496
ĐẠOĐỨCNGHỀNGHIỆPCỦAKIỂMTOÁNVIÊN
TRONGMÔITRƯỜNGKIỂMTOÁNSỐHÓA
LêThịLoan
Email:leloan.tcqtkd@gmail.com
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:30/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:30/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:17/11/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.968
ómtắt:Chuyểnđổisốđanglàmthayđổimạnhmẽphươngthứcthựchiệnvàquảnlý
kiểmtoán,kéotheonhiềutháchthứcmớivềđạođứcnghềnghiệpcủakiểmtoánviên.Nghiên
cứunàynhằmđánhgiáthựctrạngtuânthủcácnguyêntắcđạođứctrongmôitrườngkiểm
toánsốhóavàxácđịnhnhữngrủirotiềmẩnkhiứngdụngcôngnghệmới.Phươngpháp
nghiêncứukếthợpgiữaphântíchtàiliệu(chuẩnmựckiểmtoánViệtNam,BộQuytắcđạo
đứcnghềnghiệpquốctếcủaIESBA,cácbáocáoquốctế)vàkhảosát52kiểmtoánviênđang
hànhnghềtạiViệtNam.Kếtquảchothấyđasốkiểmtoánviênvẫnduytrìtốtcácnguyêntắc
cơbảnnhưchínhtrựcvàđộclập,songxuấthiệnnhữngtháchthứcmớiliênquanđếnbảo
mậtdữliệu,sựphụthuộcvàocôngnghệvànguycơsuygiảmkhảnăngxétđoánnghềnghiệp.
Bêncạnhđó,nghiêncứucũngchỉrasựtươngđồngvàkhácbiệtgiữakhungđạođứcquốctế
vàViệtNamtrongbốicảnhsốhóa.Nhữngpháthiệnnàygópphầnbổsungbằngchứngthực
nghiệm,đồngthờiđềxuấtmộtsốhàmýchínhsáchnhằmnângcaonănglựcđạođứcnghề
nghiệpvàbảođảmchấtlượngkiểmtoántrongkỷnguyênsố.
Từkhóa:đạođứcnghềnghiệp,kiểmtoánviên,kiểmtoánsốhóa,chuẩnmựckiểmtoán
1TrườngĐạihọcTàichính-Quảntrịkinhdoanh
I.Đặtvấnđề
Trongbốicảnhtoàncầu,chuyểnđổi
sốđangtrởthànhđộnglựcquantrọngđịnh
hìnhsựpháttriểncủanhiềulĩnhvực,trong
đócókiểmtoán.Cáccôngnghệhiệnđại
nhưtrítuệnhântạo(AI),phântíchdữliệu
lớn(BigData),chuỗikhối(Blockchain)và
tựđộnghóaquytrìnhbằngrobot(RPA)đã
vàđangđượcápdụngrộngrãi,gópphần
nâng cao hiệuquả, độ chínhxác vàkhả
năng dự báo trong hoạt động kiểm toán
(Kokina&Davenport,2017;Appelbaum
etal.,2020).Tuynhiên,cùngvớicơhội,
môitrườngsốhóacũngđặtranhữngthách
thứcđángkểvềđạođứcnghềnghiệp,bao
gồmbảomậtdữliệu,duytrìtínhđộclập
vàkháchquan,xửlýxungđộtlợiích,cũng
nhưxácđịnhtráchnhiệmpháplýkhisử
dụngcôngnghệtựđộng(ACCA,2021).
497
Đạođứcnghềnghiệpkiểmtoánviên
làtậphợpcácnguyêntắc,chuẩnmựcvà
giátrịđịnhhướnghànhvicủangườihành
nghềkiểmtoán,nhằmbảođảmtínhtrung
thực,khách quan, bảo mật, chuyên môn
vàtráchnhiệmnghềnghiệp(IFAC,2020).
Đây lànềntảng tạodựng niềmtin công
chúngvàuytínnghềnghiệpcủakiểmtoán
viên,đồngthờigiữvaitròđiềutiếthành
vinghềnghiệptrongnhữngtìnhhuốngcó
xungđộtlợiích.Trongmôitrườngkiểm
toánsốhóa,khicôngnghệcanthiệpsâu
vào quy trình kiểm toán, phạm vi truy
cậpdữliệumởrộngvàmứcđộtựđộng
hóa ngày càng cao, việc duy trì và tuân
thủđạođứcnghềnghiệptrởnênphứctạp
hơnnhưngcũngcấpthiếthơn.Sựthayđổi
nàyđòihỏicáckiểmtoánviênkhôngchỉ
nắmvữngkỹnăngcôngnghệmàcònphải
hiểurõvàthựchànhđạođứcnghềnghiệp
trongbốicảnhmới,bảođảmchấtlượng
kiểmtoánvàtínhliêmchínhnghềnghiệp.
Tại Việt Nam, kiểm toán số hóa
đang phát triển nhanh nhưng hệ thống
chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp chưa
theo kịp, làm gia tăng rủi ro trong việc
đảmbảocácnguyêntắckháchquan,minh
bạchvàtráchnhiệmnghềnghiệp(Nguyễn
&Trần,2023).Trongbốicảnhnày,việc
nghiêncứuvềđạođứcnghềnghiệpkiểm
toán trongmôitrường số hóamang tính
cấp thiết cả về phương diện lý luận và
thựctiễn.
Nghiêncứunàyhướngtớihaimục
tiêu chính: (1) phân tích cơ sở lý luận
vàthựctrạngnhữngvấnđềđạođứcmà
kiểmtoánviêngặpphảitrongmôitrường
sốhóa;và(2)trêncơsởđó,đưarakết
luậnvà kiến nghị nhằm nâng cao nhận
thức, tăng cường tuân thủ chuẩn mực
nghềnghiệpvàhỗtrợquátrìnhchuyển
đổisốtrongkiểmtoán.
Về mặt lý luận, nghiên cứu góp
phầnbổsungcơsởkhoahọctrongviệc
xemxétmốiquanhệgiữacôngnghệvà
đạo đức trong kiểm toán. Về mặt thực
tiễn,nghiêncứuđưarakhuyếnnghịcho
cáccơquanquảnlý,tổchứcnghềnghiệp
và doanh nghiệp kiểm toán nhằm xây
dựng môi trườngkiểm toán minh bạch,
antoànvàphùhợpvớixuhướngsốhóa.
Điểm mới của nghiên cứu là tập trung
vàobốicảnhViệtNam-nơicôngnghệ
kiểmtoánpháttriểnnhanhnhưngkhung
pháplývàchuẩnmựcđạođứccònđang
hoànthiện.
Nghiêncứugồmbốnphầnchính:(i)
cơsở lý thuyết về đạo đức nghềnghiệp
trongkiểmtoánsốhóa,(ii)phươngpháp
nghiêncứuđượcápdụng,(iii)phântích
thực trạng các thách thức đạo đức mà
kiểmtoánviênViệtNamđanggặpphải,
và(iv)kếtluậncùngkiếnnghịnhằmnâng
cao tuân thủ đạo đức nghề nghiệptrong
bốicảnhsốhóa.
II.Cơsởlýthuyết
2.1. Đạo đức nghề nghiệp trong
kiểmtoán
Đạođứcnghềnghiệpkiểmtoánlà
tậphợpcácnguyêntắcvàchuẩnmựchành
vimàkiểmtoánviênphảituânthủnhằm
đảmbảohoạtđộngkiểmtoánđượcthực
hiệnmộtcáchtrungthực,kháchquan,độc
lậpvàcótráchnhiệm.TheoChuẩnmực
đạođứcnghềnghiệpkiểmtoánViệtNam
vàBộquytắcđạođứcnghềnghiệpquốc
tếcủaIFAC,việctuânthủcácnguyêntắc
này không chỉ giúp kiểm toán viên đưa
raquyếtđịnhđúngđắnmàcònduytrìuy
tínnghềnghiệp,bảovệquyềnlợikhách
hàngvàcôngchúng,đồngthờiđảmbảo
tínhminhbạch trongbáo cáo kiểm toán
(IFAC,2021).
498
Cácthànhphầncơbảncủađạođức
nghềnghiệpbaogồm:
Tính trung thực (Integrity): Kiểm
toánviênphảihànhxửminhbạch,không
gianlận,khôngchegiấuhoặclàmsailệch
thôngtintrongquátrìnhkiểmtoán.Tính
trungthựclànềntảngđểxâydựngniềmtin
từkháchhàngvàcácbênliênquan.Vídụ,
khipháthiệncáckhoảnchiphíbấthợplý
trongbáocáotàichính,kiểmtoánviêncần
báocáođầyđủvàtrungthựcthayvìbỏqua
nhằmduytrìmốiquanhệvớikháchhàng
((Arensetal.,2017;Hoàng,2020).
Tínhkháchquan(Objectivity):Kiểm
toánviênphảiduytrìsựcôngbằng,không
đểxungđộtlợiíchhoặcáplựcbênngoài
ảnh hưởng đến phán đoán. Nguyên tắc
nàybảođảmmọikếtluậnkiểmtoándựa
trênbằngchứngvàphântíchkháchquan.
Vídụ, trongkiểm toán doanhnghiệp có
quanhệcổđôngphứctạp,kiểmtoánviên
cầntáchbiệtcácmốiquanhệcánhânvà
chỉdựavàodữliệuthựctế(Hoàng,2020;
IFAC,2021).
Tínhđộclập(Independence):Kiểm
toán viên cần tránh mọi ảnh hưởng từ
kháchhànghoặcbênliênquan.Độclập
bao gồm cả độc lập về tư tưởng (đảm
bảophánđoánkhôngbịchiphối)vàđộc
lậpvềhìnhthức(tránhquanhệtàichính
hoặccánhângâysuygiảmkháchquan).
Vídụ,kiểmtoánviênkhôngđượckiểm
toán doanh nghiệp mà bản thân hoặc
ngườithâncócổphần(Arensetal.,2017;
Hoàng,2020).
Nguyêntắcbảomật(Condentiality):
Kiểm toán viên phải bảo vệ thông tin
khách hàng, không tiết lộ hoặc sử dụng
sai mục đích. Điều này duy trì niềm tin
củakháchhàngvàtuânthủphápluậtViệt
Namvềbảomậtdữliệu.Vídụ,thôngtin
về giao dịch hay chiến lược kinh doanh
không được chia sẻ với bên thứ ba nếu
khôngcósựđồngý(Hoàng,2020).
Trách nhiệm nghề nghiệp
(Professional responsibility): Kiểm toán
viên phải chịu trách nhiệm về hành vi,
quyếtđịnhvàchấtlượngcôngviệc,đồng
thờiliêntụccậpnhậtkiếnthức,kỹnăng
vàcôngnghệmới.Vídụ,cầnnắmvững
các quy định thuế, chuẩn mực báo cáo
tàichínhvàcôngnghệkiểmtoánsốhóa
đểduytrìnănglựcchuyênmôn(Hoàng,
2020;IFAC,2021).
Việc tuân thủ những nguyên tắc
này giúp kiểm toán viênthực hiện công
việcmộtcáchchuyênnghiệp,minhbạch
vàđángtincậy,bảovệlợiíchcủakhách
hàng,nhàđầutưvàcôngchúng,đồngthời
củngcốuytínnghềnghiệptrongbốicảnh
hộinhập(Hoàng,2020;IFAC,2021).
Cácchuẩnmựcđạođứcnghềnghiệp
phổbiếnhiệnnaygồm:(i)Chuẩnmựcđạo
đứcquốctế(IESBACodeofEthics)doỦy
ban IESBA thuộc IFAC ban hành, nhấn
mạnh các nguyên tắc trung thực, khách
quan,độclập,bảomậtvàhànhvichuyên
nghiệp(IFAC,2021);và(ii)Chuẩnmực
đạođứcnghềnghiệpViệtNam,đượcxây
dựng trên cơ sở tham chiếu chuẩn mực
quốctếnhưngđiềuchỉnhđểphùhợpvới
pháp luật trong nước, bao gồm các quy
định về trách nhiệm pháp lý, bảo mật
thôngtinvàtuânthủquytrìnhkiểmtoán
(BộTàichính,2015).
2.2.Kiểmtoánsốhóa
Kiểm toán sốhóa là quátrình ứng
dụng công nghệ hiện đại vào một phần
hoặc toàn bộ quy trình kiểm toán nhằm
tăngtốcxửlýdữliệu,nângcaođộchính
xác, giảm thiểu rủi ro và pháthiện gian
lậnhiệuquảhơn(Alles,2015).Trongbối
cảnh khối lượng dữ liệu tài chính ngày
cànglớnvàphứctạp,cáccôngcụsốhóa
499
hỗ trợ kiểm toán viên phân tích thông
tinnhanhchóng,từđótậptrungvàocác
hoạtđộngđánhgiárủirovàraquyếtđịnh
chiếnlược.
Cáccôngnghệchủyếutrongkiểm
toánsốhóabaogồm:
Trí tuệ nhân tạo (AI) và Machine
Learning:Đâylàcôngcụthenchốt,cho
phépkiểmtoánviênphântíchdữliệulớn
(BigData)đểpháthiệnmẫubấtthường,
rủirogianlậnvàcácgiaodịchđángngờ
mà phương pháp truyềnthống khó nhận
biết.AIcókhảnăngxửlýlượngdữliệu
khổng lồ trong thời gian ngắn, tự động
nhận diện dấu hiệu bất thường, từ đó
nâng cao hiệu quả và độ chính xác của
quy trình kiểm toán. Ví dụ một công ty
kiểmtoánquốctếđãápdụngAIđểphân
tíchhàngtriệugiaodịchtàichínhvàphát
hiệnkhoảng10%saisótmàkiểmtoánthủ
công trước đó không nhận ra (Mott et
al.,2018)
Blockchain: Đây làcông nghệ nổi
bậtchophéplưutrữvàghinhậndữliệu
minhbạch,antoànvàkhôngthểsửađổi.
Blockchain giúp kiểm toán viên kiểm
chứngtrựctiếpcácgiaodịchtàichínhmà
khôngcầnđốichiếugiấytờthủcông,từ
đógiảmrủirosaisótvàgianlận.Vídụ,
nhiềucôngtyquốctếápdụngblockchain
để ghi nhận thanhtoán xuyên biêngiới,
giúpkiểmtoánviêndễdàngkiểmtralịch
sửgiaodịch,xácminhtínhchínhxácvà
đảm bảobáocáotài chính đángtincậy
(Yermack, 2017). Côngnghệ nàykhông
chỉnângcaohiệuquảkiểmtoánmàcòn
củng cố tính minh bạch trong quản trị
doanhnghiệp.
Robotic Process Automation (RPA):
RPAtựđộnghóacáctácvụlặpđilặplại
trongquytrìnhkiểmtoán,nhưnhậpliệu,đối
chiếusốliệuvàlậpbáocáo.Côngcụnày
giúpgiảmsaisótdoconngười,tiếtkiệmthời
gianvàgiảiphóngnguồnlựcđểkiểmtoán
viêntậptrungvàophântíchchuyênsâu.Ví
dụ,nhiềucôngtykiểmtoánđãdùngRPA
đểtựđộng đối chiếu hàngtriệugiao dịch
ngânhàngmỗitháng,từđórútngắnđáng
kểthờigiankiểmtoánthủcôngvànângcao
độchínhxáccủabáocáo(Vasarhelyietal.,
2015).KhikếthợpvớiAIvàBigData,RPA
cònhỗtrợtriểnkhaikiểmtoánliêntục,toàn
diệnvàhiệuquảhơn.
Mặcdùđemlạinhiềulợiích,việcáp
dụngkiểmtoánsốhóacũngđặtrathách
thứcvềđạođứcvàpháplý,nhưsựphụ
thuộcquámứcvàocôngnghệ,rủirobảo
mậtdữ liệu vàvấn đề tráchnhiệm pháp
lýkhiquyếtđịnhdựatrênAI(Kokina&
Davenport,2017;IFAC,2021).
2.3.Tươngtácgiữađạođứcnghề
nghiệpvàkiểmtoánsốhóa
Sự số hóa trong kiểm toán không
chỉthayđổiphươngthứclàmviệcmàcòn
tácđộngtrựctiếpđếnchuẩnmựcđạođức
nghềnghiệp,tạoranhữngrủirovàthách
thức mới (Kokina & Davenport, 2017).
Cácvấnđềđạođứcnổibậtgồm:
Quyềnriêngtưdữliệu:Dữliệutài
chính vàthông tinkháchhàng được lưu
trữvàxửlýtrênnềntảngđiệntoánđám
mây,cónguycơbịtruycậptráiphéphoặc
ròrỉ.
Độ lệ thuộc vào công nghệ: Sự
phụthuộcquámứcvàoAIvàthuậttoán
tựđộng có thểlàm giảm khả năngphán
đoán chuyên môn của kiểm toán viên,
dẫnđếnsaisóttrongkếtquảkiểmtoán.
Vídụ,Deloittetừngghinhậnmộtdựán
kiểm toán dựaquá nhiều vào thuật toán
AI, dẫnđến bỏsótkhoản chiphíkhông
hợplệ,vàphảiđiềuchỉnhlạibáocáosau
khikiểmtoánviênthựchiệnđánhgiáthủ
công(Mottetal.,2018).
500
Xungđộtlợiích:Việcsửdụngphần
mềmhoặcnềntảngtừcácđốitáccóthể
tạoralợiíchkhôngminhbạch,ảnhhưởng
đếntínhkháchquanvàđộclậpcủakiểm
toán viên.Ví dụ,mộtsố kiểmtoánviên
tạiViệtNamsửdụngnềntảngdođốitác
cungcấpmàkhôngminhbạchquanhệtài
chính, dẫnđến khảnăng bịnghi ngờvề
xungđộtlợiích(Hoàng,2020).
Trách nhiệm pháp lý và đạo đức:
KhiAIhoặcthuậttoánđưaraquyếtđịnh
sai,ranhgiớitráchnhiệmgiữaconngười
vàcôngnghệchưarõràng,tạoravấnđề
pháplývàđạođức.Vídụ,nếumộtbáo
cáotàichínhsaisótđượcphêduyệtdựa
trênkếtquảAI,kiểmtoánviênvẫnphải
chịu trách nhiệm giải trình với cơ quan
quảnlý(Yermack,2017).
Bêncạnhđó,theoVSA200vềmục
tiêutổngthểcủakiểmtoánviên,mọihoạt
độngkiểmtoánsốhóavẫnphảituânthủ
cácnguyêntắcđạođứcnghềnghiệpnhư
tínhchính trực, khách quan,bảo mậtvà
hành xử chuyên nghiệp (Bộ Tài chính,
2012a).VSA220vềkiểmsoátchấtlượng
nhấn mạnh trách nhiệm duy trì tính độc
lậpvàchấtlượngkiểmtoán,ngaycảkhi
ápdụngcôngnghệhiệnđại(BộTàichính,
2012b). Đồng thời, VSA 500 về bằng
chứngkiểmtoányêucầukiểmtoánviên
phảiđánhgiáđộtincậycủabằngchứng
thuthậpđượctừcáccôngcụsốnhưAI,
BlockchainhayRPAtrướckhiđưarakết
luận(BộTàichính,2012c).
Như vậy, kiểm toán số hóa vừa
manglạilợiíchvượttrộivừađặtrathách
thứcđạođức,yêucầukiểmtoánviêncân
bằng giữa việc ứng dụng công nghệ và
phán đoán chuyên môn, đồng thời tuân
thủchuẩnmực nghềnghiệp đểđảm bảo
kếtquảkiểmtoánchínhxác,kháchquan
vàđángtincậy.
III.Phươngphápnghiêncứu
3.1.Phươngphápthuthậpthôngtin
Nghiêncứunàysửdụngđồngthời
dữliệuthứcấpvàsơcấpđểđảmbảotính
toàn diện trong việc đánhgiá nhận thức
vàápdụngcácnguyêntắcđạođứcnghề
nghiệptrongkiểmtoánsốhóa.
Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các
chuẩnmựcđạođứcnghềnghiệpvàchuẩn
mựckiểmtoántạiViệtNam(BộTàichính,
2012a,2012b,2012c;VSA,2015)vàquốc
tế (IFAC, 2021;IESBA, 2021), cùng với
các báo cáo, sách chuyên khảo và bài
báokhoahọcliênquanđếnđạođứcnghề
nghiệptrongbốicảnhsốhóa(Alles,2015;
Arensetal.,2017;Kokina&Davenport,
2017; Mott et al., 2018; Vasarhelyi et
al.,2015).Dữliệunàygiúpxâydựngcơ
sởlýthuyết,xácđịnhcácnguyêntắcđạo
đứccầnkhảosát,đồngthờisosánhthực
tiễnViệtNamvớichuẩnmựcquốctế.
Dữliệusơcấp:Thuthậpthôngqua
khảosát52kiểmtoánviênđanglàmviệc
tạicáccôngtykiểmtoántrongnướcbao
gồmcảdoanhnghiệpkiểmtoánBig4và
công ty kiểm toán quy mô vừa và nhỏ,
nhằmđảmbảotínhđạidiệncủamẫu.Quy
trìnhkhảosátgồmbabướcchính:
Thiết kế bảng hỏi: Dựa trên tổng
hợplýthuyếtvềđạođứcnghềnghiệpvà
bốicảnhkiểmtoánsốhóa.
Khảosátthử:Tiếnhànhthửnghiệm
bảnghỏivới5kiểmtoánviênđểkiểmtra
độrõràngcủacâuhỏivàtínhhợplýcủa
thang đo. Sau khi hiệu chỉnh, bảng hỏi
chínhthứcđượcpháthành.
Khảo sát chính thức: Triển khai
thông qua hình thức Google Form trực
tuyếntronggiaiđoạntừtháng8đếntháng
9năm2025.Tổngcộngthuđược52bảng
trảlờihợplệdùngchophântích.