¾t BH3) vµ tõ 6,2 mg/l ®Õn 6,5 mg/l (t¹i mÆt c¾t SH5). §iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch lµ do ®Çu ®Õn gi÷a th¸ng III lµ thêi gian lµm vÖ sinh ®¸y ao b»ng c¸ch cµy, bõa, ph¬i, röa ao nªn cã mét l­îng n­íc ao nu«i th¶i ra mang cÆn l¬ löng lín, lín h¬n c¶ th¸ng x¶ n­íc sau thu ho¹ch, mÆc dï nh×n vµo biÓu ®å m­a ta thÊy m­a th¸ng III nhá h¬n th¸ng IV vµ VII.

)

400

8

m m

) l / g m

500

(

( a ư M

O D

7

600

700

6

800

900

5

1000

III

IV

VI

VII

V

Th án g

0

5

20 0

4

H×nh 3.8. So s¸nh nång ®é DO t¹i s«ng BÕn H¶i mÆt c¾t BH1 vµ BH3 (T3-T7/2005)

)

40 0

3

X_Gia Vòng

BH3

BH1

T CVN

m m

) l / 2 O g m

60 0

2

( a ư M

( 5 D O B

80 0

1

10 00

0

III

IV

V

VI

VII

Tháng

106

H×nh 3.9. So s¸nh nång ®é BOD5 t¹i mÆt c¾t BH1 vµ BH3 (T3-T7/2005)

10

0

9

200

X_Đông Hà

SH5

SH2

T CVN

)

8

400

m m

) l / g m

(

(

O D

a ư M

7

600

6

800

5

1000

III

IV

VI

VII

V Thán g

6

0

5

200

4

H×nh 3.10. So s¸nh nång ®é DO t¹i s«ng S«ng HiÕu-m/c 5 vµ m/c 2 (T3-T7/2005)

)

400

m m

X_Đông Hà

SH5

SH2

T CVN

) l / 2 O g m

3

( a ư M

600

( 5 D O B

2

800

1

0

1000

III

IV

VI

VII

V

Tháng

H×nh 3.11. So s¸nh nång ®é BOD5 t¹i s«ng S«ng HiÕu-m/c 5 vµ m/c 2 (T3-T7/2005)

§ång thêi mét l­¬ng lín c¸c chÊt h÷u c¬ kh«ng chÞu ph©n huû sinh häc tån ®äng d­íi ®¸y ao ®­îc th¶i ra ngoµi m«i tr­êng qua ho¹t ®éng c¶i tao tr­íc khi nu«i nªn COD còng cao h¬n c¸c th¸ng IV vµ VII. Th¸ng IV th­êng lµ th¸ng cã dßng ch¶y nhá nªn nång ®é BOD t¨ng cao, mÆc dï t¶i l­îng cã thÓ bÐ h¬n th¸ng VII.

3. §¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña mét sè lÜnh vùc kh¸c ngoµi nu«i t«m lªn chÊt l­îng n­íc s«ng

107

Cïng víi ho¹t ®éng nu«i t«m, hiÖn nay trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ cßn diÔn ra nhiÒu ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng n­íc trªn c¸c hÖ thèng s«ng. §Ó cã ®­îc bøc tranh toµn c¶nh vÒ nh÷ng ¶nh h­ëng nµy, d­íi ®©y sÏ tr×nh bµy kÕt qu¶ kh¶o s¸t t¹i mét sè ®iÓm th¶i ®iÓn h×nh trªn ®Þa bµn tØnh. Tiªu chuÈn dïng ®Ó so s¸nh lµ “Tiªu chuÈn n­íc th¶i c«ng nghiÖp th¶i vµo vùc n­íc s«ng dïng cho môc ®Ých b¶o vÖ thñy sinh TCVN 6984:2001”. Tõ b¶ng 1.8, ta cã thÓ

thÊy nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm cña c¸c nguån th¶i nµy t­¬ng ®èi cao so víi tiªu chuÈn cho phÐp. Cô thÓ:

T¹i ®iÓm lß giÕt mæ gia sóc ph­êng 1: Gi¸ trÞ COD vµ BOD rÊt cao t­¬ng øng lµ 208 vµ 120 (mgO2/l). V­ît tiªu chuÈn lo¹i G (COD: 60 mgO2/l; BOD: 30 mgO2/l)

T¹i cöa x¶ nhµ m¸y giÊy B¾c Trung Bé: COD vµ BOD5 t­¬ng øng lµ 176 vµ

45 (mgO2/l). V­ît tiªu chuÈn lo¹i G;

T¹i khu vùc nu«i t«m x· VÜnh Thµnh: COD vµ BOD5 t­¬ng øng lµ 128 vµ 70

(mgO2/l). V­ît tiªu chuÈn lo¹i G;

T¹i nhµ m¸y cao su TAnh: COD vµ BOD5 tr­íc xö lý t­¬ng øng lµ 112 vµ 90 mgO2/l, sau xö lý lµ 86 vµ 60 (mgO2/l). TÊt c¶ ®Òu v­ît qu¸ tiªu chuÈn lo¹i D cña n­íc th¶i c«ng nghiÖp.

pH: pH cña c¸c vÞ trÝ ®o ®¹c biÕn thiªn trong kho¶ng tõ 6,34 ®Õn 6,99. TÊt c¶

®Òu n»m trong giíi h¹n cho phÐp (6 – 8.5).

Coliform: L­îng coliform biÕn thiªn trong kho¶ng tõ 28000 ®Õn 1390000

MPN/100 ml, v­ît tiªu chuÈn lo¹i G (5000 MPN/100 ml);

Tæng chÊt r¾n l¬ löng: Tæng chÊt r¾n l¬ löng biÕn thiªn trong kho¶ng tõ 24

®Õn 56 mg/l ®¹t tiªu chuÈn lo¹i G (80 mg/l).

Tæng P: Tæng P biÕn thiªn tõ 0.28 ®Õn 1.3 (mg/l) tÊt c¶ ®Òu n»m trong giíi

h¹n cho phÐp cña tiªu chuÈn lo¹i G (5 mg/l).

Cl-: Nång ®é cña ion nµy biÕn thiªn trong kho¶ng tõ 7.1 ®Õn 62.13 (mg/l)

n»m trong giíi h¹n cho phÐp (750 mg/l).

Fe: Hµm l­îng s¾t trong mÉu n­íc NSH2 (9.52 mg/l) v­ît qu¸ tiªu chuÈn

cho phÐp (3 mg/l), c¸c mÉu kh¸c ®Òu n»m trong giíi h¹n cña tiªu chuÈn.

Pb: Hµm l­îng ch× trong c¸c mÉu n­íc x¸c ®Þnh ®Òu ®¹t xÊp xØ 0,001 (mg/l)

n»m d­íi tiªu chuÈn cho phÐp (0.5 mg/l).

108

Nh­ vËy, trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ, bªn c¹nh c¸c ao nu«i t«m n»m r¶i r¸c, cã nhiÒu nguån kh¸c nhau g©y « nhiÔm hÖ thèng s«ng. C¸c nguån « nhiÔm nµy ngoµi mét sè nhµ m¸y ®­îc trang bÞ hÖ thèng xö lý, hÇu hÕt ®Òu th¶i trùc tiÕp ra s«ng víi nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm lín (®Æc biÖt lµ 2 chØ sè BOD5 vµ COD). C¸c nguån nµy kh«ng chØ g©y « nhiÔm cho c¸c khu vùc l©n cËn, mµ do kh¶ n¨ng vËn chuyÓn cña dßng n­íc chóng ®­îc vËn chuyÓn xuèng h¹ l­u, ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn c¸c ao nu«i khi c¸c ao nµy lÊy n­íc vµo thay vµ bæ sung n­íc.

- vµ PO4

§Ó cã thÓ thÊy ®­îc ¶nh h­ëng cña c¸c nguån th¶i diÖn lªn chÊt l­îng n­íc s«ng, ®Ò tµi ®· chän bé sè liÖu chÊt l­îng n­íc ®o vµo mïa lò (th¸ng XI/2007). RÊt Ýt c¸c c«ng tr×nh tr­íc ®©y ®Òu nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy. C¸c chØ tiªu ®­îc lùa chän so - do ®©y lµ c¸c ion cã nguån gèc tõ c¸c ph©n bãn vµ thuèc trõ s¸nh lµ NOx s©u trong ®ång ruéng. §ång thêi, c¸c kim lo¹i nÆng còng ®­îc xem xÐt v× nã cã thÓ cã nguån gèc tõ khai th¸c kho¸ng s¶n.

1.8

1.6

Tháng 7

1.4

Tháng 11

1.2

1

Hai thêi ®iÓm ®­îc chän so s¸nh lµ thêi ®iÓm th¸ng VII khi c¸c ao nu«i t«m thu ho¹ch vµ x¶ n­íc, vµ thêi ®iÓm th¸ng XI vµo mïa lò khi c¸c chÊt « nhiÔm khuyÕch t¸n tõ ®ång ra hÖ thèng s«ng. MÆt kh¸c, vµo thêi gian nµy ho¹t ®éng nu«i t«m gÇn nh­ kh«ng diÔn ra v× vËy cã thÓ ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c t¸c ®éng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c.

) l / g m

0.8

( 3 O N

0.6

0.4

0.2

0

SH1

SH2

SH5

BH2

BH3

BH4

SH6

0.13

0.08

0.05

0.05

0.05

0.05

0.05

T háng 7

1.146

0.938

1.586

0.998

0.85

1.05

0.36

T háng 11

Vị trí

- t¹i mét sè vÞ trÝ cña th¸ng VII vµ th¸ng XI

0.014

Tháng 11

0.012

Tháng 7

0.01

0.008

0.006

0.004

0.002

0

SH1

SH2

SH5

SH6

BH2

BH3

BH4

109

H×nh 3.12. Nång ®é NO3

3- t¹i mét sè vÞ trÝ cña th¸ng VII vµ th¸ng XI

H×nh 3.13: Nång ®é PO4

Tõ kÕt qu¶ so s¸nh 2 yÕu tè chÊt l­îng n­íc trªn ta thÊy, ch­a kÓ ®Õn ¶nh h­ëng pha lo·ng cña n­íc s«ng do th¸ng VII lµ th¸ng mïa kiÖt trong khi th¸ng XI lµ th¸ng mïa lò, trong th¸ng XI nång ®é cña c¸c yÕu tè nµy lín h¬n ®¸ng kÓ so víi - t¹i mÆt c¾t SH3 (0,059) lín h¬n nång ®é cho th¸ng VII. §Æc biÖt lµ nång ®é NO2 phÐp cña n­íc mÆt lo¹i B (TCVN 5942:1995), t¹i c¸c mÆt c¾t TH6 vµ VP 3 nång ®é vuît ng­ìng nång ®é cho phÐp cña n­íc mÆt lo¹i A.

§iÒu nµy gîi më r»ng sù ¶nh h­ëng cña lÜnh vùc n«ng nghiÖp lªn chÊt l­îng n­íc s«ng lµ ®¸ng kÓ vµ ®Æt ra yªu cÇu khi ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p c¶i thiÖn chÊt l­îng n­íc s«ng, cÇn xem xÐt tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc cã ¶nh h­ëng ®Õn nã c¸ trong mïa kiÖt vµ mïa lò.

B¶ng 3.18a: Ph©n tÝch chÊt l­îng n­íc c¸c s«ng trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ

Th«ng sè ph©n tÝch

TT

VÞ trÝ

pH

§é mÆn (%o)

BOD (mg/l)

COD (mg/l)

§é mµu (Pt-Co)

Fe2+ (mg/l)

DO (mg/l)

TDS (mg/l)

TSS (mg/l)

Fe3+ (mg/l)

1

BH1

7,57

6,36

24

11

0

5

16

42,365

0,023

0,047

2

BH2

7,29

5,85

42

11

0

5

15

31,215

0,066

0,004

3

BH3

7,32

5,56

2240

7

2,9

8.0

24

7,577

0,002

0,007

4

BH4

7,38

5,87

1287

12

1,4

7.0

21

34,337

0,005

0,005

BH5

7,58

5,80

8208

16,4

8.9.

33,891

0,003

0,006

5

29

26

6

TH3

7,36

6,20

34

10

0

5

15

34,783

0,017

0,053

7

TH4

7,23

5,79

34

44

0

3.7

11

57,529

0,044

0,053

8

TH5

7,16

5,82

35

12

0

3.9

11

25,863

0,014

0,032

9

TH6

7,16

6,15

36

11

0

4.0

12

45,041

0,019

0,042

10

SH1

7,31

6,24

54

2

0,1

4.4

13

15,159

0,011

0,020

11

SH2

7,33

5,96

58

4

0,1

4.4

13

18,727

0,010

0,016

12

SH3

7,60

5,80

55

7

0,1

4.6

14

22,741

0,017

0,027

13

SH5

7,14

5,00

40

8

0

4.6

17

26,309

0,023

0,019

14

SH6

7,36

5,20

2042

32

2,4

8.0

24

67,341

0,005

0,089

15

SL1

7,19

6,09

23

3

0

5.3

16

33,445

0,029

0,056

16

SL2

7,01

5,65

28

13

0

4.2

13

65,557

0,040

0,067

17

SL3

7,07

5,33

34

15

0

4.5

14

56,637

0,058

0,098

18

VP1

7,34

5,36

26

7

0

5.9

17

28,985

0,018

0,072

19

VP3

7,09

5,59

27

11

0

7.8

24

29,431

0,022

0,036

110

B¶ng 3.18b: Ph©n tÝch chÊt l­îng n­íc c¸c s«ng tØnh Qu¶ng TrÞ (tiÕp)

Th«ng sè ph©n tÝch

TT

VÞ trÝ

Cl d­ (mg/l)

S2- (mg/l)

Hg (g/l)

3- PO4 (mg/l)

- NO3 (mg/l)

- NO2 (mg/l)

2- SO4 (mg/l)

As (g/l)

Tæng N (mg/l)

Tæng P (mg/l)

<0.1

0.858

0.378

1.026

1 BH1

2,571

<0,013

9,017

0,875

<0,01

<0.013

2 BH2

<0.1

0.874

1.758

0,998

<0,01

3,682

<0,013

0.08

1.061

10,37

3 BH3

<0.1

0.705

2.041

0,850

<0,01

227,0

<0,013

<0.013

0.822

11,90

4 BH4

<0.1

0.693

0.360

1,050

<0,01

110,5

<0,013

<0.013

0.757

2,304

5 BH5

<0.1

0.490

0.486 <0,036 <0,01

1250

<0,013

0.16

0.525

5,383

6 TH3

0.178

0.630

0.669

1,851

<0,01

2,293

<0,013

0.08

0.919

7,531

7 TH4

<0.1

0.870

0.283

1,710

<0,01

2,065

<0,013

0.16

0.373

5,144

8 TH5

0.355

0.734

0.403

1,731

<0,01

1,871

<0,013

0.08

0.758

7,021

9 TH6

0.178

0.796

1.392

1,844

0,018

2,149

<0,013

<0.013

0.234

3,869

10

SH1

<0.1

0.509

0.549

1,146

<0,01

2,168

<0,013

0.016

0.938

1,671

11

SH2

0.355

0.394

0.418

0,938

<0,01

2,493

<0,013

0.016

0.118

3,782

12

SH3

0.355

0.485

0.373

1,081

0,059

2,659

<0,013

0.08

0.380

2,421

13

SH5

0.355

0.728

0.491

1,586

<0,01

2,889

<0,013

0.32

0.864

2,041

14

SH6

0.177

0.315

0.359 <0,036 <0,01

168,6

<0,013

0.08

0.498

3,126

15

SL1

<0.1

0.756

1.824

1,356

<0,01

2,106

<0,013

0.08

0.337

1,780

16

SL2

<0.1

0.611

1.741

1,309

<0,01

2,404

<0,013

0.08

1.106

3,553

17

SL3

<0.1

0.876

0.604

1,452

<0,01

3,791

<0,013

<0.013

0.943

1,755

18 VP1

<0.1

0.767

0.455

1,077

<0,01

1,926

<0,013

0.08

0.594

8,634

19 VP3

0.355

0.729

0.653

1,086

0,025

2,227

<0,013

0.08

0.712 11,442

111

Qua ph©n tÝch c¸c sè liÖu chÊt l­îng n­íc ®­îc ®o ®¹c, kh¶o s¸t cã thÓ nhËn thÊy ¶nh h­ëng cña ho¹t ®éng nu«i lªn m«i tr­êng chñ yÕu ë vïng h¹ l­u c¸c con s«ng, n¬i ho¹t ®éng nu«i t«m diÔn ra. MÆt kh¸c, ngoµi ¶nh h­ëng cña n­íc th¶i tõ c¸c ao nu«i, chÊt l­îng n­íc s«ng cßn chÞu ¶nh h­ëng trùc tiÕp tõ c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh, khu d©n c­, bÖnh viÖn vµ ho¹t ®éng n«ng nghiÖp, thËm chÝ nh÷ng ¶nh h­ëng nµy cßn t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn m«i tr­êng h¬n ho¹t ®éng nu«i t«m. TÊt c¶ nh÷ng ¶nh h­ëng nµy th­êng kh«ng ®éc lËp t¸c ®éng mµ diÔn ra ®ång thêi, céng gép lµm « nhiÔm m«i tr­êng n­íc. Tuy hiÖn t¹i « nhiÔm chØ ra x¶y ra ë mét sè vÞ trÝ trªn s«ng t¹i khu vùc cöa x¶ cña c¸c nhµ m¸y, khu d©n c­, bÖnh viÖn, c¸c c¸nh ®ång, c¸c ao nu«i t«m... Nh­ng trong t­¬ng lai víi sù ph¸t triÓn tèc ®é cao cña c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, dÞch vô trong ®ã cã nu«i trång thñy s¶n vµ qu¸

tr×nh ®« thÞ hãa m¹nh mÏ l­îng n­íc th¶i sÏ nhiÒu h¬n vµ khi ®ã nÕu kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t n­íc th¶i ngay tõ b©y giê, hÖ thèng s«ng ch¾c ch¾n sÏ bÞ « nhiÔm nghiªm träng.

3.2.3. §¸nh gi¸ ¶nh h­ëng hiÖn tr¹ng m«i tr­êng n­íc lªn NTTS n­íc lî

Khi nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a m«i tr­êng vµ ho¹t ®éng nu«i t«m, c¸c nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng kh«ng chØ ho¹t ®éng nu«i t«m t¸c ®éng lªn m«i tr­êng xung quanh mµ ng­îc l¹i m«i tr­êng n­íc xung quanh ao nu«i còng t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi víi ho¹t ®éng nu«i t«m.

V× vËy, lµm râ ¶nh h­ëng cña m«i tr­êng ®Õn ho¹t ®éng nu«i t«m lµ viÖc lµm hÕt søc quan träng, gióp ng­êi d©n vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng thÊy râ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a m«i tr­êng vµ vïng nu«i t«m còng nh­ lîi Ých cña viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng ®Õn chÝnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña hä.

ChÊt th¶i r¾n

C¸c nhµ m¸y, c¬ së s¶n xuÊt

ChÊt th¶i r¾n

N­íc th¶i s¶n xuÊt

Khu d©n c­

ChÊt th¶i r¾n

N­íc th¶i sinh ho¹t

C¸c c¬ së dÞch vô, kinh doanh

N­íc th¶i

N­íc th¶i

H Ö t h è n g s « n g

Ho¹t ®éng n«ng nghiÖp

Th¶i n­íc

LÊy n­íc vµo ao

ChÊt l¾ng ®äng

ChÊt l¾ng ®äng

Ao 1.1 Ao 1.2 Ao 1.3 Ao

LÊy n­íc vµo ao

ChÊt l¾ng ®äng

Ao2.1 Ao2. 2 Ao 2.3 Ao2.

1. C¬ chÕ t¸c ®éng cña m«i tr­êng n­íc lªn ho¹t ®éng nu«i t«m

H×nh 3.14. S¬ ®å mèi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ao nu«i t«m vµ m«i tr­êng

112

¶nh h­ëng cña m«i tr­êng lªn ho¹t ®éng nu«i t«m thÓ hiÖn ë chç c¸c ao nu«i t«m th­êng xuyªn ph¶i lÊy n­íc tõ c¸c hÖ thèng s«ng ngßi vµo ao nu«i ®Ó bæ sung

l­îng n­íc thiÕu do bèc h¬i còng nh­ thay n­íc ®Þnh kú ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña t«m. Do ®ã nÕu n­íc s«ng bÞ « nhiÔm víi nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm lín, th× n­íc lÊy vµo ao nu«i còng sÏ bÞ « nhiÔm theo. KÕt qu¶ lµ “søc kháe” cña t«m nu«i bÞ ¶nh h­ëng dÉn ®Õn gi¶m n¨ng suÊt t«m thu ho¹ch, thu nhËp ng­êi d©n sÏ bÞ ¶nh h­ëng.

H×nh 3.14 tr×nh bµy c¬ chÕ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a m«i tr­êng vµ vïng nu«i

t«m cã xÐt ®Õn ¶nh h­ëng cña c¸c lÜnh vùc kh¸c.

Tõ s¬ ®å nµy, cã thÓ nhËn thÊy c¸c ao nu«i th­êng kh«ng chÞu ¶nh h­ëng trùc tiÕp cña viÖc x¶ n­íc th¶i cña chÝnh m×nh mµ lµ cña c¸c ao nu«i vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c (n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, dÞch vô, sinh ho¹t) ë c¶ th­îng l­u (vËn chuyÓn bëi dßng ch¶y vµ khuyÕch t¸n) vµ h¹ l­u (vËn chuyÓn bëi dßng triÒu vµ khuyÕch t¸n) cña hÖ thèng s«ng

V× vËy, ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®¶m b¶o chÊt l­îng n­íc lÊy vµo ao nu«i t«m, cÇn dùa trªn quan ®iÓm hÖ thèng, qu¶n lý tæng hîp vÊn ®Ò, gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ, x¸c ®Þnh c¸c tiªu chuÈn, qui tr×nh x¶, th¶i, lÊy n­íc vµo mét c¸ch hîp lý vµ cô thÓ cho tõng khu vùc ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc, khu vùc nµy Ýt nhÊt kh«ng ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn lÜnh vùc, khu vùc kh¸c.

2. C¸c yÕu tè khÝ t­îng, thñy v¨n vµ m«i tr­êng ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña t«m só (Black tiger shrimp – Penaeous monodon)

- NhiÖt ®é: NhiÖt ®é lµ chØ tiªu ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn vµ tû lÖ sèng cña t«m só. Th«ng th­êng t«m só sèng ®­îc trong m«i tr­êng n­íc cã nhiÖt ®é giao ®éng trong kho¶ng tõ 20 – 30o C. NhiÖt ®é n­íc thÊp hoÆc cao h¬n kho¶ng nµy ®Òu lµm t¨ng tû lÖ chÕt vµ gi¶m tèc ®é t¨ng tr­ëng cña t«m. §ång thêi do hiÖn t­îng ph©n tÇng nhiÖt theo ®é s©u trong ao nu«i dÉn ®Õn hiÖn t­îng t«m bÞ sèc, bá ¨n, kÐm ho¹t ®éng dÉn ®Õn hiÖn t­îng t«m kÐm ph¸t triÓn hoÆc chÕt. Qu¹t n­íc vµ thay n­íc trong ao sÏ lµm gi¶m hiÖn t­îng ph©n tÇng nhiÖt ®é vµ ®iÒu hoµ nhiÖt ®é cña ao

- M­a: M­a lµ yÕu tè khÝ t­îng t¸c ®éng ®Õn c¸c yÕu tè m«i tr­ëng n­íc lµm ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña t«m. C¸c trËn m­a lín cã thÓ lµm t¨ng l­îng a xÝt trong ao nu«i, lµ t¸c nhËn t¹o ra axit sunfuaric (H2SO4) vµ c¸c s¶n phÈm tõ axit nµy. §æng thêi m­a lµm gi¶m ®é mÆn, t¨ng ®é ®ôc cña n­íc ao, lµm h­ háng bê vµ c¸c c«ng tr×nh cã trong ao vµ tõ ®ã dÔ dµng bÞ ¶nh h­ëng cña c¸c ho¸ chÊt tõ c¸c nguån n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp.

113

- Bèc h¬i: L­îng b«c h¬i còng lµ mét yÕu tè khÝ t­îng cã t¸c ®éng lµm thay ®æi tÝnh chÊt ho¸ häc cña n­íc vµ do ®ã g©y ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh sinh tr­ëng cña t«m. Th«ng th­êng nÕu l­îng bèc h¬i lín sÏ lµm t¨ng kh¶ n¨ng nhiÔm mÆn vµo

c¸c cña s«ng vµ ®Çm ph¸, lµ nguån n­íc cÊp. Còng do l­îng bèc h¬i lín sÏ lµm t¨ng ®é mÆn cña n­íc trong ao nu«i ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn sù sinh tr­ëng cña t«m.

- §é mÆn: §é mÆn cña n­íc lµ yÕu tè ¶nh h­ëng trùc tiÕp. C¸c nghiªn cøu vµ thÝ nghiÖm chøng minh r»ng nÕu ®é mÆn cña n­íc nhá h¬n 5 ‰ sÏ lµm t«m bÞ stress nÆng, t«m bá ¨n, søc ®Ò kh¸ng kÐm, dÔ dÉn ®Õn chÕt hµng lo¹t. NÕu ®é mÆn trong ao nhë h¬n 15 ‰ sÏ cã hiÖn t­îng vá t«m bÞ mÒm, tèc ®é t¨ng tr­ëng chËm. §ång thêi trong thêi kú m­a, trong ao cã hiÖn t­îng ph©n tÇng ®é mÆn, chÖnh lÖch ®é mÆn gi÷a mÆt vµ ®¸y cã thÓ lªn tíi 5 ‰. T«m khã cã kh¶ n¨ng ®¸p øng víi sù thay ®æi ®é mÆn, th­êng tËp trung ë c¸c bê ao, gi¶m ¨n vµ ho¹t ®éng kÐm. Còng gièng nh­ nhiÖt ®é, ®é mÆn cã thÓ ®iÒu chØnh qua bæ xung, thay n­íc trong ao vµ dµn m¸y qu¹t n­íc gi¶m sù ph©n tÇng cña ®é mÆn.

- §é pH: §é pH lín h¬n 10 hoÆc nhá h¬n 4 trong mét kho¶ng thêi gian dÔ dÉn ®Õn t«m chÕt hµng lo¹t. Tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ th× rÊt hiÕm tr­êng hîp pH lín h¬n 9 hoÆc nhá h¬n 6, trõ tr­êng hîp ®Êt bÞ nhiÔm phÌn qu¸ nÆng (®Êt nhiÒu axit sunfuaric). Tuy nhiªn nã cã ¶nh h­ëng d¸n tiÕp th«ng qua quan hÖ víi H2S, NH3, c¸c hîp chÊt Nitorate ®éc h¹i. Cô thÓ nÕu pH thÊp (tÝnh axit) dÉn ®Õn H2S cao, nång ®é NH3 thÊp vµ ng­îc l¹i nÕu pH cao (bazo) nång ®é H2S thÊp vµ NH3 cao. §Ó ®iÒu chØnh nång ®é pH cã thÓ dïng c¸c ph­¬ng ph¸p sau: nªu muèn t¨ng pH cã thÓ dïng bét ®¸, bét vá nghªu, sß hoÆc dïng v«i n­íc; nÕu muèn gi¶m pH cã thÓ dïng ®­êng c¸t, ®­êng mËt, formol. LiÒu l­îng dïng ®Ó t¨ng hay gi¶m pH tu©n theo 28 TCN 171 : 2001.

- H2S: H2S cã ®éc tÝnh víi c¸c ®èi t­îng thñy s¶n nãi chung vµ t«m só nãi riªng. H2S ®­îc t¹o ra chñ yÕu theo con ®­êng l¾ng ®äng c¸c chÊt th¶i vµ x¸c chÕt cña sinh vËt thñy sinh xuèng ®¸y ao. Th«ng th­êng nång ®é H2S t¨ng cïng víi thêi gian sinh tr­ëng cña t«m. Nã cã mèi liªn hÖ víi « nhiÔm h÷u c¬. Sù l¾ng ®äng cña c¸c hîp chÊt h÷u c¬ vµ c¸c chÊt dinh d­ìng d­ xuèng ®¸y ao céng víi sù ho¹t ®éng ph©n huû do c¸c vi khuÈn yÕm khÝ t¹o nªn khÝ nµy. Nång ®é H2S t¨ng khi nhiÖt ®é t¨ng. §Ó gi¶m hµm l­îng H2S trong ao cã thÓ dïng m¸y nÐn sôc khÝ, dµn qu¹t n­íc.

: Còng gièng nh­ H2S, NH3 còng cã ®éc tÝnh ®èi víi sinh vËt thñy sinh. Th«ng th­êng do dïng ph©n bãn ®Ò t¹o mÇu n­íc nªn giai ®o¹n ®Çu chuÈn bÞ ao th× nång ®é NH3 còng nh­ pH t­¬ng ®èi cao, sau ®ã gi¶m ë c¸c th¸ng tiÕp theo vµ t¨ng nhÑ ë c¸c th¸ng gÇn thu ho¹ch. Nh»m gi¶m nång ®é NH3, cã thÓ thay n­íc th­êng xuyªn cho ao.

- NH3

114

- BOD vµ COD: BOD vµ COD lµ c¸c chØ tiªu dïng ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm h÷u c¬ cña n­íc. NÕu nång ®é BOD cao chøng tá « nhiÔm h÷u c¬ sinh häc lµ

cao vµ nh­ vËy nhu cÇu «xy ®Ó ph©n huû c¸c chÊt h÷u c¬ do ho¹t ®éng cña vi sinh vËt lµ lín. Tõ ®ã dÉn ®Õn sót gi¶m « xy hoµ tan mét c¸ch nhanh chãng vµ lµm ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña t«m. §Ó h¹n chÕ « nhiÔm h÷u c¬ cã thÓ sö dông cac biÖn ph¸p nh­ thay n­íc cho ao, theo dâi qu¸ tr×nh cho ¨n ®Ó gi¶m l­îng thøc ¨n d­.

- DO: Nguån « xy hoµ tan trong ao nu«i ®­îc cung cÊp chÝnh tõ qu¸ tr×nh quang hîp cña thñy thùc vËt th«ng qua qu¸ tr×nh quang hîp vµo bµn ngµy. ¤ xy gi¶m vµo ban ®ªm do sù sö dông cña thñy thùc vËt vµ suy gi¶m vµo ban ngµy do ho¹t ®éng cña t«m còng nh­ cho ho¹t ®éng ph©n hñy c¸c chÊt h÷u c¬ bëi vi sinh vËt. Khi cã m­a sÏ g©y ra hiÖn t­îng ph©n tÇng oxy lµm t«m cã thªt bÞ sèc vµ dÉn tíi tö vong. §Ó t¨ng l­îng oxy trong ao cã thÓ xö dông guång qu¹t n­íc (®Æc biÖt vµo ban ®ªm), thay n­íc, gi¶m « nhiÔm h÷u c¬, dïng « xy khÝ hoÆc « xy bét bæ xung vµo nh÷ng giai ®o¹n nguy cÊp.

B¶ng 3.19. C¸c chØ tiªu m«i tr­êng

Tæng hîp c¸c nghiªn cøu trªn thÕ giíi

ChØ tiªu

Thø tù

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

NhiÖt ®é (oC) §é mÆn (‰) §é trong §é cøng CaCO3 pH n­íc H2S (mg/l) NH3-N (mg/l) NO2-N (mg/l) DO (mg/l) BOD (mg oxy/l) TSS

Tiªu chuÈn ngµnh 28 TCN 171 : 2001 Na 10-30 (12-25) 0,4-0,5 (m) > 80 (mg/l) 7,5 - 8,5 < 0,02 < 0,1 <0,25 > 5 < 10 Na

Kho¶ng chÊp nhËn 20-30 10-35 6-150 (NTU) Na 7,5 – 8,7 <0,25 <0,25 <0,25 3-12 < 10 2-14

Kho¶ng tèi ­u 29-30 15-25 2-30 (NTU) Na 8,0 – 8,5 <0,002 <0,11 <0,02 4-7 < 10 <5

115

- CaCO3: §é cøng hay ®é kiÒm tæng céng (tÝnh theo CaCO3) cã ¶nh h­ëng

®Õn sù ph¸t triÓn cña t¶o. NÕu ®é kiÒm thÊp dÉn ®Õn t¶o kÐm ph¸t triÓn, ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña t«m. §ång thêi khi ®é kiÒm thÊp còng g©y sèc cho t«m nh­ pH thÊp vµ t«m bÞ mÒm vá. Khi ®é kiÒm thÊp kÕt hîp víi pH thÊp th× t«m dÔ bÞ sèc vµ dÉn ®Õn tö vong. §Ó t¨ng l­îng kiÒm trong ao cã thÓ dïng v«i bét hoÆc d«mlit.

3. §¸nh gi¸ ¶nh h­ëng chÊt l­îng n­íc mÆt ®Õn ho¹t ®éng nu«i t«m

C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y (R.M. Mupali Senarath, 1998; Jurgenne Primavera, 2000) ®· chØ ra r»ng, “søc kháe” cña t«m nu«i sÏ chÞu ¶nh h­ëng m¹nh mÏ bëi hµm l­îng c¸c chÊt hãa häc còng nh­ c¸c lo¹i virut vµ vi khuÈn mang mÇm cã trong n­íc. C¸c t¸c nh©n nµy, ®Õn l­ît nã l¹i phô thuéc chÆt chÏ vµo chÊt l­îng n­íc s«ng lÊy vµo ao nu«i. V× vËy cã thÓ nãi chÊt l­îng n­íc lÊy vµo ao nu«i ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi “søc kháe” t«m nu«i. §Ó lµm râ nh÷ng ¶nh h­ëng nµy, d­íi ®©y tr×nh bµy ®¸nh gi¸ s¬ bé mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn chÊt l­îng n­íc lÊy vµo lªn “søc kháe” cña t«m nu«i. Tiªu chuÈn ®­îc sö dông lµ “Tiªu chuÈn n­íc biÓn ven bê lo¹i B (dïng cho nu«i trång thñy s¶n) TCVN 5943:1995”. Sau ®©y lµ mét sè kÕt qu¶ ph©n tÝch:

9

8.5

8

7.5

PH: Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t n¨m 2004 trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ cho thÊy: theo thêi gian, pH thÊp nhÊt vµo th¸ng VI t¹i mÆt c¾t BH3 (pH = 6.59) tuy nhiªn tÊt c¶ c¸c ®iÓm kh¶o s¸t kh¸c pH ®Òu thÊp h¬n gi¸ trÞ giíi h¹n d­íi cña tiªu chuÈn ngµnh (Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc biÓn ven bê TCVN 5943: 1995, lo¹i B: 6.5 ®Õn 8.5).(H×nh 3.15). Do vËy, n­íc s«ng ®¸p øng ®­îc ®iÒu kiÖn pH cã thÓ ®­îc lÊy vµo ao nu«i.

H p

7

ị r t á i G

6.5

6

SH4 T H6 BH2

SH5 Giới hạn t rên BH3

SH6 Giới hạn dưới BH4

5.5

5

IV

V

VI

VII

VIII

IX

Tháng

116

H×nh 3.15. Gi¸ trÞ PH t¹i mét sè ®iÓm kh¶o s¸t trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ

9

8.5

8

7.5

7

6.5

Nång ®é DO: Nång ®é DO kh¶o s¸t t¹i mét sè ®Þa ®iÓm nu«i t«m trªn ®Þa bµn tØnh biÕn thiªn trong kho¶ng tõ 5 ®Õn 8.7 (mg/l) ®Òu tháa m·n giíi h¹n cho phÐp víi c¸c ao nu«i (Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc biÓn ven bê TCVN 5943: 1995, lo¹i B:Lín h¬n 5 mg/l) (H×nh 3.16). Do vËy, ®¸nh gi¸ s¬ bé nång ®é DO còng kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y ¶nh h­ëng lín ®Õn søc kháe t«m nu«i. Tuy nhiªn, ®Ó cã thÓ ®­a ra nh÷ng kÕt luËn cô thÓ, chÝnh x¸c cÇn ph¶i thùc hiÖn ®iÒu tra, kh¶o s¸t nhiÒu h¬n n÷a c¸c ®iÓm nu«i t«m trªn ®Þa bµn toµn tØnh.

) l / g m

6

(

5.5

O D

5

4.5

SH4

SH5

SH6

T H6

4

BH2

BH3

BH4

T iêu chuẩn

3.5

3

IV

V

VI

VII

VIII

IX

Tháng

H×nh 3.16. Nång ®é DO t¹i mét sè ®iÓm kh¶o s¸t trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ

12

10

8

SH4

SH5

SH6

T H6

Nhu cÇu oxy sinh häc (BOD): Trong sè c¸c ®iÓm ®­îc kh¶o s¸t, tÊt c¶ c¸c ®iÓm ®Òu d­íi giíi h¹n cho phÐp (Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc biÓn ven bê TCVN 5943: 1995, lo¹i B: nhá h¬n 10 mg/l). (H×nh 3.17). §iÒu nµy còng chøng tá BOD5 cña n­íc trªn c¸c s«ng kh¸ phï hîp cho viÖc lÊy vµo c¸c ao nu«i.

) l / 2 O g m

6

BH2

BH3

BH4

T iêu chuẩn

(

5 D O B

4

2

0

IV

V

VI

VII

VIII

IX

Tháng

117

H×nh 3.17. Nång ®é BOD5 t¹i mét sè ®iÓm kh¶o s¸t trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ

+) lµ mét chÊt ®éc víi c¸c lo¹i sinh vËt thñy sinh nãi chung vµ t«m só nãi riªng. Tõ kÕt qu¶ kh¶o s¸t thÓ hiÖn trªn h×nh 3.18 ta cã thÓ thÊy r»ng: Nång ®é NH3 cña tÊt c¶ c¸c vÞ trÝ ®Òu kh«ng v­ît qu¸ “Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc biÓn ven bê TCVN 5943: 1995, lo¹i B” (0.5 mg/l) Nh­ vËy, víi nång ®é NH3 t¹i c¸c vÞ trÝ kh¶o s¸t, cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn nång ®é NH3 trong s«ng cã thÓ thÝch hîp ®Ó ®­îc lÊy vµo c¸c ao nu«i t«m.

Nång ®é NH3: NH3 (Trong n­íc tån t¹i ë d¹ng NH4

Tæng l­îng chÊt r¾n l¬ löng (TSS): Nh×n chung, hµm l­îng cÆn l¬ löng ®¹t

0.6

0.5

SH4

SH5

SH6

TH6

0.4

BH2

BH3

BH4

Tiêu chuẩn

0.3

0.2

0.1

0

IV

V

VI

VII

VIII

IX

gi¸ trÞ cùc ®¹i vµo th¸ng VI. Vµo th¸ng nµy, t¹i c¸c vÞ trÝ TH6 v­ît qu¸ kho¶ng gi¸ trÞ cho phÐp ®èi víi n­íc lÊy vµo ao nu«i (50 mg/l) v× vËy cÇn thiÕt ph¶i xö lý n­íc tr­íc khi lÊy vµo ao nu«i trong th¸ng nµy ®¶m b¶o l­îng chÊt r¾n l¬ löng lÊy vµo kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña t«m. Vµo c¸c th¸ng kh¸c, hµm l­îng chÊt r¾n l¬ löng ®Òu thÊp h¬n tiªu chuÈn cho phÐp, cã thÓ lÊy lÊy n­íc (H×nh 3.19).

80

SH4

SH5

SH6

T H6

70

BH2

BH3

BH4

T iêu chuẩn

60

50

H×nh 3.18. Nång ®é NH3 t¹i mét sè ®iÓm kh¶o s¸t trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ

) l / g m

40

( S S T

30

20

10

0

IV

V

VI

VII

VIII

IX

Tháng

118

H×nh 3.19. Hµm l­îng chÊt r¾n l¬ löng mét sè ®iÓm kh¶o s¸t tØnh Qu¶ng TrÞ

0.18

0.16

0.14

Tiêu chuẩn

Nồng độ Fe

0.12

0.1

Hµm l­îng Fe2+ vµ Fe3+: DiÔn biÕn hµm l­îng ion Fe trong n­íc däc theo hÖ thèng s«ng ®­îc tr×nh bµy trªn h×nh 3.20. Nh­ thÓ hiÖn trªn h×nh vÏ chØ cã t¹i mÆt c¾t sè 2 vµ sè 3 trªn s«ng Sa Lung, hµm l­îng ion Fe cao h¬n tiªu chuÈn cho phÐp cña n­íc lo¹i B do ¶nh h­ëng tõ n­íc th¶i cña nhµ m¸y giÊy B¾c Trung Bé.

) l / g m

0.08

( e F

0.06

0.04

0.02

0

BH1 BH2 BH3 BH4 BH5 TH3 TH4 TH5 TH6 SH1 SH2 SH3 SH5 SH6 SL1 SL2 SL3 VP1 VP3

Vị trí

H×nh 3.20: DiÔn biÕn hµm l­îng ion Fe t¹i mét sè mÆt c¾t c¸c s«ng Qu¶ng TrÞ

0.014

0.012

As

T iêu chuẩn

0.01

0.008

Hµm l­îng As: H×nh 3.21 cho thÊy hµm l­îng As trong n­íc cña hÇu hÕt c¸c vÞ trÝ kh¶o s¸t trªn hÖ thèng s«ng ë Qu¶ng TrÞ ®Òu trong tiªu chuÈn cho phÐp (0.01 mg/l) ngoµi vÞ trÝ BH3 vµ VP3. Do ®ã, t¹i c¸c vÞ trÝ nµy cÇn thùc hiÖn ngay c¸c biÖn ph¸p gi¶m thiÓu ®Ó ®­a hµm l­îng As vÒ gi¸ trÞ d­íi tiªu chuÈn. V× As lµ chÊt ®éc rÊt nguy hiÓm cho søc kháe con ng­êi. NÕu chÊt nµy ®­îc lÊy vµo trong ao nu«i khi c¸c ao lÊy n­íc hoÆc thay n­íc, t«m hÊp thô vµ tÝch tr÷ lµm ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng t«m vµ gi¶m gi¸ thµnh t«m.

) l / g m

0.006

( s A

0.004

0.002

0

1 L S

2 L S

3 L S

1 H S

2 H S

3 H S

5 H S

6 H S

1 P V

3 P V

1 H B

2 H B

3 H B

4 H B

5 H B

3 H T

4 H T

5 H T

6 H T

Vị trí

119

H×nh 3.21: DiÔn biÕn hµm l­îng As t¹i mét sè mÆt c¾t c¸c s«ng Qu¶ng TrÞ

0.045

0.04

Mn

0.035

Tiêu chuẩn

0.03

0.025

Hµm l­îng Mn: Tõ h×nh 3.22 ta cã thÓ nhËn thÊy, hµm l­îng Mn trong n­íc s«ng t­¬ng ®èi cao, hÇu hÕt ®Òu v­ît tiªu chuÈn (ngo¹i trõ c¸c vÞ trÝ BH5, SH2, SH3, VP1 vµ VP3). §Æc biÖt, t¹i vÞ trÝ SL2, n¬i cã nhµ m¸y giÊy B¾c Trung Bé ho¹t ®éng, hµm l­îng Mn ®¹t cùc ®¹i 40,13 (mg/l). Do ®ã, cÇn thiÕt ph¶i cã hÖ thèng xö lý mét c¸ch triÖt hÖ chÊt th¶i tõ nhµ m¸y nµy, ®­a hµm l­îng Mn vÒ gi¸ trÞ cho phÐp, ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña t«m nu«i.

) l / g m

0.02

( n M

0.015

0.01

0.005

0

SL2

SL3

SL1

S H 1

S H 2

S H 3

S H5

S H6

V P3

V P1

B H1

B H2

B H3

B H 4

B H 5

T H6

T H 3

T H 4

T H5

Vị trí

H×nh 3.22: DiÔn biÕn hµm l­îng Mn t¹i mét sè mÆt c¾t c¸c s«ng Qu¶ng TrÞ

Nh­ vËy, sau khi xem xÐt c¸c th«ng tin cña mét sè yÕu tè chÊt l­îng n­íc t¹i mét sè c¸c ®Þa ®iÓm ta thÊy r»ng hÇu hÕt c¸c yÕu tè ®­îc ®o ®¹c trong c¶ mïa lòa vµ kiÖt c¸c n¨m 2004, 2005, 2006 vµ 2007 t¹i c¸c ®Þa ®iÓm kh¶o s¸t trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ ®Òu n»m trong giíi h¹n cho phÐp ®Ó nu«i t«m n­íc mÆn, lî, mÆn ngo¹i trõ mét vµi yÕu tè kim lo¹i nÆng vµ cÆn l¬ löng. Tuy nhiªn, víi tèc ®é ph¸t triÓn rÊt nhanh cña ngµnh NTTS vµ viÖc chuyÓn dÞch m¹nh h×nh thøc nu«i (tõ qu¶ng canh c¶i tiÕn vµ b¸n th©m canh sang th©m canh), nhu cÇu n­íc cho NTTS trong t­¬ng lai sÏ rÊt lín, l­îng n­íc th¶i sÏ nhiÒu h¬n khi ®ã vÊn ®Ò n­íc « nhiÔm sÏ trë thµnh vÊn ®Ò cÊp b¸ch. V× vËy, b­íc tiÕp theo cña c«ng tr×nh lµ dù b¸o t×nh h×nh « nhiÔm do nu«i trång thuû s¶n n­íc lî trong t­¬ng lai. Môc nµy sÏ ®­îc tr×nh bÇy ë ch­¬ng 4.

3.2.4. §¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña nu«i t«m n­íc mÆn, lî ®Õn chÊt l­îng n­íc ngÇm

120

§Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña nu«i t«m n­íc mÆn, lî ®Õn chÊt l­îng n­íc ngÇm, ®Ò tµi ®· tiÕn hµnh so s¸nh c¸c th«ng sè chÊt l­îng n­íc t¹i c¸c giÕng khoan cã ®é s©u 40 - 50m trong c¸c tõ xa ®Õn gÇn c¸c ao nu«i t«m n­íc mÆn, lî thuéc c¸c x· TriÖu An, VÜnh Thµnh, TriÖu Ph­íc, v.v vµ khu vùc l©n cËn dù ¸n nu«i t«m he ch©n tr¾ng (n­íc mÆn) cña c«ng ty CP Th¸i Lan ë x· H¶i Ba, H¶i An vµ TriÖu L¨ng.

Tr­íc ®©y, ë mét sè huyÖn ven biÓn nh©n d©n hiÖn ®ang khai th¸c n­íc ngÇm ®Ó phôc vô nu«i trång thñy s¶n trªn c¸t. Do hiÖu qu¶ kinh tÕ ®em l¹i tõ nu«i trång thñy s¶n kh¸ cao nªn diÖn tÝch còng nh­ quy m« nu«i trång ph¸t triÓn nhanh. H×nh thøc khai th¸c n­íc ®Ó nu«i trång thuû s¶n chñ yÕu lµ c¸c giÕng khoan n«ng kiÓu UNICEF chiÒu s©u tõ 5 – 10 m. C¸c giÕng nµy ®­îc bè trÝ ngay c¹nh hå nu«i, mçi hå nu«i kho¶ng 2 – 3 giÕng khoan. L­u l­îng khai th¸c mçi giÕng kho¶ng tõ 5 – 10 m3/ng, tuy nhiªn chÕ ®é khai th¸c t¹i c¸c giÕng kh«ng liªn tôc, chØ khi nµo hå nu«i cã ®é muèi lín h¬n ®é muèi thÝch hîp cho nu«i t«m th× c¸c giÕng khoan nµy míi khai th¸c n­íc ngät ®Ó hoµ trén víi n­íc trong ao nh»m ®¹t ®é muèi thÝch hîp.

-; CL-; SO4

Tuy nhiªn, theo ®iÒu tra trong chuyÕn kh¶o s¸t thùc ®Þa tõ 11/2007 th× tû lÖ khai th¸c n­íc ngÇm phôc vô cho nu«i t«m ë Qu¶ng TrÞ kh«ng ®¸ng kÓ, cã rÊt Ýt hé gia ®×nh lµ khai th¸c n­íc víi h×nh thøc nµy, trong ®ã chñ yÕu lµ c¸c hé nu«i vµ ­¬m t«m gièng do quy tr×nh yªu cÇu ®é mÆn trong ao nu«i hÕt søc chÆt chÏ, cÇn duy tr× ®é æn ®Þnh cao.

. +; PO4

+; NO3

-; NH4

-; NO2 B¶ng 3.20. KÕt qu¶ ph©n tÝch cña mét sè mÉu chÊt l­îng n­íc d­íi ®Êt

Nh»m môc ®Ých nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ chÊt l­îng n­íc ngÇm t¹i c¸c vïng cã nu«i trång vµ chÕ biÕn thñy s¶n, nghiªn cøu nµy ®· tæ chøc thu thËp 23 mÉu n­íc ngÇm, chñ yÕu lµ t¹i c¸c giÕng khoan trong vïng vµ l©n cËn vïng cã c¸c ho¹t ®éng 2-; nu«i trång thñy s¶n ph©n tÝch 17 chØ tiªu bao gåm: pH; TDS; HCO3 +; Fe3 Ca+; Mg+; Na+; As; Zn; Mn; Fe2

TT ChØ tiªu §VT QT-NG1 QT-NG2 QT-NG3 QT-NG4 QT-NG5QT-NG6 QT-NG7

QT- NG8

TCVN- 5944 1995

0.03

0.07

0

0.07

0.01

0.17

0.29

0.011

0.008

0.008

0.019

0.055

0.001 0.018

0.17

0.18

0.26

0.08

0.22

0

0.03

45

1 PO43- mg/l 0.28 2 NO2- mg/l 1.409 3 NO3- mg/l 5.6 pH mg/l 4

21

106

196

203

66

134

40

49

6

6

6

6

6

6

5

TDS

6.5

7.5 - 8.0

6,5-8,5

6

Cl- mg/l

397

38

16

19

244

208

530

415

750-1.500

5.037 101.632 12.323 118.655 267.182 200-600

0.61

27.45

231.8 336.72 3.78

10.49

0.191 73.225 28.233

0.19

0.937

7 HCO3- mg/l 175.928 24.483 4.618 8 SO42- mg/l 170.8 0.61 9

Ca mg/l 15.375 4.072

0.222

10 Mg mg/l 28.805

13.2

1.218

0.896 20.034 26.157 30.876 38.262

11 Na mg/l 9.873

1.554

0.57

0.51

4.866 19.782 32.442 14.757

12 Fe2+ mg/l 137.675 8.756

3.115

4.037 69.729 37.874 116.339 83.295

4.966 23.921

13 Fe3+ mg/l 3.221

1.764

0.034

0.039

24.3

0.056

1 - 5

0.069

0.111

0.417

0.231

0.192

0.08

0.635

14 PO43- mg/l 0.243

121

15

Zn mg/l 0.03

0.369

0.012

0.022

0.046

0.021

0.008 0.029

5.0

1.513

16 Mn mg/l 0.105

0.148

0.02

0.041

0.178

0.136 1.146

0.1-0.5

0.682

5.66

9.82

17 As mg/l 27.503 0.663

0.093 42.924 0.307

0.05

KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l­îng n­íc d­íi ®Êt qua 17 chØ tiªu t¹i khu vùc NTTS tËp trung cho thÊy hÇu hÕt c¸c th«ng sè ph©n tÝch ®Òu cã nång ®é n»m trong giíi h¹n cho phÐp (theo TCVN 5944: 1995), t¹i c¸c vÞ trÝ cã NTTS tËp trung n­íc d­íi ®Êt ch­a cã dÊu hiÖu bÞ nhiÔm mÆn vµ nhiÔm bÈn.

Tuy nhiªn víi tèc ®é ph¸t triÓn nh­ hiÖn nay, nÕu kh«ng khÈn tr­¬ng cã c¸c quy ho¹ch chi tiÕt vÒ NTTS, ®Æc biÖt lµ NTTS n­íc mÆn, lî ®ång thêi víi c¸c biÖn ph¸p gia cè ao nu«i, kªnh x¶, xö lý n­íc x¶ tr­íc khi ra m«i tr­êng th× nguy c¬ nhiÔm mÆn vµ nhiÔm bÈn n­íc d­íi ®Êt lµ rÊt cao.

Ngoµi ra, ®Ò tµi còng ®¸nh gi¸ chÊt l­îng n­íc d­íi ®Êt t¹i c¸c giÕng khai th¸c n­íc cña khu vùc nu«i trång thñy s¶n tËp trung l­îng n­íc t¹i mét sè ®iÓm l©n cËn vïng nu«i trång thñy s¶n.

Theo kÕt qu¶ quan tr¾c t¹i c¸c giÕng khoan cho thÊy hÇu hÕt c¸c giÕng ®Òu cã ®é pH n»m trong kho¶ng cho phÐp cña TCVN 5944 – 1995, duy chØ cã giÕng QT- NG1, QT-NG2, QT-NG3, QT-NG5, QT-NG6, QT-NG7, QT-NG8, QT-NG16, QT- NG12lµ cã hiÖn t­îng chua (pH < 6,5) do s¸t biÓn.

B¶ng 3.21. KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l­îng n­íc d­íi ®Êt

TT ChØ tiªu

§VT

QT- NG10

QT- NG11

QT- NG12

QT- NG13

TCVN- 5944-1995

QT- NG9

mg/l

1

1,480

1,860

0.25

Kph®

Kph®

mg/l

2

1,962

0.357

0.698

0.017

0.021

mg/l

3

0.1

0.02

0.055

Kph®

Kph®

45

6.46

PO43- NO2- NO3- pH

4

7.76

7.79

7.93

7.67

6,5-8,5

mg/l

TDS

5

1540

1560

127

72

48

750-1.500

947

970

mg/l

Cl-

6

43

29

12

200-600

mg/l

7

311

218

21

10

15

mg/l

8

52.1

51

1.3

1.1

0.8

mg/l

HCO3- SO42- Ca

9

77

74

18

10

3

mg/l

Mg

10

1.9

1.6

0.8

0.2

Kph®

mg/l

Na

11

508

525

9.6

4.3

17.7

7,208

7,315

mg/l

Fe2+

12

1,639

1,594

0.573

1 - 5

mg/l

Fe3+

13

0.033

0.047

0.041

0.032

0.035

122

mg/l

205

200

50

10

27

300-500

14 §é cøng

mg/l

0.081

0.085

0.041

0.027

0.028

0.1-0.5

14

Mn

mg/l

0.0003

0.0004

0.001

0.0006

0.0007

0.05

16

As

mg/l

205

200

50

10

27

300-500

17 §é cøng

1. §é mÆn

HÇu hÕt c¸c ®iÓm quan tr¾c ®Òu cã gi¸ trÞ ®é mÆn nhá h¬n 0,1‰ ngo¹i trõ c¸c giÕng trong khu vùc dù ¸n QT-Ng16, QT-NG17, QT-NG20 n»m s¸t biÓn nªn cã gi¸ trÞ ®é mÆn t­¬ng ®èi cao (cã thÓ lªn tíi 1,5).

H×nh 3.24. VÞ trÝ c¸c ®iÓm quan tr¾c chÊt l­îng n­íc mÆt vµ n­íc d­íi ®Êt

123

2. Clo-

Cã thÓ thÊy t¹i c¸c ®iÓm quan tr¾c cã ®é mÆn lín th× nång ®é Clo- còng rÊt cao (v­ît tiªu chuÈn cho phÐp tõ 1,5 – 2 lÇn), cho thÊy sù t­¬ng quan t­¬ng ®èi chÆt chÏ gi÷a hai yÕu tè nµy.

3. Coliform

Theo tiªu chuÈn A cña TCVN 5944-1995: 3 MPN/100ml th× cã 2 giÕng trong

khu vùc dù ¸n kh«ng ®¹t yªu cÇu vÒ vi sinh QT-NG14 vµ QT-NG15.

4. Kim lo¹i nÆng

T¹i mét sè ®iÓm quan tr¾c ®· xuÊt hiÖn dÊu hiÖu « nhiÔm kim lo¹i nÆng nh­ t¹i c¸c ®iÓm QT-NG12 vµ QT-NG13, nång ®é Fe ®· v­ît tiªu chuÈn cho phÐp gÇn 1,5 lÇn; t¹i c¸c ®iÓm QT-NG5 vµ QT-NG8, nång ®é Mn v­ît tiªu chuÈn tõ 2 – 3 lÇn.

Nguyªn nh©n g©y « nhiÔm cã thÓ do n­íc mÆt bÞ « nhiÔm (do n­íc n­íc th¶i c«ng nghiÖp vµ n­íc th¶i ®éc h¹i kh«ng xö lý hoÆc xö lý kh«ng ®¹t yªu cÇu) lan truyÒn c¸c chÊt « nhiÔm vµo n­íc ngÇm kim lo¹i nÆng lµ qu¸ tr×nh ®æ chÊt th¶i vµo m«i tr­êng.

Sö dông nguån n­íc bÞ « nhiÔm kim lo¹i nÆng trong thêi gian dµi sÏ t¸c ®éng xÊu ®Õn søc khoÎ cña con ng­êi, v× c¸c chÊt kim lo¹i khi ngÊm vµo c¬ thÓ rÊt khã ®µo th¶i sÏ ph¸t sinh nhiÒu lo¹i bÖnh nguy hiÓm.5. C¸c th«ng sè chÊt l­îng n­íc kh¸c

HÇu hÕt c¸c c¸c chØ tiªu ph©n tÝch kh¸c (TDS, Ch×, Mangan, Nitrat …) ®Òu ®¹t TCVN 5944 – 1995. ChÊt l­îng n­íc ngÇm khu vùc nghiªn cøu Ýt cã dÊu hiÖu nhiÔm bÈn bëi c¸c hîp chÊt Nit¬, ngo¹i trõ mét sè ®iÓm cã hµm l­îng kim lo¹i nÆng t­¬ng ®èi cao.

3.2.5. §¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña nu«i t«m n­íc mÆn, lî ®Õn chÊt l­îng n­íc biÓn ven bê

§Ò tµi ®· thu thËp 5 mÉu n­íc biÓn däc theo chiÒu dµi khu vùc dù ¸n, mçi mÉu c¸ch nhau tõ 300 – 500 m ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña nu«i t«m n­íc mÆn, lî ®Õn chÊt l­îng n­íc biÓn ven bê.

124

KÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy, chÊt l­îng n­íc biÓn trong khu vùc dù ¸n kh¸ tèt vµ t­¬ng ®èi ®ång nhÊt, tÊt c¶ c¸c yÕu tè ph©n tÝch ®Òu cã nång ®é nhá h¬n tiªu chuÈn cho phÐp cña tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc ven biÓn TCVN 5943-1995 vµ tiªu chuÈn ngµnh TCVN 171 – 2001.

§iÒu nµy cã thÓ do ®Æc ®iÓm chung cña n­íc ven bê vµ n­íc biÓn lµ l­u

l­îng vµ kh¶ n¨ng ph©n t¸n cao nªn cã kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch t­¬ng ®èi tèt.

B¶ng 3.29. KÕt qu¶ ph©n tÝch n­íc biÓn ven bê

KÕt qu¶

TCVN - 171 2001

TCVN 5943 - 1995

QT- M3

QT- M4

QT- M5

QT- M32

TT Th«ng sè §¬n vÞ QT- M31

8,10

8,15

8,15

7,5-8,5

6,5 - 8,5

-

8,10

8,10

1

mg/l

3,5

3,0

3,5

3,0

3,0

-

<10

2

3

pH BOD5 COD

mg/l

7,4

7,7

7,6

7,5

7,5

-

4

DO

 5

mg/l

1,5

2,5

2,1

1,5

2,2

-

50

5

SS

mg/l

0,015

0,015 0,015 0,015

0,010

-

0,05

6

Ch×

mg/l

0,140

0,150 0,140 0,145

0,110

-

0,1

7

S¾t

0,02

0,02

0,02

0,02

0,02

<0,1

0,5

8 Amonia(N) mg/l

mg/l

1,24

1,28

1,25

1,25

1,25

1,5

9

Florua

mg/l

9,5

9,4

9,5

9,5

9,6

-

10

Nitrat

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

-

Nitrit

680

620

650

700

650

1.000

11 mg/l 12 Coliform MPN/

29,4

29,5

30,1

29,2

29,3

10-30

-

13 §é muèi

0/00

3.2.6. NhËn xÐt

Tõ nh÷ng kÕt qu¶ ph©n tÝch trªn chóng t«i cã mét sè nhËn xÐt sau:

- Sù gia t¨ng vÒ diÖn tÝch nu«i trång thñy s¶n n­íc mÆn, lî trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y dÉn tíi sù gia t¨ng cña c¸c chÊt h÷u c¬. Tuy nhiªn do kh¶ n¨ng tù lµm s¹ch hiÖn thêi cña hai con s«ng lµ lín nªn ch­a g©y ra hËu qu¶ nghiªm träng.

Nång ®é BOD, COD vµ tæng cÆn hoµ tan (TSS) trong mÉu n­íc th¶i lÊy tõ hai hå nu«i t«m vµo thêi kú thu ho¹ch (gi÷a th¸ng 7) ®Òu lín h¬n nhiÒu so víi Tiªu chuÈn th¶i n­íc th¶i c«ng nghiÖp vµo vùc s«ng dïng cho môc ®Ých b¶o vÖ thñy sinh TCVN 6984:2001. Nh­ vËy, nÕu ®Ó t×nh tr¹ng c¸c hé nu«i th¶i trùc tiÕp ra s«ng th× nguy c¬ « nhiÔm sinh th¸i lµ lín. CÇn cã c¸c biÖn ph¸p xö lÝ n­íc th¶i, ®Æc biÖt lµ cÆn l¬ löng vµ c¸c hîp chÊt h÷u c¬ tr­íc khi ®æ ra s«ng.

125

Vµo th¸ng III lµ thêi kú lµm ao ®Ó th¶ gièng nªn l­îng chÊt h÷u c¬ khã ph©n

huû sinh häc (COD) vµ cÆn l¬ löng (SS) lµ lín h¬n so víi c¸c th¸ng kh¸c. Nång ®é BOD lín nhÊt trong th¸ng 4 vµ th¸ng 7, lµ hai th¸ng kiÖt nhÊt trong n¨m. Tuy nhiªn, nh×n chung so s¸nh víi c¸c tiªu chuÈn n­íc mÆt (TCVN 5942 :1995) th× chÊt l­îng n­íc ë c¸c vïng th­îng nguån vÉn ®¹t tiªu chuÈn lo¹i A vµ ë gÇn cöa s«ng lµ lo¹i B, xÊp xØ lo¹i A. Còng theo sè liÖu chÊt l­îng n­íc t¹i c¸c ®iÓm ®o trªn s«ng BÕn H¶i, Sa Lung n¨m 2005 cho thÊy gÇn ng· ba hai con s«ng nµy (Tiªn An – VÝnh S¬n, BÕn T¸m - VÜnh L©m) chÊt l­îng n­íc ®· cã dÊu hiÖu xÊu ®i ®¸ng kÓ vµo c¸c th¸ng VII vµ VIII.

§iÓm cÇn chó ý lµ chÊt l­îng n­íc t¹i c¸c mÆt c¾t cuèi s«ng Sa Lung vµ VÜnh Ph­íc cã nång ®é « nhiÔm kim lo¹i nÆng Mn vµ As so víi tiªu chuÈn n­íc cho nu«i t«m ngay c¶ ë mïa lò.

Ph©n tÝch kÕt qu¶ mÉu n­íc th¸ng 11 n¨m 2007 cho thÊy « nhiÔm tõ n«ng nghiÖp vµ khai th¸c kho¶ng s¶n lµ lín, thÓ hiÖn bëi nång ®é nitrit vµ kim lo¹i nÆng lµ kh¸ cao so víi c¸c th¸ng mïa kiÖt trong n¨m.

ChÊt l­îng n­íc d­íi ®Êt vµ n­íc ven biÓn gÇn c¸c vïng nu«i t«m cã chÊt

126

l­îng cßn tèt, ch­a cã dÊu hiÖu bÞ « nhiÔm sinh häc.

Ch­¬ng 4

« nhiÔm nguån n­íc do nu«i trång thñy s¶n vµ x©m nhËp mÆn h¹ du – dù b¸o vµ gi¶i ph¸p

4.1. C¥ Së Lý THUYÕT CñA M¤ H×NH Dù B¸O X¢M NHËP MÆN

Vµ LAN TRUYÒN ¤ NHIÔM

4.1.1 Tæng quan

Qu¸ tr×nh x©m nhËp mÆn tõ biÓn vµo trong c¸c vïng cöa s«ng vµ s«ng diÔn ra

d­íi t¸c ®éng cña hai qu¸ tr×nh:

1. Qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n th­êng cã xu h­íng mang n­íc muèi tõ biÓn vµo

trong cöa s«ng vµ s«ng do ®é muèi trong n­íc biÓn cao h¬n trong n­íc s«ng.

2. Qu¸ tr×nh vËn chuyÓn ®é muèi d­íi t¸c dông cña dßng ch¶y. Qu¸ tr×nh nµy sÏ vËn chuyÓn ®é muèi theo chiÒu dßng ch¶y, v× thÕ trong phÇn lín c¸c tr­êng hîp, khi dßng ch¶y trong s«ng lµ cã chiÒu d­¬ng (h­íng tõ s«ng ra biÓn) th× th­êng cã xu h­íng mang n­íc muèi tõ trong s«ng trë l¹i biÓn.

Hai qu¸ tr×nh nµy diÔn ra liªn tôc trong vïng cã sù t­¬ng t¸c gi÷a n­íc s«ng vµ n­íc biÓn, chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña chÕ ®é dßng ch¶y trong s«ng vµ vïng cöa s«ng cïng víi gradien cña ®é muèi. V× thÕ, muèn m« pháng ®­îc hiÖn tr¹ng vµ tÝnh to¸n, dù b¸o x©m nhËp mÆn trªn c¸c hÖ thèng s«ng vµ cöa s«ng, tr­íc tiªn cÇn x©y dùng mét m« h×nh to¸n häc m« pháng ®­îc qu¸ tr×nh vµ cÊu tróc dßng ch¶y trong s«ng th­êng hay ®­îc sö dông lµ c¸c m« h×nh thñy lùc.

127

M« h×nh to¸n lµ tËp hîp c¸c biÓu thøc to¸n häc phøc t¹p m« t¶ c¸c quy luËt vËt lý trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. TÝnh to¸n thuû lùc m¹ng l­íi s«ng kh«ng thÓ thiÕu m« h×nh to¸n. Víi bµi to¸n thuû lùc th­êng ¸p dông m« h×nh 1 chiÒu gi¶i hÖ ph­¬ng tr×nh Saint-Venant gåm ph­¬ng tr×nh liªn tôc vµ chuyÓn ®éng, nghiÖm lµ mùc n­íc vµ l­u l­îng/vËn tèc. Khi cã sè liÖu ®Þa h×nh cña m¹ng l­íi s«ng nghiªn cøu vµ sè liÖu thuû v¨n: mùc n­íc, l­u l­îng, m« h×nh cho phÐp tÝnh to¸n m« pháng qu¸ tr×nh thuû ®éng lùc trong toµn bé m¹ng l­íi s«ng. Mét khi c¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n cña m« h×nh ®· ®­îc hiÖu chØnh vµ kiÓm chøng so víi sè liÖu quan tr¾c trong thùc

tÕ, th­êng lµ t¹i c¸c tr¹m quan tr¾c thuû v¨n, m« h×nh cho phÐp dù b¸o theo c¸c kÞch b¶n kh¸c nhau. KÞch b¶n lµ nh÷ng t×nh huèng cã thÓ x¶y ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, hç trî cho c¸c nhµ qu¶n lý vµ nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch khi ra quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò mét c¸ch khoa häc.

V× bµi to¸n thuû lùc quan träng vµ cã ý nghÜa nh­ vËy, trªn thÕ giíi cã nhiÒu m« h×nh ®¸p øng môc ®Ých nµy. Tiªu biÓu lµ SOGREAH/TELEMAC cña Ph¸p, DELF/WENDY/SOBEK cña Hµ Lan, ISIS cña Anh, SMS/HEC-RAS cña Mü, MIKE cña §an M¹ch... C¸c m« h×nh nµy th­êng tÝch hîp nhiÒu m« ®un, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ nh­: m« pháng qu¸ tr×nh m­a-dßng ch¶y, truyÒn lò trong s«ng,... C¸c m« h×nh nµy th­êng cã d¹ng cÊu tróc d÷ liÖu truy nhËp hoÆc truy xuÊt phï hîp víi mét sè phÇn mÒm GIS th«ng dông nh­ AutoCAD, ArcView, DEM...

Bé m« h×nh thuû ®éng lùc vµ vËn chuyÓn bïn c¸t sö dông trong nghiªn cøu nµy cã tªn gäi MIKE cña ViÖn Thuû lùc §an M¹ch (DHI), thuéc c¸c m« h×nh 1 vµ 2 chiÒu tiªn tiÕn nhÊt thÕ giíi, ®­îc sö dông trong hÇu hÕt c¸c tr­êng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu vµ c¸c ®¬n vÞ t­ vÊn ë trong vµ ngoµi n­íc víi c¸c lîi thÕ sau:

- C¬ së to¸n häc chÆt chÏ, ch¹y æn ®Þnh, thêi gian tÝnh to¸n nhanh.

- Cã giao diÖn th©n thiÖn, dÔ sö dông, cã kh¶ n¨ng tÝch hîp víi mét sè phÇn

mÒm chuyªn dông kh¸c.

Bé m« h×nh MIKE bao gåm nhiÒu m« ®un ®¶m nhËn c¸c c«ng viÖc kh¸c nhau: MIKE 11 tÝnh to¸n thñy lùc m¹ng s«ng 1 chiÒu víi c¸c tiÓu m« ®un vÒ tÝnh thñy lùc, tÝnh dßng ch¶y tõ m­a, tÝnh lan truyÒn chÊt vµ vËn chuyÓn bïn c¸t, MIKE 21 tÝnh to¸n thñy lùc 2 chiÒu, MIKE FLOOD kÕt nèi gi÷a 2 m« h×nh 1 vµ 2 chiÒu ®Ó tÝnh to¸n vµ x©y dùng b¶n ®å ngËp lôt, MIKE BASIN tÝnh to¸n vµ qu¶n lý, quy ho¹ch l­u vùc, ...

Víi môc ®Ých tÝnh to¸n vµ dù b¸o x©m nhËp mÆn trªn c¸c hÖ thèng s«ng chÝnh tØnh Qu¶ng TrÞ, víi c¸c ­u viÖt cña bé m« h×nh MIKE, nghiªn cøu nµy sö dông m« h×nh MIKE 11 víi c¸c m« ®un thñy ®éng lùc vµ m« ®un lan truyÒn chÊt.

4.1.2 C¬ së lý thuyÕt m« h×nh MIKE 11

1. Giíi thiÖu chung

128

M« h×nh MIKE 11 lµ mét bé ch­¬ng tr×nh chuyªn nghiÖp dïng ®Ó m« pháng dßng ch¶y s«ng ngßi, chÊt l­îng n­íc vµ sù vËn chuyÓn bïn c¸t trong c¸c hÖ thèng s«ng ngßi vµ kªnh bao gåm c¶ vïng cöa s«ng, c¸c m¹ng l­íi t­íi tiªu vµ c¸c thµnh phÇn m«i tr­êng n­íc kh¸c. M« h×nh MIKE 11 cung cÊp c¸c c«ng cô ®éng lùc häc mét chiÒu nh»m môc ®Ých phôc vô cho c¸c c«ng t¸c ph©n tÝch, thiÕt kÕ, qu¶n lý vµ

vËn hµnh mét hÖ thèng s«ng ngßi vµ kªnh r¹ch tõ møc ®é ®¬n gi¶n cho ®Õn møc ®é phøc t¹p. Víi sù linh ho¹t vµ giao diÖn th©n thiÖn víi ng­êi sö dông, MIKE 11 thùc sù lµ mét m«i tr­êng lµm viÖc hiÖu qu¶ trong c¸c øng dông vÒ thiÕt kÕ kü thuËt hÖ thèng s«ng, qu¶n lý chÊt l­îng n­íc vµ quy ho¹ch nguån n­íc vµ l·nh thæ.

M« h×nh MIKE 11 bao gåm nhiÒu m« ®un, trong ®ã h¹t nh©n quan träng nhÊt lµ m« ®un thñy – ®éng – lùc (HD module). ChÝnh m« ®un HD lµ c¬ së ®Ó x©y dùng hÇu hÊt c¸c m« ®un kh¸c bao gåm dù b¸o lò, m« ®un lan truyÒn chÊt (AD), m« ®un chÊt l­îng n­íc vµ m« ®un vËn chuyÓn bïn c¸t. M« ®un HD trong MIKE gi¶i hÖ ph­¬ng tr×nh c¬ b¶n lµ hÖ ph­¬ng tr×nh tÝch ph©n theo chiÒu th¼ng ®øng cho sù b¶o toµn vËt chÊt vµ ®éng l­îng, tøc lµ hÖ ph­¬ng tr×nh Saint-Venant.

C¸c øng dông cña m« ®un HD trong MIKE 11 bao gåm:

- Dù b¸o lò vµ vËn hµnh hå chøa

- M« pháng c¸c c«ng tr×nh vµ biÖn ph¸p phßng vµ chèng lò

- VËn hµnh hÖ thèng t­íi vµ tiªu bÒ mÆt

- ThiÕt kÕ hÖ thèng kªnh m­¬ng t­íi vµ tiªu

- Nghiªn cøu hiÖn t­îng n­íc d©ng do b·o vµ sù truyÒn triÒu trong s«ng vµ c¸c

vïng cöa s«ng

Mét trong nh÷ng tÝnh n¨ng c¬ b¶n vµ næi tréi cña MIKE 11 lµ cÊu tróc ph©n chia theo m« ®un tæng hîp vµ thèng nhÊt cho phÐp lùa chän tÝnh to¸n nhiÒu hiÖn t­îng kh¸c nhau liªn quan ®Õn hÖ thèng s«ng ngßi th«ng qua viÖc ®­a vµo thªm c¸c m« ®un s½n cã trong bé m« h×nh.

Bªn c¹nh m« ®un thñy ®éng lùc HD nãi trªn, trong MIKE cã thÓ lùa chän

thªm c¸c m« ®un sau ®©y ®Ó tÝnh to¸n cho c¸c tr­êng hîp cô thÓ:

- M« ®un c¸c m« h×nh thñy v¨n m« pháng qu¸ tr×nh m­a – dßng ch¶y trªn c¸c

lo¹i bÒ mÆt l­u vùc kh¸c nhau

- M« ®un lan truyÒn chÊt

- M« ®un tÝnh to¸n vËn chuyÓn bïn c¸t kÕt dÝnh vµ kh«ng kÕt dÝnh

- M« ®un tÝnh to¸n hÖ sinh th¸i s«ng,…

2. HÖ ph­¬ng tr×nh c¬ b¶n

M« h×nh MIKE 11 tÝnh to¸n thñy ®éng lùc m¹ng s«ng dùa trªn viÖc gi¶i hÖ

ph­¬ng tr×nh mét chiÒu Saint –Venant, víi c¸c gi¶ thiÕt c¬ b¶n sau ®©y:

- ChÊt láng (n­íc) lµ kh«ng nÐn ®­îc vµ ®ång nhÊt (xem nh­ kh«ng cã sù kh¸c

biÖt vÒ träng l­îng riªng cña n­íc)

129

- §é dèc ®¸y s«ng (kªnh) lµ t­¬ng ®èi nhá

- ChiÒu dµi sãng lµ t­¬ng ®èi dµi so víi ®é s©u dßng ch¶y (®iÒu kiÖn n­íc n«ng –xem r»ng t¹i mäi ®iÓm trong hÖ thèng, vÐc-t¬ l­u tèc lu«n song song víi ®¸y kªnh vµ kh«ng cã sù biÕn ®æi cña l­u tèc theo ph­¬ng th¼ng ®øng, tõ ®ã cã thÓ ¸p dông gi¶ thiÕt ¸p suÊt thñy tÜnh trong kªnh)

- Dßng ch¶y trong hÖ thèng lµ dßng ch¶y ªm (cã sè Froud lín h¬n 1)



HÖ ph­¬ng tr×nh Saint-Venant bao gåm hai ph­¬ng tr×nh:

 A  t

(4.1) Ph­¬ng tr×nh liªn tôc:  Q  x



b

0

hoÆc

h   t

(4.2) Q   x

2



Q A

   

  





gA





0

Ph­¬ng tr×nh chuyÓn ®éng:

 Q  t

h   x

 x

QgQ 2 ARC trong ®ã: A lµ diÖn tÝch mÆt c¾t ngang (m2); t lµ thêi gian (s); Q lµ l­u l­îng n­íc (m3/s); x lµ biÕn kh«ng gian; g lµ gia tèc träng tr­êng (m/s2);  lµ mËt ®é cña n­íc (kg/m3); b lµ ®é réng cña lßng dÉn (m) vµ R lµ b¸n kÝnh thñy lùc (m).

(4.3) .

AD

AKC

qC





Song song víi viÖc sö dông hÖ ph­¬ng tr×nh thñy ®éng lùc nãi trªn, khi tÝnh to¸n víi m« ®un khuyÕch t¸n vµ lan truyÒn chÊt, trong m« h×nh MIKE 11 sö dông thªm ph­¬ng tr×nh khuyÕch t¸n cã d¹ng nh­ sau:

2

AC  t 

QC  x 

 x 

C  x 

  

  

(4.4)

trong ®ã: C lµ nång ®é chÊt « nhiÔm (chÊt hßa tan); D lµ hÖ sè khuyÕch t¸n; A lµ diÖn tÝch mÆt c¾t ngang; K lµ hÖ sè tù ph©n hñy tuyÕn tÝnh; 2C lµ nång ®é cña nguån gia nhËp/ra khái cña hÖ thèng; q lµ gia nhËp khu gi÷a; lµ täa ®é theo tx,

kh«ng gian vµ thêi gian.

Ph­¬ng tr×nh trªn ®©y ph¶n ¸nh hai qu¸ tr×nh diÔn ra ®ång thêi:

1 - Qu¸ tr×nh vËn chuyÓn b×nh l­u theo dßng ch¶y

2 - Qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n do sù chªnh lÖch vÒ nång ®é chÊt hßa tan

130

Ph­¬ng tr×nh (4.4) ®­îc x©y dùng dùa trªn c¬ së c¸c gi¶ thiÕt: chÊt hßa tan x¸o trén toµn bé vµ xem lµ cã mËt ®é ®ång nhÊt trªn tÊt c¶ mäi ®iÓm thuéc mÆt c¾t ngang, ®ång nghÜa víi viÖc xem r»ng c¸c nguån vµo hay ra ®Òu ngay lËp tøc ®­îc x¸o trén ®Òu trªn toµn mÆt c¾t ngang, chÊt hßa tan ®ã ®­îc xem lµ b¶o toµn hoÆc

nÕu cã tù ph©n hñy th× qu¸ tr×nh ph©n hñy ®ã lµ tuyÕn tÝnh vµ ®Þnh luËt khuyÕch t¸n cña Fick ®­îc ¸p dông ë ®©y, nghÜa lµ sù vËn chuyÓn do khuyÕch t¸n tû lÖ víi gradien vÒ nång ®é.

3. Ph­¬ng ph¸p gi¶i

HÖ ph­¬ng tr×nh Saint – Venant lµ hÖ ph­¬ng tr×nh vi ph©n ®¹o hµm riªng phi tuyÕn d¹ng hypebolic, vÒ nguyªn lý lµ kh«ng gi¶i ®­îc trùc tiÕp b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i tÝch. §Ó tÝch ph©n hÖ ph­¬ng tr×nh nµy, b»ng c¸ch l­îc bá mét sè sè h¹ng cïng víi viÖc ®­a vµo mét sè gi¶ thiÕt nh»m ®¬n gi¶n hãa hÖ ph­¬ng tr×nh, mét sè t¸c gi¶ ®· ®­a ra lêi gi¶n cho nh÷ng bµi to¸n cô thÓ nh­ng kh«ng tæng qu¸t. Trong c¸c bµi to¸n phøc t¹p, v× thÕ ph¶i gi¶i gÇn ®óng b»ng c¸ch rêi r¹c hãa hÖ ph­¬ng tr×nh. Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p rêi r¹c hãa hÖ ph­¬ng tr×nh, vµ trong m« h×nh MIKE 11, c¸c t¸c gi¶ ®· sö dông ph­¬ng ph¸p sai ph©n h÷u h¹n 6 ®iÓm Èn cña Abbott. H×nh 4.1 d­íi ®©y m« t¶ c¸c c¸ch bè trÝ s¬ ®å Abbott 6 ®iÓm víi c¸c ph­¬ng tr×nh (h×nh 4.1a) vµ c¸c biÕn trong mÆt ph¼ng x~t (h×nh 4.1b).

H×nh 4.1a. S¬ ®å sai ph©n h÷u h¹n 6 ®iÓm Èn Abbott

H×nh 4.1b. S¬ ®å sai ph©n 6 ®iÓm Èn Abbott trong mÆt ph¼ng x~t

Trong ph­¬ng ph¸p nµy, mùc n­íc vµ l­u l­îng däc theo c¸c nh¸nh s«ng ®­îc

tÝnh trong hÖ thèng c¸c ®iÓm l­íi xen kÏ nh­ h×nh 4.2.

131

§èi víi m¹ng l­íi s«ng phøc t¹p, m« h×nh cho phÐp gi¶i hÖ ph­¬ng tr×nh cho nhiÒu nh¸nh s«ng vµ c¸c ®iÓm t¹i c¸c ph©n l­u/nhËp l­u. CÊu tróc cña c¸c nót l­íi ë

nhËp l­u, t¹i ®ã ba nh¸nh gÆp nhau, thÓ hiÖn trong h×nh 4.3a.

H×nh 4.2. Nh¸nh s«ng víi c¸c ®iÓm l­íi xen kÏ

H×nh 4.3a. CÊu tróc c¸c ®iÓm l­íi xung quanh ®iÓm nhËp l­u

H×nh 4.3b. CÊu tróc c¸c ®iÓm l­íi trong m¹ng vßng

1 

Z



Z





Z



CÊu tróc c¸c ®iÓm l­íi trong m¹ng vßng ®­îc thÓ hiÖn trong h×nh 4.3b. T¹i mét ®iÓm l­íi, mèi quan hÖ gi÷a biÕn sè Zj (c¶ mùc n­íc hj vµ l­u l­îng Qj) t¹i chÝnh ®iÓm ®ã vµ t¹i c¸c ®iÓm l©n cËn ®­îc thÓ hiÖn b»ng ph­¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh sau:

 j

 1 n 1  j

 j

n j

j

 1 n 1  j

 j

(4.5)

132

Tõ nay quy ­íc c¸c chØ sè d­íi cña c¸c thµnh phÇn trong ph­¬ng tr×nh biÓu thÞ vÞ trÝ däc theo nh¸nh, vµ chØ sè trªn chØ kho¶ng thêi gian. C¸c hÖ sè , ,  vµ  trong ph­¬ng tr×nh (4.5) t¹i c¸c ®iÓm h vµ t¹i c¸c ®iÓm Q ®­îc tÝnh b»ng sai ph©n hiÖn ®èi víi ph­¬ng tr×nh liªn tôc vµ víi ph­¬ng tr×nh ®éng l­îng. TÊt c¶ c¸c ®iÓm

l­íi theo ph­¬ng tr×nh (4.5) ®­îc thiÕt lËp. Gi¶ sö mét nh¸nh cã n ®iÓm l­íi; nÕu n lµ sè lÎ, ®iÓm ®Çu vµ cuèi trong mét nh¸nh lu«n lu«n lµ ®iÓm h. §iÒu nµy lµm cho n ph­¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh cã n+2 Èn sè. Hai Èn sè ch­a biÕt lµ do c¸c ph­¬ng tr×nh ®­îc ®Æt t¹i ®iÓm ®Çu vµ ®iÓm cuèi h, t¹i ®ã Zj-1vµ Zj+1 lµ mùc n­íc, theo ®ã phÇn ®Çu/cuèi cña nh¸nh ph©n/nhËp l­u ®­îc liªn kÕt víi nhau.

4. §iÒu kiÖn biªn vµ ®iÒu kiÖn ban ®Çu

HÖ ph­¬ng tr×nh (4.1- 4.3) khi ®­îc rêi r¹c theo kh«ng gian vµ thêi gian sÏ gåm cã sè l­îng ph­¬ng tr×nh lu«n Ýt h¬n sè biÕn sè, v× thÕ ®Ó khÐp kÝn hÖ ph­¬ng tr×nh nµy cÇn ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn biªn vµ ®iÒu kiÖn ban ®Çu. Trong m« h×nh MIKE 11, ®iÒu kiÖn biªn cña m« h×nh kh¸ linh ho¹t, cã thÓ lµ ®iÒu kiÖn biªn hë hoÆc ®iÒu kiÖn biªn kÝn. §iÒu kiÖn biªn kÝn lµ ®iÒu kiÖn t¹i biªn ®ã kh«ng cã trao ®æi n­íc víi bªn ngoµi. §iÒu kiÖn biªn hë cã thÓ lµ ®­êng qu¸ tr×nh cña mùc n­íc theo thêi gian hoÆc cña l­u l­îng theo thêi gian, hoÆc cã thÓ lµ h»ng sè. C¸c ®iÒu kiÖn ban ®Çu bao gåm mùc n­íc vµ l­u l­îng trªn khu vùc nghiªn cøu. Th­êng lÊy l­u l­îng xÊp xØ b»ng 0 cßn mùc n­íc lÊy b»ng mùc n­íc trung b×nh.

5. §iÒu kiÖn æn ®Þnh

§Ó s¬ ®å sai ph©n h÷u h¹n æn ®Þnh vµ chÝnh x¸c, cÇn tu©n thñ c¸c ®iÒu kiÖn:

- §Þa h×nh ph¶i ®ñ tèt ®Ó mùc n­íc vµ l­u l­îng ®­îc gi¶i mét c¸ch tho¶

®¸ng. Gi¸ trÞ tèi ®a cho phÐp ®èi víi x ph¶i ®­îc chän trªn c¬ së nµy.





)

( Vt

gy

- §iÒu kiÖn Courant d­íi ®©y cã thÓ dïng nh­ mét h­íng dÉn ®Ó chän b­íc thêi gian sao cho ®ång thêi tho¶ m·n ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn trªn. §iÓn h×nh, gi¸ trÞ cña Cr lµ 10 ®Õn 15, nh­ng c¸c gi¸ trÞ lín h¬n (lªn ®Õn 100) ®· ®­îc sö dông:



Cr



x

víi V lµ vËn tèc. (4.6)

Cr thÓ hiÖn tèc ®é nhiÔu ®éng sãng t¹i n­íc n«ng (biªn ®é nhá).

Sè Courant biÓu thÞ sè c¸c ®iÓm l­íi trong mét b­íc sãng ph¸t sinh tõ mét nhiÔu ®éng di chuyÓn trong mét b­íc thêi gian. S¬ ®å sai ph©n h÷u h¹n dïng trong MIKE 11 (s¬ ®å 6 ®iÓm Abbott), cho phÐp sè Courant tõ 10- 20 nÕu dßng ch¶y d­íi ph©n giíi (sè Froude nhá h¬n 1).

4.2 X¢Y DùNG M¤ H×NH TÝNH TO¸N Vµ Dù B¸O X¢M NHËP MÆN

trªn hÖ thèng s«ng tØnh Qu¶ng TrÞ

133

4.2.1 ThiÕt lËp m¹ng thñy lùc

Khu vùc nghiªn cøu cã hai hÖ thèng s«ng chÝnh lµ hÖ thèng s«ng BÕn H¶i vµ hÖ thèng s«ng Th¹ch H·n. Nèi kÕt gi÷a hai hÖ thèng s«ng nµy lµ s«ng C¸nh Hßm, tuy nhiªn trong thêi gian gÇn ®©y do nhu cÇu sö dông n­íc t­íi phôc vô n«ng nghiÖp vµo mïa kiÖt, hai ®Çu s«ng C¸nh Hßm ®· ®­îc x©y dùng hai cèng ng¨n mÆn, v× thÕ trong phÇn tÝnh to¸n x©m nhËp mÆn th× ®iÒu kiÖn biªn ®ãng kÝn ®­îc ¸p dông t¹i hai ®iÓm ®ã theo quy tr×nh vËn hµnh cña cèng.

H×nh 4.4 C«ng tr×nh cèng An Tiªm (¶nh chôp lóc 15h00 ngµy 29/11/2007)

Ngoµi ra, trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ, cßn cã s«ng VÜnh §Þnh, nèi tõ cèng ViÖt Yªn thuéc x· TriÖu An ch¶y qua c¸c huyÖn TriÖu Phong, H¶i L¨ng råi nhËp víi hÖ thèng s«ng ¤ L©u tr­íc khi ®æ ra biÓn. Tr­íc ®©y, s«ng VÜnh §Þnh cßn cã mét ®o¹n nèi víi s«ng Th¹ch H·n ë khu vùc An Tiªm. Tuy nhiªn tõ khi x©y dùng c«ng tr×nh thñy lîi Nam Th¹ch H·n, cèng An Tiªm (h×nh 4.4) ®· ®­îc x©y dùng c¾t qua s«ng VÜnh §Þnh, v× vËy trªn thùc tÕ ®o¹n s«ng nµy chØ lµm nhiÖm vô tho¸t lò.

§Ó x©y dùng m¹ng thñy lùc phôc vô tÝnh to¸n chÕ ®é dßng ch¶y b»ng m« h×nh

MIKE 11, c¸c tµi liÖu sau ®©y ®· ®­îc sö dông:

1. Tµi liÖu ®Þa h×nh

- B¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1:50 000, cña Côc §o ®¹c vµ B¶n ®å Nhµ n­íc (2006)

134

- Tµi liÖu mÆt c¾t ngang vµ tr¾c däc c¸c hÖ thèng s«ng chÝnh tØnh Qu¶ng TrÞ: s«ng BÕn H¶i tõ Gia Vßng ®Õn Cöa Tïng, s«ng Sa Lung tõ cÇu ®­êng s¾t Sa Lung ®Õn cÇu HiÒn L­¬ng, s«ng Th¹ch H·n tõ ®Ëp Th¹ch H·n ®Õn Cöa ViÖt, s«ng Cam Lé tõ cÇu Cam TuyÒn ®Õn §«ng Hµ, s«ng C¸nh Hßm tõ cèng Xu©n Hßa ®Õn cèng

Mai X¸, vµ s«ng VÜnh §Þnh tõ ®Ëp ViÖt Yªn ®Õn cÇu Héi Yªn II (h×nh 4.5).

H×nh 4.5 S¬ ®å m¹ng l­íi tÝnh to¸n thñy lùc hÖ thèng s«ng BÕn H¶i – Th¹ch H·n

2. Tµi liÖu c«ng tr×nh

RÊt nhiÒu h¹ng môc c«ng tr×nh tham gia vµo hÖ thèng thuû lùc: cÇu, cèng qua ®­êng, cèng cã cöa ®iÒu tiÕt, ®Ëp ng¨n mÆn.. Trªn thùc tÕ kh«ng thÓ ®­a tÊt c¶ c¸c c«ng tr×nh nµy vµo s¬ ®å, mét phÇn do ch­a cã kh¶o s¸t chi tiÕt, mét phÇn do søc t¶i cña m« h×nh to¸n. V× vËy ë giai ®o¹n nµy, chñ yÕu ®­a vµo hÖ thèng c¸c cèng cã cöa ®iÒu tiÕt vµ ®Ëp ng¨n mÆn. C¸c tµi liÖu ®­îc cung cÊp bëi Côc Qu¶n lý c¸c c«ng tr×nh thñy n«ng, Bé NN&PTNT vµ ®o ®¹c kh¶o s¸t bæ sung (h×nh 4.6-4.9), bao gåm:

- Cèng ng¨n mÆn Xu©n Hßa, ®Çu s«ng C¸nh Hßm nèi víi s«ng BÕn H¶i

- Cèng ng¨n mÆn Mai X¸, ®Çu s«ng C¸nh Hßm nèi víi s«ng Th¹ch H·n

- Cèng ng¨n mÆn ViÖt Yªn, ®Çu s«ng VÜnh §Þnh nèi víi s«ng Th¹ch H·n

135

- Cèng An Tiªm, ®o¹n nèi s«ng Th¹ch H·n víi VÜnh §Þnh.

H×nh 4.6 C«ng tr×nh cèng ng¨n mÆn Mai X¸ ®Çu s«ng C¸nh Hßm

H×nh 4.7 Tæ chøc ®o ®¹c l­u l­îng t¹i cÇu Cam TuyÒn trªn s«ng Cam Lé

3. Tµi liÖu thñy v¨n

- Mùc n­íc triÒu t¹i tr¹m thñy v¨n Cöa ViÖt, l­u l­îng t¹i tr¹m Gia Vßng vµ

mùc n­íc th­îng l­u ®Ëp Th¹ch H·n, mùc n­íc tr¹m Th¹ch H·n.

136

H×nh 4.8 LÊy mÉu n­íc mÆn vµ ph©n tÝch t¹i chç mét sè chØ tiªu m«i tr­êng

- Mùc n­íc triÒu t¹i Cöa Tïng (h×nh 4.9 - n¬i kh«ng cã tr¹m ®o ®¹c) hiÖu

chØnh theo mùc n­íc t¹i Cöa ViÖt

H×nh 4.9 CÇu Cöa Tïng – VÞ trÝ biªn mùc n­íc h¹ l­u s«ng BÕn H¶i

- §o ®¹c l­u l­îng biªn trªn trùc tiÕp b»ng m¸y ®o l­u l­îng Q - liner t¹i cÇu Cam TuyÒn trªn s«ng Cam Lé vµ cÇu ®­êng s¾t trªn s«ng Sa Lung ngµy 14/8/2007.

- §iÒu kiÖn ®é mÆn biªn d­íi t¹i Cöa Tïng vµ Cöa ViÖt ®­îc ®o ®¹c trùc tiÕp tõ ngµy 8-15/8/2007. Sè liÖu kiÓm ®Þnh m« h×nh lµ sè liÖu mùc n­íc, ®é mÆn t¹i CÇu HiÒn L­¬ng vµ cÇu §«ng Hµ ë cïng thêi ®iÓm. Tõ c¬ së d÷ liÖu trªn, m¹ng thñy lùc ®· ®­îc thiÕt lËp trong m« h×nh MIKE 11 víi 7 nh¸nh s«ng chÝnh vµ 279 ®iÓm nót, cã 4 biªn l­u l­îng phÝa trªn vµ 3 biªn mùc n­íc phÝa d­íi. HÖ thèng m¹ng tÝnh ®­îc minh häa trªn h×nh 4.5 vµ rót gän trong h×nh 4.10.

4.2.2 §iÒu kiÖn ban ®Çu vµ ®iÒu kiÖn biªn

§iÒu kiÖn ban ®Çu vÒ thñy ®éng lùc lÊy tïy ý, theo kinh nghiÖm, ®Ó m« h×nh nhanh héi tô, ®iÒu kiÖn ban ®Çu lÊy cïng gi¸ trÞ mùc n­íc vµ l­u l­îng b»ng kh«ng.

137

Theo s¬ ®å thñy lùc m¹ng s«ng ®· x©y dùng ë trªn, cã 4 biªn l­u l­îng phÝa trªn, 2 biªn mùc n­íc ë phÝa d­íi vµ biªn l­u l­îng t¹i Héi Yªn II. HÖ thèng m¹ng tÝnh to¸n ®­îc minh häa trªn h×nh 4.10. C¸c biªn l­u l­îng phÝa trªn ®Òu lµ c¸c sè liÖu thùc ®o, riªng tµi liÖu l­u l­îng ë ®Ëp Th¹ch H·n ®­îc trÝch tõ gi¶n ®å quan hÖ Q~H. Sè liÖu mùc n­íc biªn d­íi chÝnh lµ mùc n­íc thñy triÒu ®o ®¹c t¹i Cöa ViÖt vµ sè liÖu ®· ®­îc tÝnh hiÖu chØnh t¹i Cöa Tïng. H×nh 4.11 biÓu diÔn qu¸ tr×nh mùc n­íc biªn d­íi t¹i Cöa ViÖt ®­îc sö dông trong m« h×nh. §iÒu kiÖn biªn x©m nhËp mÆn ë c¸c nhËp l­u th­îng nguån lÊy víi ®é mÆn b»ng kh«ng, t¹i c¸c biªn d­íi ë Cöa Tïng vµ Cöa ViÖt, sè liÖu biªn mÆn lµ tµi liÖu thùc ®o trong chuyÕn c«ng t¸c tõ

§Ëp

Cam TuyÒn

Gia Vßng

VÜnh Ph­íc

An Tiªm

Sa Lung

Héi Yªn

BÕn Xe

Cöa ViÖt

Cöa Tïng

7/8-15/8/2007 cña Bé m«n Thñy v¨n, §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn Hµ Néi. C¸c tµi liÖu biªn mÆn ®­îc minh häa trªn h×nh 4.12.

H×nh 4.10 S¬ ®å m¹ng l­íi tÝnh to¸n thñy lùc hÖ thèng s«ng BÕn H¶i – Th¹ch H·n

Mực nước thực đo Cửa Việt

m

0.6

0.4

0.2

0

-0.2

-0.4

-0.6

0 0 : 0

0 0 : 0

0 0 : 0

0 0 : 0

0 0 : 0

0 0 : 0

0 0 : 0

0 0 : 0

0 0 : 0

0 0 : 0

0 0 : 0

7 0 0 2 / 8 / 3

7 0 0 2 / 8 / 5

7 0 0 2 / 8 / 7

7 0 0 2 / 8 / 9

-0.8 7 0 0 2 / 8 / 1

7 0 0 2 / 8 / 1 1

7 0 0 2 / 8 / 3 1

7 0 0 2 / 8 / 5 1

7 0 0 2 / 8 / 7 1

7 0 0 2 / 8 / 9 1

7 0 0 2 / 8 / 1 2

138

H×nh 4.11 Sè liÖu mùc n­íc t¹i biªn d­íi Cöa ViÖt sö dông tÝnh to¸n trong m« h×nh

Độ mặn thực đo tại Cửa Tùng và Cửa Việt

o/oo 35.0

30.0

25.0

20.0

15.0

Cửa Việt

Cửa Tùng

10.0

0 0 : 9 1

0 0 : 9 1

0 0 : 9 1

0 0 : 9 1

0 0 : 9 1

0 0 : 9 1

0 0 : 9 1

5.0 7 0 0 2 / 8 / 9

7 0 0 2 / 8 / 0 1

7 0 0 2 / 8 / 1 1

7 0 0 2 / 8 / 2 1

7 0 0 2 / 8 / 3 1

7 0 0 2 / 8 / 4 1

7 0 0 2 / 8 / 5 1

H×nh 4.12 Sè liÖu ®é mÆn t¹i biªn d­íi sö dông trong m« h×nh

4.2.3 KiÓm ®Þnh m« h×nh

Víi bé c¬ së d÷ liÖu ®Þa h×nh trªn, tiÕn hµnh hiÖu chØnh vµ kiÓm ®Þnh m« h×nh víi chuçi sè liÖu tõ 22h00 ngµy 9/8/2007 ®Õn 15h00 ngµy 15/8/2007. C¸c ®iÒu kiÖn biªn trªn vµ biªn d­íi ®­îc tÝnh to¸n ®­a vÒ cïng thêi ®o¹n. Chuçi sè liÖu tÝnh to¸n cña m« h×nh ®­îc kiÓm ®Þnh t¹i hai ®iÓm n»m ë trung t©m m¹ng thñy lùc: cÇu HiÒn L­¬ng trªn s«ng BÕn H¶i vµ tr¹m Th¹ch H·n trªn s«ng Th¹ch H·n.

Trong khi tÝnh to¸n ®· sö dông hÖ sè nh¸m Manning n=0,025 cho toµn bé l­íi

s«ng. PhÇn h¹ l­u ë nh÷ng ®o¹n cã b·i, hÖ sè nh¸m b·i ®­îc lÊy b»ng 0,030.

So sánh mực nước tại cầu Hiền Lương

m

1.00

0.80

0.60

0.40

0.20

0.00

-0.20

H thực đo H tính toán

-0.40

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

7 0 0 2 / 8 / 9

7 0 0 2 / 8 / 0 1

7 0 0 2 / 8 / 1 1

7 0 0 2 / 8 / 2 1

7 0 0 2 / 8 / 3 1

7 0 0 2 / 8 / 4 1

7 0 0 2 / 8 / 5 1

H×nh 4.13 So s¸nh mùc n­íc tÝnh to¸n vµ thùc ®o t¹i cÇu HiÒn L­¬ng, s«ng BÕn H¶i

139

(9/8/2007 – 15/8/2007)

KÕt qu¶ so s¸nh gi¸ trÞ thùc ®o vµ tÝnh to¸n trªn h×nh 4.13 - 4.15 vµ chi tiÕt cho trong phô lôc 4.1 cho thÊy gi¸ trÞ tÝnh to¸n tõ m« h×nh rÊt phï hîp víi gi¸ trÞ thùc ®o, c¶ vÒ gi¸ trÞ vµ pha dao ®éng. T¹i ®iÓm kiÓm ®Þnh ë ch©n cÇu HiÒn L­¬ng, ®­êng qu¸ tr×nh mùc n­íc thùc ®o vµ tÝnh to¸n b¸m s¸t nhau vµ gÇn nh­ trïng khÝt. Trªn s«ng Th¹ch H·n, mùc n­íc biªn d­íi Cöa ViÖt trong thêi ®o¹n tÝnh to¸n dao ®éng kh«ng nh÷ng theo chu kú b¸n nhËt triÒu mµ cßn thÓ hiÖn pha dao ®éng triÒu c­êng - triÒu kiÖt. C¶ hai pha dao ®éng nµy ®Òu ®­îc m« pháng l¹i trªn c¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n mùc n­íc t¹i c¸c tr¹m thñy v¨n Th¹ch H·n vµ §«ng Hµ. XÐt vÒ thêi gian xuÊt hiÖn mùc n­íc lín nhÊt trong mét ngµy, c¶ kÕt qu¶ tÝnh to¸n vµ thùc ®o ®Òu phï hîp, mçi ngµy cã hai lÇn mùc n­íc ®¹t cùc ®¹i vµ hai lÇn ®¹t cùc tiÓu. C¸c pha n­íc lín lµ tõ ngµy 4-9/8/2007 cßn pha n­íc bÐ lµ tõ ngµy 9-14/8 (xem h×nh 4.14 - 4.15). H×nh 4.16 vµ 4.17 m« t¶ ®­êng mÆt n­íc lín nhÊt trªn s«ng BÕn H¶i tõ Gia Vßng ®Õn Cöa Tïng vµ trªn s«ng Th¹ch H·n tõ §Ëp TrÊm ®Õn Cöa ViÖt. Do l­u l­îng ë c¸c biªn ®Çu vµo nhá, ®Þa h×nh lßng s«ng l¹i kh¸ b»ng ph¼ng, thËm chÝ t¹i nhiÒu vÞ trÝ trªn th­îng nguån (vÝ dô ch©n ®Ëp TrÊm) cao ®é ®¸y s«ng cßn thÊp h¬n phÝa h¹ l­u, do vËy ®­êng mÆt n­íc gÇn nh­ n»m ngang. §é dèc mÆt n­íc chØ ®­îc quan s¸t thÊy ë ®o¹n s«ng gÇn phÝa Gia Vßng n¬i s«ng BÕn H¶i ch¶y trªn ®Þa h×nh ®åi nói t­¬ng ®èi dèc theo h­íng T©y sang §«ng.

Tõ c¸c kiÓm ®Þnh trªn ®©y cã thÓ thÊy s¬ ®å thuû lùc ®· ®­îc lùa chän khi x©y dùng m« h×nh lµ hîp lý, c¸c mÆt c¾t vµ c«ng tr×nh trªn s«ng, dï ch­a ®­îc ®o ®¹c chi tiÕt nh­ng ®· thÓ hiÖn ®­îc c¸c ®Æc ®iÓm thuû lùc cña hÖ thèng. Bé th«ng sè sö dông trong m« h×nh cã ®ñ ®é tin cËy ®Ó sö dông trong c¸c tÝnh to¸n thñy lùc m¹ng s«ng, m« pháng qu¸ tr×nh dßng ch¶y trong s«ng vµ c¸c nhiÖm vô tÝnh to¸n quy ho¹ch víi gi¶ ®Þnh c¸c kÞch b¶n dßng ch¶y kh¸c nhau.

140

MÆt kh¸c, ®Ó ¸p dông m« h×nh, ®· x©y dùng trªn c¬ së bé sè liÖu vµ th«ng sè vµo viÖc tÝnh to¸n lan truyÒn chÊt « nhiÔm còng nh­ x©m nhËp mÆn, cÇn ph¶i tiÕn hµnh hiÖu chØnh vµ kiÓm ®Þnh m« h×nh víi c¸c sè liÖu quan tr¾c c¸c yÕu tè m«i tr­êng. Do ®iÒu kiÖn h¹n chÕ vÒ m¹ng l­íi quan tr¾c m«i tr­êng, trong vïng nghiªn cøu cã rÊt Ýt c¸c sè liÖu m«i tr­êng ®ång bé, ®ñ ®é tin cËy vµ chÝnh x¸c ®Ó hiÖu chØnh m« h×nh. Tuy nhiªn, do qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n trong s«ng chi phèi bëi sù chªnh lÖch mËt ®é cña c¸c chÊt hßa tan, ®ãng vai trß chñ yÕu trong hiÖn t­îng khuyÕch t¸n, nªn nÕu bá qua qu¸ tr×nh tù ph©n hñy vµ c¸c t­¬ng t¸c sinh hãa häc cña c¸c chÊt hßa tan th× qu¸ tr×nh lan truyÒn chÊt « nhiÔm cã c¬ chÕ t­¬ng tù nh­ lan truyÒn mÆn. LËp luËn nµy cho phÐp hiÖu chØnh bé th«ng sè hÖ sè khuyÕch t¸n cho toµn bé c¸c yÕu tè m«i tr­êng tõ sè liÖu thùc ®o x©m nhËp mÆn vèn lµ kÕt qu¶ ®o ®¹c trùc tiÕp trong khu«n khæ nghiªn cøu nµy ë chuyÕn kh¶o s¸t thùc ®Þa tõ ngµy

8/8-15/8/2007, sau ®ã bé th«ng sè nµy sÏ ®­îc gi÷ nguyªn khi tÝnh to¸n lan truyÒn c¸c chÊt hßa tan kh¸c trong m¹ng s«ng nghiªn cøu.

Gi÷ nguyªn c¸c th«ng sè thñy lùc ®· t×m ®­îc, tiÕn hµnh hiÖu chØnh gi¸ trÞ hÖ sè khuyÕch t¸n. KÕt qu¶ m« pháng ®é mÆn t¹i hai ®iÓm kiÓm ®Þnh n»m ë trung t©m cña m¹ng tÝnh to¸n ®­îc so s¸nh víi c¸c tµi liÖu thùc ®o biÓu diÔn trªn h×nh 4.16- 4.17. Sè liÖu chi tiÕt ®­îc in trong phô lôc 4.2.

So sánh mực nước tại cầu Hiền Lương

m

1.00

0.80

0.60

0.40

0.20

0.00

-0.20

H thực đo H tính toán

-0.40

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

7 0 0 2 / 8 / 9

7 0 0 2 / 8 / 0 1

7 0 0 2 / 8 / 1 1

7 0 0 2 / 8 / 2 1

7 0 0 2 / 8 / 3 1

7 0 0 2 / 8 / 4 1

7 0 0 2 / 8 / 5 1

H×nh 4.13 So s¸nh mùc n­íc tÝnh to¸n vµ thùc ®o t¹i cÇu HiÒn L­¬ng, s«ng BÕn H¶i

(9/8/2007 – 15/8/2007)

So sánh mực nước tại trạm TV Thạch Hãn

m

0.8

0.6

0.4

0.2

0

-0.2

-0.4

-0.6

H thực đo

H tính toán

-0.8

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

7 0 0 2 / 8 / 2

7 0 0 2 / 8 / 4

7 0 0 2 / 8 / 6

7 0 0 2 / 8 / 8

7 0 0 2 / 8 / 0 1

7 0 0 2 / 8 / 2 1

7 0 0 2 / 8 / 4 1

-1 7 0 0 2 / 7 / 1 3

H×nh 4.14 So s¸nh mùc n­íc tÝnh to¸n vµ thùc ®o t¹i tr¹m TV Th¹ch H·n, s«ng Th¹ch H·n (9/8/2007 – 15/8/2007)

141

Sù phï hîp gi÷a sè liÖu tÝnh to¸n vµ thùc ®o ®· kh¼ng ®Þnh bé th«ng sè hÖ sè khuyÕch t¸n t×m ®­îc ®ñ kh¶ n¨ng thÓ hiÖn ®­îc c¸c tÝnh chÊt vµ ®Æc tr­ng cña c¸c qu¸ tr×nh lan truyÒn chÊt « nhiÔm vµ mÆn nãi riªng vµ c¸c chÊt hßa tan nãi chung.

So sánh mực nước tại trạm TV Đông Hà

m

0.8

0.6

0.4

0.2

0

-0.2

-0.4

-0.6

H thực đo

H tính toán

-0.8

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

0 0 : 3 2

7 0 0 2 / 8 / 2

7 0 0 2 / 8 / 4

7 0 0 2 / 8 / 6

7 0 0 2 / 8 / 8

-1 7 0 0 2 / 7 / 1 3

7 0 0 2 / 8 / 0 1

7 0 0 2 / 8 / 2 1

7 0 0 2 / 8 / 4 1

[meter]

14-8-2007 01:00:00

22.0

1 3 2 6

20.0

0

18.0

16.0

14.0

12.0

10.0

0 2 4 8 2

8.0

0 1 5 3 1

6.0

1 3 8 9

2 6 1 9 1

9 8 9 8 1

2 3 8 1 1

4.0

1 6 2 6 1

4 3 5 5 2

4 3 4 3 2

8 0 5 1 2

2.0

0.0

-2.0

-4.0

-6.0

-8.0

BEN-HA I 0 - 18989

BEN-HA I 18989 - 28420

0.0

2000.0

4000.0

6000.0

8000.0

10000.0

12000.0

14000.0

16000.0

18000.0

20000.0

22000.0

24000.0

26000.0

28000.0

[m]

H×nh 4.15 So s¸nh mùc n­íc tÝnh to¸n vµ thùc ®o t¹i tr¹m §«ng Hµ (9– 15/8/2007)

H×nh 4.16 §­êng biÔu diÔn mùc n­íc lín nhÊt däc s«ng BÕn H¶i

[meter]

15-8-2007 01:00:00

13.0

12.0

5 1 0 7

11.0

0

10.0

9.0

0 5 7 2

8.0

0 4 8 3 1

7.0

5 6 2 5

6.0

5.0

7 8 8 0 1

5 5 1 6 1

5 2 8 4 3

4.0

8 6 1 9

5 4 1 9 1

3 1 4 2 3

3.0

0 6 1 1 2

6 7 6 2 2

2 0 7 7 2

2.0

5 2 9 3 2

0 6 4 9 2

2 5 0 5 2

1.0

0.0

-1.0

-2.0

-3.0

-4.0

-5.0

-6.0

-7.0

-8.0

-9.0

-10.0

THACH-HAN 34825 - 23925

THACH-HAN 23925 - 0

-11.0

0.0

5000.0

10000.0

15000.0

20000.0

25000.0

30000.0

35000.0 [m]

tõ Gia Vßng ®Õn Cöa Tïng (ngµy 14/8/2007)

142

H×nh 4.17 §­êng biÔu diÔn mùc n­íc lín nhÊt däc s«ng Th¹ch H·n tõ §Ëp TrÊm ®Õn Cöa ViÖt (ngµy 15/8/2007)

So sánh độ mặn thực đo và tính toán tại cầu Hiền Lương

o/oo

25.0

23.0

21.0

19.0

17.0

15.0

Thực đo

13.0

Tính toán

11.0

9.0

:

:

:

:

:

:

:

/

/

/

/

/

/

/

0 0 9 1

/

/

/

/

/

/

/

0 0 9 1

0 0 9 1

0 0 9 1

0 0 9 1

0 0 9 1

0 0 9 1

7 0 0 2 8 9

7 0 0 2 8 0 1

7 0 0 2 8 1 1

7 0 0 2 8 2 1

7 0 0 2 8 3 1

7 0 0 2 8 4 1

7 0 0 2 8 5 1

H×nh 4.18 So s¸nh ®é mÆn thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i cÇu HiÒn L­¬ng

So sánh độ mặn thực đo v à tính toán tại cầu Đông Hà

o/oo

10

9

8

Thực đo

7

Tính toán

6

5

4

3

2

1

0 0 : 7

0 0 : 7

0 0 : 7

0 0 : 7

0 0 : 9 1

0 0 : 9 1

0 0 : 9 1

0 0 : 9 1

0 0 : 9 1

0 7 0 0 2 / 8 / 1 1

7 0 0 2 / 8 / 2 1

7 0 0 2 / 8 / 2 1

7 0 0 2 / 8 / 3 1

7 0 0 2 / 8 / 3 1

7 0 0 2 / 8 / 4 1

7 0 0 2 / 8 / 4 1

7 0 0 2 / 8 / 5 1

7 0 0 2 / 8 / 5 1

H×nh 4.19 So s¸nh ®é mÆn thùc ®o vµ tÝnh to¸n t¹i cÇu §«ng Hµ

4.2.4 Dù b¸o t×nh h×nh x©m nhËp mÆn

§Ó cã thÓ tÝnh to¸n dù b¸o x©m nhËp mÆn vµ x©y dùng c¸c kÞch b¶n cho t­¬ng lai, ®iÒu quan träng lµ cÇn tÝnh to¸n vµ dù b¸o ®­îc c¸c biªn ®Çu vµo cña m« h×nh. øng víi c¸c kÞch b¶n kh¸c nhau, viÖc tÝnh to¸n b»ng m« h×nh ®· ®­îc hiÖu chØnh vµ kiÓm ®Þnh ë trªn cho thÊy bøc tranh tæng thÓ cña t×nh h×nh x©m nhËp mÆn trªn c¸c hÖ thèng s«ng tØnh Qu¶ng TrÞ.

143

XÐt hai hÖ thèng s«ng chÝnh lµ s«ng Th¹ch H·n vµ s«ng BÕn H¶i, c¸c biªn trªn l­u l­îng cña hÖ thèng lµ t¹i c¸c vÞ trÝ: §Ëp TrÊm, Cam TuyÒn trªn hÖ thèng s«ng Th¹ch H·n vµ Gia Vßng, Phóc L©m trªn hÖ thèng s«ng BÕn H¶i. Víi hiÖn tr¹ng cña

hÖ thèng n¨m 2007, biªn trªn t¹i ®Ëp TrÊm ®· cã hå TrÊm, trong c¸c th¸ng mïa kiÖt, toµn bé l­u l­îng trªn th­îng nguån ®Òu ®­îc gi÷ l¹i trong hå vµ chØ x¶ xuèng h¹ l­u qua cèng ®iÒu tiÕt vµo kªnh t­íi. Tõ n¨m 2005, trªn ®Ønh ®Ëp trµn Th¹ch H·n, mét ®Ëp cao su ®· ®­îc dùng víi chiÒu cao tèi ®a khi vËn hµnh lµ 2,1m nªn kh¶ n¨ng chøa n­íc cña thñy vùc l¹i cµng t¨ng, cµng Ýt cã kh¶ n¨ng th¸o n­íc xuèng h¹ l­u th«ng qua dßng chÝnh. Do ®ã, víi c¸c kÞch b¶n x©m nhËp mÆn, chØ cßn cÇn dù b¸o biªn trªn l­u l­îng s«ng Cam Lé (s«ng HiÕu) t¹i Cam TuyÒn. Trªn s«ng nh¸nh Sa Lung thuéc hÖ thèng s«ng BÕn H¶i, ®· cã dù kiÕn x©y dùng ®Ëp Sa Lung v× thÕ trong c¸c tÝnh to¸n cÇn ph¶i tÝnh ®Õn kÞch b¶n cã sù tham gia cña ®Ëp Sa Lung. Tãm l¹i, ®Ó m« t¶ vµ dù b¸o t×nh h×nh x©m nhËp mÆn trªn c¸c hÖ thèng s«ng chÝnh tØnh Qu¶ng TrÞ cÇn ph¶i cã c¸c gi¸ trÞ biªn l­u l­îng thiÕt kÕ t¹i Cam TuyÒn, Gia Vßng vµ Phóc L©m, dßng ch¶y qua §Ëp Th¹ch H·n vµo mïa kiÖt coi nh­ b»ng kh«ng.

Víi môc ®Ých nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña x©m nhËp mÆn ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi vµ ®Æc biÖt lµ nu«i trång thñy s¶n n­íc lî ë h¹ l­u s«ng BÕn H¶i vµ Th¹ch H·n, nhÊt lµ c¸c th¸ng mïa kiÖt (tõ th¸ng II ®Õn th¸ng VII), nghiªn cøu nµy sÏ sö dông c¸c tÝnh to¸n thiÕt kÕ l­u l­îng mïa kiÖt øng víi tÇn suÊt thiÕt kÕ theo quy ph¹m cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n P = 75% cho c¸c biªn l­u l­îng nãi trªn.

Tõ chuçi sè liÖu m­a vµ dßng ch¶y nhiÒu n¨m t¹i tr¹m Gia Vßng (1977-2006), c¸c gi¸ trÞ l­u l­îng trung b×nh th¸ng øng víi tÇn suÊt thiÕt kÕ P =75% ®· ®­îc x¸c ®Þnh t¹i c¸c biªn trªn l­u l­îng nh­ trong b¶ng 4.1.

B¶ng 4.1 Ph©n phèi dßng ch¶y víi P =75%

TuyÕn

F

Dßng chÈy th¸ng thiÕt kÕ P = 75% (m3/s)

km2

I

II

III

IV V VI VII VIII

IX

X XI XII N¨m

Sa Lung (Phóc L©m)

335 8.00 4.51 2.99 2.83 4.67 3.57 1.92 3.51 19.26 45.89 41.24 19.72 13.18 292 6.91 3.90 2.59 2.45 4.04 3.08 1.66 3.04 16.64 39.64 35.63 17.03 11.38 BÕn H¶i (Gia Vßng) Cam Lé (Cam TuyÒn) 487 10.14 5.72 3.79 3.59 5.92 4.52 2.43 4.45 24.40 58.15 52.25 24.98 16.69

MÆt kh¸c, trªn hÖ thèng cßn cã sù tham gia ®iÒu tiÕt n­íc cña c¸c hå chøa ®· vµ sÏ x©y dùng, v× thÕ nÕu xem r»ng víi tr­êng hîp bÊt lîi nhÊt, khi toµn bé c¸c hå chøa ®Òu chØ phôc vô t­íi cho n«ng nghiÖp, l­îng n­íc håi quy sau t­íi coi nh­ kh«ng ®¸ng kÓ, trong nghiªn cøu nµy ®Ò xuÊt hai tr­êng hîp lµ víi c¸c c«ng tr×nh hå chøa theo hiÖn tr¹ng 2007 vµ víi tr­êng hîp dù b¸o tíi n¨m 2020 khi c¸c hå chøa theo quy ho¹ch thñy lîi ®· hoµn thµnh vµ ®i vµo ho¹t ®éng. Cô thÓ:

Tr­êng hîp 1: Víi c¸c hå chøa hiÖn t¹i, trong ®ã tiªu biÓu lµ:

144

L­u vùc s«ng Sa Lung cã c¸c c«ng tr×nh : hå Bµu Nhum, B¶o §µi, La Ngµ vµ

hå Dôc §øc, l­u vùc th­îng s«ng BÕn H¶i : hå Kinh M«n, l­u vùc Cam Lé : Hå §¸ L¶, Khe M©y

B¶ng 4.2 Ph©n phèi dßng ch¶y th¸ng tr­êng hîp 1

F

Dßng chÈy th¸ng thiÕt kÕ P = 75% (m3/s)

TuyÕn

I

II

III IV V VI VII VIII

IX

X

XI XII N¨m

km2

Sa Lung (Phóc L©m)

BÕn H¶i (Gia Vßng)

Cam Lé (Cam TuyÒn)

335 6.42 3.62 2.40 2.27 3.75 2.86 1.54 2.82 15.45 36.81 33.08 15.81 10.57 292 5.04 2.84 1.88 1.78 2.94 2.25 1.21 2.21 12.13 28.90 25.97 12.41 8.30 487 8.33 4.70 3.12 2.95 4.87 3.71 2.00 3.66 20.05 47.78 42.94 20.53 13.72

Tr­êng hîp 2: Víi tr­êng hîp toµn bé c¸c hå chøa theo quy ho¹ch thñy lîi 2020 tiªu biÓu lµ: §Ëp Sa Lung ®i vµo ho¹t ®éng, c¸c hå VÜnh T­êng 1, 2 , hå Khe N­íc 1, 2 , hå Khe Duyªn, §¸ Mµi, T©n Kim, Tiªn Niªn.

B¶ng 4.3 Ph©n phèi dßng ch¶y th¸ng tr­êng hîp 2

TuyÕn

Dßng chÈy th¸ng thiÕt kÕ P = 75% (m3/s)

F

km2

II

III

IV V VI VII VIII

IX

X

XI XII N¨m

I

Sa Lung (Phóc L©m)

BÕn H¶i (Gia Vßng)

Cam Lé (Cam TuyÒn)

335 292 3.64 2.05 1.36 1.29 2.13 1.62 0.87 1.60 8.77 20.90 18.78 8.98 6.00 487 5.31 3.00 1.99 1.88 3.10 2.37 1.27 2.33 12.79 30.48 27.39 13.09 8.75

Theo c¸c nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vµ kiÓm kª tµi nguyªn n­íc cña NguyÔn Thanh S¬n vµ nnk (2006), øng víi ®iÒu kiÖn dßng ch¶y hoµn toµn tù nhiªn, trªn c¸c hÖ thèng s«ng suèi tØnh Qu¶ng TrÞ mét n¨m xuÊt hiÖn hai gi¸ trÞ cùc ®¹i vµ hai gi¸ trÞ cùc tiÓu. Hai gi¸ trÞ cùc tiÓu xuÊt hiÖn vµo th¸ng IV vµ th¸ng VII, trong ®ã víi c¸c s«ng thuéc hÖ thèng s«ng BÕn H¶i th× th¸ng VII lµ th¸ng kiÖt nhÊt víi tû lÖ dßng ch¶y th¸ng trung b×nh chiÕm kho¶ng 1,22% tæng l­îng dßng ch¶y c¶ n¨m, th¸ng IV chiÕm kho¶ng 1,79%.

MÆt kh¸c, diÔn biÕn x©m nhËp mÆn trªn c¸c hÖ thèng s«ng cßn phô thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸c ®iÒu kiÖn mùc n­íc cöa s«ng. Vµo c¸c ®ît triÒu c­êng, kÕt hîp víi th¸ng dßng ch¶y kiÖt nhÊt, nhu cÇu cho t­íi tiªu t¨ng cao sÏ ®Èy nªm mÆn vµo s©u trong ®Êt liÒn. Ngoµi ra, trong mét ngµy do cã dao ®éng mùc n­íc cöa s«ng, trong khi vÒ mïa kiÖt th× l­u l­îng biªn trªn coi nh­ kh«ng ®æi v× thÕ dao ®éng cña ®é mÆn trung b×nh t¹i mét vÞ trÝ trªn hÖ thèng s«ng còng cã xu h­íng dao déng víi chu kú gièng nh­ dao ®éng mùc n­íc triÒu cöa s«ng nh­ng h¬i lÖch pha vµ biªn ®é nhá h¬n tïy thuéc vµo vÞ trÝ cña ®iÓm ®ã so víi cöa s«ng vµ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh lßng dÉn.

145

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, hiÖn t­îng Êm lªn toµn cÇu ®· lµm cho b¨ng tuyÕt ë hai ®Çu cùc tan ch¶y. L­îng b¨ng tan ch¶y ®ã ®· lµm cho mùc n­íc biÓn d©ng

cao, g©y nªn hiÖn t­îng n­íc biÓn x©m lÊn s©u h¬n vµo lôc ®Þa vµ lµm ngËp c¸c vïng ®Êt thÊp ven biÓn. HiÖn t­îng ®ã kh«ng chØ ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn c¸c d¶i ®Êt s¸t biÓn mµ cßn cã t¸c ®éng ®Õn c¸c ho¹t ®éng d©n sinh kinh tÕ cña nh÷ng bé phËn d©n c­ sinh sèng däc theo c¸c triÒn s«ng trªn nhòng vïng h¹ l­u c¸c con s«ng lín. Dù b¸o tr­íc ®­îc c¸c kh¶ n¨ng ¶nh h­ëng ®ã sÏ cã ý nghÜa quan träng trong viÖc quy ho¹ch d©n c­, chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ ®Æc biÖt lµ c¬ cÊu n«ng nghiÖp vµ nu«i trång thñy s¶n.

Theo c¸c nghiªn cøu cña Ch­¬ng tr×nh Quèc tÕ vÒ biÕn ®æi khÝ hËu IPCC Climate Change 2001 thuéc Tæ chøc KhÝ t­îng ThÕ giíi, ®Õn n¨m 2100 mùc n­íc biÓn trung b×nh cña c¸c ®¹i d­¬ng thÕ giíi sÏ t¨ng thªm kho¶ng 0,1- 0,9m so víi n¨m 1990 tïy theo c¸c kÞch b¶n vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng nghÖ (h×nh 4.18).

thùc

ngµy

Tuy nhiªn, c¸c quan tr¾c míi nhÊt vÒ diÖn tÝch vµ chiÒu dµy cña c¸c líp phñ b¨ng ë c¸c vïng ®Þa cùc cña Tr­êng §¹i häc Quèc gia Colorado cho thÊy kÓ tõ n¨m 1988, tèc ®é suy gi¶m cña c¸c vïng b¨ng tuyÕt nµy ®· t¨ng lªn gÊp ®«i. Sù tan ch¶y cña c¸c líp b¨ng tuyÕt nµy ®­îc tÝnh to¸n lµ sÏ ®ãng gãp vµo kho¶ng 20% sù d©ng mùc n­íc biÓn trung b×nh. Theo Mark Meier, Gi¸o s­ danh dù tr­êng §H Colorado, nguyªn Gi¸m ®èc ViÖn nghiªn cøu B¾c Cùc, c¸c nghiªn cøu cña IPCC ®· chØ sö dông ®Õn c¸c sè liÖu tr­íc n¨m 1980 vµ v× thÕ con sè ­íc tÝnh cña IPCC vÒ sù d©ng mùc biÓn râ rµng lµ sÏ thÊp h¬n tÕ. Meier vµ Dyurgerov cho r»ng, ®Õn n¨m 2100, mùc biÓn trung b×nh sÏ t¨ng thªm so víi dù b¸o cña IPCC kho¶ng 15 ®Õn 40cm (trÝch dÉn tõ T¹p chÝ Science Daily 20/2/2002).

Working Group I, 2001, trang 74)

H×nh 4.18 Dù b¸o sù d©ng mùc n­íc biÓn trung b×nh tïy theo c¸c kÞch b¶n ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng nghÖ kh¸c nhau (Nguån: B¸o c¸o kü thuËt cña IPCC Climate change 2001,,

146

Sù d©ng mùc n­íc biÓn diÔn ra kh«ng hoµn toµn ®ång nhÊt trªn c¸c ®¹i d­¬ng vµ vïng biÓn trªn thÕ giíi, nh­ng c¸c nghiªn cøu chi tiÕt vÉn ch­a cã ®iÒu

kiÖn tiÕn hµnh. V× vËy, trong khu«n khæ nghiªn cøu nµy, nhãm t¸c gi¶ ®· ­íc tÝnh lùa chän c¸c kh¶ n¨ng vÒ d©ng mùc biÓn trung b×nh ®Õn n¨m 2020 t¹i vïng biÓn miÒn Trung ViÖt Nam theo xu h­íng bÊt lîi nhÊt (nh»m t¨ng c­êng kh¶ n¨ng øng phã víi c¸c diÔn biÕn xÊu cña thiªn nhiªn trong t­¬ng lai) lµ tõ 20-30cm.

Dùa trªn c¸c ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ trªn ®©y, c¸c kÞch b¶n vÒ x©m nhËp mÆn sÏ ®­îc x©y dùng theo h­íng tæ hîp c¸c ®iÒu kiÖn vÒ biªn trªn l­u l­îng, vÒ sù tham gia tÝch n­íc vµ vËn hµnh cña c¸c hå chøa trªn l­u vùc th­îng nguån vµ sù thay ®æi cña mùc n­íc biÓn ë cöa s«ng. Nhu cÇu dïng n­íc dù b¸o ®Õn 2020 ®­îc lÊy theo c¸c tÝnh to¸n quy ho¹ch sö dông nguån n­íc ®· ®­îc UBND tØnh Qu¶ng TrÞ phª duyÖt n¨m 2006 (NguyÔn Thanh S¬n vµ nnk). C¸c kÞch b¶n ®ã bao gåm:

1. KÞch b¶n 1: Q75% th¸ng VII (th¸ng kiÖt nhÊt) t¹i c¸c biªn trªn, c¸c hå chøa

hiÖn tr¹ng.

2. KÞch b¶n 2: Q75% th¸ng VII t¹i c¸c biªn trªn, c¸c hå chøa vµ nhu cÇu dïng

n­íc theo quy ho¹ch ®Õn 2020.

3. KÞch b¶n 3: Q75% th¸ng VII t¹i c¸c biªn trªn, c¸c hå chøa vµ nhu cÇu dïng

n­íc theo quy ho¹ch ®Õn 2020, mùc n­íc biÓn d©ng theo dù b¸o 30cm.

4. KÞch b¶n 4: Q75% th¸ng IV t¹i c¸c biªn trªn, c¸c hå chøa vµ nhu cÇu dïng

n­íc theo quy ho¹ch ®Õn 2020.

C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n x©m nhËp mÆn theo c¸c kÞch b¶n nãi trªn ®­îc biÓu diÔn

trªn c¸c h×nh tõ 4.19-4.22.

ë hÖ thèng s«ng BÕn H¶i, ®é mÆn t¹i Cöa Tïng th­êng cã xu h­íng cao h¬n ®é mÆn Cöa ViÖt, lßng s«ng t­¬ng ®èi b»ng ph¼ng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho mÆn x©m lÊn s©u vµo ®ång b»ng. C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n cho thÊy, trong thêi gian tíi, theo c¸c kÞch b¶n bÊt lîi nhÊt th× n­íc mÆn 1%o trong mïa kiÖt trªn s«ng chÝnh BÕn H¶i sÏ vµo ®Õn kho¶ng gÇn Gia Vßng, c¸ch cÇu ®­êng s¾t vÒ phÝa th­îng nguån kho¶ng 8-9km theo ®­êng s«ng. Trªn s«ng Sa Lung, t¹i ch©n cÇu ®­êng s¾t sÏ cã nång ®é mÆn trung b×nh kho¶ng 4%o, lín nhÊt cã thÓ ®¹t ®Õn 5-6%o .

147

Qua c¸c tÝnh to¸n trªn cã thÓ thÊy r»ng, trong c¸c kÞch b¶n th× kÞch b¶n 3 lµ kÞch b¶n bÊt lîi nhÊt, mÆn x©m nhËp s©u nhÊt vµo trong ®Êt liÒn. Tuy nhiªn sù chªnh lÖch gi÷a kÞch b¶n 3 vµ kÞch b¶n 2 lµ kh«ng lín. Nh×n chung th× sù d©ng mùc n­íc biÓn kho¶ng 30cm ch­a ph¶i lµ ®ñ lín ®Ó g©y ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ ®Õn bøc tranh x©m nhËp mÆn ë c¸c vïng cöa s«ng BÕn H¶i vµ Th¹ch H·n. V× vËy, nÕu xÐt ®Õn n¨m 2020 th× ¶nh h­ëng cña hiÖn t­îng d©ng mùc n­íc biÓn d­íi t¸c ®éng cña sù Êm lªn toµn cÇu ®Õn qu¸ tr×nh diÔn biÕn x©m nhËp mÆn trªn c¸c hÖ thèng s«ng t¹i Qu¶ng TrÞ lµ cã thÓ bá qua.

148

H×nh 4.19 §¼ng trÞ mÆn theo kÞch b¶n 1

149

H×nh 4.20 §¼ng trÞ mÆn theo kÞch b¶n 2

150

H×nh 4.21 §¼ng trÞ mÆn theo kÞch b¶n 3

151

H×nh 4.22 §¼ng trÞ mÆn theo kÞch b¶n 4

Sù kh¸c biÖt gi÷a kÞch b¶n 1 vµ 2 chñ yÕu xuÊt hiÖn ë trªn hÖ thèng s«ng BÕn H¶i, chªnh lÖch ®é mÆn trung b×nh t¹i cÇu ®­êng s¾t s«ng BÕn H¶i gi÷a hai kÞch b¶n lµ kho¶ng 2‰. Sù kh¸c biÖt nµy lµ do trªn l­u vùc s«ng BÕn H¶i – Sa Lung hiÖn cßn nhiÒu hå chøa ®ang ®­îc quy ho¹ch x©y dùng nh»m phôc vô môc ®Ých t­íi cho mïa kh«, v× thÕ ®Õn n¨m 2020, nÕu c¸c hå chøa ®ã ®Òu ®­îc hoµn thµnh th× l­îng n­íc håi quy trë l¹i dßng chÝnh sau t­íi gÇn nh­ kh«ng ®¸ng kÓ vµ v× thÕ mÆn cµng cã ®iÒu kiÖn x©m lÊn s©u h¬n vµo trong ®Êt liÒn.

Trong khi ®ã, trªn s«ng Th¹ch H·n, kÓ tõ khi ®Ëp TrÊm vµ ®Ëp Th¹ch H·n ®· ®­îc x©y dùng th× vÒ mïa kiÖt, l­îng n­íc tr¶ l¹i s«ng lµ kh«ng cßn, v× thÕ bøc tranh x©m nhËp mÆn trªn s«ng Th¹ch H·n kh«ng kh¸c nhau nhiÒu gi÷a hai kÞch b¶n nªu trªn.

Nh×n chung, nÕu ®Æt trong bèi c¶nh suy tho¸i dßng ch¶y do thay ®æi khÝ hËu, sù ph©n hãa ngµy cµng kh¾c nghiÖt gi÷a hai mïa m­a - kh« th× xu thÕ x©m lÊn s©u cña mÆn lµ kh«ng tr¸nh khái. V× thÕ, ®Ó ®èi phã víi t×nh h×nh ®ã cÇn cã c¸c biÖn ph¸p chñ ®éng, thay ®æi tû träng c¬ cÊu c©y trång – vËt nu«i trong khu vùc, mµ mét trong nh÷ng h­íng tÝch cùc lµ ph¸t triÓn nu«i trång thñy s¶n n­íc lî.

Trong khu«n khæ nghiªn cøu nµy, do kinh phÝ vµ thêi gian h¹n hÑp, nhãm t¸c gi¶ ch­a cã ®iÒu kiÖn ®i s©u vµo ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých cña viÖc chuyÓn ®æi th©m canh lóa (sÏ chÞu ¶nh h­ëng nÆng nÒ cña mÆn) sang nu«i trång thñy s¶n. Tuy nhiªn, ®Ó lµm tiÒn ®Ò cho ®¸nh gi¸ sau nµy, nhãm t¸c gi¶ ®­a thªm kÞch b¶n dù b¸o x©m nhËp mÆn trong th¸ng IV (kÞch b¶n 4), th¸ng mµ theo tiªu chuÈn ngµnh vµ th«ng t­ cña Bé Thñy s¶n (nay lµ bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n) lµ thêi gian thÝch hîp nhÊt ®Ó b¾t ®Çu tÝch n­íc nu«i trång thñy s¶n.

KÞch b¶n 4 (h×nh 4.22) cho thÊy, ®Õn n¨m 2020, vµo th¸ng t­ trªn s«ng BÕn H¶i, n­íc mÆn 10% (lµ ®é mÆn cã thÓ lÊy vµo phôc vô nu«i t«m só) cã thÓ vµo ®Õn vÞ trÝ c¸ch cÇu ®­êng s¾t vÒ phÝa th­îng l­u kho¶ng 4-5km, trªn Sa Lung cã thÓ ®Õn qua cÇu Ch©u ThÞ kho¶ng 3,5km, trªn s«ng HiÕu ®Õn vÞ trÝ qua cÇu treo Cam HiÕu vµ trªn s«ng Th¹ch H·n lµ ®Õn thÞ x· Qu¶ng TrÞ. Nh­ vËy, cã thÓ x¸c ®Þnh s¬ bé, nÕu xÐt theo tiªu chÝ ®é mÆn thÝch hîp cña nguån cÊp n­íc cho nu«i t«m só n­íc lî th× ranh giíi trªn chÝnh lµ giíi h¹n trªn cïng cña vïng nu«i t«m só n­íc lî tÝnh ®Õn 2020.

4.2.5. KÕt luËn

ViÖc nghiªn cøu vµ dù b¸o t×nh h×nh x©m nhËp mÆn trªn c¸c hÖ thèng s«ng

152

chÝnh tØnh Qu¶ng TrÞ cho ta ®i ®Õn mét sè kÕt luËn sau:

1.

TÝnh ®Õn n¨m 2020, kÓ c¶ trong tr­êng hîp bÊt lîi nhÊt, sù d©ng n­íc biÓn do hiÖn t­îng Êm lªn toµn cÇu ch­a cã ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ ®Õn t×nh h×nh x©m mÆn ë c¸c khu vùc s«ng chÝnh tØnh Qu¶ng TrÞ.

2.

Vµo th¸ng kiÖt nhÊt trong n¨m Ýt n­íc (øng víi tÇn suÊt 75%), víi ph­¬ng ¸n vËn hµnh hÕt c¸c hå chøa theo quy ho¹ch ®Õn 2020, ranh giíi mÆn 5%o sÏ lªn ®Õn c¸c vÞ trÝ:

- Trªn s«ng BÕn H¶i: d­íi Gia Vßng kho¶ng 4-5km

- Trªn s«ng Sa Lung: ®Õn cÇu ®­êng s¾t Sa Lung

- Trªn s«ng Th¹ch H·n: d­íi ®Ëp TrÊm kho¶ng 2km

- Trªn s«ng HiÕu (Cam Lé): ®Õn cÇu §uåi

3.

§é mÆn trung b×nh vµo th¸ng kiÖt nhÊt cña n¨m Ýt n­íc t¹i cÇu Th¹ch H·n lµ kho¶ng 6,6-7‰, t¹i ch©n cÇu treo Cam HiÕu trung b×nh kho¶ng 10‰, lín nhÊt ®¹t 11-12‰, t¹i ga Sa Lung trung b×nh kho¶ng 5-6‰, cÇu ®­êng s¾t BÕn H¶i kho¶ng 18-20‰. Theo Quy ph¹m cña ngµnh X©y dùng vµ Giao th«ng, ®é mÆn nµy ®· cã t¸c ®éng xÊu ®Õn c¸c c«ng tr×nh vµ khai th¸c vËt liÖu x©y dùng.

4. Ranh giíi mÆn trung b×nh 10%o vµo th¸ng IV lªn ®Õn:

- S«ng BÕn H¶i: Qua cÇu ®­êng s¾t kho¶ng 4km

- S«ng Sa Lung: Qua cÇu Ch©u ThÞ kho¶ng 3,5km

- S«ng Th¹ch H·n: ThÞ x· Qu¶ng TrÞ

- S«ng HiÕu (Cam Lé): Qua cÇu treo Cam HiÕu

4.3. TÝNH TO¸N Vµ Dù B¸O ¤ NHIÔM DO NU¤I TRåNG THñY

S¶N

4.3.1. ThiÕt lËp m¹ng tÝnh to¸n vµ biªn ®Çu vµo

ViÖc thiÕt lËp m¹ng tÝnh to¸n lan truyÒn « nhiÔm do c¸c ho¹t ®éng nu«i trång thñy s¶n vÒ mÆt c¬ b¶n t­¬ng tù nh­ viÖc x©y dùng m¹ng tÝnh to¸n x©m nhËp mÆn. Trong khu«n khæ nghiªn cøu nµy, c¸c yÕu tè chØ thÞ cña m«i tr­êng cã thÓ chia thµnh hai nhãm yÕu tè:

- Nhãm yÕu tè « nhiÔm kh«ng cã qu¸ tr×nh tù ph©n hñy

- Nhãm yÕu tè cã qu¸ tr×nh tù ph©n hñy

153

VÒ nguyªn t¾c, c¸c qu¸ tr×nh lan truyÒn chÊt « nhiÔm trong s«ng nÕu bá qua c¸c yÕu tè vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sinh häc cña c¸c quÇn thÓ sinh th¸i trong s«ng (sù

hÊp thô vµ ph¸t th¶i cña c¸c sinh vËt phï du, c¸c quÇn thÓ c¸, thùc vËt ngËp n­íc …) th× chñ yÕu lµ qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n vµ vËn chuyÓn. Trong ®ã, xÐt riªng qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n th× cã thÓ ph©n thµnh 3 c¬ chÕ: khuyÕch t¸n ph©n tö, khuyÕch t¸n rèi vµ khuyÕch t¸n do chªnh lÖch mËt ®é (gradient mËt ®é). Tuy nhiªn, lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm ®· chøng minh r»ng trong m«i tr­êng tù nhiªn, qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n chñ yÕu lµ do chªnh lÖch mËt ®é, hai qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n cßn l¹i ®ãng vai trß kh«ng ®¸ng kÓ. Do vËy, trong nghiªn cøu nµy chØ quan t©m ®Õn qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n do chªnh lÖch mËt ®é vµ v× thÕ c¸c qu¸ tr×nh lan truyÒn chÊt « nhiÔm hßa tan kh¸c nÕu kh«ng tÝnh ®Õn qu¸ tr×nh tù ph©n hñy sinh häc th× cã thÓ xem nh­ hoµn toµn t­¬ng tù sù khuyÕch t¸n cña n­íc biÓn trong s«ng (x©m nhËp mÆn) víi hÖ sè khuyÕch t¸n ®· ®­îc hiÖu chØnh ë môc 4.2.

So víi m¹ng tÝnh to¸n sö dông trong môc 4.2, khi tÝnh to¸n nguån « nhiÔm do c¸c häat ®éng nu«i trång thñy s¶n cÇn thªm mét sè c¸c kªnh th¶i tõ c¸c khu vùc nu«i t«m tËp trung còng nh­ bæ sung c¸c tµi liÖu kh¶o s¸t míi nhÊt vÒ c¸c vÞ trÝ x¶ th¶i trong ®ît thùc ®Þa tõ ngµy 25/11-2/12/2007.

§Ó x©y dùng m¹ng thñy lùc phôc vô tÝnh to¸n lan truyÒn « nhiÔm b»ng m«

h×nh MIKE 11, c¸c tµi liÖu sau ®©y ®· ®­îc sö dông:

1. Tµi liÖu ®Þa h×nh:

- B¶n ®å ®Þa h×nh tû lÖ 1:50 000 cña Côc §o ®¹c vµ B¶n ®å Nhµ n­íc (2006)

- Tµi liÖu mÆt c¾t ngang vµ tr¾c däc c¸c hÖ thèng s«ng chÝnh tØnh Qu¶ng TrÞ: s«ng BÕn H¶i tõ Gia Vßng ®Õn Cöa Tïng, s«ng Sa Lung tõ cÇu ®­êng s¾t Sa Lung ®Õn cÇu HiÒn L­¬ng, s«ng Th¹ch H·n tõ ®Ëp Th¹ch H·n ®Õn Cöa ViÖt, s«ng Cam Lé tõ cÇu Cam TuyÒn ®Õn §«ng Hµ, s«ng C¸nh Hßm tõ cèng Xu©n Hßa ®Õn cèng Mai X¸, vµ s«ng VÜnh §Þnh tõ ®Ëp ViÖt Yªn ®Õn cÇu Héi Yªn II.

- C¸c tµi liÖu ®o ®¹c bæ sung trong ®ît kh¶o s¸t tõ ngµy 25/11-2/12

2.Tµi liÖu thñy v¨n vµ chÊt l­îng n­íc:

Tµi liÖu thñy v¨n t¹i c¸c biªn trªn vµ biªn d­íi lÊy t­¬ng tù nh­ khi tÝnh to¸n

x©m nhËp mÆn. C¸c tµi liÖu vÒ nguån x¶ do nu«i trång thñy s¶n bao gåm:

- VÞ trÝ vµ diÖn tÝch ®Çm nu«i, dung tÝch n­íc ®Çm nu«i, thêi gian vµ vÞ trÝ x¶

th¶i vµo hÖ thèng kªnh, vÞ trÝ kªnh ®æ vµo hÖ thèng s«ng chÝnh

154

- C¸c yÕu tè chÊt l­îng n­íc trong ®Çm ®­îc thu thËp qua c¸c ®ît kh¶o s¸t chuyªn ®Ò tõ ngµy 7-15/8/2007 vµ tõ 25/11-2/12/2007, c¸c ®ît kh¶o s¸t ®Þnh kú trong c¸c th¸ng IV-10/2007, vµ kÕ thõa mét sè c¸c b¸o c¸o tr­íc.

Trong ®ã, m¹ng thñy lùc, c¸c th«ng sè ®é nh¸m lßng s«ng, b·i s«ng, hÖ sè khuyÕch t¸n chÊt hßa tan vµ lan truyÒn ®­îc gi÷ nguyªn nh­ bé th«ng sè ®· kiÓm ®Þnh ë môc 4.2.3.

§èi víi c¸c ho¹t ®éng nu«i trång thñy s¶n, mµ cô thÓ trong nghiªn cøu nµy ®i s©u nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng nu«i t«m n­íc mÆn, lî, sù t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr­êng n­íc diÔn ra liªn tôc gÇn nh­ trong suèt c¶ thêi kú sinh tr­ëng cña t«m do c¸c ho¹t ®éng thay n­íc. §èi víi diÔn biÕn cña chÊt l­îng n­íc trong mçi ®Çm nu«i, ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu tiªu biÓu nh­: Bïi Lai vµ c¸c céng sù (2003), Trott vµ Alongi (2000), Guerrero vµ céng sù (1999), Quan Thi Quynh Dao vµ céng sù (2004). C¸c nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng « nhiÔm n­íc trong ®Çm nu«i diÔn ra th«ng qua hai qu¸ tr×nh: « nhiÔm hãa häc vµ « nhiÔm h÷u c¬. ¤ nhiÔm hãa häc xuÊt ph¸t tõ c¸c hãa chÊt, thuèc trÞ bÖnh, thuèc kh¸ng sinh sö dông cho t«m cßn « nhiÔm h÷u c¬ lµ qu¸ tr×nh « nhiÔm néi sinh. ¤ nhiÔm néi sinh do 3 yÕu tè cÊu thµnh: thøc ¨n d­ thõa, ph©n vµ dÞch th¶i tõ t«m nu«i. Tèc ®é « nhiÔm m«i tr­êng n­íc trong ®Çm nu«i còng cã nh÷ng biÕn ®æi kh¸c nhau theo thêi gian tïy theo c¸c quy tr×nh vµ m« h×nh nu«i t«m kh¸c nhau, (Bïi Lai vµ c¸c céng sù, 2003).

Víi c¸c m« h×nh nu«i t«m phæ biÕn hiÖn nay ë khu vùc Qu¶ng TrÞ, c¸ch xö lý « nhiÔm ®Çm nu«i ®¬n gi¶n nhÊt lµ thay n­íc khi c¸c chØ sè sinh hãa v­ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp hoÆc theo chu kú ®­îc khuyÕn c¸o, hoÆc ®¬n gi¶n chØ lµ theo kinh nghiÖm cña chñ ®Çm nu«i. Qua kh¶o s¸t hiÖn tr¹ng vµ ®iÒu tra cña nhãm nghiªn cøu tõ ngµy 25/11-1/12/2007 ®èi víi 20 hé nu«i tiªu biÓu thuéc tÊt c¶ c¸c x·, ph­êng cã nu«i t«m (thuéc c¸c huyÖn VÜnh Linh, Gio Linh, TriÖu Phong, TX §«ng Hµ), ®èi víi ho¹t ®éng nu«i t«m só th× quy tr×nh thay, x¶ n­íc diÔn ®· ®­îc m« t¶ chi tiÕt trong môc 3.1.2, ch­¬ng 3.

Theo ®ã, vµo thêi kú ®Çu khi míi th¶ t«m gièng, mËt ®é sinh khèi theo thÓ tÝch cßn thÊp, nång ®é ph©n, dÞch th¶i còng nh­ thøc ¨n d­ thõa thÊp, hiÖn t­îng « nhiÔm ch­a xuÊt hiÖn. B¾t ®Çu tõ th¸ng thø 3 vµ th¸ng cuèi cïng cña vô nu«i t«m th× n­íc th­êng bÞ « nhiÔm nÆng, tÇn suÊt thay n­íc t¨ng lªn, tæng l­îng thay n­íc t¨ng lªn. Trªn c¬ së ®ã, ®Ó m« pháng hiÖn tr¹ng vµ dù b¸o t×nh h×nh « nhiÔm do c¸c ho¹t ®éng nu«i t«m n­íc mÆn, lî ®Õn m«i tr­êng n­íc s«ng, nghiªn cøu nµy tËp trung tÝnh to¸n tæng l­îng th¶i theo c¸c giai ®o¹n cã nhiÒu t¸c ®éng ®Õn m«i tr­êng:

Giai ®o¹n 1: th¸ng thø 3, thay 75% thÓ tÝch ao nu«i trong vßng 1 th¸ng, c¸c

lÇn thay c¸ch ®Òu nhau, trung b×nh mçi lÇn thay kho¶ng 25% thÓ tÝch ao

Giai ®o¹n 2: ®Çu th¸ng thø t­, thay 75% thÓ tÝch ao nu«i trong vßng 15 ngµy

155

c¸ch ®Òu nhau, sau ®ã gi÷ nguyªn 15 ngµy tr­íc thu ho¹ch

Giai ®o¹n 3: x¶ hoµn toµn 100% thÓ tÝch ao nu«i ngay sau thu ho¹ch

Tæng l­îng n­íc x¶ th¶i vµ l­u l­îng x¶ ra s«ng, hå sÏ ®­îc tÝnh to¸n tõ diÖn tÝch nu«i t«m n­íc mÆn, lî ®· ®iÒu tra 2007. KÕt qu¶ tr×nh bµy trong b¶ng 4.4 vµ 4.5.

B¶ng 4.4 Tæng l­îng n­íc x¶ th¶i tõ c¸c ®Çm nu«i t«m n­íc mÆn, lî ra

DiÖn tÝch

Tæng l­îng n­íc

TT

Khu vùc nu«i

VÞ trÝ

(1000m2)

(1000m3)

c¸c hÖ thèng s«ng 2007

162,00

135,00

1

BH1

VÜnh S¬n

931,80

776,50

2

BH2

VÜnh S¬n

62,29

51,91

3

BH3

Trung H¶i

1585,00

1902,00

4

BH4

VÜnh S¬n – VÜnh L©m

259,61

311,53

5

BH5

VÜnh L©m – VÜnh Thµnh

Trung H¶i – VÜnh Thµnh –

1166,56

972,13

6

BH6

VÜnh Giang

194,52

162,10

7

BH7

Trung H¶i – VÜnh Giang

414,01

345,01

8

Trung Giang - Cöa Tïng

BH8

Cöa ViÖt

TH1

954,12

795,10

9

TH2

TriÖu Ph­íc

1808,34

2170,01

10

TH3

Gio Mai

730,35

876,42

11

TH4

TriÖu §é - TriÖu Ph­íc

529,12

634,94

12

328,79

273,99

TH5

Gia §é

13

106,08

88,40

TH6

§«ng LÔ

14

166,54

138,78

TH7

§«ng L­¬ng

15

156

B¶ng 4.5 L­u l­îng n­íc x¶ th¶i qua c¸c thêi kú sinh tr­ëng cña t«m

L­u l­îng n­íc x¶ 

sm 3

TT

Ghi chó

Khu vùc nu«i

DiÖn tÝch (1000m2) Giai ®o¹n

Giai ®o¹n 2

Giai ®o¹n 3

1

0.094

0.188

135,00

0.094

BH1

1

776,50

0.539

0.539

1.078

BH2

2

0.036

0.072

51,91

0.036

BH3

3

1585,00

1.101

1.101

2.201

BH4

4

0.180

0.361

259,61

0.180

BH5

5

0.675

1.350

972,13

0.675

BH6

6

0.113

0.225

162,10

0.113

BH7

7

345,01

0.240

0.240

0.479

BH8

8

0.552

1.104

TH1

795,10

0.552

9

TH2

1808,34

1.256

1.256

2.512

10

TH3

730,35

0.507

0.507

1.014

11

TH4

529,12

0.367

0.367

0.735

12

TH5

273,99

0.190

0.190

0.381

13

TH6

88,40

0.061

0.061

0.123

14

TH7

138,78

0.096

0.096

0.193

15

157

XÐt theo chu kú sinh tr­ëng cña t«m, chÊt l­îng n­íc trong ao nu«i còng cã

nh÷ng thay ®æi. Xu thÕ biÕn ®æi nång ®é « nhiÔm trong ao theo c¸c giai ®o¹n ®­îc trÝch trong b¸o c¸o cña Quan Thi Quynh Dao vµ c¸c céng sù. Tuy nhiªn, nghiªn cøu ®ã chñ yÕu dùa trªn sè liÖu ®o ®¹c t¹i Th¸i B×nh, v× thÕ so víi khu vùc nghiªn cøu cã nh÷ng kh¸c biÖt vÒ gi¸ trÞ. §Ó cã thÓ h×nh thµnh bé sè liÖu dµnh cho tÝnh to¸n m« h×nh, nghiªn cøu nµy ®· sö dông gi¸ trÞ nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm trong th¸ng VII theo thùc ®o chÊt l­îng n­íc th¶i tõ ao nu«i t«m ë TriÖu Ph­íc (7/2005 – Trung t©m Quan tr¾c M«i tr­êng Qu¶ng TrÞ). Sau ®ã dïng hµm quan hÖ theo thêi gian cña Quan Thi Quynh Dao vµ c¸c céng sù ®Ó tÝnh to¸n nång ®é chÊt « nhiÔm theo chu kú sinh tr­ëng cña t«m (theo c¸c giai ®o¹n) nh­ ®­îc tr×nh bµy trong b¶ng 4.6.

B¶ng 4.6 Nång ®é chÊt « nhiÔm theo c¸c thêi kú sinh tr­ëng cña t«m

Nång ®é (mg/l) TT ChØ tiªu m«i tr­êng Ghi chó G§1 G§2 G§3

1 66.8 84.6 106.8 BOD5

2 COD 240.0 294.4 350.0

3 0.207 0.207 0.207 NO2

4 Tæng Nit¬ 1.76 1.91 2.16

5 Tæng Phèt-pho 0.3 0.55 0.7

Tõ c¸c sè liÖu trªn, t¶i l­îng c¸c chÊt « nhiÔm gia nhËp vµo hÖ thèng ®­îc tÝnh to¸n vµ ®­a vµo trong m« h×nh nh­ lµ c¸c biªn néi cña hÖ thèng t¹i c¸c vÞ trÝ t­¬ng øng víi vÞ trÝ ao nu«i. Do ®Æc tÝnh cña c¸c vïng nu«i t«m n­íc mÆn, lî b¸n th©m canh trªn ®Þa bµn ®Òu n»m däc s«ng (chñ yÕu lµ däc hai s«ng chÝnh BÕn H¶i vµ Th¹ch H·n), hÇu hÕt c¸c ®Çm nu«i ®Òu b¬m n­íc trùc tiÕp trong ®Çm ra s«ng, chØ cã rÊt Ýt c¸c khu nu«i cã kªnh x¶ tËp trung, v× thÕ trong m« h×nh víi c¸c khu nu«i cã diÖn tÝch nhá, c¸c nguån « nhiÔm ®­îc ®­a vµo d¹ng nguån ®iÓm (point source) ë trung t©m khu nu«i, cßn víi c¸c khu nu«i kÐo dµi däc s«ng (trªn 1km) th× nguån « nhiÔm ®­a vµo d¹ng nguån ph©n bè ®Òu theo chiÒu däc s«ng (distributed source).

4.3.2 Dù b¸o t×nh h×nh « nhiÔm do nu«i trång thñy s¶n

158

T­¬ng tù nh­ tr­êng hîp x©y dùng c¸c kÞch b¶n dù b¸o x©m nhËp mÆn ®Õn 2020, ®Ó dù b¸o t×nh h×nh « nhiÔm trong khu vùc do c¸c ho¹t ®éng nu«i trång thñy s¶n (NTTS), cô thÓ lµ ho¹t ®éng nu«i t«m só, cÇn nghiªn cøu x©y dùng c¸c kÞch b¶n ®Æc biÖt lµ dù th¶o vÒ quy ho¹ch ph¸t triÓn nu«i t«m n­íc mÆn, lî ®Õn 2020. ViÖc x©y dùng quy ho¹ch chi tiÕt nu«i trång thñy s¶n nãi chung vµ nu«i t«m n­íc mÆn, lî

nãi riªng ®Õn 2020 lµ mét c«ng viÖc ®å sé vµ khã kh¨n, ®ßi hái nhiÒu c«ng søc vµ trÝ tuÖ. B¶n th©n viÖc x©y dùng quy ho¹ch ®ã ®· xøng ®¸ng lµ mét dù ¸n c«ng phu vµ cÇn ®­îc ®Çu t­ xøng ®¸ng. Trong dù ¸n nµy, nhãm t¸c gi¶ kh«ng cã tham väng x©y dùng quy ho¹ch nu«i trång thñy s¶n chi tiÕt mµ chØ cè g¾ng ®­a ra c¸c ®Þnh h­íng vÒ quy ho¹ch dùa trªn hiÖn tr¹ng s½n cã vµ c¸c diÖn tÝch nu«i trång tiÒm n¨ng cïng víi dù b¸o vÒ nhu cÇu tiªu dïng thñy s¶n trong t­¬ng lai. C¸c quy ho¹ch s¬ bé nµy ®· ®­îc t­ vÊn bëi c¸c chuyªn gia vÒ thñy s¶n, ®Þa m¹o, kinh tÕ, quy ho¹ch l·nh thæ vµ ®­îc trùc tiÕp ph¶n biÖn bëi chuyªn gia thuéc Phßng kü thuËt, Së Thñy s¶n tr­íc ®©y (nay thuéc Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n).

Dùa trªn c¸c qui chÕ, qui ®Þnh vÒ vïng nu«i t«m an toµn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng nu«i t«m cña Bé Thñy s¶n (nay thuéc Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n) còng nh­ tiÒm n¨ng, ®Þnh h­íng ph¸t triÓn ngµnh còng nh­ hiÖn tr¹ng c¬ së vËt chÊt phôc vô NTTS cña tØnh, nghiªn cøu ®· tiÕn hµnh x¸c ®Þnh diÖn tÝch NTTS ®Õn n¨m 2020. NÕu tèc ®é t¨ng tr­ëng vÒ diÖn tÝch NTTS trong t­¬ng lai còng gièng nh­ trong giai ®o¹n võa qua th× viÖc nu«i trång thñy s¶n sÏ ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn m«i tr­êng vïng nu«i t«m, vi ph¹m c¸c qui ®Þnh vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ngµnh NTTS. V× vËy ®Ó ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng nu«i, viÖc x¸c ®Þnh qui ho¹ch ®Õn n¨m 2020 cÇn ph¶i c©n nh¾c c¸c yªu cÇu vÒ m«i tr­êng ®Ó x¸c ®Þnh tèc ®é t¨ng tr­ëng hîp lý. MÆt kh¸c, ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ cña ngµnh NTTS, bªn c¹nh viÖc t¨ng diÖn tÝch nu«i trång, viÖc t¨ng n¨ng suÊt, s¶n l­îng thuû s¶n lµ viÖc kh«ng thÓ thiÕu. Trong t­¬ng lai viÖc cïng víi viÖc ph¸t triÓn vïng nu«i t«m ë nh÷ng n¬i cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n, c¶i tiÕn ph­¬ng thøc nu«i trång (chuyÓn diÖn tÝch tõ nu«i qu¶ng canh sang th©m canh vµ b¸n th©m canh), ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt, hoµn thiÖn c¬ së h¹ tÇng vïng nu«i t«m sÏ lµ h­íng ®i chÝnh nh»m t¨ng tØ lÖ ®ãng gãp cña ngµnh NTTS vµo tæng thu nhËp cña tØnh. Trong nghiªn cøu nµy nhãm t¸c gi¶ s¬ bé ®Ò xuÊt 2 ph­¬ng ¸n ph¸t triÓn vïng nu«i t«m ®Õn n¨m 2020 cã tÝnh ®Õn t¸c ®éng cña vïng nu«i t«m ®Õn m«i tr­êng xung quanh:

1 - Ph­¬ng ¸n 1: Sö dông 70% diÖn tÝch tiÒm n¨ng (30% cßn l¹i ®­îc dïng

dµnh cho ao xö lý n­íc cÊp (20%) vµ ao xö lý n­íc th¶i (10%))

2 - Ph­¬ng ¸n 2: Sö dông 60% diÖn tÝch tiÒm n¨ng (40% cßn l¹i ®­îc dïng

cho ao xö lý n­íc cÊp (25%) vµ ao xö lý n­íc th¶i (15%))

Dùa vµo c¸c ph­¬ng ¸n nµy nghiªn cøu ®· tÝnh to¸n ®­îc diÖn tÝch NTTS ®Õn

159

n¨m 2020 nh­ sau:

B¶ng 4.7: Quy ho¹ch diÖn tÝch NTTS mÆn, lî ®Õn n¨m 2020

KÞch b¶n 2020

HuyÖn

Ph­¬ng ¸n 1 1750.00

Ph­¬ng ¸n 2 1500.00

H¶i L¨ng

HiÖn tr¹ng 2006 30.00

994.00

852.00

VÜnh Linh

280.30

686.00

588.00

Gio Linh

123.70

903.00

774.00

TriÖu Phong

283.20

119.70

102.60

§«ng Hµ

63.00

4452.70

3816.60

Tæng

786.20

C¸c kÞch b¶n « nhiÔm nguån n­íc do nu«i trång thñy s¶n ®Õn n¨m 2020 ®­îc x©y dùng trªn c¬ së kÕt hîp quy ho¹ch NTTS ®Õn 2020 víi c¸c kÞch b¶n sö dông nguån n­íc vµ vËn hµnh hå chøa nh­ trong môc 4.2.4. §Ó cã ®­îc mét c¸i nh×n tæng qu¸t vÒ t×nh h×nh « nhiÔm do nu«i trång thñy s¶n n­íc lî ®Õn n¨m 2020 chóng t«i lùa chän ph­¬ng ¸n quy ho¹ch NTTS 1 ®Ó ®­a vµo tÝnh to¸n. Ph­¬ng ¸n nµy ®­îc lùa chän lµm kÞch b¶n dù b¸o sau khi nhãm t¸c gi¶ kh¶o s¸t hiÖn tr¹ng, pháng vÊn c¸c hé nu«i t«m t¹i ®Þa ph­¬ng. Chóng t«i ®· nhËn thÊy r»ng nªn lùa chän mét gi¶i ph¸p tháa hiÖp gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ b¶o vÖ m«i tr­êng, tøc lµ ®¶m b¶o cho ng­êi d©n kh«ng ph¶i chi phÝ qu¸ nhiÒu mµ vÉn ®¹t ®­îc yªu cÇu vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng. Ngoµi ra chóng t«i còng lùa chän m« pháng mét kÞch xÊu nhÊt theo khÝa c¹nh « nhiÔm ®Ó ®­a ra mét so s¸nh gi÷a hai tr¹ng th¸i m«i tr­êng. Hai kÞch b¶n nµy lÇn l­ît nh­ sau:

1. KÞch b¶n 1: Toµn diÖn tÝch tiÒm n¨ng ®­îc sö dông hÕt lµm c¸c hå nu«i, Q75% th¸ng VII t¹i c¸c biªn trªn, c¸c hå chøa vµ nhu cÇu dïng n­íc theo quy ho¹ch ®Õn 2020 vµ mùc n­íc biÓn trung b×nh, chÊt l­îng n­íc x¶ vÉn gièng hiÖn tr¹ng (bÊt lîi nhÊt).

2. KÞch b¶n 2: Cã 30% diÖn tÝch tiÒm n¨ng ®­îc sö dông cho ao xö lÝ n­íc cÊp vµ ao xö lÝ n­íc th¶i, Q75% th¸ng VII t¹i c¸c biªn trªn, c¸c hå chøa vµ nhu cÇu dïng n­íc theo quy ho¹ch ®Õn 2020 vµ mùc n­íc biÓn trung b×nh, chÊt l­îng n­íc x¶ ®· ®­îc c¶i thiÖn gi¶m 50% so víi trong ao nu«i.

H×nh 4..23 biÓu diÔn quan hÖ gi÷a nång ®é BOD däc theo s«ng BÕn H¶i tõ Gia Vßng vÒ ®Õn Cöa Tïng theo kÞch b¶n 1. §ã lµ thêi ®iÓm lóc 7h, ngµy 24/7/2007, thÓ hiÖn møc ®é « nhiÔm lín nhÊt, do c¸c ao nu«i ®ång lo¹t x¶ n­íc sau thu ho¹ch.

160

Do khu vùc xung quanh VÜnh S¬n, VÜnh L©m, VÜnh Thµnh vµ Trung H¶i cã diÖn tÝch nu«i t«m só kh¸ lín nªn ®Ønh cña nång ®é « nhiÔm xuÊt hiÖn ë khu vùc phÝa h¹ l­u HiÒn L­¬ng, gÇn khu vùc cèng ng¨n mÆn Xu©n Hßa.

[meter]

[mu-g/m^3]

24-7-2007 07:00:00

11000000.0

22.0

BOD

10500000.0

1 3 2 6

20.0

10000000.0

0

18.0

9500000.0

9000000.0

16.0

8500000.0

14.0

8000000.0

12.0

7500000.0

7000000.0

10.0

6500000.0

0 2 4 8 2

8.0

0 1 5 3 1

6000000.0

6.0

1 3 8 9

5500000.0

2 6 1 9 1

9 8 9 8 1

2 3 8 1 1

4.0

5000000.0

1 6 2 6 1

4 3 5 5 2

4500000.0

4 3 4 3 2

2.0

8 0 5 1 2

4000000.0

0.0

3500000.0

-2.0

3000000.0

2500000.0

-4.0

2000000.0

-6.0

1500000.0

-8.0

1000000.0

BEN-HAI 0 - 18989

BEN-HAI 18989 - 28420

0.0

2000.0

4000.0

6000.0

8000.0

10000.0

12000.0

14000.0

16000.0

18000.0

20000.0

22000.0

24000.0

26000.0

28000.0

[m]

12

H×nh 4.23 BiÓu ®å BOD theo däc s«ng BÕn H¶i lóc 7h00, ngµy 24/7

) l /

g m

(

10

D O B

8

6

4

2

8/3/2007

0 5/15/2007 0:00

5/25/2007 0:00

6/4/2007 0:00

6/14/2007 0:00

6/24/2007 0:00

7/4/2007 0:00

7/14/2007 0:00

7/24/2007 0:00

0:00 Ngày

H×nh 4.24 §­êng biÓu diÔn BOD theo thêi gian trªn s«ng BÕn H¶i phÝa tr­íc cèng Xu©n Hßa

161

60

) l /

g m

(

50

D O C

40

30

20

10

8/3/2007

0 5/15/2007 0:00

5/25/2007 0:00

6/4/2007 0:00

6/14/2007 0:00

6/24/2007 0:00

7/4/2007 0:00

7/14/2007 0:00

7/24/2007 0:00

0:00 Ngày

H×nh 4.25 §­êng biÓu diÔn COD theo thêi gian trªn s«ng BÕn H¶i phÝa tr­íc

cèng Xu©n Hßa

Xem xÐt ®­êng qu¸ tr×nh nång ®é BOD theo thêi gian t¹i ®iÓm trªn s«ng BÕn H¶i, phÝa tr­íc cèng Xu©n Hßa (h×nh 4.24), thêi gian duy tr× nång ®é BOD v­ît qu¸ cho phÐp ®èi víi n­íc mÆt lo¹i A theo TCVN 1995 – 5942 lµ 24 ngµy t­¬ng øng víi thêi ®iÓm thay x¶ n­íc giai ®o¹n 2 vµ 3. Nång ®é BOD trong n­íc s«ng ë giai ®o¹n 3 ®· v­ît gÊp 2 lÇn chØ tiªu cho phÐp, vµ chØ ®¹t chÊt l­îng lo¹i B.

Quy luËt biÕn ®æi theo thêi gian cña COD còng t­¬ng tù víi BOD (h×nh4.25), tuy nhiªn tr¹ng th¸i « nhiÔm COD xuÊt hiÖn sím h¬n, tõ giai ®o¹n thay n­íc thø nhÊt, vµ kÓ c¶ so víi tiªu chuÈn dµnh cho n­íc mÆt lo¹i B th× nång ®é COD trong giai ®o¹n x¶ thay n­íc cuèi cïng vÉn v­ît møc cho phÐp.

162

Theo b¸o c¸o cña Quan Thi Quynh Dao vµ nnk, chØ tiªu chÊt l­îng thÝch hîp nhÊt cho t«m só lµ: BOD n»m trong kho¶ng tõ 5-10; COD n»m trong kho¶ng 10-15. §iÒu ®ã cho thÊy, nÕu ho¹t ®éng nu«i t«m n­íc mÆn, lî diÔn ra theo kÞch b¶n 1, th× kh¶ n¨ng chÊt l­îng n­íc trong ao nu«i bÞ ¶nh h­ëng do « nhiÔm tõ n­íc s«ng khi thay n­íc lµ rÊt lín. §iÒu ®ã sÏ ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn s¶n l­îng vµ n¨ng suÊt cña vô thu ho¹ch còng nh­ lµm t¨ng cao rñi ro cho ng­êi nu«i t«m.

[meter]

[mu-g/m^3]

24-7-2007 11:00:00

BOD

11000000.0

8.0

8 6 4 2

10500000.0

7.0

10000000.0

6.0

9500000.0

6 1 5 4

9000000.0

0

5.0

8500000.0

4.0

8000000.0

7500000.0

3.0

3 3 1 9

7 1 8 6

7000000.0

2.0

6500000.0

3 8 0 1 1

1.0

6000000.0

8 9 2 3 1

5500000.0

0.0

5000000.0

-1.0

4500000.0

4000000.0

-2.0

3500000.0

-3.0

3000000.0

-4.0

2500000.0

2000000.0

-5.0

1500000.0

-6.0

1000000.0

500000.0

-7.0

0.0

SA-LUNG 0 - 13298

0.0

1000.0

2000.0

3000.0

4000.0

5000.0

6000.0

7000.0

8000.0

9000.0

10000.0

11000.0

12000.0

13000.0

[m]

[mu-g/m^3]

[meter]

24-7-2007 11:00:00

50000000.0

COD

8.0

8 6 4 2

7.0

45000000.0

6.0

6 1 5 4

40000000.0

0

5.0

4.0

35000000.0

3.0

3 3 1 9

7 1 8 6

30000000.0

2.0

3 8 0 1 1

1.0

25000000.0

8 9 2 3 1

0.0

-1.0

20000000.0

-2.0

15000000.0

-3.0

-4.0

10000000.0

-5.0

5000000.0

-6.0

-7.0

0.0

SA-LUNG 0 - 13298

0.0

1000.0

2000.0

3000.0

4000.0

5000.0

6000.0

7000.0

8000.0

9000.0

10000.0

11000.0

12000.0

13000.0

[m]

H×nh 4.27 BiÓu ®å COD theo däc s«ng Sa Lung lóc 11h00, ngµy 24/7

H×nh 4.26 BiÓu ®å BOD theo däc s«ng Sa Lung lóc 11h00, ngµy 24/7

163

Trªn nh¸nh s«ng Sa Lung, nång ®é COD vµ BOD cùc ®¹i xuÊt hiÖn muén h¬n trªn s«ng BÕn H¶i do ¶nh h­ëng cña thñy triÒu ®Èy nguån « nhiÔm lªn chËm h¬n (h×nh 4.26-4.27). Gi¸ trÞ cao nhÊt lµ t¹i vÞ trÝ gÇn ng· ba s«ng BÕn T¸m. GÇn gièng nh­ s«ng BÕn H¶i, møc ®é « nhiÔm COD cao h¬n nhiÒu so víi BOD vµ lµ ®iÒu cÇn ®­îc l­u t©m.

[meter]

[mu-g/m^3]

24-7-2007 13:00:00

13.0

BOD

9500000.0

12.0

5 1 0 7

9000000.0

11.0

0

10.0

8500000.0

9.0

8000000.0

0 5 7 2

8.0

7500000.0

0 4 8 3 1

7.0

5 6 2 5

7000000.0

6.0

6500000.0

5.0

7 8 8 0 1

5 5 1 6 1

5 2 8 4 3

4.0

8 6 1 9

6000000.0

5 4 1 9 1

3 1 4 2 3

3.0

5500000.0

0 6 1 1 2

6 7 6 2 2

2 0 7 7 2

2.0

5 2 9 3 2

0 6 4 9 2

2 5 0 5 2

5000000.0

1.0

4500000.0

0.0

4000000.0

-1.0

-2.0

3500000.0

-3.0

3000000.0

-4.0

2500000.0

-5.0

2000000.0

-6.0

1500000.0

-7.0

-8.0

1000000.0

-9.0

500000.0

-10.0

THACH-HAN 0 - 23925

THACH-HAN 23925 - 34825

0.0

-11.0

0.0

5000.0

10000.0

15000.0

20000.0

25000.0

30000.0

35000.0 [m]

[mu-g/m^3]

24-7-2007 15:00:00

[meter] 10.0

COD

34000000.0

9.0

0

4 9 9 1

32000000.0

8.0

30000000.0

6 1 0 6

7.0

28000000.0

6.0

26000000.0

5.0

1 4 0 4

24000000.0

4.0

22000000.0

3.0

8 8 5 7

20000000.0

2.0

6 6 8 8

18000000.0

1.0

16000000.0

0.0

14000000.0

-1.0

12000000.0

-2.0

10000000.0

-3.0

8000000.0

-4.0

6000000.0

-5.0

4000000.0

-6.0

2000000.0

-7.0

0.0

CAM-LO 0 - 8866

0.0

1000.0

2000.0

3000.0

4000.0

5000.0

6000.0

7000.0

8000.0

9000.0 [m]

H×nh 4.29 BiÓu ®å COD theo däc s«ng HiÕu lóc 15h00, ngµy 24/7

164

H×nh 4.28 BiÓu ®å BOD theo däc s«ng Th¹ch H·n lóc 13h00, ngµy 24/7

12

) l /

g m

(

10

D O B

8

6

4

2

8/3/2007

0 5/15/2007 0:00

5/25/2007 0:00

6/4/2007 0:00

6/14/2007 0:00

6/24/2007 0:00

7/4/2007 0:00

7/14/2007 0:00

7/24/2007 0:00

0:00 Ngày

H×nh 4.30 §­êng biÓu diÔn BOD theo thêi gian trªn s«ng Th¹ch H·n, ®iÓm gÇn cÇu phao §«ng LÔ, TX §«ng Hµ

50

) l /

45

g m

(

40

D O C

35

30

25

20

15

10

5

8/3/2007

0 5/15/2007 0:00

5/25/2007 0:00

6/4/2007 0:00

6/14/2007 0:00

6/24/2007 0:00

7/4/2007 0:00

7/14/2007 0:00

7/24/2007 0:00

0:00 Ngày

H×nh 4.31 §­êng biÓu diÔn COD theo thêi gian trªn s«ng Th¹ch H·n, ®iÓm gÇn cÇu phao §«ng LÔ, TX §«ng Hµ

165

Xu thÕ t­¬ng tù còng ®­îc quan s¸t thÊy ®èi víi s«ng Th¹ch H·n, vµo c¸c giai ®o¹n thay x¶ n­íc thø 2 vµ thø 3 th× nång ®é BOD ®Òu v­ît qu¸ tiªu chuÈn dµnh cho n­íc lo¹i A. Tuy nhiªn, so víi s«ng BÕn H¶i, møc ®é « nhiÔm trªn s«ng Th¹ch H·n Ýt h¬n rÊt nhiÒu, kÓ c¶ ®èi víi chØ tiªu COD th× chÊt l­îng n­íc ë ®©y ®Òu xÊp xØ tiªu chuÈn n­íc lo¹i B theo TCVN 1995 – 5942 (h×nh 4.28-4.31).

Tõ ®ã dÉn ®Õn kÕt luËn s¬ bé r»ng, theo kÞch b¶n thø nhÊt, nÕu toµn bé c¸c vïng quy ho¹ch NTTS ®Òu ®­îc sö dông tèi ®a mµ kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p xö lý nguån n­íc th¶i, th× t×nh tr¹ng « nhiÔm sÏ diÔn ra ë hÇu hÕt c¸c l­u vùc s«ng. §Æc biÖt, trªn hÖ thèng s«ng BÕn H¶i – Sa Lung, møc ®é « nhiÔm cao, chÊt l­îng n­íc ch­a ®¹t tiªu chuÈn n­íc lo¹i B. Kh¶ n¨ng « nhiÔm cßn cã thÓ diÔn ra ngay trong mïa vô nu«i t«m khi c¸c ao nu«i tiÕn hµnh thay n­íc, ®iÒu ®ã lµm gi¶m n¨ng suÊt, t¨ng kh¶ n¨ng rñi ro ®èi víi n«ng d©n.

[meter]

[mu-g/m^3]

25-7-2007 07:00:00

22.0

BOD

8500000.0

1 3 2 6

20.0

8000000.0

18.0

0

7500000.0

16.0

7000000.0

14.0

6500000.0

12.0

6000000.0

10.0

5500000.0

0 2 4 8 2

8.0

5000000.0

0 1 5 3 1

6.0

1 3 8 9

2 6 1 9 1

9 8 9 8 1

4500000.0

2 3 8 1 1

4.0

4000000.0

1 6 2 6 1

4 3 5 5 2

4 3 4 3 2

2.0

8 0 5 1 2

3500000.0

0.0

3000000.0

-2.0

2500000.0

-4.0

2000000.0

-6.0

1500000.0

-8.0

BEN-HAI 0 - 18989

BEN-HA I 18989 - 28420

1000000.0

0.0

2000.0

4000.0

6000.0

8000.0

10000.0

12000.0

14000.0

16000.0

18000.0

20000.0

22000.0

24000.0

26000.0

28000.0

[m]

V× thÕ, nhãm t¸c gi¶ nghiªn cøu nµy ®· ®Ò xuÊt viÖc sö dông diÖn tÝch tiÒm n¨ng cho NTTS theo h­íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, trong ®ã mét phÇn diÖn tÝch ®­îc sö dông lµm ao tr÷ n­íc, ao xö lý n­íc cÊp vµ n­íc th¶i tr­íc khi ®æ ra m«i tr­êng.

[meter]

[mu-g/m^3]

24-7-2007 11:00:00

BOD

8.0

5000000.0

8 6 4 2

7.0

4500000.0

6.0

6 1 5 4

0

5.0

4000000.0

4.0

3500000.0

3.0

3 3 1 9

7 1 8 6

2.0

3000000.0

3 8 0 1 1

1.0

8 9 2 3 1

2500000.0

0.0

-1.0

2000000.0

-2.0

1500000.0

-3.0

-4.0

1000000.0

-5.0

-6.0

500000.0

-7.0

0.0

SA -LUNG 0 - 13298

0.0

1000.0

2000.0

3000.0

4000.0

5000.0

6000.0

7000.0

8000.0

9000.0

10000.0

11000.0

12000.0

13000.0

[m]

H×nh 4.32 BiÓu ®å BOD theo däc s«ng BÕn H¶i lóc 07h00, ngµy 24/7

166

H×nh 4.33 BiÓu ®å BOD theo däc s«ng Sa Lung lóc 11h00, ngµy 24/7

[meter]

[mu-g/m^3]

24-7-2007 08:00:00

24000000.0

22.0

COD

23000000.0

1 3 2 6

20.0

22000000.0

0

18.0

21000000.0

20000000.0

16.0

19000000.0

14.0

18000000.0

12.0

17000000.0

16000000.0

10.0

15000000.0

0 2 4 8 2

8.0

14000000.0

0 1 5 3 1

6.0

13000000.0

1 3 8 9

2 6 1 9 1

9 8 9 8 1

2 3 8 1 1

12000000.0

4.0

1 6 2 6 1

11000000.0

4 3 5 5 2

4 3 4 3 2

2.0

8 0 5 1 2

10000000.0

0.0

9000000.0

8000000.0

-2.0

7000000.0

-4.0

6000000.0

5000000.0

-6.0

4000000.0

-8.0

BEN-HA I 0 - 18989

BEN-HA I 18989 - 28420

3000000.0

0.0

2000.0

4000.0

6000.0

8000.0

10000.0

12000.0

14000.0

16000.0

18000.0

20000.0

22000.0

24000.0

26000.0

28000.0

[m]

[mu-g/m^3]

[meter]

24-7-2007 13:00:00

13.0

8000000.0

BOD

12.0

5 1 0 7

7500000.0

11.0

0

10.0

7000000.0

9.0

0 5 7 2

6500000.0

8.0

0 4 8 3 1

7.0

6000000.0

5 6 2 5

6.0

5500000.0

5.0

7 8 8 0 1

5 5 1 6 1

5 2 8 4 3

4.0

8 6 1 9

5000000.0

5 4 1 9 1

3 1 4 2 3

3.0

0 6 1 1 2

4500000.0

6 7 6 2 2

2 0 7 7 2

2.0

5 2 9 3 2

0 6 4 9 2

2 5 0 5 2

4000000.0

1.0

0.0

3500000.0

-1.0

3000000.0

-2.0

-3.0

2500000.0

-4.0

2000000.0

-5.0

-6.0

1500000.0

-7.0

1000000.0

-8.0

500000.0

-9.0

-10.0

0.0

THACH-HA N 0 - 23925

THA CH-HA N 23925 - 34825

-11.0

0.0

5000.0

10000.0

15000.0

20000.0

25000.0

30000.0

35000.0 [m]

H×nh 4.34 BiÓu ®å COD theo däc s«ng BÕn H¶i lóc 07h00, ngµy 24/7

[mu-g/m^3]

[meter]

24-7-2007 15:00:00

13.0

24000000.0

COD

12.0

23000000.0

5 1 0 7

11.0

0

22000000.0

10.0

21000000.0

9.0

20000000.0

0 5 7 2

8.0

19000000.0

0 4 8 3 1

7.0

18000000.0

5 6 2 5

6.0

17000000.0

5.0

16000000.0

7 8 8 0 1

5 5 1 6 1

5 2 8 4 3

4.0

8 6 1 9

15000000.0

5 4 1 9 1

3 1 4 2 3

14000000.0

3.0

0 6 1 1 2

6 7 6 2 2

2 0 7 7 2

13000000.0

2.0

5 2 9 3 2

0 6 4 9 2

2 5 0 5 2

12000000.0

1.0

11000000.0

0.0

10000000.0

-1.0

9000000.0

-2.0

8000000.0

-3.0

7000000.0

-4.0

6000000.0

-5.0

5000000.0

-6.0

4000000.0

-7.0

3000000.0

-8.0

2000000.0

-9.0

1000000.0

-10.0

0.0

THA CH-HA N 0 - 23925

THA CH-HA N 23925 - 34825

-11.0

0.0

5000.0

10000.0

15000.0

20000.0

25000.0

30000.0

35000.0 [m]

H×nh 4.35 BiÓu ®å BOD theo däc s«ng Th¹ch H·n lóc 15h00, ngµy 24/7

167

H×nh 4.36 BiÓu ®å COD theo däc s«ng Th¹ch H·n lóc 15h00, ngµy 24/7

C¸c tÝnh to¸n trong kÞch b¶n 2 (h×nh 3.32-3.36) cho thÊy, sau khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c«ng tr×nh, nång ®é BOD trªn s«ng BÕn H¶i ®· h¹ xuèng møc ®¹t tiªu chuÈn n­íc lo¹i A (<4mg/l), ®o¹n cuèi nguån s«ng Sa Lung, chÊt l­îng n­íc còng ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, c¸c chØ tiªu xÊp xØ chØ tiªu chÊt l­îng n­íc lo¹i A.

Trong kÞch b¶n 2, chÊt l­îng n­íc s«ng Th¹ch H·n ®èi víi BOD ®· gi¶m thÊp, ®ñ tiªu chuÈn n­íc lo¹i A tuy nhiªn COD vÉn cßn h¬i cao (h×nh 4.36), cao nhÊt ®¹t kho¶ng 17mg/l nh­ng ng­ìng nµy kh«ng g©y nhiÒu ¶nh h­ëng ®Õn c¸c ho¹t ®éng NTTS vµ kÓ c¶ víi cÊp n­íc sinh ho¹t.

Nh­ vËy, nh×n chung nÕu c¸c ho¹t ®éng NTTS (cô thÓ lµ nu«i t«m n­íc mÆn, lî) däc theo c¸c triÒn s«ng ®­îc h­íng dÉn vµ ¸p dông nh÷ng quy tr×nh xö lý ®¬n gi¶n th× ®Õn n¨m 2020 chóng ch­a g©y ¶nh h­ëng lµm suy tho¸i chÊt l­îng n­íc c¸c hÖ thèng s«ng chÝnh tØnh Qu¶ng TrÞ.

4.4 C¸C GI¶I PH¸P C¤NG NGHÖ Vµ CHÝNH S¸CH GI¶M THIÓU ¤ NHIÔM DO NU¤I TRåNG THñY S¶N Vµ PH¸T TRIÓN M¤I TR¦êNG bÒn v÷ng

4.4.1. C¬ së ph­¬ng ph¸p luËn

1. Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a tiªu chÝ

HiÖn nay, trong c¸c dù ¸n phôc vô qui ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, c¸c biÖn ph¸p hay tæ hîp c¸c biÖn ph¸p ®­îc ®­a ra ph¶i ®­îc xem xÐt trªn quan ®iÓm hÖ thèng. §iÒu nµy cã nghÜa lµ c¸c biÖn ph¸p ®Ò xuÊt gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph¶i ®­îc xem xÐt mét c¸ch toµn diÖn vµ nhiÒu mÆt, ®¶m b¶o ®¸p øng ®ång thêi ®­îc nhiÒu yªu cÇu, c©n b»ng lîi Ých cña nhiÒu ®èi t­îng cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò. Dùa trªn c¸ch tiÕp cËn nµy, ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a tiªu chÝ ®· ra ®êi, ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ®Æt ra v× nã cho phÐp ng­êi lËp kÕ ho¹ch cã thÓ xem xÐt nhiÒu tiªu chÝ kh¸c nhau cña mét dù ¸n ( m«i tr­êng, kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, an ninh, quèc phßng...) mµ kh«ng chØ ®¬n thuÇn xÐt lîi Ých lín nhÊt cña mét ngµnh hay lÜnh vùc ®¬n lÎ nµo (Arrow vµ Raynaud, 1986; Martinez-Alier vµ céng sù, 1998). Lµ mét c«ng cô gi¶i quyÕt xung ®ét, ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a tiªu chÝ ®· chøng tá sù h÷u Ých cña m×nh trong nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c©n b»ng gi÷a môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ tr­íc m¾t vµ c¸c t¸c ®éng m«i tr­êng trong c«ng t¸c lËp qui ho¹ch ®¶m ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

168

¦u ®iÓm chÝnh cña ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a tiªu chÝ lµ nã cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c¸c c©u hái ®Æt ra bëi c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc cã lîi Ých m©u thuÉn nhau. V× vËy, nã cho phÐp ®¸nh gi¸ tæng hîp vÊn ®Ò vµ ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p tæng thÓ gi¶i

quyÕt vÊn ®Ò ®ã. Nh×n chung, trong bµi to¸n ph©n tÝch ®a tiªu chÝ, kh«ng cã ph­¬ng ¸n tèi ­u cho tÊt c¶ c¸c tiªu chÝ ë cïng mét thêi ®iÓm vµ do ®ã kh«ng thÓ cã ®­îc lêi gi¶i hoµn thiÖn. Do ®ã víi bµi to¸n ph©n tÝch quyÕt ®Þnh ®a môc tiªu, th­êng sÏ kh«ng cã lêi gi¶i tèi ­u mµ chØ cã lêi gi¶i kh¶ thi nhÊt trong sè c¸c ph­¬ng ¸n ®Æt ra. §Ó gi¶i quyÕt bµi to¸n, cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn cña nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nhau dùa trªn mét sè c¸c gi¶ thiÕt nÒn t¶ng kh¸c nhau (Bana vµ céng sù, 1990; Keeney vµ Raiffa, 1976; Munda, 1985; Roy, 1996; Saaty, 1980).

Qu¸ tr×nh ph©n tÝch quyÕt ®Þnh lµ mét tËp hîp c¸c qu¸ tr×nh ph©n tÝch mét c¸ch cã hÖ thèng vÊn ®Ò ®Æt ra. Nh÷ng b­íc nµy bao gåm: Ph©n t¸ch vÊn ®Ò ®Æt ra thµnh c¸c phÇn nhá h¬n cã thÓ hiÓu ®­îc; ph©n tÝch tõng phÇn vµ cuèi cïng lµ tÝch hîp c¸c phÇn l¹i mét c¸ch hîp lý ®Ó cã mét gi¶i ph¸p kh¶ thi (Malczewski, 1997). Nh×n chung, vÊn ®Ò ph©n tÝch quyÕt ®Þnh ®a môc tiªu gåm cã 6 thµnh phÇn chÝnh nh­ sau (Keeney vµ Raiffa, 1976, Pitz vµ McKillip, 1984)

1. Môc tiªu hay tËp hîp c¸c môc tiªu mµ ng­êi ra quyÕt ®Þnh muèn ®¹t ®­îc

2. Ng­êi ra quyÕt ®Þnh hoÆc nhãm ng­êi ra quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh víi c¸c ­u tiªn cña hä (mçi ­u tiªn nµy sÏ t­¬ng øng víi mét tiªu chÝ ®¸nh gi¸),

3. TËp hîp c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸

4. TËp hîp c¸c ph­¬ng ¸n lùa chän

5. TËp hîp c¸c biÕn kh«ng ®iÒu khiÓn (biÕn ®éc lËp) vµ tr¹ng th¸i cña tù

nhiªn (m«i tr­êng quyÕt ®Þnh)

6. TËp hîp c¸c kÕt qu¶ øng víi tõng ph­¬ng ¸n thùc hiÖn

Ph©n tÝch quyÕt ®Þnh ®a tiªu chÝ cã thÓ ®­îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh ph­¬ng ¸n phï hîp nhÊt, xÕp h¹ng c¸c ph­¬ng ¸n hoÆc liÖt kª c¸c ph­¬ng ¸n víi c¸c ®¸nh gi¸ chi tiÕt kÕt qu¶ cña nã hoÆc lo¹i bá c¸c ph­¬ng ¸n lùa chän kh«ng thÓ chÊp nhËn ra khái tËp hîp c¸c ph­¬ng ¸n ®Ò xuÊt.

Sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a tiªu chÝ ®èi víi nu«i trång thñy s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ

169

Môc tiªu cña nghiªn cøu nµy ®­îc x¸c ®Þnh lµ t×m ra mét gi¶i ph¸p kü thuËt phï hîp nhÊt phôc vô ph¸t triÓn bÒn v÷ng ngµnh nu«i trång thñy s¶n ë Qu¶ng TrÞ, nªn d­íi ®©y chØ tr×nh bµy c¸c b­íc thùc hiÖn ph©n tÝch quyÕt ®Þnh ®a tiªu chÝ phôc vô cho viÖc x¸c ®Þnh ph­¬ng ¸n phï hîp nhÊt. Theo ®ã vÊn ®Ò ph©n tÝch quyÕt ®Þnh bao gåm 3 giai ®o¹n chÝnh (H×nh 4.37).

Giai ®o¹n 1 (nhËn d¹ng vÊn ®Ò): X¸c ®Þnh, dù b¸o c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra ë hiÖn t¹i

vµ trong t­¬ng lai ë khu vùc nghiªn cøu;

Giai ®o¹n 2 (thiÕt kÕ): X¸c ®Þnh c¸c ph­¬ng ¸n ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®·

®Æt ra ë giai ®o¹n 1;

Giai ®o¹n 3 (lùa chän): Lùa chän gi¶i ph¸p tèt nhÊt tõ c¸c gi¶i ph¸p ®· ®­îc

®Ò cö ë b­íc 2 (Simon, 1960).

NhËn d¹ng vÊn ®Ò

X¸c ®Þnh c¸c lÜnh vùc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò

X¸c ®Þnh c¸c biªn cña hÖ thèng

X¸c ®Þnh môc tiªu cña tõng lÜnh vùc liªn quan

X¸c ®Þnh c¸c ph­¬ng ¸n lùa chän

X©y dùng ma trËn quyÕt ®Þnh

X©y dùng ma trËn ®iÓm chuÈn hãa

X¸c ®Þnh träng sè cho tõng tiªu chÝ

X¸c ®Þnh c¸c tiªu chÝ ­u tiªn

TÝnh tæng ®iÓm cho tõng ph­¬ng ¸n

Lùa chän ph­¬ng ¸n tèt nhÊt

H×nh 4.37: S¬ ®å c¸c b­íc thùc hiÖn ph©n tÝch ®a tiªu chÝ cho tr­êng hîp lùa chän ph­¬ng ¸n tèt nhÊt

2. Ph­¬ng ph¸p xÕp h¹ng

§©y lµ ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt ®Ó ®¸nh gi¸ sù quan träng cña c¸c träng sè theo thø tù ­u tiªn cña ng­êi ra quyÕt ®Þnh. Do tÝnh ®¬n gi¶n cña m×nh, ph­¬ng ph¸p nµy tr­íc ®©y ®­îc sö dông kh¸ réng r·i. Tuy nhiªn khi sè c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ t¨ng lªn th× ph­¬ng ph¸p cµng tá ra kÐm phï hîp.

170

3. Ph­¬ng ph¸p cho ®iÓm

Ph­¬ng ph¸p nµy yªu cÇu ng­êi ra quyÕt ®Þnh ­íc l­îng c¸c träng sè dùa trªn mét thang ®­îc x¸c ®Þnh tr­íc. Mét trong nh÷ng ph­¬ng ph¸p cho ®iÓm ®¬n gi¶n nhÊt lµ ph­¬ng ph¸p ph©n chia ®iÓm (point allocation). Ph­¬ng ph¸p dùa trªn viÖc cho ®iÓm c¸c tiªu chÝ víi tõng ph­¬ng ¸n trong kho¶ng tõ 0 ®Õn 100, trong ®ã 0 t­¬ng øng víi tiªu chÝ kh«ng ®­îc xem xÐt vµ 100 t­¬ng øng t×nh huèng mµ chØ mét tiªu chÝ ®­îc xem xÐt. Mét biÕn thÓ kh¸c cña ph­¬ng ph¸p trªn lµ ph­¬ng ph¸p tØ sè. Theo ph­¬ng ph¸p nµy sè ®iÓm 100 sÏ ®­îc dµnh cho tiªu chÝ quan träng nhÊt vµ gi¶m dÇn víi c¸c tiªu chÝ kÐm quan träng h¬n. §iÓm cña tiªu chÝ kÐm quan träng nhÊt sÏ ®­îc dïng ®Ó tÝnh c¸c tØ sè.

4. Ph­¬ng ph¸p so s¸nh cÆp (Pairwise comparison)

Ph­¬ng ph¸p nµy liªn quan ®Õn viÖc so s¸nh tõng cÆp tiªu chÝ víi nhau vµ t¹o ra mét ma trËn so s¸nh cÆp. §Çu vµo cña ph­¬ng ph¸p lµ c¸c cÆp tiªu chÝ tõng ®«i mét vµ ®Çu ra lµ c¸c träng sè t­¬ng ®èi cña tõng cÆp. Ph­¬ng ph¸p ®­îc thùc hiÖn theo 3 b­íc sau:

(1) ThiÕt lËp mét ma trËn so s¸nh cÆp: Ph­¬ng ph¸p sö dông mét thang ®iÓm

§iÓm

CÊp ®é so s¸nh 2 chØ tiªu

tõ 1 ®Õn 9. §iÓm sè øng víi mçi cÊp ®é so s¸nh kh¸c nhau ®­îc tr×nh bµy nh­ sau:

Ngang nhau

1

2

Tõ ngang nhau ®Õn t­¬ng ®èi quan träng h¬n

3

T­¬ng ®èi quan träng h¬n

4

Tõ t­¬ng ®èi quan träng h¬n ®Õn quan träng

5

Quan träng h¬n

6

Tõ quan träng ®Õn rÊt quan träng h¬n

7

RÊt quan träng h¬n

8

RÊt quan träng ®Õn cùc kú quan träng h¬n

9

Cùc kú quan träng h¬n

171

(2) TÝnh to¸n c¸c träng sè: ViÖc tÝnh to¸n c¸c träng sè ®­îc thùc hiÖn theo 3 b­íc: B­íc ®Çu tiªn lµ tÝnh tæng c¸c gi¸ trÞ theo cét cña ma trËn so s¸nh. TiÕp ®ã lÊy mçi phÇn tö trong ma trËn chia cho tæng cña c¸c gi¸ trÞ theo cét ®­îc tÝnh ë b­íc tr­íc (ma trËn kÕt qu¶ nµy ®­îc gäi lµ ma trËn chuÈn hãa). Cuèi cïng, tÝnh gi¸ trÞ trung b×nh cña c¸c phÇn tö trong mçi hµng cña ma trËn chuÈn hãa (lÊy tæng gi¸ trÞ c¸c phÇn tö chia cho sè phÇn tö trong mçi hµng). Nh÷ng gi¸ trÞ trung b×nh nµy ®­îc x¸c ®Þnh lµ träng sè t­¬ng ®èi cña c¸c tiªu chÝ ®­îc so s¸nh.

(3) TÝnh to¸n tØ sè æn ®Þnh (consistency ratio): Môc ®Ých cña viÖc tÝnh to¸n tØ

sè nµy lµ x¸c ®Þnh xem c¸c so s¸nh cã æn ®Þnh hay kh«ng.

¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ chØ cã 2 tiªu chÝ ®­îc ®­a ra xem xÐt ë mét thêi ®iÓm, cã thÓ ®­îc thùc hiÖn b»ng b¶ng tÝnh Excel (Kirkwood, 1997). Tuy nhiªn møc ®é quan träng t­¬ng ®èi cña c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ ®­îc x¸c ®Þnh mµ kh«ng xem xÐt ®Õn thang ®iÓm c¸c tiªu chÝ ®­îc x¸c ®Þnh. Mét nh­îc ®iÓm kh¸c lµ nÕu cã nhiÒu tiªu chÝ ®­îc xem xÐt th× khèi l­îng tÝnh to¸n sÏ kh¸ lín.

5. Ph­¬ng ph¸p trao ®æi

Trong ph­¬ng ph¸p nµy, ng­êi ra quyÕt ®Þnh ®­îc yªu cÇu so s¸nh 2 lùa chän víi 2 tiªu chÝ cïng lóc vµ ®¸nh gi¸ xem lùa chän nµo ®­îc ­u tiªn h¬n. C¸c tháa hiÖp x¸c ®Þnh sÏ cho phÐp tÊt c¶ c¸c lùa chän ®­îc ­u tiªn nh­ nhau trong trao ®æi ®Ó cã gi¸ trÞ tæng thÓ nh­ nhau. Ph­¬ng ph¸p nµy dùa trªn gi¶ thiÕt trong trao ®æi viÖc ng­êi ra quyÕt ®Þnh s½n sµng thùc hiÖn gi÷a 2 tiªu chÝ bÊt kú kh«ng phô thuéc vµo c¸c cÊp ®é cña c¸c tiªu chÝ kh¸c (Malczewski, 1999).

Nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ ng­êi ra quyÕt ®Þnh ®­îc gi¶ sö chÊp nhËn c¸c tiªn ®Ò vµ hä cã thÓ thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh tèt h¬n trong c¸c ®¸nh gi¸ kh¸c. Tuy nhiªn, ph­¬ng ph¸p nµy cã thÓ ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸c b¶ng tÝnh Excel (Kirkwood, 1997).

6 TÝnh tæng ®iÓm cho tõng ph­¬ng ¸n

n

A i

w ij



j

Sau khi x¸c ®Þnh ®­îc träng sè cña tõng ph­¬ng ¸n ®èi víi mçi chØ tiªu, ®Ó ng­êi ra quyÕt ®Þnh cã thÓ dÔ dµng lùa chän ®­îc ph­¬ng ¸n phï hîp nhÊt tæng ®iÓm øng víi c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¸c nhau cho mçi ph­¬ng ¸n ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau:

172

Trong ®ã Ai lµ tæng ®iÓm c¸c träng sè cña ph­¬ng ¸n thø i vµ wij lµ träng sè

chuÈn hãa cña ph­¬ng ¸n thø i vµ tiªu chÝ thø j.

w ij

' w  ij

x

max i

NÕu ®iÓm cho c¸c tiªu chÝ kh¸c ®­îc x¸c ®Þnh víi c¸c thang ®o ®¹c cã kÝch th­íc, ®¬n vÞ kh¸c nhau th× tr­íc hÕt nã ph¶i ®­îc chuÈn hãa ®Ó ®­a vÒ cïng kÝch th­íc vµ kh«ng thø nguyªn. C¸ch ®¬n gi¶n nhÊt ®Ó chuÈn hãa d÷ liÖu th« lµ chia c¸c mçi ®iÓm sè th« cho mét ®iÓm sè cho tr­íc:

Trong ®ã w’ij lµ ®iÓm sè ®­îc chuÈn hãa cho ph­¬ng ¸n i vµ tiªu chÝ j, xÞj lµ

ix

lµ ®iÓm sè cùc ®¹i cã thÓ ®¹t ®­îc tiªu chÝ. ®iÓm sè th« t­¬ng øng; max

D­íi ®©y tr×nh c¸c b­íc cña ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a tiªu chÝ x¸c ®Þnh ph­¬ng ¸n phï hîp nhÊt gi¶i quyÕt vÊn ®Ò « nhiÔm n­íc trong ao nu«i g©y chÕt t«m vµ x©m nhËp mÆn.

4.4.2. ¸p dông ph©n tÝch ®a tiªu chÝ cho vÊn ®Ò nu«i t«m n­íc mÆn, lî

1.Mét sè vÊn ®Ò hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, dÞch bÖnh ®· x¶y ra trong c¸c ao nu«i ë xung quang khu vùc cöa Tïng vµ cöa ViÖt. C¸c lo¹i dich bÖnh nµy xÈy ra bëi hai nguyªn nh©n chÝnh: nguån n­íc lÊy vµo c¸c ao nu«i bÞ « nhiÔm vµ t«m gièng. N­íc s«ng bÞ « nhiÔm chñ yÕu tõ c¸c chÝnh c¸c ao nu«i t«m còng nh­ tõ c¸c nguån th¶i kh¸c (ch¼ng h¹n tõ n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp).

Mét vÊn ®Ò kh¸c x¶y ra víi c¸c vïng nu«i t«m lµ ®é mÆn trong c¸c ao nu«i ph¶i ®­îc gi÷ ë kho¶ng phÐp víi tõng lo¹i t«m. Gi¸ trÞ nµy trong s«ng l¹i thay ®æi rÊt lín tïy theo chÕ ®é thñy triÒu, v× vËy chØ ë nh÷ng thêi kú nhÊt ®Þnh víi ®é mÆn hîp lý c¸c ao nu«i míi cã thÓ lÊy n­íc vµo ®­îc. Thñy triÒu còng ¶nh h­ëng ®Õn l­îng chÊt « nhiÔm trong n­íc theo c¸ch n­íc th¶i tõ c¸c ao nu«i t«m sÏ th¶i ra c¸c s«ng vµ cöa s«ng víi c¸c tri l­u cña nã vµ ch¶y ra biÓn, do ¶nh h­ëng cña thñy triÒu nguån chÊt « nhiÔm l¹i bÞ ®­a quay trë l¹i vµ trong nhiÒu tr­êng hîp ®­îc lÊy vµo trong ao nu«i khi c¸o ao nµy lÊy n­íc tõ s«ng.

2. C¸c thµnh phÇn liªn quan

173

N«ng d©n: Hä lµ nh÷ng ng­êi bÞ ¶nh h­ëng nhiÒu nhÊt do sù ph¸t sinh dÞch bÖnh cña t«m. Do dÞch bÖnh, s¶n l­îng t«m thu ho¹ch ®¹t rÊt thÊp vµ do ®ã nh÷ng ng­êi nu«i t«m sÏ chÞu thiÖt h¹i nhiÒu h¬n lµ lîi nhuËn thu ®­îc.

C«ng nghiÖp: N­íc th¶i tõ c¸c ngµnh s¶n xuÊt cña lÜnh vùc nµy sÏ ¶nh h­ëng

lªn chÊt l­îng n­íc s«ng vµ cöa s«ng n¬i c¸c ao nu«i t«m sÏ lÊy n­íc vµo.

N«ng nghiÖp: Lo¹i sö dông ®Êt nµy dïng chung mét hÖ thèng kªnh tho¸t n­íc th¶i víi c¸c ®ång nu«i t«m. Trong nhiÒu tr­êng hîp, chÝnh nh÷ng hé nu«i t«m ®ång thêi còng tham gia vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng: Lµ ®èi t­îng ra c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cho t­¬ng lai ®Ó t¨ng diÖn tÝch nu«i t«m ë tØnh Qu¶ng TrÞ v× lîi Ých kinh tÕ vµ v× vËy hä còng chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c vÊn ®Ò ®· nªu. Hä còng chÝnh lµ nh÷ng ng­êi ®­a ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t « nhiÔm trong c¸c vïng nu«i t«m.

3. Môc tiªu

Ng­êi nu«i t«m lu«n mong muèn viÖc nu«i t«m cña m×nh gÆp thuËn lîi ®Ó hä cã thÓ nu«i sèng gia ®×nh vµ b¶n th©n. Do chi phÝ ban ®Çu kh¸ lín, phÇn lín nh÷ng ng­êi n«ng d©n nµy ph¶i vay vèn ng©n hµng vµ ph¶i tr¶ l¹i kho¶n tiÒn ®ã trong 1 kho¶ng thêi gian ng¾n v× vËy yªu cÇu ®Æt ra lµ c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn ph¶i ®¶m b¶o võa ph¶i nhanh chãng cã lîi vÒ mÆt kinh tÕ võa bÒn v÷ng.

Trong mèi quan hÖ víi c¸c hé dïng n­íc kh¸c, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña ao nu«i t«m sÏ kh«ng cã ¶nh h­ëng ®Õn ngµnh c«ng nghiÖp theo h­íng tÝch cùc nh­ng ng­îc l¹i c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp g©y ra « nhiÔm cho hÖ thèng s«ng vµ vïng cöa cöa s«ng vµ gi¸n tiÕp t¸c ®éng ®Õn sù « nhiÔm cña n­íc trong c¸c ao nu«i t«m. M©u thuÉn t­¬ng tù còng gÆp ph¶i víi lÜnh vùc n«ng nghiÖp nh­ng nh­ ®· ®Ò cËp, v× n«ng d©n nu«i t«m còng ®ång thêi ho¹t ®éng trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp nªn tranh chÊp cã thÓ dÔ dµng gi¶i quyÕt h¬n.

VÒ mÆt qu¶n lý nhµ n­íc, l·nh ®¹o ®Þa ph­¬ng mong muèn ph¸t triÓn kinh tÕ ë Qu¶ng TrÞ vµ nu«i trång thñy s¶n ®· ®­îc x¸c ®Þnh lµ mét ngµnh kinh tÕ mòi nhän cña tØnh ®Æc biÖt ë vïng h¹ l­u c¸c s«ng do vïng ven biÓn cña tØnh do m«i tr­êng thuËn lîi cho viÖc nu«i t«m. Nu«i trång thñy s¶n nãi chung vµ nu«i t«m nãi riªng chÝnh lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p gãp phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo trªn ®Þa bµn tØnh.

Tõ c¸c yªu cÇu trªn, cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc môc tiªu chÝnh phôc vô cho viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng ngµnh nu«i trång thñy s¶n lµ: X©y dùng mét m«i tr­êng kinh tÕ æn ®Þnh h¬n. §Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu nµy, c¸c môc tiªu cô thÓ sau cÇn ph¶i ®­îc thùc hiÖn:

 ChÊt l­îng n­íc tèt h¬n ë trong s«ng vµ vïng cöa s«ng

174

 ChÊt l­îng n­íc tèt h¬n trong c¸c ao nu«i t«m

 §êi sèng cña n«ng d©n ®­îc c¶i thiªnn vµ æn ®Þnh h¬n

 C¸c lo¹i sö dông ®Êt kh¸c ë khu vùc xung quang ao nu«i cã hiÖu qu¶ cao

h¬n.

4. C¸c ®iÒu kiÖn biªn

 Biªn kh«ng gian:

o VÞ trÝ cña ao nu«i t«m ph¶i n»m ë vïng gÇn cöa s«ng

o DiÖn tÝch ao nu«i kho¶ng tõ 0.5 ®Õn 1 ha

 Biªn thêi gian

o Thêi gian mµ c¸c biÖn ph¸p ®­îc hiÖn kh«ng ®­îc qu¸ 4 th¸ng (sau mïa lò ®Õn khi th¶ gièng), nÕu kh«ng th× ng­êi n«ng d©n sÏ mÊt mét vô nu«i.

 Biªn kinh tÕ:

o Sè tiÒn mµ c¸c hé nu«i t«m ph¶i chi tr¶ ®Ó thùc hiÖn biÖn ph¸p kh¾c

phôc ph¶i kh«ng qu¸ 30 triÖu (kho¶ng 2000 USD).

 Biªn x· héi:

o Møc sèng cña ng­êi d©n ph¶i kh«ng bÞ gi¶m ®i

 Biªn sinh th¸i

o ChÊt l­îng n­íc ë c¸c ao nu«i ph¶i ®­îc c¶i thiÖn ®Ó ®¸p øng yªu cÇu

cña t«m.

o ChÊt l­îng n­íc s«ng vµ cöa s«ng ph¶i ®­îc c¶i thiÖn

o Kh«ng biÖn ph¸p cã ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn m«i tr­êng

 C¸c yªu cÇu kh¸c

o Qu¶n lý:

- ChÝnh quyÒn nªn bæ sung c¸c biÖn ph¸p khi cã thÓ/cÇn thiÕt

- C¸c biÖn ph¸p ph¶i phï hîp víi c¸c kÕ ho¹ch liªn quan ®Õn sù ph¸t triÓn cña ngµnh nu«i trång thñy s¶n Qu¶ng TrÞ cho c¸c n¨m tiÕp theo.

175

o Kü thuËt:

- N«ng d©n nªn ®­îc h­íng dÉn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ó hä cã thÓ tù

m×nh vËn hµnh.

- N«ng d©n nªn ®­îc h­íng dÉn ®Ó b¶o vÖ c¸c c«ng tr×nh ®Ó nã cã thÓ

®­îc sö dông trong mét thêi gian dµi.

5. Tiªu chÝ

§Ó chän c¸c tiªu chÝ phôc vô cho thùc hiÖn ph©n tÝch ®a tiªu chÝ, mét sè lÜnh vùc ph¶i ®­îc ®­a vµo xem xÐt. B­íc ®Çu tiªn cña viÖc x¸c ®Þnh tiªu chÝ ph©n tÝch lµ x¸c ®Þnh c¸c lÜnh vùc cã thÓ t¸c ®éng ®Õn m«i tr­êng n­íc cña s«ng, cöa s«ng vµ ao nu«i. Thø hai, x¸c ®Þnh c¸c thµnh phÇn liªn quan vµ mèi quan t©m chÝnh cña hä. C¸c gi¶i ph¸p hoÆc ®¬n lÎ hoÆc kÕt hîp ®­a ra cho lÜnh vùc nµy nªn kh«ng cã t¸c ®éng xÊu ®èi víi c¸c thµnh phÇn kh¸c. Dùa trªn nh÷ng b­íc thùc hiÖn trªn, nghiªn cøu ®· x¸c ®Þnh c¸c tiªu chÝ d­íi ®©y ®Ó xem xÐt c¸c biÖn ph¸p nh»m c¶i thiÖn m«i tr­êng vïng nu«i trång thñy s¶n cho tØnh Qu¶ng TrÞ:

Chi phÝ thùc hiÖn: §Ó cã thÓ thùc hiÖn ®­îc, biÖn ph¸p ®Ò ra ph¶i ®¸p øng biÖn ph¸p nµy. Tiªu chÝ nµy rÊt quan träng víi c¶ ng­êi n«ng d©n vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng.

Thêi gian thùc hiÖn: §©y lµ mét tiªu chÝ rÊt quan träng víi ng­êi n«ng d©n. NhiÒu n«ng d©n hiÖn nay ®ang ph¶i vay nî ng©n hµng do c¸c chi phÝ ban ®Çu ®Ó x©y dùng ao nu«i t«m qu¸ lín. Tiªu chÝ nµy còng ®ång thêi rÊt quan träng víi chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng v× hä ph¶i ®­a ra c¸c quyÕt ®Þnh nhanh chãng gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra cho ngµnh nu«i trång thñy s¶n mét ngµnh cã tiÒm n¨ng rÊt lín cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña tØnh.

Kh¶ n¨ng qu¶n lý bëi ng­êi d©n: C¸c biÖn ph¸p ph¶i kh«ng qu¸ phøc t¹p vµ kh«ng qu¸ khã ®Ó cã thÓ ¸p dông. Ng­êi n«ng d©n còng cã thÓ dÔ dµng duy tu vµ vËn hµnh c¸c biÖn ph¸p nµy.

Lîi Ých kinh tÕ: §©y lµ môc tiªu chÝnh cña nghiªn cøu nµy. C¸c biÖn ph¸p ®­îc thùc hiÖn thµnh c«ng chØ khi chóng ®em l¹i mét m«i tr­êng kinh tÕ æn ®Þnh h¬n cho ng­êi d©n nãi riªng vµ ®Þa ph­¬ng nãi chung.

HiÖu qu¶ s¶n xuÊt: L­îng t«m sèng sãt sÏ sau khi thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p sÏ

lµm t¨ng s¶n l­îng t«m thu ho¹ch.

176

T¸c ®éng ®Õn m«i tr­êng: C¸c biÖn ph¸p ®­a ra ph¶i ®¶m b¶o kh«ng t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr­êng xung quang c¸c ao nu«i t«m. H¬n n÷a, nÕu hµm l­îng c¸c chÊt « nhiÔm trong n­íc s«ng gi¶m tíi c¸c gi¸ trÞ tiªu chÝ th× møc ®é nhiÔm bÈn cña n­íc

trong c¸c ao nu«i còng sÏ gi¶m ®i vµ do ®ã dÞch bÖnh còng sÏ Ýt xuÊt hiÖn h¬n.

C¸c chÝnh s¸ch cÇn thiÕt: Phô thuéc vµo viÖc chän biÖn ph¸p, chÝnh quyÒn sÏ cÇn ph¶i ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch phï hîp cho c¸c khu vùc ®Ó biÖn ph¸p ®­îc thùc mét c¸ch cã hiÖu qu¶. §iÒu nµy tÊt nhiªn sÏ tèn tiÒn b¹c, thêi gian vµ c«ng søc.

Qui m« ¶nh h­ëng: C¸c biÖn ph¸p cã thÓ ®­îc ¸p dông cho c¶ mét vïng hoÆc chØ cho 1 ao nu«i. CÇn thiÕt ph¶i xem xÐt qui m« t¸c ®éng cña c¸c biÖn ph¸p cã thÓ g©y ra cho vïng cïng víi kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh NTTS cña tØnh Qu¶ng TrÞ.

4.4.3. C¸c gi¶i ph¸p

1. Gi¶i ph¸p phi c«ng tr×nh

 Cho vÊn ®Ò n­íc « nhiÔm

Dùa trªn c¸c nghiªn cøu ë Trung Quèc, Indonexia, Mexico vµ Bangladesh, mét trong sè c¸c biÖn ph¸p hîp lý nhÊt lµ kiÓm so¸t tèt c¸c ®Çu vµo cña c¸c ao nu«i.

C¸c vÊn ®Ò chÝnh víi chÊt dinh d­ìng, photphat vµ BOD bÞ g©y ra bëi cho t«m ¨n qu¸ nhiÒu vµ cho chóng qu¸ nhiÒu chÊt kh¸ng sinh. B»ng c¸ch gi¶m l­îng thøc ¨n vµ chÊt kh¸ng sinh, Ýt chÊt h¬n sÏ ®i vµo n­íc th¶i. B»ng c¸ch lµm s¹ch bïn vµ lÊy nã ra khái ao nu«i, chÊt l­îng n­íc sÏ ®­îc c¶i thiÖn.B»ng c¸ch sö dông l¹i n­íc th¶i cña c¸c ao nu«i t«m cho n«ng nghiÖp, vÊn ®Ò « nhiÔm cã thÓ ®­îc gi¶i quyÕt mét phÇn. Theo c¸ch nµy n­íc th¶i tõ c¸c ao nu«i t«m sÏ kh«ng cã t¸c ®éng lín ®Õn m«i tr­êng n÷a, nh­ng sau ®ã n­íc th¶i cña n«ng nghiÖp còng ®­îc th¶i ra ao nh­ng cã thÓ « nhiÔm sÏ gi¶m h¬n so víi khi nã ®­îc trùc tiÕp th¶i ra s«ng tõ c¸c ao nu«i. BiÖn ph¸p nµy sÏ h÷u Ých h¬n nÕu nã ®­îc g¾n liÒn víi hÖ thèng läc.T­¬ng tù ®èi víi viÖc sö dông quay vßng, n­íc th¶i ph¶i ®­îc läc tr­íc khi nã ®­îc sö dông l¹i.Gi¶m sè lÇn n­íc lÊy vµo trong ao cã ¶nh h­ëng tèt lªn l­îng n­íc bÞ « nhiÔm lÊy vµo trong ao. Tuy nhiªn viÖc thay n­íc kh«ng ®ñ cã ¶nh h­ëng xÊu lªn viÖc xuÊt hiÖn bÖnh tËt (P. Leung vµ céng sù, 2000).

 Cho vÊn ®Ò x©m nhËp mÆn

Thêi ®iÓm lÊy n­íc ngät nªn thay ®æi theo ®Çu ra cña n­íc th¶i kh«ng chØ tõ c¸c ao nu«i t«m mµ c¶ n­íc th¶i tõ c«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp. NÕu viÖc lÊy n­íc diÔn ra ngay sau khi n­íc ®­îc th¶i ra, ao nu«i sÏ lÊy ph¶i n­íc th¶i. V× vËy nªn cã qui ®Þnh n­íc th¶i kh«ng ®­îc ®æ ra s«ng trong kho¶ng thêi gian mµ ao nu«i t«m lÊy n­íc ngät tõ s«ng.

177

C¸c ao nu«i t«m còng nªn c¶i thiÖn sè lÇn lÊy n­íc ngät cÇn cho nhu cÇu cña

m×nh. V× vËy viÖc kÕt hîp c¸c qui ®Þnh cho viÖc x¶ n­íc th¶i trong thêi kú triÒu cao vµ c¸c ao chøa n­íc gÇn c¸c ao nu«i cã thÓ gi÷ n­íc mÆn lµ mét gi¶i ph¸p tèt.

2. Gi¶i ph¸p c«ng nghÖ

 Cho vÊn ®Ò n­íc « nhiÔm

BiÖn ph¸p c«ng tr×nh víi n­íc th¶i: ë Indonexia, vÊn ®Ò « nhiÔm nguån n­íc c¸ch ®©y vµi n¨m t­¬ng tù còng x¶y ra nh­ ë ViÖt Nam hiÖn nay. Mét biÖn ph¸p c«ng tr×nh ®­îc ®· ®­îc ®­a ra vµ hiÖn nay ®ang ho¹t ®éng lµ viÖc thùc hiÖn nu«i nhiÒu lo¹i thñy s¶n trong cïng mét ao nu«i. §iÒu nµy cã nghÜa lµ viÖc nu«i t«m cña vô ®Çu tiªn sÏ gièng nh­ tr­íc nh­ng vô thø 2 (tõ th¸ng VII ®Õn th¸ng XI) cã thÓ sö dông ®Ó c¸c lo¹i kh¸c nh­ trai hÕn, cua, c¸ ...Nu«i theo c¸ch nµy sÏ ®em l¹i 2 lîi Ých: ChÊt dinh d­ìng trong n­íc cßn thõa tõ vô ®Çu sÏ ®­îc sö dông träng vô thø 2 vµ do ®ã ng­êi n«ng d©n sÏ cã sù æn ®Þnh h¬n vÒ kinh tÕ v× hä cã thÓ ®Æt niÒm tin kh«ng chØ vµo mét lo¹i thñy s¶n kh¸c nhau. Mét sè khu vùc nu«i t«m b¸n th©m canh ®· sö dông ph­¬ng nu«i nµy nh­ng kh«ng nhiÒu ao vïng tiÕn hµnh víi c¸ hoÆc c¸c lo¹i thñy s¶n kh¸c mµ thay vµo ®ã lµ trång lóa.

HiÖn nay, mét sè ao nu«i ë Qu¶ng TrÞ ®· sö dông c¸c ao chøa n­íc ®Ó läc n­íc tr­íc khi cho vµo ao nu«i. Tæng chi phÝ cho viÖc x©y dùng hoµn chØnh ao chøa vµ hÖ thèng cÊp tho¸t n­íc kho¶ng 15 triÖu ®ång t­¬ng ®­¬ng víi 900 USD (Theo ñy ban nh©n d©n tØnh Qu¶ng TrÞ, 2004). Sau vô t«m, hä sÏ sö dông c¸c ao nu«i ®Ó trång lóa 1 vô. MÆc dï vËy do sù thiÕu hiÓu biÕt vµ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña ng­êi n«ng d©n, chÝnh phñ nªn ®Çu t­ vµo biÖn ph¸p nµy. §iÒu nµy sÏ rÊt tèt cho kÕ ho¹ch ph¸t triÓn l©u dµi ngµnh nu«i trång thñy s¶n ë Qu¶ng TrÞ.

Mét biÖn ph¸p c«ng tr×nh kh¸c ®­îc thùc hiÖn lµ x©y dùng hÖ thèng läc n­íc

th¶i. ViÖc nµy cã thÓ ®­îc thùc hiÖn b»ng mét sè c¸ch nh­ sau:

 HÖ thèng läc tù nhiªn, ch¼ng h¹n trång ®­íc hoÆc c¸c c©y cã kh¶ n¨ng läc chÊt th¶i ë c¸c kªnh dÉn n­íc th¶i hoÆc gÇn cèng lÊy n­íc ®Ó n­íc ®­îc läc tr­íc khi sö dông

 HÖ thèng läc nh©n t¹o: Läc b»ng c¸c chÊt hãa häc

178

ViÖc läc tù nhiªn bao gåm rÊt nhiÒu giai ®o¹n kh«ng chØ lo¹i bá c¸c chÊt hßa tan mµ c¶ c¸c chÊt l¬ löng. C¸c phÇn kh¸c nhau cña mét hÖ thèng läc cã thÓ lµ mét bÓ l¾ng ®äng, mét bÓ l¾ng ®äng cã vi sinh vËt hoÆc c¸c lo¹i thñy s¶n kh¸c nh­ trai, hÕn cua hoÆc c¸ ®Ó lo¹i bá c¸c chÊt dinh d­ìng thõa. Trong ®iÒu kiÖn ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam, th­êng chØ x©y dùng mét ao chøa n­íc th¶i víi nhiÒu

ng¨n nu«i c¸c loµi c¸ ¨n mïn b· h÷u c¬ víi ®é s©u tõ 0.9 ®Õn 1.5 m.

Trong tr­êng hîp hÖ thèng läc cña c©y ®­íc, mét m«i tr­êng hoµn chØnh ®­îc sö dông ®Ó lo¹i bá c¸c chÊt dinh d­ìng vµ photphat ra khái n­íc. Mét nghiªn cøu ®· ®­îc thùc hiÖn vÒ hiÖu qu¶ cña viÖc kÕt hîp viÖc ph¸t triÓn vïng nu«i t«m víi c©y ®­íc ®ãng vai trß lµ hÖ thèng läc ë Colombia (Gautier D.2002) nh­ng cÇn thiÕt ph¶i ®­îc thùc hiÖn nh÷ng nghiªn cøu kü l­ìng h¬n biÖn ph¸p nµy tr­íc khi ¸p dông nã vµo thùc tÕ. Chi phÝ cho viÖc thùc hiÖn hÖ thèng läc nµy vµo kho¶ng 100,000 USD. MÆc dï chi phÝ h¬i cao nh­ng ®©y cã thÓ lµ gi¶i ph¸p ®ång thêi phôc vô cho rÊt nhiÒu ngµnh kinh tÕ kh¸c.

H×nh 4.38: HÖ thèng läc b»ng vïng ngËp n­íc

179

Mét hÖ thèng läc tù nhiªn hiÖn nay ®ang ®­îc nghiªn cøu lµ viÖc sö dông vïng ®Êt ngËp n­íc. Vïng ®Êt ngËp n­íc cã thÓ lµ vïng ®Çm lÇy hoÆc rõng ®­íc. Vïng ngËp n­íc n»m ë gÇn c¸c ao nu«i t«m vµ cã ®Êt cã ®é dèc vµ c¸c vËt c¶n v× vËy n­íc sÏ ch¶y qua nã theo mét h­íng x¸c ®Þnh. Theo c¸ch nµy n­íc sÏ ®­îc lµm s¹ch tr­íc khi tíi kªnh dÉn n­íc th¶i (D. Roger vµ céng sù 2001). Lîi Ých lín nhÊt cña biÖn ph¸p nµy lµ n­íc cã thÓ ®­îc sö dông quay vßng cho chÝnh c¸c ao nu«i t«m. MÆc dÇu vËy nh­îc ®iÓm cña biÖn ph¸p nµy lµ vïng ®Êt ngËp n­íc sÏ chØ läc ®­îc n­íc th¶i vµ do ®ã sÏ tèt cho chÊt l­îng n­íc s«ng vµ cöa s«ng nh­ng kh«ng

ph¶i lµ gi¶i ph¸p hoµn chØnh cho c¸c ao nu«i t«m v× c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c vÉn th¶i n­íc th¶i ra s«ng. Chi phÝ ®Ó x©y dùng hÖ thèng läc nµy phô thuéc vµo kÝch th­íc vïng ®Êt ngËp cÇn thiÕt. KÝch th­íc nµy ®Õn l­ît nã l¹i phô thuéc vµo l­îng n­íc th¶i cÇn ph¶i tho¸t. Chi phÝ cho hÖ thèng nµy ­íc tÝnh vµo kho¶ng tõ 60,000 ®Õn 250,000 USD cho mçi hÐc-ta.

H×nh 4.39:BÓ läc sinh häc kÝn

180

H×nh 4.40. S¬ ®å bÓ läc sinh häc kÝn

ë §øc, mét c«ng ty ®· x©y dùng mét hÖ thèng läc sinh häc bao gåm hai bÓ chøa trong ®ã hÖ thèng läc b»ng vi sinh vËt vµ tù nhiªn ®­îc sö dông ®Ó lo¹i bá c¸c chÊt « nhiÔm tõ n­íc th¶i sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp. Theo c«ng ty hÖ thèng läc nµy t­¬ng ®èi rÎ vµ lîi Ých lín nhÊt cña hÖ thèng läc nµy lµ nã cã thÓ tù lµm viÖc vµ nã sÏ thay ®æi ho¹t ®éng cña m×nh theo l­îng chÊt « nhiÔm .

T­¬ng tù nh­ hÖ thèng läc sinh häc ë §øc, mét nghiªn cøu kh¸c ®· thiÕt lËp mét bé läc sinh häc kÝn hoµn chØnh phô vô nu«i t«m só (P. Menasveta vµ céng sù, 2000). Bé läc kh«ng chØ läc n­íc mµ cßn gióp ®­a n­íc trë l¹i ®Ó cã ao nu«i cã thÓ sö dông l¹i l­îng n­íc ®· ®­îc läc ®ã. Nã ®· ®­îc kiÓm chøng ho¹t ®éng t­¬ng ®èi tèt víi nång ®é cña tÊt c¶ c¸c chÊt « nhiÔm ®Òu ®­îc gi÷ ë d­íi gi¸ trÞ cho phÐp.

Mét ph­¬ng ph¸p nh©n t¹o ®ang ®­îc nghiªn cøu ¸p dông hiÖn nay lµ sö dông hÖ thèng läc ®iÖn ph©n ®Ó lo¹i bá c¸c kim lo¹i nÆng khái n­íc th¶i. §©y lµ mét gi¶i ph¸p cã thÓ dïng kÕt hîp víi c¸c bé läc kh¸c nh­ng c©u hái ®Æt ra lµ liÖu hÖ thèng läc nµy cã thÓ ¸p dông ®­îc ë c¸c kªnh dÉn n­íc th¶i hay kh«ng.

Mét ph­¬ng ph¸p hãa häc kh¸c ®ang ®­îc ¸p dông hiÖn nay lµ dïng chÊt hãa häc cã thÓ ph¶n øng víi c¸c chÊt « nhiÔm trong n­íc vµ t¹o ra c¸c chÊt l¬ löng ®Ó chóng cã thÓ ®­îc läc mét c¸ch dÔ dµng.

B»ng c¸ch lµm c¸c kªnh kh¸c nhau dïng lÊy n­íc vµ tho¸t n­íc vÊn ®Ò lÊy n­íc bÞ « nhiÔm cã thÓ ®­îc gi¶i quyÕt mét phÇn nh­ng ®Çu ra cña n­íc th¶i « nhiÔm tíi c¸c khu vùc nhËn n­íc th¶i vÉn gi÷ nguyªn vµ do ®ã ao nu«i vÉn cã kh¶ n¨ng lÊy vµo n­íc « nhiÔm tõ c¸c ao nu«i kh¸c th¶i ra.

NÕu c¸c kªnh lÊy n­íc n»m ë kho¶ng c¸ch xa ®Çu ra n­íc th¶i cña c¸c ao nu«i kh¸c, l­îng chÊt « nhiÔm cã thÓ gi¶m ®i nh­ng thêi gian lÊy n­íc vµ x¶ n­íc vÉn lµ mét vÊn ®Ò lín kÕt hîp víi chÕ ®é thñy triÒu.

Mét vÊn ®Ò kh¸c lµ c¸c kªnh kh«ng chØ ®­îc sö dông bëi c¸c ao nu«i t«m mµ

cßn ®­îc sö dông cho c¸c môc ®Ých n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp.

V× vËy viÖc x©y dùng c¸c kªnh lÊy vµ tho¸t n­íc riªng rÏ nh×n chung vÉn ch­a gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò n­íc th¶i mét c¸ch hoµn toµn v× viÖc th¶i tõ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c vÉn diÔn ra. MÆt kh¸c, ph­¬ng ph¸p nµy kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn ph­¬ng ¸n ®­a ra ph¶i c¶i thiÖn chÊt l­îng n­íc trong s«ng vµ vµ vïng cöa s«ng cña nã.

181

§Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn cña ao nu«i, cã thÓ cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p ®­îc thùc hiÖn. Ch¼ng h¹n, c¸c ph­¬ng tiÖn ®o ®¹c tèt h¬n, l­íi ®Ó b¶o vÖ chim khái th¶i ra c¸c ao nu«i t«m, hå chøa n­íc ngät,... Tuy nhiªn, c¸c biÖn ph¸p nµy chØ mang tÝnh

côc bé. Nã cã thÓ lµ mét gi¶i ph¸p tèt khi chØ ®­îc thùc hiÖn ë qui m« riªng lÎ cho tõng ao. Khi c¸c ao nu«i thùc hiÖn viÖc ph­¬ng thøc nµy n­íc th¶i thËm chÝ cßn bÞ « nhiÔm nÆng h¬n hiÖn t¹i.

 Cho vÊn ®Ò ®é mÆn

Mét ao chøa n­íc mÆn ®Ó gi÷ nång ®é mÆn hîp lý cã thÓ lµ mét gi¶i ph¸p kh¶ thi gi¶m thiÓu sè lÇn ao nu«i t«m lÊy n­íc ngät do sù t¨ng gi¶m cña ®é mÆn. §iÒu nµy còng mét phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lÊy n­íc bÞ « nhiÔm. NÕu n­íc kh«ng ph¶i lÊy th­êng xuyªn, thêi ®iÓm th¶i n­íc cña c¸c ao kh¸c l©n cËn cã thÓ dÔ dµng ®iÒu hµnh h¬n.

3. Ph©n tÝch c¸c gi¶i ph¸p:

 Sö dông mét biÖn ph¸p

C«ng tr×nh

 A1: Nu«i c¸c lo¹i thñy s¶n kh¸c ë vô 2

 A2: Läc sinh häc

o A2.1. Läc sinh häc ®ãng

o A2.2. Läc ®­íc

o A.2.3. Sö dông ®Êt ngËp n­íc

o A.2.4. Ao chøa n­íc ®Çu nguån + Ao l¾ng, xö lý n­íc th¶i víi

mét loµi thñy s¶n kh¸c (c¸, cua, hÕn,…)

 A.3. Läc hãa häc

 A.4. Läc ®iÖn ph©n

Phi c«ng tr×nh

 B1. C¶i thiÖn kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh qu¶n lý ao nu«i (kiÓm tra, theo dâi tèt

h¬n, cho ¨n Ýt h¬n vµ Ýt chÊt kh¸ng sinh h¬n)

 B2. Gi¶m sè lÇn lÊy n­íc

 B3. C¶i thiÖn qui tr×nh lÊy n­íc vµ x¶ n­íc

 Ph©n tÝch ®a tiªu chÝ (MCA)

182

X¸c ®Þnh c¸c tiªu chÝ

Nh­ ®· ®Ò cËp ë môc tr­íc, d­íi ®©y lµ nh÷ng chØ tiªu dïng ®Ó ph©n tÝch c¸c

biÖn ph¸p thùc hiÖn:

 Chi phÝ thùc hiÖn: SÏ tèn bao nhiªu ®Ó thùc hiÖn biÖn ph¸p

 Thêi gian thùc hiÖn, cÇn mét kho¶ng thêi gian bao l©u ®Ó thùc hiÖn biÖn

ph¸p

 Kh¶ n¨ng qu¶n lý bëi ng­êi d©n: Møc ®é dÔ dµng ®èi víi ng­êi n«ng d©n

®Ó hä cã thÓ hiÓu vµ vËn hµnh c¸c biÖn ph¸p

 C¸c lîi Ých kinh tÕ: Ng­êi n«ng d©n (chÝnh quyÒn) sÏ thu ®­îc bao nhiªu

lîi Ých tõ viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p

 T¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt: Møc ®é tÝch cùc mµ biÖn ph¸p sÏ ¶nh h­ëng ®Õn

s¶n xuÊt

 T¸c ®éng ®Õn dÞch bÖnh: Møc ®é mµ biÖn ph¸p sÏ lµm gi¶m dÞch bÖnh.

Møc ®é chÊt l­îng n­íc trong ao sÏ ¶nh h­ëng tÝch cùc.

 T¸c ®éng ®Õn m«i tr­êng: Møc ®é tÝch cùc mµ biÖn ph¸p sÏ t¸c ®éng ®Õn

m«i tr­êng s«ng, cöa s«ng vµ m«i tr­êng xung quanh.

 C¸c chÝnh s¸ch cÇn thiÕt: ChÝnh quyÒn sÏ ph¶i ®Çu t­ (thêi gian, tiÒn b¹c,

gi¸o dôc) bao nhiªu ®Ó ®­a c¸c biÖn ph¸p ®i vµo ho¹t ®éng

 Qui m« ¶nh h­ëng: BiÖn ph¸p sÏ chØ ¶nh h­ëng lªn mét khu vùc nhá hay

mét khu vùc réng lín.

 Chi phÝ thùc hiÖn: Cµng thÊp cµng tèt

 Thêi gian thùc hiÖn: Cµng thÊp cµng tèt

 Kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh bëi ng­êi d©n: Cµng dÔ cµng tèt

 Lîi Ých kinh tÕ: Cµng cao cµng tèt

 T¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt: T¸c ®éng cµng tÝch cùc cµng tèt

 T¸c ®éng ®Õn dÞch bÖnh: T¸c ®éng cµng tÝch cùc cµng tèt

 T¸c ®éng ®Õn m«i tr­êng: Cµng cao cµng tèt

 C¸c chÝnh s¸ch cÇn thiÕt: Cµng Ýt c¸c chÝnh s¸ch (hoÆc h­íng dÉn thùc

183

hiÖn) ®­îc ban hµnh cµng tèt

 Ph¹m vi ¶nh h­ëng: Ph¹m vi cµng lín cµng tèt

ChuÈn hãa:

§Ó cã thÓ so s¸nh tÊt c¶ c¸c cÊp ®é kh¸c nhau cho mçi tiªu chÝ, cÇn thiÕt ph¶i chuÈn hãa c¸c møc ®é nµy b»ng c¸ch cho ®iÓm tõng cÊp. B¶ng d­íi ®©y ®­a ra mét sè kÕt qu¶ cho c¸c cÊp khã/trung b×nh/dÔ thùc hiÖn hoÆc qui m« lín/trung b×nh/ nhá t¸c ®éng lín/trung b×nh/Ýt

Träng sè:

Träng sè ®­îc chän cho mçi tiªu chÝ chñ yÕu dùa trªn c¸c môc tiªu chÝnh cña c«ng tr×nh nµy (t¹o ra mét m«i tr­êng kinh tÕ æn ®Þnh cho ng­êi d©n vµ céng ®ång). HiÖn nay, hÇu hÕt ng­êi nu«i t«m ®ang ph¶i nî ng©n hµng v× vËy lîi Ých kinh tÕ ph¶i ®¹t ®­îc trong kho¶ng thêi gian cµng ng¾n cµng tèt.

Bªn c¹nh ®ã c¸c môc tiªu kh¸c ®i kÌm bao gåm: C¶i thiÖn chÊt l­îng n­íc trong c¸c ao nu«i, s«ng vµ cöa s«ng, c¸c t¸c ®éng vµ ph¹m vi t¸c ®éng còng lµ chØ tiªu quan träng cho viÖc kÕt hîp c¸c lîi Ých trong n«ng nghiÖp, chÕ biÕn n«ng s¶n vµ c¸c lo¹i sö dông ®Êt kh¸c.

VËy c¸c lùa chän tèt nhÊt sÏ lµ:

 HÖ thèng läc sinh häc kÝn (A2.1): 0.68

 Ao chøa n­íc cÊp + ao xö lý n­íc th¶i víi c¸c lo¹i thñy s¶n (A1): §iÓm

sè: 0.648

 KÕt hîp c¸c biÖn ph¸p

Mét sè c¸c biÖn ph¸p (®Æc biÖt lµ phi c«ng tr×nh) tá ra h÷u Ých nÕu chóng ®­îc sö dông kÕt hîp víi c¸c biÖn ph¸p kh¸c. Ch¼ng h¹n, nÕu thêi gian vµ l­îng n­íc lÊy vµo ®­îc kiÓm so¸t tèt h¬n, th× l­îng n­íc « nhiÔm ®­îc lÊy vµo sÏ Ýt h¬n. Hai biÖn ph¸p trªn ®ång thêi cã thÓ kÕt hîp víi mét hÖ thèng läc n­íc. T­¬ng tù cã thÓ sö dông kÕt hîp ph­¬ng ph¸p läc b»ng c¸c chÊt hãa häc víi mét bé läc c¸c chÊt l¬ löng t¹o ra bëi ph¶n øng hãa häc gi÷a chÊt « nhiÔm trong n­íc vµ chÊt hãa häc thªm vµo. Tuy nhiªn, viÖc sö dông qu¸ nhiÒu c¸c chÊt hãa ®Ó läc n­íc sÏ dÉn ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò t­¬ng tù nh­ víi viÖc dïng chÊt kh¸ng sinh hiÖn nay, do ®ã c¸c hé nu«i nªn sím chÊm døt t×nh tr¹ng l¹m dông qu¸ nhiÒu chÊt hãa häc ®Ó läc n­íc.

Cho ®iÓm c¸c gi¶i ph¸p

184

§Ó nghiªn cøu hiÖu qu¶ cña viÖc kÕt hîp c¸c biÖn ph¸p, mét ph©n tÝch ®a tiªu chÝ còng ®­îc thùc hiÖn trong ®ã mét sè ph­¬ng ¸n kÕt hîp c¸c biÖn ph¸p ®­îc

®¸nh gi¸, xem xÐt.

Ba biÖn ph¸p kÕt hîp tèt nhÊt ®­îc ®­a ra lµ:

 Ao chøa n­íc cÊp + ao xö lý n­íc th¶i víi mét sè loµi thñy s¶n kh¸c + c¶i thiÖn kh¶ n¨ng qu¶n lý ®iÒu hµnh ao nu«i + C¶i thiÖn qui tr×nh lÊy n­íc vµ x¶ n­íc (A2.4+B1+B3): §iÓm sè 0.775

 HÖ thèng läc sinh häc ®ãng + Nu«i c¸c lo¹i thñy s¶n kh¸c ë vô 2

(A1+A2.1): §iÓm sè: 0.691.

 HÖ thèng läc sinh häc kÝn + C¶i thiÖn kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh qu¶n lý ao

nu«i (A2.1 + B1): §iÓm sè: 0.717

So s¸nh 3 gi¶i ph¸p trªn, chóng t«i ®Ò xuÊt nªn sö dông gi¶i ph¸p kÕt hîp c¸c biÖn ph¸p(A2.4+B1+B3): Ao chøa n­íc ®Çu nguån + Ao l¾ng, xö lý n­íc th¶i víi mét loµi thñy s¶n kh¸c (rong, cua, hÕn,…) + c¶i thiÖn kh¶ n¨ng qu¶n lý ao nu«i+ C¶i thiÖn qui tr×nh lÊy n­íc vµ x¶ n­íc.

4. ThiÕt kÕ chi tiÕt hÖ thèng cho vïng nu«i t«m th«n Tiªn An, x· VÜnh S¬n, huyÖn VÜnh Linh

KÕt qu¶ cña ph©n tÝch ®a tiªu chÝ cho ta thÊy gi¶i ph¸p tæng hîp ®Ó gi¶m

thiÓu « nhiÔm nguån n­íc do nu«i trång thñy s¶n lµ:

+ X©y dùng ao chøa vµ xö lÝ n­íc cÊp tr­íc khi th¶ gièng

+ X©y dùng ao xö lÝ n­íc th¶i, kÕt hîp nu«i c¸c lo¹i rong, c¸, cua, nghªu

+ T¨ng c­êng qu¶n lý ao nu«i

+ C¶i thiÖn quy tr×nh lÊy vµ x¶ n­íc

C«ng tr×nh ®Ò xuÊt ¸p dông thÝ ®iÓm c¸c gi¶i ph¸p trªn cho vïng nu«i t«m nhá, cã ®iÒu kiÖn « nhiÔm nguån n­íc vµ dÞch bÖnh ë møc trung b×nh, ®· cã h×nh thøc nu«i t«m céng ®ång. Qua ®iÒu tra kh¶o s¸t gÇn 30 vïng nu«i t«m toµn tØnh, c«ng tr×nh lùa chän vïng nu«i thuéc th«n Tiªn An, x· VÜnh S¬n ®Ó thiÕt kÕ kü thuËt.

- X©y dùng ao xö lý n­íc cÊp vµ n­íc th¶i: HiÖn tr¹ng vÒ hÖ thèng h¹ tÇng vïng nu«i ®­îc m« t¶ kh¸i qu¸t trªn h×nh 4.41. C¶i tiÕn hiÖn tr¹ng vïng nu«i ®­îc m« t¶ trªn h×nh 4.42. VÞ trÝ vµ diÖn tÝch ao tr÷ vµ xö lÝ n­íc cÊp ®­îc thiÕt kÕ theo tiªu chuÈn ngµnh 28 TCN 171:2001.

185

Trªn s¬ ®å thÓ hiÖn hai ao l¾ng, lµ ao xö lý n­íc th¶i lÇn 1. Ao nµy cã t¸c dông lµm l¾ng ®äng c¸c vËt chÊt h÷u c¬ vµ chÊt r¾n l¬ löng. Trong ao chän nu«i hçn

hîp rong, cua, ngao v× rong biÓn sÏ tiªu thô c¸c hîp chÊt chøa Nit¬, phèt pho; c¸c loµi nghªu, sß , cua lµm gi¶m c¸c chÊt l¬ löng, lµm s¹ch n­íc c¸ v× qu¸ tr×nh quang hîp. C¸c thùc vËt d­íi n­íc lµ rong c©u, t¶o lµm t¨ng «xy hßa tan, gi¶m CO2, t¨ng pH, t¨ng qu¸ tr×nh bay h¬i cña NH4, t¨ng l¾ng ®äng cña phèt pho. ë bÓ xö lý n­íc th¶i thøu 2 nu«i c¸ (c¸ m¨ng, c¸ ®èi) v× c¸ sÏ ¨n thùc vËt phï du, tr¸nh hiÖn t­îng phó d­ìng cña nguån n­íc tiÕp nhËn.

Mét hÖ thèng gåm 6 ao xö lÝ n­íc cÊp ®­îc chia thµnh 3 cÆp, mçi cÆp cã mét cèng th«ng nhau. Ao xö lÝ n­íc cÊp thø nhÊt cã t¸c dông lµm l¾ng ®äng c¸c chÊt l¬ löng (®é ®ôc cã h¹i cho sù ph¸t triÓn cña t«m), sau khi ®­îc l¾ng sÏ chuyÓn sang hå th­ hai ®Ó diÖt khuÈn b»ng clorin.

- Qu¶n lý ao nu«i ®· ®­îc nªu trong tiªu chuÈn ngµnh 28 TCN 171:2001.

- C¶i thiÖn quy tr×nh lÊy n­íc vµ x¶ n­íc

N­íc ®­îc tÝch ®Çu vô vµo kho¶ng ®Çu th¸ng II ©m lÞch (khi gÆp kú triÒu c­êng), tøc lµ kho¶ng ®Çu thµng 3 ®Õn ®Çu th¸ng IV d­¬ng lich, khi n­íc s«ng cã ®é mÆn lín h¬n 10 ppt. N­íc cÊp lÇn ®Çu cã thÓ lÊy trùc tiÕp vµo ao nu«i v× n­íc s«ng giai ®o¹n nµy cã ®é ®ôc kh«ng lín, sau ®ã xö lÝ l¾ng, khö trïng (3 ngµy) vµ lµm mÇu n­íc (7 ngµy). Nh­ vËy sau 10 ngµy tÝch n­íc cã thÓ b¾t ®Çu th¶ gièng.

Kú triÒu c­êng thø hai cã thÓ tÝch n­íc vµo c¸c ao tr÷. N­íc ®­îc l¾ng ë ao xö lÝ l¾ng kho¶ng 2 ®Õn 3 ngµy, sau ®ã sang ao khö trïng it nhÊt 1 ngµy. N­íc tr­íc khi lÊy ®Ó bæ sung hoÆc thay n­íc ®¶m b¶o l­u tr÷ ë trong hai ao xö lÝ n­íc c©p kho¶ng 3 ®Õn 4 ngµy.

N­íc th¶i tõ ao ®­îc ®­a vµo ao l¾ng thø nhÊt Ýt nhÊt lµ 2 ®Õn 3 ngµy ®Ó l¾ng ®äng c¸c chÊt lë l­ng, sau ®ã ®­a sang bÓ sinh häc vµ l­u tr÷ kho¶ng 5 ®Õn 7 ngµy. Nh­ vËy n­íc th¶i tr­íc khi ®æ ra s«ng ph¶i l­u trong ao xö lÝ Ýt nhÊt lµ 7 ®ªn 10 ngµy. C¸c th¸ng I vµ 2 th­êng kh«ng cÇn thay n­íc do t«m ch­a vµo thêi kú ph¸t triÓn m¹nh. ChØ cÇn bæ sung mét l­îng n­íc do bèc h¬i (th¸ng III vµ 4 lµ c¸c thµng cã ®é bèc h¬i lín) hoÆc ®Ó ®iÒu trØnh ®é mÆn vµ ®é ph¸t triÓn cña t¶o. Th¸ng thø 3 nªn thay n­íc kho¨ng 2 lÇn, mçi lÇn 15 % thÓ tÝch n­íc trong ao.

186

Th¸ng thø 4 sè lÇn thay n­íc t¨ng lªn 3 hoÆc 4 lÇn do trong thêi kú nµy t«m ph¸t triÓn m¹nh nhÊt, ®ång thêi s¶n sinh ra l­îng hîp chÊt h÷u c¬ lín nhÊt. N­íc bÞ « nhiÔm. Nªn cÇn thay nhiÒu lÇn h¬n.

H×nh 4.41 HiÖn tr¹ng mÆt b»ng vïng nu«i t«m th«n Tiªn An, x· VÜnh S¬n

H×nh 4.42 C¶i tiÕn hiÖn tr¹ng mÆt b»ng vïng nu«i t«m th«n Tiªn An, x· VÜnh S¬n

5. Mét sè c¸c gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý vµ chÝnh s¸ch

187

C¸c vÊn ®Ò vÒ « nhiÔm m«i tr­êng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc nÕu kh«ng xÐt ®ång thêi ®Õn c¸c hÖ thèng qu¶n lý, chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p kü thu©t. §Ó gi¶i mét quyÕt vÊn ®Ò phøc t¹p cÇn cã mét lo¹t c¸c ph¸p ®ång bé vÒ kü thuËt, kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch. C¸c gi¶i ph¸p kü thuËt th­êng chØ gi¶i quyÕt ®­îc mét mÆt cña vÊn ®Ò. NÕu kh«ng xÐt tíi quan ®iÓm cña ng­êi d©n, cña c¸c nhµ qu¶n lý ®Ó tõ ®ã ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch thÝch hîp ®i cïng th× c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt sÏ kh«ng kh¶ thi, ®«i khi

ph¶n t¸c dông. Do vËy, phÇn nµy chóng t«i ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p vÒ mÆt chÝnh s¸ch nh»m hç trî, bæ xung cho gi¶i ph¸p kü thuËt nªu ë c¸c môc tr­íc ®©y. C¸c chÝnh s¸ch nµy xuÊt ph¸t tõ kinh nghiÖm thu ®­îc qua pháng vÊn 20 hé nu«i vµ c¸c chñ c¬ së nu«i (chñ nhiÖm hîp t¸c x· NN) ®¹i ®iÖn cho 20 vïng nu«i trªn tæng sè 30 vïng nu«i t«m n­íc mÆn, lî toµn tØnh Qu¶ng TrÞ.

VÒ ph­¬ng thøc qu¶n lý

- Ph¸t triÓn m¹nh mÏ ph­¬ng thøc nu«i t«m céng ®ång, tõng b­íc h×nh thµnh

lËp c¸c Ban qu¶n lý vïng nu«i t«m.

HiÖn nay cßn kh¸ nhiÒn c¸c vïng nu«i t«m trªn ®Þa bµn tØnh canh t¸c ®éc lËp, mang tÝnh tù ph¸t, m¹nh ai ng­êi ®Êy lµm. §iÓn h×nh lµ c¸c vïng nu«i t«m thuéc th«n th«n Xu©n Thµnh, x· TriÖu §é. ë mét sè vïng nu«i nh­ c¸c vïng nu«i thuéc c¸c th«n Tiªn An, Huúnh Th­îng, Huúnh H¹ x· VÜnh S¬n ®· cã h×nh thøc nu«i t«m céng ®ång theo tæ vµ hîp t¸c x· ®em l¹i kÕt qu¶ kh¶ quan. H×nh thøc nu«i t«m céng ®ång gióp gi¶m thiÓu sù l©y l©n dÞch bÖnh cho t«m, chia sÎ rñi ro, c¶i thiÖn t×nh h×nh « nhiÔm m«i tr­êng th«ng qua viÖc gãp ®Êt lµm ao tr÷ n­íc vµ xö lý n­íc th¶i.

- TËp huÊn vµ cÊp chøng chØ hµnh nghÒ cho c¸c nhµ t­ vÊn kü thuËt

HiÖn nay Chi côc NTTS tØnh ®ang lµm rÊt tèt c«ng t¸c phæ biÕn ph­¬ng ph¸p nu«i trång, xö lÝ dÞch bÖnh, hç trî vèn khi gËp rñi ro. Tuy nhiªn diÖn tÝch nu«i lµ r«ng, lùc l­îng c¸n bé kh«ng thÓ ®ñ ®Ó b¸m s¸t ®Þa bµn th­êng xuyªn ®Ó xö lÝ sù cè. V× vËy, ng­êi nu«i t«m vÉn ph¶i ch«ng chê vµo c¸c t­ vÊn kü thuËt tõ c¸c c«ng ty b¸n thøc ¨n. Kü n¨ng vµ tr×nh ®é cña c¸c nhµ t­ vÊn nµy kh«ng ®ång ®Òu, kh«ng râ tr×nh ®é chuyªn m«n. V× vËy Chi côc NTTS cÇn tæ chøc c¸c líp tËp huÊn còng nh­ cÊp chøng chØ hµnh nghÒ cho c¸c ®èi t­îng nµy.

- TiÕn hµnh cÊp chøng chØ c¬ së nu«i t«m an toµn, vïng nu«i t«m an toµn

Trong quy chÕ vïng nu«i t«m an toµn cã néi dung vÒ qu¶n lý m«i tr­êng vïng nu«i t«m an toµn ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒ v÷ng. Nh­ vËy, cÊp chøng chØ vïng nu«i t«m an toµn ®ång nghÜa víi viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng cña khu vùc nu«i.

ChÝnh s¸ch

- §Ò nghÞ nguån vèn trung ­¬ng ®Ó lËp quy ho¹ch vµ x©y dùng hÖ thèng c«ng

tr×nh thñy lîi phôc vô nu«i trång thñy s¶n

188

HiÖn nay phÇn lín c¸c hé nu«i tù bá vèn (vèn vay ng©n hµng) ®Ó ®Çu t­ lµm míi, c¶i t¹o ao nu«i. C¸c kªnh cÊp tho¸t n­íc yªu cÇu sè tiÒn ®Çu t­ rÊt lín nªn c¸c hé nu«i th­êng tËn dông c¸c hÖ thèng t­íi tiªu n«ng nghiÖp tr­íc ®©y hoÆc lÊy n­íc

trù tiÕp tõ hÖ thèng s«ng dïng cho nu«i t«m. HÖ thèng m­¬ng cÊp vµ tho¸t n­íc xuèng cÊp, hiÖn t­îng rß rØ ra m«i tr­êng x¶y ra kh¸ phæ biÕn. Ngoµi ra nu«i t«m só yªu cÇu ®é mÆn æn ®Þnh. L­îng n­íc ngät ®Ó pha lo·ng vµ c¶i thiÖn m«i tr­êng ao hÇu nh­ kh«ng cã. C¸c vïng nu«i t«m th­êng gÇn c¸c vïng trång lóa nªn cã hiÖn t­îng m©u thuÉn dïng n­íc gi÷a cÊp n­íc cho n«ng nghiÖp vµ nu«i t«m n­íc mÆn, lî (v.d. vïng nu«i t«m th«n Phan HiÒn, x· VÜnh Thµnh). Do vËy, cÇn cã nguån vèn ®Çu t­ tõ trung ­¬ng nh»m quy ho¹ch vµ x©y dùng hÖ thèng c«ng tr×nh thñy lîi nh­ hå chøa, tr¹m b¬m, kªnh cÊp, tho¸t n­íc phôc vô cho nu«i trång thñy s¶n cña tØnh.

- §Çu t­ vµ n©ng cÊp cho c¸c tr¹i t«m gièng cña tØnh

Qua pháng vÊn c¸c hé nu«i t«m th× hÇu hÕt ®Òu cho biÕt gièng t«m quyÕt ®Þnh ®Õn 30 – 50% thµnh b¹i, tiÕp ®ã lµ nguån n­íc. Do nguån gièng cung cÊp tõ c¸c tr¹i ­¬m t«m gièng cña tØnh ch­a ®­îc tèt nªn c¸c hé nu«i ph¶i vµo §µ N½ng, Nha Trang ®Ó lÊy t«m gièng. Tuy vËy nh­ng chÊt l­îng con gièng vÉn ch­a ®­îc ®¶m b¶o. HiÖn t­îng thua lç x¶y ra ngµy cµng t¨ng, ng­êi nu«i ch¸n n¶n, kh«ng ®Çu t­ vµo c¬ së h¹ tÇng vµ lµm cho vÊn ®Ò m«i tr­êng n­íc xÊu ®i. ChÝnh v× vËy cÇn ®Çu t­ n©ng cÊp 5 tr¹m ­¬m gièng thuéc ®Þa bµn tØnh tØnh.

- §Çu t­ vµo hÖ thèng chuyÓn giao th«ng tin vµ c«ng nghÖ ®Õn ng­êi nu«i

HÇu hÕt c¸c hé nu«i ®­îc pháng vÊn hîac kh«ng biÕt hoÆc biÕt rÊt Ýt ®Õn c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt (th«ng t­, nghÞ ®Þnh, luËt) vÒ nu«i trång thñy s¶n vµ b¶o vÖ m«i tr­êng. Do vËy , cÇn më réng c¸c h×nh thøc tuyªn truyÒn, phæ biÕn, h­íng dÉn ®Õn ng­êi nu«i vÒ c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc vµ vÒ kü thuËt nu«i trång th«ng qua c¸c líp tuyªn truyÒn tËp huÊn t¹i c¬ së.

- Më réng quan hÖ quèc tÕ trong ®Çu t­ vµ tiÕp thu kü thuËt nu«i trång

Thùc hiÖn chñ ch­¬ng më réng hîp t¸c, kªu gäi ®Çu t­ tõ c¸c tæ chøc n­íc ngoµi lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng vïng nu«i, t¹o ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn trong nu«i trång vµ xö lý n­íc th¶i.

4.5 C¸C GI¶I PH¸P ®èi víi x©m nhËp mÆn

ViÖc nghiªn cøu hiÖn tr¹ng vµ dù b¸o diÔn biÕn t×nh h×nh x©m nhËp mÆn trong t­¬ng lai ®· chØ ra xu h­íng x©m lÊn ngµy cµng s©u vµo ®Êt liÒn cña n­íc biÓn. §iÒu ®ã còng cã nh÷ng ¶nh h­ëng c¶ theo h­íng tÝch cùc vµ tiªu cùc ®èi víi ®êi sèng d©n sinh vµ kinh tÕ x· héi cña nh©n d©n trong vïng.

189

¶nh h­ëng tiªu cùc cña hiÖn t­îng x©m nhËp mÆn ®· ®­îc nghiªn cøu rÊt nhiÒu trong thêi gian võa qua, tiªu biÓu lµ ¶nh h­ëng ®Õn c¸c ho¹t ®éng canh t¸c

n«ng nghiÖp. C¸c tµi liÖu kinh ®iÓn trong n«ng nghiÖp vµ thñy lîi tr­íc ®©y th­êng lÊy gi¸ trÞ ®é mÆn 4‰ ®Ó lµm ng­ìng lÊy n­íc t­íi cho lóa. ë c¸c vïng cã ¶nh h­ëng triÒu, khi ®é mÆn trong s«ng trªn 4‰ th× ®ãng cèng lÊy n­íc vµo ruéng, vµ trªn thùc tÕ c¸c tÝnh to¸n quy ho¹ch ®Òu dïng ng­ìng nµy lµ ng­ìng chÞu mÆn tèi ®a cña lóa. Theo b¸o c¸o cña NguyÔn V¨n Cung vµ nnk, khi ®é mÆn t¨ng th× n¨ng suÊt lóa râ rµng sÏ gi¶m xuèng, tuy nhiªn víi ®é mÆn 5‰ th× n¨ng suÊt lóa gi¶m ®i 50%, vµ víi ®é mÆn lín h¬n 15‰ th× lóa vµ m¹ míi b¾t ®Çu chÕt. §iÒu nµy kh¸ phï hîp víi c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña nhãm nghiªn cøu ë vïng TriÖu Ph­íc, TriÖu An. T¹i ®ã, mét sè hé nu«i t«m thÊt b¹i ®· chuyÓn sang trång lóa trªn chÝnh c¸c ®Çm nu«i t«m tr­íc ®©y vµ vÉn cho n¨ng suÊt lóa xÊp xØ 80% n¨ng suÊt tr­íc ®©y víi cïng gièng lóa th«ng th­êng.

Nh­ vËy, ®øng trªn quan ®iÓm n«ng nghiÖp, ¶nh h­ëng cña x©m nhËp mÆn lµ ¶nh h­ëng tiªu cùc cÇn ph¶i ®­îc h¹n chÕ. Tuy nhiªn, viÖc x¸c ®Þnh ng­ìng mÆn chÊp nhËn cho lóa víi ®iÒu kiÖn ë Qu¶ng TrÞ cÇn cã c¸c nghiªn cøu thùc nghiÖm vµ ®iÒu tra chi tiÕt h¬n.

¶nh h­ëng tiªu cùc thø hai cña hiÖn t­îng n­íc mÆn x©m lÊn s©u vµo ®ång b»ng g©y h­ háng c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc, x©y dùng trªn vµ ven s«ng. N­íc mÆn ¨n mßn bª t«n, « xi hãa c¸c vËt liÖu kim lo¹i, thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n hñy vµ l·o hãa c¸c lo¹i v¶i ®Þa kü thuËt, lµm h­ háng kÕt cÊu c«ng tr×nh vµ cã thÓ dÉn ®Õn c¸c thiÖt h¹i to lín vÒ ng­êi vµ cña. Trªn ®Þa bµn tØnh, cã mét sè côm di tÝch lÞch sö, c¸c ®Þa ®iÓm v¨n hãa du lÞch v« gi¸ n»m trong khu vùc cã thÓ chÞu ¶nh h­ëng cña n­íc mÆn mµ tiªu biÓu lµ: côm di tÝch lÞch sö HiÒn L­¬ng s«ng BÕn H¶i, côm c«ng tr×nh di tÝch kû niÖm trËn chiÕn 81 ngµy ®ªm trªn s«ng Th¹ch H·n, côm c«ng tr×nh quª h­¬ng cña cè Tæng BÝ th­ Lª DuÈn ven s«ng Th¹ch H·n, côm di tÝch lÞch sö n¬i lµm viÖc ChÝnh quyÒn c¸ch m¹ng l©m thêi ven s«ng HiÕu,... §©y lµ c¸c c«ng tr×nh, di tÝch lÞch sö ®· xÕp h¹ng, cÇn ®­îc b¶o vÖ theo tinh thÇn cña LuËt Di s¶n v¨n hãa do Quèc héi n­íc CHXHCN ViÖt Nam ban hµnh, cã hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 1/1/2002.

190

Mét ¶nh h­ëng tiªu cùc kh¸c cña x©m nhËp mÆn cßn Ýt ®­îc nh¾c ®Õn trong c¸c nghiªn cøu tr­íc ®©y nh­ng l¹i ®ang lµ mét thùc tr¹ng t¹i ®Þa bµn tØnh, ®ã lµ x©m nhËp mÆn sÏ ¶nh h­ëng ®Õn viÖc khai th¸c c¸t, sái vµ chÊt l­îng cña vËt liÖu x©y dùng, ®Æc biÖt lµ trong mïa c¹n. Khã kh¨n nÈy sinh khi hÇu hÕt c¸c c«ng tr×nh x©y dùng ®Òu cè g¾ng ®Èy nhanh tiÕn ®é trong mïa kh«, v× thÕ nhu cÇu vËt liÖu x©y dùng t¨ng cao trong mïa nµy, còng chÝnh lµ mïa mµ mÆn x©m nhËp s©u nhÊt. Cã thÓ t¹i thêi ®iÓm nµy, khã nhËn thÊy ®­îc t¸c h¹i trùc tiÕp cña c¸t, sái bÞ nhiÔm mÆn nh­ng vÒ l©u dµi ®ã lµ mét nguy c¬ tiÒm Èn ®èi víi tµi s¶n vµ tÝnh m¹ng cña nh©n

d©n vµ c¸c c¬ quan trong tØnh.

XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng vµ c¸c nguy c¬ ®ã, cÇn chñ ®éng ®­a ra c¸c biÖn ph¸p vµ gi¶i ph¸p h¹n chÕ. C¸c biÖn ph¸p ng¨n vµ ®Èy mÆn b»ng c«ng tr×nh trªn hai hÖ thèng s«ng chÝnh tØnh Qu¶ng TrÞ lµ x©y dùng ®Ëp, cèng ng¨n mÆn vµ c¸c hå chøa tr÷ n­íc trong mïa lò ®Ó ®Èy mÆn trong mïa kiÖt. Trªn thùc tÕ, ë nhãm c¸c biÖn ph¸p c«ng tr×nh cèng vµ ®Ëp ng¨n mÆn, t¹i c¸c vÞ trÝ cã kh¶ n¨ng th× ngµnh Thñy lîi ®· x©y dùng c«ng tr×nh, nh­ c¸c cèng Xu©n Hßa, Mai X¸, ViÖt Yªn, Lai Ph­íc,... cßn ®èi víi c¸c s«ng lín nh­ BÕn H¶i, Th¹ch H·n th× viÖc x©y dùng cèng, ®Ëp ngang s«ng lµ bÊt kh¶ thi. Nh­ vËy, nhãm c¸c gi¶i ph¸p c«ng tr×nh phôc vô ho¹t ®éng n«ng nghiÖp hiÖn nay xem nh­ rÊt khã kh¨n. V× thÕ, ®Ó cã thÓ h¹n chÕ ®­îc mÆt t¸c h¹i cña x©m nhËp mÆn ®Õn n«ng nghiÖp, ®iÒu cÇn thiÕt nhÊt lµ chóng ta cÇn ph¶i tõ bá mét sè tËp qu¸n canh t¸c cò, nghiªn cøu chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i, thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn míi.

Theo quy ph¹m thiÕt kÕ cña Bé X©y dùng vµ Bé Giao th«ng VËn t¶i ban hµnh, ®èi víi bª t«ng cèt thÐp cÇn ®¶m b¶o nång ®é ion Cl- nhá h¬n 500mg/l vµ víi bª t«ng chÞu lùc t­¬ng øng lµ 350mg/l. Theo §oµn Bé, 2003, c«ng thøc tÝnh chuyÓn ®æi ®é mÆn tõ nång ®é ion Cl- nh­ sau:

S = 0,03 + 1,805xCl-

trong ®ã: S - ®é mÆn tÝnh theo ®¬n vÞ ‰

- nång ®é ion tÝnh theo ®¬n vÞ ‰ Cl-

Tõ c«ng thøc trªn th× chØ tiªu vÒ ®é mÆn ®èi víi c«ng tr×nh bª t«ng cèt thÐp vµ bª t«ng chÞu lùc lÇn l­ît lµ 1,00 vµ 0,66 ‰. XÐt theo tiªu chÝ nµy, cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh, di tÝch lÞch sö trªn vµ ven s«ng cÇn ®­îc chó ý b¶o vÖ.

§Ó b¶o vÖ c¸c côm c«ng tr×nh di tÝch trªn s«ng vµ ven s«ng, nh­ ®· b×nh luËn ë trªn, khã cã thÓ cã mét biÖn ph¸p c«ng tr×nh tæng thÓ v× ®ßi hái ph¶i hy sinh nhiÒu lîi Ých kh¸c (nh­ giao th«ng, thñy s¶n,...) v× thÕ gi¶i ph¸p tr­íc m¾t lµ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh, ®Ëp ng¨n mÆn côc bé. MÆt kh¸c, khi x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kh¸c trªn vµ ven s«ng, cÇn chó ý ®Õn biªn ®é dao ®éng cña mùc n­íc thñy triÒu, v× kinh nghiÖm cho thÊy, ®èi víi c¸c c«ng tr×nh trong vïng cã chÞu ¶nh h­ëng cña mÆn, møc ®é ph¸ ho¹i lín nhÊt lµ ë phÇn cã sù dao ®éng mùc n­íc.

191

Còng theo quy ph¹m thiÕt kÕ, ®é mÆn cho phÐp ®èi víi c¸t x©y dùng lµ ion Cl- nhá h¬n 1-5‰ tïy theo môc ®Ých sö dông (bª t«ng, v÷a x©y,...) tøc lµ t­¬ng øng víi ®é mÆn S nhá h¬n 1,8-9,1‰. ChÝnh ®iÒu kiÖn nµy sÏ giíi h¹n vïng khai th¸c c¸t, s¹n trªn c¸c hÖ thèng s«ng Qu¶ng TrÞ.

Nh»m môc tiªu ®¶m b¶o an toµn, bÒn v÷ng cho c¸c c«ng tr×nh x©y dùng vµ tÝnh m¹ng, tµi s¶n cña nh©n d©n, vÒ l©u dµi Së TN&MT Qu¶ng TrÞ cÇn x©y dùng quy ho¹ch vïng khai th¸c c¸t an toµn (ë ®©y míi chØ xÐt ®Õn khÝa c¹nh an toµn ®èi víi c«ng tr×nh x©y dùng) vµ tr­íc m¾t nªn khuyÕn c¸o ng­êi d©n nh÷ng vïng c¸t cã nguy c¬ nhiÔm mÆn trong mïa kh«.

MÆt kh¸c, nÕu kh«ng cã c¸c quy ho¹ch vÒ ho¹t ®éng khai th¸c c¸t sái, lßng dÉn s«ng ngßi sÏ biÕn d¹ng, cã thÓ dÉn ®Õn c¸c tai biÕn thiªn nhiªn nh­ s¹t lë bê, xãi lë c«ng tr×nh vµ ®Æc biÖt lµ sÏ lµm trÇm träng qu¸ tr×nh x©m lÊn cña n­íc biÓn vµo trong s«ng.

Tuy nhiªn, trªn ®©y míi chØ bµn luËn ®Õn khÝa c¹nh tiªu cùc cña hiÖn t­îng x©m nhËp mÆn vµ c¸c gi¶i ph¸p h¹n chÕ t¸c h¹i cña nã. Thêi gian gÇn ®©y, cïng víi sù t¨ng tr­ëng m¹nh cña c¸c ho¹t ®éng NTTS trong c¶ n­íc, ë Qu¶ng TrÞ nãi riªng còng ®· xuÊt hiÖn nhiÒu lµn sãng ®Çu t­ vµo NTTS mµ ®Æc biÖt lµ nu«i t«m só n­íc lî. Thùc tr¹ng vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña c¸c ho¹t ®éng nu«i trång thñy s¶n n­íc lî trong vïng tõ n¨m 2002 ®Õn nay cho thÊy, hµng n¨m diÖn tÝch vµ s¶n l­îng ®Òu t¨ng víi tèc ®é t¨ng tr­ëng kho¶ng 20%/n¨m, nhiÒu vïng ®Êt tr­íc ®©y bá hoang hãa do nhiÔm mÆn, nay ®· ®­îc c¶i t¹o thµnh vïng nu«i t«m só. §iÒu ®ã cho thÊy nh©n d©n ®· cã c¸c ­íc tÝnh vÒ hiÖu Ých kinh tÕ mµ NTTS mang l¹i so víi c¸c ho¹t ®éng canh t¸c truyÒn thèng. C¸c ho¹t ®éng nu«i t«m só cÇn l­îng n­íc lî (®é mÆn kho¶ng 10‰) ®Ó duy tr× ®é mÆn cho ®Çm nu«i, nhÊt lµ vµo c¸c thêi vô tÝch n­íc vµ thay n­íc, v× thÕ th«ng th­êng c¸c khu vùc nu«i t«m ®Òu tËp trung ë khu vùc hai bªn cöa s«ng.

Tuy nhiªn, khi mÆn x©m nhËp s©u h¬n sÏ t¹o ®iÒu kiÖn më réng c¸c vïng ®Êt tiÒm n¨ng cã thÓ cho nu«i t«m, vµ gi¸n tiÕp sÏ t¹o nªn nh©n tè tÝch cùc cho viÖc ph¸t triÓn ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña nh©n d©n trong tØnh, ®ång thêi còng më ra c¬ héi cho nh÷ng vïng ®Êt tr­íc ®©y ®­îc xem lµ kÐm tiÒm n¨ng cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp.

192

LÏ dÜ nhiªn, c¸c phong trµo nu«i t«m só míi chØ lµ hiÖn t­îng, phÇn nhiÒu mang tÝnh tù ph¸t, ch­a mang tÝnh bÒn v÷ng, cã thÓ hiÖu qu¶ kinh tÕ tr­íc m¾t lµ cao nh­ng ch­a cã c¸c nghiªn cøu tæng thÓ vÒ c¸c lîi Ých l©u dµi nh­ dù b¸o nhu cÇu tiªu thô s¶n phÈm, thÞ tr­êng ®Çu ra, xu h­íng diÔn biÕn dÞch bÖnh,... §Ó lµm c¬ së khoa häc cho c¸c luËn cø ®ã, nhãm t¸c gi¶ ®Ò nghÞ Së TN&MT, Së NN&PTNT vµ Së KHCN cÇn hç trî viÖc thùc hiÖn mét nghiªn cøu chuyªn ®Ò chi tiÕt vÒ chi phÝ lîi Ých kinh tÕ vµ m«i tr­êng cña viÖc chuyÓn ®æi tõ trång lóa sang nu«i trång thñy s¶n n­íc lî vµ nªn xem ®ã lµ gi¶i ph¸p mang tÝnh chiÕn l­îc l©u dµi vµ bÒn v÷ng.

KÕt luËn

193

194

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng, 2001. ChiÕn l­îc b¶o vÖ m«i tr­êng quèc gia 2001 – 2010. Nhµ xuÊt b¶n ThÕ giíi, 2001

2. Bé Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng, 1995. C¸c tiªu chuÈn nhµ n­íc ViÖt Nam vÒ m«i tr­êng. Hµ Néi

3. Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, 1999. Dù ¸n quy ho¹ch phßng chèng b·o lò vµ lò quÐt tØnh Qu¶ng TrÞ

4. Côc Qu¶n Lý N­íc, Bé TN&MT, 2005. Dù th¶o chiÕn l­îc quèc gia vÒ tµi nguyªn n­íc. Hµ Néi

Côc Thèng kª Qu¶ng TrÞ, 2006. Niªn gi¸m thèng kª tØnh Qu¶ng TrÞ 2006 5.

6.

NguyÔn TiÒn Giang, 1998. Nghiªn cøu c©n b»ng n­íc vïng th­îng l­u s«ng Srepok phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n¨m 2010. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Khoa häc Tù nhiªn ISSN 0866 –8612, Hµ Néi.

7.

Tr­¬ng Quang H¶i vµ céng sù, 2005. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi §iÒu tra vµ ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng l·nh thæ phôc vô quy ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i tØnh Qu¶ng TrÞ, Hµ Néi.

8. NguyÔn V¨n Hîp, 2005. HiÖn tr¹ng chÊt l­îng n­íc mét sè s«ng trªn ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ. Tr­êng §¹i häc Khoa häc HuÕ, 2005

9.

NguyÔn H÷u Kh¶i, 2003. C©n b»ng n­íc vµ ph­¬ng h­íng sö dông tµi nguyªn n­íc huyÖn H­íng Hãa, tØnh Qu¶ng TrÞ. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Khoa häc Tù nhiªn vµ C«ng nghÖ. T. XIX. Sè 1, Hµ Néi.

10. Hµ V¨n Khèi, 2005. Gi¸o tr×nh quy ho¹ch vµ qu¶n lý nguån n­íc. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi.

11. LuËt Tµi nguyªn n­íc, TËp I

12. NguyÔn ThÞ Nga, NguyÔn HiÖu, 2006. §¸nh gi¸ tµi nguyªn n­íc tØnh Qu¶ng TrÞ, B¸o c¸o chuyªn ®Ò c«ng tr×nh "LËp quy ho¹ch tæng thÓ tµi nguyªn n­íc Qu¶ng TrÞ n¨m 2010 cã ®Þnh h­íng 2020", Hµ Néi, 2006

13. Quèc héi N­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, 1993. LuËt b¶o vÖ M«i tr­êng. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia

195

14. Së Tµi nguyªn vµ M«i tr­êng tØnh Qu¶ng TrÞ , 2005. KÕt qu¶ kiÓm kª ®Êt ®ai n¨m 2005 tØnh Qu¶ng TrÞ.

15. Së Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng tØnh Qu¶ng TrÞ, 1999. B¸o c¸o hiÖn tr¹ng m«i tr­êng tØnh Qu¶ng TrÞ 1994 - 1999.

16. NguyÔn Thanh S¬n vµ c¸c céng sù, 2006. Quy ho¹ch tæng thÓ tµi nguyªn n­íc tØnh Qu¶ng TrÞ.

17. NguyÔn Thanh S¬n, Ng« ChÝ TuÊn, §Æng Quý Ph­îng, 2006. HiÖn tr¹ng sö dông tµi nguyªn n­íc tØnh Qu¶ng TrÞ, B¸o c¸o chuyªn ®Ò c«ng tr×nh "LËp quy ho¹ch tæng thÓ tµi nguyªn n­íc Qu¶ng TrÞ n¨m 2010 cã ®Þnh h­íng 2020", Hµ Néi.

18. Tiªu chuÈn – ®Þnh møc quy ho¹ch n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp thùc phÈm, 1990, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi

Ph¹m Ngäc Toµn, Phan TÊt §¾c, 1993. KhÝ hËu ViÖt Nam, Hµ Néi 19.

20. Ng« §×nh TuÊn, 1994. Nhu cÇu n­íc t­íi vïng ven biÓn MiÒn Trung. B¸o c¸o ®Ò tµi KC.12.03

21. UBND tØnh Qu¶ng TrÞ, 1996. B¸o c¸o quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi tØnh Qu¶ng TrÞ thêi kú 1996-2010

22. Uû ban nh©n d©n tØnh Qu¶ng TrÞ, 2000. B¸o c¸o bæ sung ®iÒu chØnh quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi tØnh Qu¶ng TrÞ (tõ nay ®Õn 2010)

23. Uû ban nh©n d©n tØnh Qu¶ng TrÞ. Së Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng tØnh Qu¶ng TrÞ, 1998. §Æc ®iÓm khÝ hËu vµ khÝ hËu n«ng nghiÖp tØnh Qu¶ng TrÞ.

24. UNDESA (United Nations Department for Economic and Social Affairs), 2002. Guidance in Preparing a National Sustainable Development Strategy: managing Sustainable Development in the New Millenium.

25. Ng« ThÞ Thanh V©n, 2005. Gi¸o tr×nh kinh tÕ sö dông tµi nguyªn n­íc. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi

26. ViÖn khoa häc thuû lîi, 2005. Sæ tay kü thuËt thuû lîi, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi

27. ViÖn quy ho¹ch thuû lîi, 2000. Quy ho¹ch thuû lîi l­u vùc s«ng VÜnh Ph­íc - Cam Lé vµ s«ng BÕn H¶i.

28. ViÖn quy ho¹ch thñy lîi, Bé NN&PTNT, 2002. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn vµ qu¶n lý tµi nguyªn n­íc giai ®o¹n 2010-2020, Hµ Néi.

29. WCED, 1987. Our Common Future. The report of the World commission on environment and Development, Oxford University Press, Oxford, UK

30. Website http://www.quangtri.gov.vn

196

31. TrÇn Thanh Xu©n, 2002. §Æc ®iÓm thñy v¨n tØnh Qu¶ng TrÞ. §Ò tµi nh¸nh thuéc thÒ tµi:" X©y dùng c¬ së d÷ liÖu vµ ®¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm khÝ t­îng thñy v¨n phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi tØnh Qu¶ng TrÞ", Së KHCN&MT tØnh Qu¶ng TrÞ, UBND tØnh Qu¶ng TrÞ

32. TrÇn V¨n ý, 2001. Dù b¸o ngËp lôt tØnh Qu¶ng TrÞ vµ gi¶i ph¸p phßng tr¸nh. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi. L­u tr÷ t¹i ViÖn §Þa lý.

33. Bé Thñy S¶n, 2000. Th«ng t­ söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu trong th«ng t­ 04-TS/TT- ngµy 30/8/1990 cña bé Thñy S¶n h­íng dÉn thùc hiÖn ph¸p lÖnh ngµy 25/4/1989 cña H§NN vµ nghÞ ®Þnh sè 195-H§BT ngµy 02/6/1990 cña H§BT vÒ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nguån lîi thñy s¶n.

34. Bé Thñy S¶n, 2002. Quy chÕ qu¶n lý m«i tr­êng vïng nu«i t«m tËp trung

35. ViÖn Nghiªn cøu H¶i s¶n, 1998. Quy tr×nh ­¬m t«m só, t«m he tõ post-larve 15 ®Õn 45 ngµy tuæi.

36. Bé Thñy S¶n, 2004. 28 TCN 190: 2004. C¬ së nu«i t«m - §iÒu kiÖn ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn thùc phÈm.

37. Bé Thñy S¶n, 2004. 28 TCN 191: 2004. Vïng nu«i t«m - §iÒu kiÖn ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn thùc phÈm.

38. ñy ban nh©n d©n tØnh Qu¶ng TrÞ, 2006. QuyÕt ®Þnh vÒ viÖc duyÖt quy ho¹ch ph¸t triÓn thñy s¶n tØnh Qu¶ng TrÞ ®Õn n¨m 2010 cã tÝnh ®Õn n¨m 2020.

39. Bé Thñy S¶n, 2006. ChØ ®¹o nu«i t«m n­íc lî n¨m 2006 ®èi víi c¸c tØnh ven biÓn phÝa B¾c vµ miÒn Trung

40. Assessment of land-cover changes related to shrimp farming in two districts of northern Vietnam using multitemporal Landset data.

41. Sounthern Regional Aquaculture Center, 2003. Sixteenth Annual Progress Report.

42. TrÇn ThÞ Thu Ng©n – Hîp phÇn SUMA, . C¸c ph­¬ng ph¸p sinh häc xö lý « nhiÔm m«i tr­êng do nu«i chång thñy s¶n ven biÓn.

43. Aquacalture International, 2005. Production and Economic return shrimp aquacalture in coasltal ponds of defferent sizes and with defferent management regimes, Springer 2005

44. Tiªu chuÈn ngµnh, 2000. ChÊt l­îng n­íc. ChÊt l­îng n­íc ngät b¶o vÖ ®êi sèng thñy s¶n.

45. ThS. Vò Thu HiÒn – ViÖn KhÝ t­îng Thñy v¨n, 2004. ChÊt th¶i trong nu«i trång thñy s¶n vµ biÖn ph¸p gi¶m thiÓu. TuyÓn tËp b¸o c¸o héi th¶o khoa häc ViÖn KhÝ t­îng Thñy v¨n n¨m 2004.

46. Bé Thñy s¶n, 2007. H­íng dÉn ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng nu«i trång thñy s¶n ven biÓn.

47. Aquacalture facility Certification. Guidelines for BAP Standards

197

48. Quan ThÞ Quynh Giao, Nguyen Khac Thanh, Mai Van Ha, . Assessment of water quanlity change in shrimp farming ponds in the mangrove area of proposed Biosphere Reserve in the Red River Delta – A case study in Giao

Lac Commune, Giao Thuy District, Nam Dinh province. Final Report of the Research project funded by MAB/UNESCO.

49. Quèc héi, 2003. LuËt Thñy s¶n.

50. Bé Thñy s¶n, 2001. 28 TCN 271: 2001. Quy tr×nh c«ng nghÖ nu«i th©m canh t«m só.

51. Bé Thñy s¶n, 1998. 28 TCN 125: 1998. Quy tr×nh ­¬m t«m só, t«m he tõ post – larvae 15 ®Õn 45 ngµy tuæi.

52. Bé Thñy s¶n, 2006. Quy chÕ qu¶n lý vïng vµ c¬ së nu«i t«m an toµn. QuyÕt ®Þnh sè 06/2006/Q§ - BTS

53. Trung t©m khuyÕn ng­ quèc gia, 2004. Kü thuËt t«m só th©m canh. Trung t©m khuyÕn ng­ quèc gia, Hµ néi: N«ng nghiÖp, 2004.

54.

S. R. Guerrero-Galv¸n, F. P¸ez-Osuna, A.C. Ruiz-Fernandez & R. Espinoza-Angulo, 1999. Sessional variation in the water quality and chlorophyll a of semi-intendsive shrimp ponds in a subtropical enverontment. Hydrobiologia, Vol 391, p. 33-45.

55.

PingSun Leung, Liem T. Tran, Arlo W. Fast, 2000. A logistic regression of risk factors for disease occurrence on Asian shrimp farms. Diseases of aquatic organisms, Vol. 41, p. 65-76.

56. L. A. Trott and D. M. Alongi, 2000. The impact of shrimp pond effluent on water quality and phytoplanton biomass in a tropical mangrove estuary. Marine Pollution Bulletin, Vol 40, No. 11, pp. 947-951.

57. Vô NTTS, 2004. Tiªu chuÈn thùc hµnh nu«i tèt nhÊt (BAP) cña liªn minh Nu«i trång thuû s¶n toµn cÇu GAA.

58. Bé Thuû s¶n, 1995. TCVN 5944:1995. ChÊt l­îng n­íc. Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc ngÇm.

59. Bé Thuû s¶n, 1995. TCVN 1943:1995. ChÊt l­îng n­íc. Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc ven bê.

60. Bé Thuû s¶n, 2001. TCVN 6984:2001. ChÊt l­îng n­íc. Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc th¶i c«ng nghiÖp th¶i vµo vùc n­íc s«ng dïng cho môc ®Ých b¶o vÖ thuû s¶n.

61. Bé Thuû s¶n, 2001. TCVN 6986:2001. ChÊt l­îng n­íc. Tiªu chuÈn chÊt l­îng n­íc th¶i c«ng nghiÖp th¶i vµo vïng n­íc biÓn ven bê dïng cho môc ®Ých b¶o vÖ thuû s¶n.

62. Bé Thuû s¶n, 2001. TCVN 6985:2001. ChÊt l­îng n­íc. Tiªu chuÈn n­íc th¶i c«ng nghiÖp th¶i vµo vùc n­íc hå dïng cho môc ®Ých b¶o vÖ thuû sinh.

198

63. Bé Thuû s¶n, 1995. TCVN 5945:1995. ChÊt l­îng n­íc. N­íc th¶i c«ng nghiÖp. Tiªu chuÈn th¶i.

64. Bé Thuû s¶n, 1995. TCVN 5942:1995. ChÊt l­îng n­íc. Tiªu chuÈn n­íc mÆt.

65. World Bank Group. Environmental, Health and Safety GuideLines for Aquacalture

66. R M Upali Senarath, 1998. Environmental management of Brackish water aquacalture systems SRI Lanka

67. Bé Thuû s¶n, 2000. TCVN 6774:2000 ChÊt l­îng n­íc. ChÊt l­îng n­íc ngät b¶o vÖ ®êi sèng thuû sinh.

68. Bé Thuû s¶n, 2006. Quy chÕ qu¶n lý vïng vµ c¬ së nu«i t«m an toµn. Bé Thuû s¶n, quyÕt ®Þnh sè 06/2006/Q§ - BTS ngµy 10/4/2006.

69. NguyÔn Ngäc Thuþ, 1986. Thñy TriÒu ViÖt Nam. Nhµ xuÊt b¶n KTTV.

70. Denmark Hydraulic Institute (DHI), 2004. MIKE 11 User Guide. DHI, 514 pp.

71. Denmark Hydraulic Institute (DHI), 2004. MIKE 11 Reference Manual. DHI, 318 pp.

72. NguyÔn V¨n Hîp vµ nnk, 2004. Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng chÊt l­îng n­íc mÆt trªn c¬ së chØ sè chÊt l­îng n­íc (WQI) ë mét sè vïng träng ®iÓm cña tØnh Qu¶ng TrÞ phôc vô qu¶n lý nguån n­íc vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi khoa häc, Së Khoa häc vµ C«ng nghÖ tØnh Qu¶ng TrÞ.

73. WMO 2001. Technical report of IPCC Climate change 2001, Working Group I, 2001.

74. Bïi Lai, NguyÔn ThÞ Kim Lan, Lª ThÞ Quúnh Hµ, Lª Thanh H¶i, 2003. Nghiªn cøu qu¸ tr×nh « nhiÔm h÷u c¬ trong ao nu«i t«m só c«ng nghiÖp.

199

75. Mark Meier, 2002. Global Sea Levels Likely To Rise Higher In 21st Century Than Previous Predictions. ScienceDaily 20 February 2002.