TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT
F 7 G
ĐỀ CƯƠNG BÀI GIẢNG
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN LỊCH
SỬ VĂN MINH THẾ GIỚI CẬN –
HIỆN ĐẠI
(Dành cho hệ đào tạo từ xa)
NGUYỄN CÔNG CHẤT
Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 1 -
MỤC LỤC
MỤC LỤC..................................................................................................................................1
CHƯƠNG I:VAÊN MINH COÂNG NGHIEÄP...............................................................................2
1 . ĐIỀU KIỆN RA ĐỜI CỦA NỀN VĂN MINH CÔNG NGHIỆP ....................................2
1.1. Nhöõng phaùt kieán ñòa lyù vaø heä quaû cuûa noù..................................................................2
1.1.1.Nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän chín muoài cuûa nhöõng phaùt kieán ñòa lyù cuoái theá kyû
XV ñaàu theá kyû XVI........................................................................................................2
1.1.2. Nhöõng keát quaû cuûa coâng cuoäc phaùt kieán ñòa lí..................................................3
1.2 . “Caùch maïng tri thöùc” vaø traøo löu trieát hoïc “AÙnh saùng”...........................................4
1.2.1. Nhöõng thaønh töïu cô baûn cuûa “caùch maïng tri thöùc”.............................................4
1.2.2. Thôøi ñaïi lí trí vaø traøo löu trieát hoïc AÙnh saùng......................................................6
1.2.3. Traøo löu tö töôûng Khai saùng................................................................................6
1.2.4. Thaéng lôïi cuûa phong traøo caùch maïng tö saûn......................................................9
2. CAÙCH MAÏNG COÂNG NGHIEÄP – CUOÄC DIEÃU BINH, DIEÃU HAØNH GIAØNH TOAØN
THAÉNG CHO CHUÛ NGHÓA TÖ BAÛN...............................................................................10
2..1 . Caùch maïng coâng nghieäp: hieän töôïng chung mang tính chaát lòch söû. ....................11
2..2 . Caùch maïng coâng nghieäp ôû Anh – böôùc khôûi ñaàu cho cuoäc caùch maïng coâng
nghieäp treân toaøn theá giôùi. ................................................................................................11
2.2.1. Tieàn ñeà cuûa cuoäc caùch maïng coâng nghieäp. .....................................................11
2.2.2. Tieán trình cuûa cuoäc caùch maïng. .......................................................................12
2..3. Heä quaû xaõ hoäi cuûa söï ra ñôøi vaên minh coâng nghieäp...............................................13
3. TOÅNG QUAN VEÀ NHÖÕNG PHAÙT MINHY KHOA HOC – KYÕ THUAÄT VAØ NHÖÕNG
HOÏC THUYEÁT CHÍNH TRÒ NÖÛA ÑAÀU THEÁ KYÛ XÓ ......................................................14
3.1. Nhöõng phaùt minh khoa hoïc vaø tieán boä kyõ thuaät. ....................................................14
3.2. Nhöõng hoïc thuyeát xaõ hoäi. ........................................................................................15
3.2.1. Hoïc thuyeát veà quyeàn töï do caù nhaân vaø quoác gia daân toäc.................................15
3.2.2. Chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng. ........................................................................16
3.2.3. Chuû nghóa Marx vaø phong traøo coâng nhaân........................................................18
CHÖÔNG II:VAÊN MINH THEÁ KYÛ XX.................................................................................21
1. NEÀN VAÊN MINH COÄNG SAÛN CHUÛ NGHÓA...............................................................21
1.1. Coù hay khoâng “Neàn vaên minh coäng saûn chuû nghóa”?..............................................21
1.2. Ñaëc tröng cuûa neàn vaên minh coäng saûn chuû nghóa...................................................22
2. CAÙCH MAÏNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA THAÙNG MÖÔØI NGA – CÔ SÔÛ XUAÁT HIEÄN
NEÀN VAÊN MINH XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA .........................................................................23
3. TIEÁN BOÄ CUÛA KHOA HOÏC KYÕ THUAÄT.....................................................................24
3.1. Vaøi neùt khaùi quaùt .....................................................................................................24
3.2 . Moät soá thaønh töïu noåi baät cuûa khoa hoïc coâng ngheä. ...............................................25
4. CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI VAØ SÖÏ PHAÙ HOAÏI VAÊNMINH NHAÂN LOAÏI...............28
TAÏM KEÁT................................................................................................................................30
Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 2 -
CHƯƠNG I:VAÊN MINH COÂNG NGHIEÄP
Chaâu AÂu thôøi haäu kyø Trung ñaïi ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi lôùn veà moïi maët. Töø trong loøng
xaõ hoäi phong kieán, söùc saûn xuaát phaùt trieån nhanh choùng, coâng nghieäp tieán boä vöôït baäc, söï
phaân coâng lao ñoäng giöõa caùc ngaønh ngheà vaø caùc vuøng saûn xuaát ñaõ thuùc ñaåy söï phaùt trieån
cuûa kinh teá haøng hoaù - söï phuïc höng vaø xuaát hieän cuûa caùc thaønh thò - ñieàu kieän cô baûn cho
söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa tö baûn.
Coù theå noùi: chaâu AÂu töø theá kyû XIV ñeán ñaàu theá kyû XVII soâi ñoäng vaø quyeát lieät vôùi
nhöõng phong traøo vaên hoaù Phuïc höng, caûi caùch toân giaùo vaø nhöõng hoaït ñoäng thöông maïi
xuyeân ñaïi döông…… maø nhöõng thaønh quaû cuûa caùc phong traøo treân ñaõ ñaët neàn moùng vöõng
chaéc cho neàn vaên minh AÂu – Myõ caän - hieän ñaïi.
1 . ĐIỀU KIỆN RA ĐỜI CỦA NỀN VĂN MINH CÔNG NGHIỆP
1.1. Nhöõng phaùt kieán ñòa lyù vaø heä quaû cuûa noù.
1.1.1.Nguyeân nhaân vaø ñieàu kieän chín muoài cuûa nhöõng phaùt kieán ñòa lyù cuoái theá kyû
XV ñaàu theá kyû XVI.
- Vaøo theá kyû XV-XVI, vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa kinh teá saûn xuaát haøng hoaù,
caùc nöôùc Taây AÂu ñoøi hoûi phaûi môû roäng thò tröôøng ñeå trao ñoåi buoân baùn vôùi caùc vuøng treân
theá giôùi (quoác teá hoaù thò tröôøng) nhaát laø ñoái vôùi phöông Ñoâng, nôi maøhoï cho raèng “xöù sôû”
naøy khoâng chæ coù nhieàu vaøng baïc maø coøn laø xöù sôû cuûa tô lieäu, höông lieäu vaø gia vò……
Vaøng vaø nguoàn haøng hoaù ñoù laø ñoäng cô chuû yeáu cuûa vieäc tìm ñöôøng sang phöông Ñoâng,
khaùm phaù nhöõng vuøng ñaát môùi. Marx cho raèng: vaøng laø töø maàu nhieäm ñaõ xua ngöôøi Taây
Ban Nha vöôït Ñaïi Taây Döông. Vaøng laø thöù ngöôøi da traéng ñoøi hoûi tröôùc tieân khi vöøa môùi
ñaët chaân leân moät beán bôø môùi tìm ra
- Tuy nhieân, con ñöôøng ñi veà phöông Ñoâng ñaõ hoaøn toaøn beá taéc. Con ñöôøng cuõ “con
ñöôøng tô luïa” ñi qua Ñòa Trung Haûi khoâng theå thöïc hieän ñöôïc vì ñaõ bò ngöôøi YÙ, vaø Thoå Nhó
Kì ñoäc chieám. Ngöôøi Araäp ñaõ laäp neân moät “haøng raøo kín” giöõa AÁn Ñoä vaø chaâu AÂu.Ngöôøi
Thoå Nhó Kì chieám caùc vuøng Tieåu AÙ, Balkans, Constantinople, Krum…. khieán cho caùc
thöông nhaân chaâu AÂu khoâng theå naøo vöôït qua ñöôïc. Con ñöôøng xuyeân qua ñaïi luïc chaâu AÙ
ñeán Trung Quoác ñaõ töøng laø con ñöôøng boä vöôït qua caùc sa maïc, nuùi ñoài vaø thaûo nguyeân vaän
chuyeån haøng hoaù töø Trung Quoác sang thò tröôøng chaâu AÂu ñaõ bò nhöõng keû “cöôùp caïn”
Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 3 -
Afganistan chieám giöõ. Vì vaäy vieäc tìm ra con ñöôøng bieån sang phöông Ñoâng laø nhu caàu caáp
baùch cuûa caùc thöông nhaân chaâu AÂu.
- Trong söï thoâi thuùc ñoù, lòch söû cuõng ñem laïi nhöõng ñieàu kieän chín muoài cho nhöõng cuoäc
phaùt kieán ñòa lyù vó ñaïi. Söï tieán boä veà kieán thöùc ñòa lí, thieân vaên vaø kyõ thuaät haøng haûi ñaõ taïo
ra nhöõng ñieàu kieän toát cho nhöõng chuyeán ñi daøi ngaøy treân bieån “haønh trình veà phöông Ñoâng
vaø khaùm phaù nhöõng vuøng ñaát môùi”. Nhöõng ñieàu kieän naøy ñaõ ñöôïc ngöôøi Taây Ban Nha, Boà
Ñaøo Nha tieáp thu ñeå tieán haønh nhöõng chuyeán ñi tieân phong vöôït ñaïi döông tìm ra nhöõng
con ñöôøng vaø vuøng ñaát môùi:
“Con ñöôøng tô luïa xanh” treân bieån caû trong moät soá nöôùc khaùc ôû Taây AÂu coøn baän roän
trong caùc cuoäc noäi chieán (Anh vaø Phaùp ñang khaéc phuïc haäu quaû cuûa cuoäc chieán tranh “Hai
Hoa Hoàng” vaø noäi chieán toân giaùo Huguenots …….
1.1.2. Nhöõng keát quaû cuûa coâng cuoäc phaùt kieán ñòa lí.
- Cuoäc haønh trình cuûa Vasco de gama men theo bôø bieån chaâu Phi ñeán cöïc nam (Muõi Hy
voïng) roài vöôït qua AÁn Ñoä Döông, caäp beán AÁn Ñoä. Sau ñoù tieán veà phía Ñoâng ñeán caùc quaàn
ñaûo Ñoâng Nam AÙ ñeå vaøo bieån Ñoâng, tôùi caùc caûng Trung Hoa vaø Nhaät Baûn.
- Nhöõng chuyeán vöôït Ñaïi Taây Döông cuûa Christopher Colombus vaø Amerigo Vespuci
phaùt hieän ra luïc ñòa chaâu Myõ (Taân theá giôùi hoaëc nhaàm laãn laø “Taây AÁn Ñoä”).
- Cuoäc thaùm hieåm cuûa Fedinande Majenlan ñi voøng traùi ñaát, khoâng nhöõng ñeán chaâu Myõ
maø coøn vöôït qua Thaùi Bình Döông ñeå tôùi quaàn ñaûo vuøng Ñoâng Nam AÙ – ñöôïc ñaët teân laø
Philipin. Töø ñaây haûi trình trôû veà chaâu AÂu theo ñöôøng ñi cuûa Vasco de gama khi tröôùc.
Nhöõng chuyeán vöôït bieån treân cuøng nhieàu cuoäc thaùm hieåm tieáp theo cuûa caùc nhaø haøng
haûi chaâu AÂu thôøi ñoù ñaõ ñem laïi nhieàu keát quaû to lôùn, coù yù nghóa troïng ñaïi trong lòch söû vaên
minh nhaân loaïi.
- Tìm ra moät luïc ñòa môùi laø chaâu Myõ, moät ñaïi döông môùi laø Thaùi Bình Döông, môû ra
nhöõng con ñöôøng bieån ñeán vôùi caùc chaâu luïc. Ñem laïi nhöõng khaû naêng môùi cho söï giao löu
kinh teá vaên hoaù, taïo ñieàu kieän cho söï tieáp xuùc giöõa caùc neàn vaên minh theá giôùi.
- Baùc boû nhöõng lí leõ sai traùi cuûa giaùo hoäi Kitoâ, cuûa chuû nghóa “Trieát hoïc kinh vieän” veà
vuõ truï vaø con ngöôøi.
- Sau nhöõng phaùt kieán ñòa lí, ñaõ dieãn ra nhöõng cuoäc di chuyeån cö daân treân quy moâ lôùn
(thöông nhaân voäi vaõ giaønh giaät thò tröôøng; daân di thöïc keùo nhau ñeán “laäp nghieäp” ôû nhöõng
Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử
Một số vấn đề cơ bản LSVM Thế giới Cận - Hiện đại - 4 -
vuøng ñaát môùi; caùc nhaø truyeàn giaùo “tích cöïc môû roäng nöôùc Chuùa” ra khaép moïi nôi)... Vaø dó
nhieân laø xaâm chieám thuoäc ñòa vaø thieát laäp cai trò cheá ñoä thöïc daân, cuõng nhö cheá ñoä noâ leä
ñoàn ñieàn ñöôïc ñaåy nhanh, ñaåy maïnh chöa töøng thaáy.
- Hoaït ñoäng thöông maïi trôû neân nhoän nhòp “quoác teá hoaù thò tröôøng” ñöôïc roäng môû.
Nhöõng hoaït ñoäng giao löu kinh teá giöõa caùc quoác gia, caùc khu vöïc ñöôïc ñaåy maïnh. Nhieàu
coâng ty thöông maïi lôùn ñöôïc thaønh laäp (coâng ty Ñoâng AÁn, Taây AÁn cuûa caùc nöôùc phöông
Taây). Nhieàu thaønh phoá vaø trung taâm thöông maïi xuaát hieän…. Nhôø ñoù kinh teá saûn xuaát haøng
hoaù phaùt trieån, taïo tieàn ñeà caàn thieát cho söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa tö baûn.
Nhìn chung, nhöõng cuoäc phaùt kieán ñòa lí vó ñaïi theá kyû XV-XVI ñaõ môû roäng theâm ñöôøng
cho söï tieáp xuùc vaø giao thoa giöõa caùc neàn vaên minh theá giôùi, taïo tieàn ñeà cho nhöõng bieán ñoåi
saâu saéc trong ñôøi soáng kinh teá vaø xaõ hoäi, ñaåy nhanh söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa tö baûn, vaø theo
yù kieán cuûa Leânin: noù ñaõ ñaët neàn moùng cho neàn vaên minh AÂu – Mó caän - hieän ñaïi.
Tuy nhieân, beân caïnh söï thuùc ñaåy lòch söû coù nhöõng böôùc tieán daøi, thì noù cuõng ñeå laïi
khoâng ít haäu quaû ñau khoå cho nhaân loaïi maø nhieàu theá heä sau vaãn khoâng ngöøng khaéc phuïc.
1.2 . “Caùch maïng tri thöùc” vaø traøo löu trieát hoïc “AÙnh saùng”
Nhöõng bieán coá to lôùn dieãn ra trong caùc theá kyû XV vaø XVI ñaõ laøm lung lay taän goác reã
cheá ñoä phong kieán. Traät töï vaø caáu truùc xaõ hoäi phong kieán bò tieán coâng treân nhieàu maët.
Theá kyû XVII-XVIII chöùng kieán nhöõng tieán boä coù tính chaát caùch maïng trong lónh vöïc tri
thöùc khoa hoïc vaø tö töôûng, goùp phaàn khoâng nhoû vaøo vieäc laøm buøng leân caùc cuoäc caùch maïng
tö saûn, laät ñoå aùch thoáng trò cuûa giai caáp phong kieán vaø döïng leân theå cheá chính trò môùi: nhaø
nöôùc tö saûn.
1.2.1. Nhöõng thaønh töïu cô baûn cuûa “caùch maïng tri thöùc”.
Trong hai theá kyû XVII vaø XVIII, khoa hoïc ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu heát söùc lôùn lao,
ñaëc bieät trong caùc ngaønh Thieân vaên hoïc, Vaät lí, Hoaù vaø Y hoïc. Chuùng cho thaáy söï hieåu bieát
cuûa con ngöôøi “theá giôùi vaø con ngöôøi”. Ví duï hoïc thuyeát cuûa nhaø baùc hoïc Ba Lan Nikolau
Copernicus (1473-1543) veà trung taâm cuûa Thaùi Döông heä chính laø Maët trôøi coøn Traùi ñaát vaø
nhöõng haønh tinh khaùc chuyeån ñoäng xung quanh vôùi moät voøng maát 24 giôø
Copernicus trình baøy hoïc thuyeát “Nhaät taâm” cuûa oâng trong quyeån saùch nhan ñeà “Veà söï
xoay voøng cuûa caùc thieân theå” quan ñieåm cuûa oâng ñaõ ñöôïc nhaø baùc hoïc xuaát chuùng ngöôøi
Ñöùc Johan Kepler (1571-1630) boå xung vaø khaúng ñònh theâm baèng 3 ñònh luaät (söï chuyeån
Nguyễn Công Chất Khoa Lịch Sử