1
ĐỀ CƢƠNG BÀI GIẢNG
HỌC PHẦN: LUẬT HÀNH CHÍNH
VÀ TỐ TỤNG HÀNH CHÍNH
2
PHẦN I
LUẬT HÀNH CHÍNH
Chƣơng 1
LUẬT HÀNH CHÍNH VIỆT NAM -
NGÀNH LUẬT VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC
1.1.KHÁI NIỆM
1.1.1.Khái niệm quản lý
Quản lý là điều khiển, chỉ đạo một hệ thống hay một quá trình, căn cứ vào
những quy luật, định luật hay nguyên tắc tƣơng ứng để cho hệ thống hay quá trình ấy
vận động theo ý muốn của ngƣời quản lý và nhằm đạt đƣợc những mục đích đã định từ
trƣớc.
- Chủ thể quản lý là con ngƣời hay tổ chức của con ngƣời. Những cá nhân hay
tổ chức này là những đại diện có quyền uy.
- Khách thể quản lý là trật tự quản lý nhất định mà các bên tham gia quan hệ
quản lý cụ thể đều hƣớng tới. Trật tự này đƣợc điều chỉnh bởi nhiều quy phạm khác
nhau nhƣ quy phạm đạo đức, quy phạm chính trị, quy phạm tôn giáo, quy phạm pháp
luật...
1.1.2.Khái niệm quản lý nhà nƣớc
Quản lý nhà nƣớc là hoạt động của nhà nƣớc trên các lĩnh vực lập pháp, hành
pháp và tƣ pháp nhằm thực hiện chức năng đối nội và chức năng đối ngoại của nhà
nƣớc.
Quản lý hành chính nhà nƣớc là hình thức hoạt động của nhà nƣớc đƣợc thực
hiện trƣớc hết và chủ yếu bởi các cơ quan hành chính nhà nƣớc, có nội dung là bảo
3
đảm sự chấp hành luật, pháp lệnh và các nghị quyết của cơ quan quyền lực nhà nƣớc
nhằm tổ chức và chỉ đạo thực hiện một cách trực tiếp và thƣờng xuyên công cuộc xây
dựng kinh tế, văn hoá, xã hội và hành chính - chính trị ở nƣớc ta. Nói cách khác, quản
lý hành chính nhà nƣớc là hoạt động chấp hành và điều hành của nhà nƣớc.
- Chủ thể quản lý nhà nƣớc là cá nhân hay tổ chức mang quyền lực nhà nƣớc,
bao gồm nhà nƣớc, cơ quan nhà nƣớc, tổ chức xã hội và cá nhân đƣợc nhà nƣớc uỷ
quyền để nhân danh nhà nƣớc thực hiện quyền lực nhà nƣớc thực hiện quyền lực nhà
nƣớc. Chủ thể quản lý hành chính nhà nƣớc là cá nhân hay tổ chức có quyền năng thực
hiện quyền lực nhà nƣớc, bao gồm: cơ quan hành chính nhà nƣớc, cán bộ nhà nƣớc có
thẩm quyền, các cá nhân thuộc các cơ quan kiểm sát, xét xử và các tổ chức xã hội hoặc
cá nhân khác đƣợc nhà nƣớc trao quyền quản lý hành chính nhà nƣớc trong một số
trƣờng hợp cụ thể.
- Khách thể của quản lý nhà nƣớc là trật tự quản lý nhà nƣớc. Khách thể quản lý
hành chính nhà nƣớc là trật tự quản lý hành chính nhà nƣớc tức là trật tự quản lý trong
lĩnh vực chấp hành điều hành.
1.2. ĐỐI TƢỢNG ĐIỀU CHỈNH VÀ PHƢƠNG PHÁP ĐIỀU CHỈNH CỦA
LUẬT HÀNH CHÍNH
1.2.1. Đối tƣợng điều chỉnh
Đối tƣợng điều chỉnh của luật hành chính là các quan hệ xã hội hình thành trong
lĩnh vực quản lý hành chính nhà nƣớc. Những quan hệ này đƣợc gọi là quan hệ quản lý
hành chính nhà nƣớc hay quan hệ chấp hành - điều hành.
Đối tƣợng điều chỉnh của luật hành chính có thể đƣợc chia thành 3 nhóm quan
hệ quản lý:
Nhóm 1 là các quan hệ quản lý phát sinh trong quá trình các cơ quan hành chính
nhà nƣớc thực hiện hoạt động chấp hành - điều hành trên mọi lĩnh vực của đời sống xã
hội,
Nhóm 2 là nhóm quan hệ quản lý hình thành trong quá trình cơ quan nhà nƣớc
xây dựng và củng cố chế độ công tác nội bộ của cơ quan. (Ví dụ: Quan hệ giữa thủ
trƣởng cơ quan với các cán bộ, công chức trong cơ quan đó).
Nhóm 3 là nhóm là các quan hệ quản lý hình thành trong quá trình các cá nhân
và tổ chức đƣợc nhà nƣớc trao quyền thực hiện quản lý hành chính nhà nƣớc trong một
4
số trƣờng hợp cụ thể. (Ví dụ: Thẩm phán chủ toạ phiên toà đƣợc xử phạt hành chính
đối với công dân có hành vi gây rối trật tự phiên toà).
1.2.2.Phƣơng pháp điều chỉnh
Phƣơng pháp điều chỉnh của luật hành chính là mệnh lệnh đơn phƣơng, đƣợc
hình thành từ quan hệ quyền lực phục tùng giữa một bên có quyền nhân danh nhà nƣớc
ra những mệnh lệnh bắt buộc thi hành với một bên có nghĩa vụ phục tùng các mệnh
lệnh đó. Do đó, trong quan hệ quản lý hành chính nhà nƣớc có sự bất bình đẳng giữa
các bên tham gia quan hệ này.
1.3. QUY PHẠM VÀ QUAN HỆ PHÁP LUẬT HÀNH CHÍNH
1.3.1.Quy phạm pháp luật hành chính
Quy phạm pháp luật hành chính là những quy tắc xử sự chung do cơ quan hay
cán bộ nhà nƣớc có thẩm quyền ban hành, chủ yếu điều chỉnh những quan hệ xã hội
phát sinh trong lĩnh vực quản lý hành chính nhà nƣớc, có hiệu lực bắt buộc thi hành đối
với những đối tƣợng có liên quan và đƣợc bảo đảm thực hiện bằng biện pháp cƣỡng
chế nhà nƣớc.
Quy phạm pháp luật hành chính do nhiều chủ thể ban hành, do nhiều cấp và ở
tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội nên có số lƣợng rất lớn và hiệu lực pháp luật
của chúng rất khác nhau.
Các quy phạm pháp luật hành chính đƣợc thực hiện bằng nhiều cách, nhƣng tập
trung nhất và phổ biến nhất là hai hình thức nhƣ chấp hành và áp dụng.
- Chấp hành quy phạm pháp luật hành chính là việc các cơ quan nhà nƣớc, tổ
chức xã hội, đơn vị kinh tế và cá nhân làm theo đúng những yêu cầu của quy phạm
pháp luật hành chính.
- Áp dụng quy phạm pháp luật hành chính là việc các chủ thể quản lý hành
chính nhà nƣớc căn cứ vào pháp luật hiện hành để giải quyết các công việc cụ thể phát
sinh trong quá trình quản lý hành chính nhà nƣớc. Áp dụng quy phạm pháp luật hành
chính là sự kiện pháp lý làm phát sinh, thay đổi hay chấm dứt một hay nhiều quan hệ
pháp luật hành chính nhất định.
1.3.2. Quan hệ pháp luật hành chính
Quan hệ pháp luật hành chính là quan hệ xã hội đƣợc quy phạm pháp luật hành
chính điều chỉnh giữa những chủ thể mang quyền và nghĩa vụ đối với nhau theo quy
định của pháp luật hành chính.
5
Quan hệ pháp luật hành chính có những đặc trƣng, đó là:
- Quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia quan hệ pháp luật hành chính luôn
gắn với hoạt động chấp hành và điều hành của nhà nƣớc.
- Quan hệ pháp luật hành chính có thể phát sinh do yêu cầu hợp pháp của bất kỳ
bên nào, sự thoả thuận của bên kia không phải là điều kiện bắt buộc.
- Trong quan hệ pháp luật hành chính, một chủ thể đƣợc sử dụng quyền lực nhà
nƣớc. Chủ thể này là chủ thể bắt buộc, nếu thiếu chủ thể này thì không thể hình thành
quan hệ pháp luật hành chính.
- Phần lớn tranh chấp phát sinh trong quan hệ pháp luật hành chính đƣợc giải
quyết theo thủ tục hành chính và chủ yếu thuộc thẩm quyền của cơ quan hành chính
nhà nƣớc hay cán bộ nhà nƣớc có thẩm quyền trong những cơ quan này.
- Trong quan hệ pháp luật hành chính, bên vi phạm phải chịu trách nhiệm trƣớc
nhà nƣớc chứ không phải trƣớc bên kia
Chủ thể của quan hệ pháp luật hành chính là những bên tham gia vào quan hệ
pháp luật hành chính, có năng lực chủ thể, mang quyền và nghĩa vụ đối với nhau theo
quy định của pháp luật hành chính. Chủ thể của quan hệ pháp luật hành chính gồm: Cơ
quan nhà nƣớc; cán bộ, công chức nhà nƣớc; tổ chức xã hội; đơn vị kinh tế; công dân
Việt Nam; ngƣời nƣớc ngoài, ngƣời không có quốc tịch.
Khách thể của quan hệ pháp luật hành chính là trật tự quản lý hành chính nhà
nƣớc. Trật tự này đƣợc nhà nƣớc quy định trong pháp luật và đƣợc quy phạm pháp luật
hành chính điều chỉnh.
Quan hệ pháp luật hành chính phát sinh, thay đổi hay chấm dứt khi có đủ hai cơ
sở là quy phạm pháp luật hành chính và sự kiện pháp lý hành chính.
Quy phạm pháp luật hành chính nêu ra các trƣờng hợp, hoàn cảnh giả định và
buộc các đối tƣợng có liên quan phải thực hiện những hành vi nhất định.
Sự kiện pháp lý hành chính là sự kiện thực tế mà khi xảy ra, pháp luật hành
chính gắn nó với việc phát sinh các quyền và nghĩa vụ pháp lý hành chính của các chủ
thể.
1.4.NGUỒN CỦA LUẬT HÀNH CHÍNH
Hệ thống nguồn của luật hành chính bao gồm:
