Địa lý tỉnh Hòa Bình

Chia sẻ: Minh Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:56

Thêm vào BST

Báo xấu

209
lượt xem 40
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hòa Bình là một tỉnh miền núi, nằm ở cửa ngõ vùng Tây Bắc của Tổ quốc, có vị trí địa lý quan trọng của vùng chuyển tiếp từ đồng bằng lên miền núi, điểm trung chuyển sức hút ảnh hưởng chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của một trung tâm lớn - Thủ đô Hà Nội. Tài liệu "Địa lý tỉnh Hòa Bình" trình bày các hợp phần địa lý tự nhiên của tỉnh Hòa Bình như vị trí địa lý, địa chất và khoáng sản, địa hình và nhiều vấn đề quan trọng khác. Mời bạn đọc tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Địa lý tỉnh Hòa Bình

      
            Tænh Hoaø Bình coù 10 huyeän vaø moät thò xaõ, bao goàm 195 xaõ, 8 phöôøng vaø 11 thò Hoaø Bình laø moät tænh mieàn nuùi, naèm ôû cöûa traán. Tænh lî cuûa Hoaø Bình hieän nay laø thò ngoõ vuøng Taây Baéc cuûa Toå quoác, coù vò trí xaõ Hoaø Bình, caùch Haø Noäi 76 km. Ñöôøng ñòa lyù quan troïng cuûa vuøng chuyeån tieáp töø quoác loä soá 6 ñi qua Hoaø Bình daøi 125 km, ñoàng baèng leân mieàn nuùi, ñieåm trung noái lieàn Haø Noäi, ñoàng baèng Baéc Boä vôùi chuyeån söùc huùt aûnh höôûng chính trò, kinh Taây Baéc vaø Thöôïng Laøo. Caùc tuyeán ñöôøng teá, vaên hoaù, xaõ hoäi cuûa moät trung taâm lôùn - 12, 15, 21 ñaõ noái lieàn Hoaø Bình vôùi caùc Thuû ñoâ Haø Noäi. Tænh Hoaø Bình coù dieän tænh Ninh Bình, Thanh Hoaù, Haø Nam. tích töï nhieân 4.662,53 km2, naèm trong giôùi Ñòa hình Hoaø Bình bò chia caét phöùc taïp haïn 20019’ - 21008’ vó baéc vaø 104048’ - vaø coù ñoä doác lôùn. Vuøng nuùi cao hieåm trôû 105050’ kinh ñoâng, phía baéc giaùp tænh Phuù naèm ôû phía taây baéc tænh chieám 46% dieän Thoï, phía ñoâng giaùp tænh Haø Taây, phía taây tích töï nhieân toaøn tænh, vôùi ñoä cao trung giaùp tænh Sôn La, phía nam giaùp tænh Ninh bình 600 - 700 m so vôùi maët nöôùc bieån vaø Bình, Haø Nam vaø Thanh Hoaù. Tænh Hoaø ñoä doác 300 - 350, coù nôi coù ñoä doác treân 400. Bình ñöôïc thaønh laäp töø ngaøy 22-6-1886, Phía ñoâng nam tænh laø vuøng nuùi thaáp khi chính quyeàn thöïc daân Phaùp kyù Nghò chieám 54% dieän tích töï nhieân, vôùi ñoä cao ñònh caét caùc vuøng ñaát coù nhieàu ñoàng baøo trung bình 100 - 200 m vaø ñoä doác 200 - 250. Möôøng cö truù thuoäc caùc tænh Höng Hoaù, Treân daûi cao nguyeân ñaù voâi chaïy suoát Sôn Taây, Haø Noäi vaø Ninh Bình ñeå thaønh töø Phong Thoå - Lai Chaâu ñeán bôø bieån tænh laäp moät tænh môùi goïi laø tænh Möôøng. Vaøo Ninh Bình, hoaït ñoäng cacxtô hoaù ñaõ taïo ra thôøi kyø naøy, tænh Möôøng coù boán phuû: caùc boàn ñòa giöõa nuùi coù ñieàu kieän cö truù Vaøng An, Löông Sôn, Laïc Sôn vaø Chôï Bôø. thuaän lôïi (ñòa hình thaáp, khaù baèng phaúng, Töø naêm 1896, ñòa giôùi cuûa tænh Hoaø ñaát ñai maøu môõ, coù nguoàn nöôùc..), hình Bình veà cô baûn ñaõ ñöôïc oån ñònh. Sau naêm thaønh neân caùc xöù Möôøng truø phuù, thöôøng 1954, caùc chaâu ñöôïc chuyeån thaønh ñôn vò ñöôïc ngöôøi Möôøng ca tuïng: “Nhaát Bi, nhì haønh chính caáp huyeän. Sau naêm 1976, hai Vang, tam Thaøng, töù Ñoäng“ (nay thuoäc tænh Hoaø Bình vaø Haø Taây saùp nhaäp thaønh ñòa phaän caùc huyeän Taân Laïc, Laïc Sôn, Cao tænh Haø Sôn Bình. Naêm 1991, Kyø hoïp thöù Phong vaø Kim Boâi). 8 Quoác hoäi khoaù VIII ñaõ quyeát ñònh ñieàu Hoaø Bình coù nhieàu soâng, suoái vaø hoà, chænh laïi ñòa giôùi vaø chia tænh Haø Sôn Bình ñaàm lôùn, trong ñoù coù soâng Ñaø chaûy qua thaønh hai tænh Haø Taây vaø Hoaø Bình. ñòa phaän Hoaø Bình daøi 151 km baét ñaàu ôû
4 ÑÒA CHÍ HOAØ BÌNH xaõ Ñoàng Ngheâ (huyeän Ñaø Baéc) cho ñeán xaõ phaàn töï nhieân cuûa laõnh thoå. Do lòch söû Hôïp Thònh (huyeän Kyø Sôn) vaø soâng Boâi phaùt trieån, laõnh thoå phaàn phía taây chuû daøi 66 km baét nguoàn töø caùc xaõ Ñuù Saùng, yeáu goàm caùc heä taàng Coå sinh vaø Trung Tuù Sôn (huyeän Kim Boâi) chaûy qua huyeän sinh vôùi thaønh phaàn cô baûn laø ñaù voâi, ñaù Laïc Thuyû roài nhaäp vaøo heä thoáng soâng phieán, caùt keát, boät keát. Caùc traàm tích Ñeä Ñaùy ôû tænh Ninh Bình. Soâng Boâi chaûy treân Töù gaëp ôû phaàn laõnh thoå rìa ñoàng baèng ñòa vöïc ñaù voâi neân loøng soâng heïp vaø Baéc Boä. Do naèm trong caùc ñòa khu vôùi nöôùc trong. Ngoaøi ra, ôû Hoaø Bình coøn coù lòch söû phaùt trieån hoaøn toaøn khaùc nhau soâng Böôûi, soâng Buøi, soâng Laïng... neân ñòa hình laõnh thoå cuûa Hoaø Bình cuõng Hoà lôùn nhaát cuûa Hoaø Bình laø hoà soâng raát ña daïng: phaàn nhoû ôû phía ñoâng cuûa Ñaø vôùi dieän tích maët nöôùc hôn 9.000 ha vaø tænh laø ñoàng baèng xen ñoài, coøn phaàn lôùn dung tích 9,5 tyû m3. Hoà soâng Ñaø khoâng chæ ôû phía taây laø vuøng ñoài vaø nuùi thaáp. laø coâng trình thuûy lôïi maø coøn caáp nöôùc cho Chính ñaëc ñieåm ñòa hình nhö vaäy ñaõ taïo Nhaø maùy thuyû ñieän Hoaø Bình, ñöôïc khôûi cho khí haäu coù söï phaân hoaù khaù roõ neùt coâng xaây döïng ngaøy 12-11-1983 vaø hoaøn theo töøng vuøng laõnh thoå: vuøng nuùi thaáp thaønh caû 8 toå maùy ngaøy 14-4-1994 vôùi toång coù khí haäu aù nhieät ñôùi treân nuùi vôùi muøa coâng suaát 1.920 Mw. Vôùi löôïng nöôùc ñoâng reùt, muøa heø maùt; phaàn phía ñoâng phong phuù, doøng soâng Ñaø coù löôïng thuyû naêng tieàm taøng 50 tyû kw/h, baèng 19% tieàm coù khí haäu nhieät ñôùi vôùi muøa ñoâng laïnh naêng thuyû ñieän cuûa caû nöôùc. Hoaø Bình coøn vaø muøa heø noùng. Cheá ñoä möa aåm treân coù 312 hoà trung, tieåu thuyû noâng coù dieän toaøn laõnh thoå tænh Hoaø Bình ñöôïc phaân tích maët nöôùc haøng ngaøn ha phuïc vuï nöôùc ra hai muøa roõ reät. Muøa möa taäp trung saûn xuaát, sinh hoaït, nuoâi troàng thuyû saûn vaøo muøa heø, taïo neân thuyû cheá cuûa soâng (chöa keå haøng traêm bai, keø nhoû). ngoøi vôùi ñænh luõ xuaát hieän trong giai Thieân nhieân ñaõ taïo ra cho tænh Hoaø ñoaïn töø thaùng 6 ñeán thaùng 9. Tuy löôïng Bình moät soá caûnh quan ñeïp vaø kyø thuù: nuùi möa trong khu vöïc khoâng nhieàu laém Coät Côø (huyeän Taân Laïc), hang Can (huyeän nhöng nhôø coù nhieàu soâng lôùn chaûy qua Kyø Sôn), hang Traïi (huyeän Laïc Sôn), hang neân tænh coù nguoàn nöôùc maët khaù phong Ñoàng Noäi (huyeän Laïc Thuyû), caùc khu du phuù. Ñaëc bieät, töø khi ñaäp thuyû ñieän Hoaø lòch Vua Baø, Chôï Bôø, v.v.. Beân caïnh ñoù, Bình ñöôïc xaây döïng, doøng chaûy cuûa nhôø baøn tay lao ñoäng caàn cuø vaø saùng taïo soâng Ñaø cô baûn ñöôïc ñieàu tieát, ñoàng cuûa mình, nhaân daân caùc daân toäc ôû ñaây ñaõ thôøi, ñieàu kieän sinh thaùi trong vuøng ñaõ taïo neân neàn vaên hoaù Hoaø Bình noåi tieáng, ñöôïc caûi thieän. Trong ñieàu kieän ñòa chaát - nhöõng baûn laøng ñeïp cuûa ñoàng baøo Thaùi ñòa maïo vaø khí haäu thuyû vaên nhö vaäy, (baûn Laùc, Mai Chaâu), cuûa daân toäc Möôøng taïi ñaây ñaõ hình thaønh caùc nhoùm ñaát: ñaát (baûn Ñaàm, thò xaõ Hoaø Bình)... laø nhöõng feralit vaøng coù muøn treân nuùi, ñaát feralit ñieåm du lòch, laø nôi ñieàu döôõng coù giaù trò phaùt trieån treân caùc ñaù traàm tích ôû vuøng vaên hoaù cao. ñoài nuùi, ñaát phuø sa ôû ñoàng baèng vaø doïc soâng, suoái; coøn thöïc vaät thì coù röøng kín      laù roäng, thöôøng xanh nhieät ñôùi hay röøng   laù roäng hoãn giao, thöôøng xanh vôùi ruïng Töï nhieân cuûa tænh Hoaø Bình ñöôïc hình laù nhieät ñôùi (chæ toàn taïi vôùi dieän tích nhoû thaønh do quan heä töông hoã giöõa caùc hôïp treân nuùi).
PHAÀN THÖÙ NHAÁT: ÑÒA LYÙ 5 bieåu hieän qua caùc thaønh heä cacbonat khaù      ñôn ñieäu. Ñeán cuoái kyû Cacbon - ñaàu kyû Pecmi thì coù nhöõng daáu hieäu phaân dò laøm   naûy sinh nhöõng ñöùt gaõy taùch daõn, taïo tieàn ñeà cho nhöõng hoaït ñoäng môùi, hình thaønh         neân voõng soâng Ñaø. Cuõng vaøo thôøi kyø naøy, Veà maët ñòa chaát - kieán taïo, laõnh thoå tænh ôû treân laõnh thoå tænh Hoaø Bình cuõng nhö ôû Hoaø Bình hình thaønh treân phaàn ñoâng nhieàu nôi khaùc baét ñaàu coù caùc hoaït ñoäng nam cuûa caùc ñôùi kieán taïo töø khu Taây Baéc phun traøo pofirit, xpilit. Ñoàng thôøi, ñaây vaø khu Hoaøng Lieân Sôn xuoáng, do vaäy, cuõng laø thôøi kyø coù quaù trình thaønh taïo caùc lòch söû phaùt trieån vaø nhöõng ñaëc ñieåm töï traàm tích ñaù phieán vaø ñaù voâi. nhieân cuûa noù raát gaàn guõi vôùi lòch söû phaùt Vaøo ñaàu kyû Nori xaûy ra moät ñôït bieån trieån vaø ñaëc ñieåm töï nhieân cuûa caùc khu tieán ngaén roài chuyeån ngay sang quaù trình noùi treân. bieån luøi vaøo Noârireât, ñeå laïi töôùng bieån Trong ñaïi Nguyeân sinh, cheá ñoä ñòa noùng, aù luïc ñòa doïc löu vöïc soâng Ñaø, töø maùng ñaõ hoaït ñoäng ôû ñaây vaø cuøng vôùi soâng Ñaø hoaït ñoäng nhö moät vuøng truõng hoaït ñoäng ñòa maùng, nhöõng bieåu hieän cuûa luïc ñòa, cho neân caùc thaønh taïo tuoåi K2 ôû hoaït ñoäng macma cuõng xuaát hieän. Trong ñaây chuû yeáu laø thaønh heä luïc nguyeân. thôøi kyø naøy, ôû phía taây baéc cuûa tænh Hoaø Töø thôøi kyø naøy cho tôùi giaùp Neogen, Bình, caùc khoái ñaù granit ñaõ ñöôïc hình caùc hoaït ñoäng ñòa chaát - kieán taïo treân laõnh thaønh, tôùi cuoái nguyeân ñaïi naøy, do coù moät thoå tænh Hoaø Bình ñaõ taïm thôøi laéng xuoáng vaän ñoäng uoán neáp, cheá ñoä ñòa maùng ñaõ vaø caùc quaù trình ngoaïi sinh chieám öu theá keát thuùc. moät caùch roõ reät. Ñeán Neogen, do aûnh Sang ñaïi Coå sinh, neàn moùng Nguyeân höôûng cuûa caùc vaän ñoäng taïo sôn, vuøng sinh ñaõ ñöôïc hình thaønh laïi bò phaù huyû do laõnh thoå thuoäc ñoàng baèng Baéc Boä bò suït cheá ñoä ñòa maùng ñöôïc hoài sinh. Ngay töø luùn, coøn nhöõng nôi khaùc thì ñöôïc naâng Cambri haï, laõnh thoå ñaõ bò aûnh höôûng bôûi leân. Nhöõng cheá ñoä phaân dò ñoù ñaõ laøm thôøi kyø bieån tieán töø AÁn Ñoä Döông vaø Thaùi thay ñoåi boä maët cuûa laõnh thoå tröôùc ñoù vaø Bình Döông tôùi, sau ñoù bieån laïi ruùt vaøo ñònh hình neân caùc daïng ñòa hình chuû yeáu Cambri trung. Tuy nhieân, thôøi kyø naøy raát nhö ngaøy nay. ngaén bôûi vì lieàn sau ñoù laïi laø thôøi kyø bieån Caáu truùc ñòa chaát laõnh thoå tænh Hoaø tieán. Nöôùc bieån traøn ngaäp leân laõnh thoå Bình raát phöùc taïp, bao goàm caùc thaønh taïo tænh Hoaø Bình vaø ñôït bieån tieán naøy keùo ñòa chaát thuoäc boán ñoái töôïng caáu taïo: daøi cho tôùi kyû Silur. Baèng chöùng cuûa caùc Fanxipan, Sôn La, soâng Maõ vaø Ninh Bình ñôït bieån tieán noùi treân laø nhöõng traàm tích thuoäc mieàn uoán neáp taây baéc Vieät Nam. ñaù voâi, ñaù phieán tuoåi Cambri thöôïng - Ñaëc ñieåm ñoù ñaõ taïo neân tính ña daïng veà Ocñovic, Ocñovic thöôïng - Silur haï thaáy caùc loaïi khoaùng saûn vaø kieåu nguoàn goác coøn xuaát hieän nhieàu ôû haï löu soâng Ñaø. sinh thaønh cuûa chuùng. Cho ñeán Ñevon muoän thì bieån ñaõ ruùt ñi - Ñòa taàng: raát nhieàu vaø chæ coøn toàn taïi ôû nhöõng vuøng Trong phaïm vi cuûa tænh Hoaø Bình, caùc thung luõng heïp doïc löu vöïc soâng Ñaø. keát quaû nghieân cöùu ñòa chaát ñaõ xaùc laäp Vaøo ñaàu Paleozoi muoän, trong vuøng coù ñöôïc caùc phaân vò ñòa taàng töø giaø ñeán treû moät cheá ñoä bình oån veà kieán taïo raát cao, nhö sau:
6 ÑÒA CHÍ HOAØ BÌNH Heä taàng Suoái Chieàng (PR1sc): + Phaàn giöõa: ñaù phieán seùt, ñaù phieán Caùc ñaù cuûa heä taàng loä thaønh moät daûi sericit, boät keát phaân daûi xen caùc lôùp caùt keùo daøi theo phöông taây baéc - ñoâng nam. keát daïng quarzit. ÔÛ ñoâng baéc coù nuùi Döông thuoäc huyeän Ñaø Caùc lôùp quarzit saïch laøm vaät lieäu chòu Baéc. Caáu thaønh heä taàng naøy laø caùc ñaù: löûa thuoäc phaàn döôùi cuûa maët caét. Quan heä gônaibiotit, gônaiamfibon bò migmatit hoaù döôùi phaùt hieän ôû vuøng Beán Kheá, naèm maïnh coù xen caùc lôùp quarzit. Caùc ñaù bò khoâng chænh hôïp treân ñaù hoa heä taàng Sa bieán chaát ñeán töôùng amfibolit-anmandin, Pa, chieàu daøy cuûa heä taàng khoaûng 2.000 - chieàu daøy cuûa heä taàng khoaûng 2.000 m. 2.200 m. Heä taàng Sinh Quyeàn (PR1-2sq): Heä taàng Soâng Maõ (TM2sm): Caùc ñaù cuûa heä taàng naøy naèm ôû phía baéc Treân dieän tích tænh Hoaø Bình, heä taàng cuûa huyeän Ñaø Baéc goàm moät daûi lôùn keùo Soâng Maõ coù dieän tích phaân boá heïp ôû phía daøi theo phöông taây baéc - ñoâng nam thuoäc taây nam tænh. xaõ Taân Pheo vaø hai khu vöïc khaùc thuoäc xaõ + Phaàn thaáp cuûa maët caét goàm: quarzit, Suoái Naùnh vaø xaõ Giaùp Ñaét. Heä taàng naøy quarzit xen keõ ñaù phieán thaïch anh sericit, coù caùc ñaù phieán biotit xen gônaibiotit vaø ñaù phieán sericit, daøy hôn 50 m. caùc thaáu kính amfibolit. Caùc ñaù cuûa heä + Phaàn tieáp theo cuûa maët caét daøy ñeán taàng naøy naèm chuyeån tieáp treân caùc ñaù cuûa 800 m, haàu nhö chæ goàm ñaù phieán seùt thaïch heä taàng Suoái Chieàng (PR1sc), chieàu daøy anh sericit, ñaù phieán sericit - clorit. ÔÛ phaàn cuûa heä taàng khoaûng 1.700 m. treân maët caét, ñaù chuyeån sang maøu luïc vôùi Heä taàng Sa Pa (PR3-TM1sp): caùc lôùp ñaù phieán luïc, ñaù phieán thaïch anh - Caùc ñaù loä ra chuû yeáu ôû Suoái Naùnh, felspat vaø caùc lôùp ñaù voâi moûng. Möôøng Tuoång, huyeän Ñaø Baéc thaønh moät Heä taàng Haøm Roàng (TM2hr): daûi keùo daøi theo phöông taây baéc - ñoâng Heä taàng Haøm Roàng coù dieän tích phaân nam, ñöôïc chia thaønh hai taäp: boá heïp, coù quan heä phaân boá khoâng gian + Taäp döôùi ñaëc tröng laø ñaù hoa ñolomit coù tremolit. chaët cheõ vôùi heä taàng Soâng Maõ. Maët caét + Taäp treân ñöôïc ñaëc tröng baèng caùc ñaù cuûa phaàn heä taàng daøy khoaûng 200 m, goàm hoa ñolomit xen ñaù hoa canxit coù piroxen. ñaù hoa ñolomit, phaân lôùp khoâng ñeàu, ñoâi Caùc thaân quaëng tan lieân quan chuû yeáu nôi phaân daûi moûng. Trong maët caét, keïp vôùi taäp döôùi caùc ñaù cuûa heä taàng Sa Pa giöõa caùc taäp ñaù voâi laø caùc lôùp ñaù phieán thuoäc töôùng ñaù phieán luïc coù quaù trình sericit quarzit moûng. Traàm tích heä taàng bieán chaát nhieät dòch trao ñoåi choàng leân. Haøm Roàng chuyeån tieáp lieân tuïc töø heä Caùc ñaù cuûa heä taàng Sa Pa coù quan heä kieán taàng Soâng Maõ. taïo vôùi heä taàng Sinh Quyeàn (PR1-2sq). Heä taàng Sinh Vinh (O3-S1sv): Chieàu daøy cuûa taàng treân 1.000 m. Caùc traàm tích heä taàng Sinh Vinh thöôøng Heä taàng Beán Kheá (TM2-O1bk): phaân boá chaët cheõ vôùi caùc ñaù cuûa heä taàng Caùc ñaù cuûa heä taàng Beán Kheá loä ra thaønh Beán Kheá ôû caùc khu: Ñoàng Ruoäng, Cao Sôn, nhöõng khoaûng roäng ôû Möôøng Tuoång, nuùi Hieàn Löông, Tu Lyù..., ñöôïc chia laøm ba Phu Canh, Tieàn Phong, Trung Thaønh, Tu phaàn: Lyù..., ñöôïc chia laøm ba phaàn: + Phaàn döôùi: cuoäi keát cô sôû, caùt keát, + Phaàn döôùi: saïn keát, caùt keát haït thoâ, thaáu kính ñaù voâi, ñaù voâi ñolomit. caùt keát daïng quarzit, ñaù voâi phaân lôùp + Phaàn giöõa: ñaù voâi, ñaù voâi ñolomit, ñaù moûng ñeán trung bình. voâi silic, xen ít ñaù voâi seùt vaø caùt boät keát voâi.
PHAÀN THÖÙ NHAÁT: ÑÒA LYÙ 7 + Phaàn treân: ñaù voâi, ñaù voâi taùi keát tinh Baûn Nguoàn coù quan heä chuyeån tieáp. Tuoåi phaân lôùp daøy daïng khoái. cuûa heä taàng naøy vaøo phaàn cuoái cuûa Caùc ñaù cuûa heä taàng naøy phuû khoâng Ñevon sôùm. Chieàu daøy cuûa heä taàng chænh hôïp leân treân heä taàng Beán Kheá. Ñaõ khoaûng 300 - 350 m. phaùt hieän ñöôïc hoaù thaïch san hoâ trong ñaù Heä taàng Baûn Paùp (D2 bp): voâi ôû phaàn thaáp cuûa heä taàng, xaùc ñònh tuoåi Caùc ñaù cuûa heä taàng loä thaønh caùc daûi Ocñovic muoän - Silur sôùm, chieàu daøy cuûa heïp, khoaûng nhoû ôû vuøng cung soâng Ñaø, coù heä taàng khoaûng 800 m. quan heä gaén boù vôùi dieän loä cuûa heä taàng Heä taàng Boù Hieàng (S2 bh): Baûn Nguoàn, bao goàm chuû yeáu laø ñaù voâi, Caùc ñaù cuûa heä taàng loä ra thaønh moät ñaù voâi silic maøu ñen. Phaàn döôùi caùc ñaù coù daûi nhoû ôû khu Toaøn Sôn gaén boù vôùi dieän caáu taïo phaân lôùp moûng ñeán vöøa, phaàn loä cuûa heä taàng Sinh Vinh, ñöôïc chia laøm treân laø caùc ñaù phaân lôùp daøy, khoái. Heä taàng hai phaàn: chöùa phong phuù hoaù thaïch san hoâ vaùch + Phaàn döôùi: ñaù voâi, ñaù voâi seùt, phaân ñaùy vaø ruoät khoang loã taàng Ñevon giöõa. lôùp moûng ñeán trung bình xen ñaù phieán Chieàu daøy cuûa heä taàng khoaûng 700 m. seùt, caùt keát, caùt keát voâi. Heä taàng Baûn Caûi (D3 bc): + Phaàn treân: ñaù voâi seùt, seùt voâi phaân Heä taàng coù dieän tích phaân boá heïp ôû lôùp moûng, xen ñaù phieán seùt, caùt keát vaø phía taây baéc tænh Hoaø Bình. Thaønh phaàn ñaù voâi. maët caét goàm chuû yeáu ñaù phieán silic xen keõ Trong caùc lôùp seùt voâi thuoäc phaàn thaáp ñaù voâi soïc daûi, phaân lôùp moûng, chuyeån vaø phaàn giöõa phaùt hieän ñöôïc caùc hoaù leân phaàn treân maët caét laø xen keõ giöõa ñaù thaïch ñaëc tröng cho tuoåi Silur muoän - voâi silic phaân lôùp vöøa ñeán daøy. Chieàu daøy Ñevon sôùm. Chieàu daøy cuûa heä taàng cuûa heä taàng 250 - 300 m. khoaûng 900 m. Heä taàng Cacbon - heä Pecmi khoâng phaân Heä taàng Soâng Mua (D1 sm): chia: Caùc ñaù heä taàng Soâng Mua loä thaønh moät Goàm chuû yeáu ñaù voâi maøu xaùm saùng, daûi daïng voøng cung ôû Yeân Moâng, Bình daïng khoái, töông töï nhö caùc traàm tích Thanh, Vaày Nöa, Taân Laäp, bao goàm chuû Cacbon - Pecmi ôû vuøng khaùc. Ñoä daøy ñaït yeáu laø ñaù phieán seùt maøu ñen, xaùm coù lôùp ñeán 500 - 600 m. chöùa voâi, daïng phaân phieán, coù choã bò voø Heä taàng Baûn Dieät (C3 - P1 bd): nhaøu, coù ít di tích hoùa thaïch baûo toàn xaáu. Caùc ñaù heä taàng Baûn Dieät loä ra thaønh Quan heä cuûa heä taàng Soâng Mua vôùi heä nhöõng daûi nhoû ôû Ñoàng Ngheâ (Ñaø Baéc), taàng Boù Hieàng (S2 bh) laø quan heä chuyeån Hang Kia (Mai Chaâu) vaø Yeân Moâng, tieáp lieân tuïc. Tuoåi cuûa heä taàng ñöôïc xeáp Thònh Lang (thò xaõ Hoaø Bình), phaàn döôùi vaøo Ñevon sôùm. Chieàu daøy cuûa heä taàng goàm ñaù phieán silic, seùt than, caùt keát, boät khoaûng 580 m. keát, phun traøo bazô vaø tuf cuûa chuùng. Heä taàng Baûn Nguoàn (D1 bn): Phaàn treân laø ñaù voâi xaùm saùng, xaùm ñen Dieän phaân boá cuûa heä taàng Baûn Nguoàn haït mòn phaân lôùp daøy. Chieàu daøy cuûa heä coù quan heä maät thieát vôùi heä taàng soâng taàng 200 - 300 m. Mua (D1 sm). Thaønh phaàn chuû yeáu laø ñaù Heä taàng Caåm Thuyû (P2 ct): phieán seùt, boät keát, ñaù voâi seùt phaân lôùp Caùc ñaù phun traøo xen luïc nguyeân cuûa moûng, xen caùc thaáu kính ñaù voâi vaø ít caùt heä taàng phaân boá roäng raõi ôû Vieân Nam, Ñoài keát. Giöõa heä taàng Soâng Mua vôùi heä taàng Buø, Vónh Tieán, Xuaân Phong, Yeân Thöôïng,
8 ÑÒA CHÍ HOAØ BÌNH Quyù Hoaø vaø nhöõng daûi nhoû ôû Suoái Ruùt, heä taàng Vieân Nam naèm baát chænh hôïp Phuùc Saïn, Naät Sôn, Kim Sôn... ñöôïc chia treân caùc traàm tích cacbonat tuoåi Paleozoi ra hai phuï heä taàng: muoän vaø chuyeån tieáp lieân tuïc leân heä taàng + Phuï heä taàng döôùi: porphyrit bazan Taân Laïc (T1 tl). Chieàu daøy heä taàng ñaït maøu xaùm ñen, maøu luïc saãm haït mòn, caáu ñeán 800 - 1.000 m. taïo haïnh nhaân, ñoâi nôi coù caáu taïo caàu, caùt Heä taàng Taân Laïc (T1 tl): keát, ñaù voâi. Caùc traàm tích heä taàng Taân Laïc coù lieân + Phuï heä taàng treân: ñaxit, rioñaxit, fen- quan phaân boá khoâng gian vôùi caùc ñaù zit, trachit, agromerat, caùt boät keát tuf. phun traøo heä taàng Vieân Nam, ñöôïc chia Heä taàng coù quan heä khoâng chænh hôïp laøm hai phaàn: treân heä taàng Baûn Dieät (C3 - P1 bd) vaø khôùp + Phaàn döôùi: daøy 250 - 300 m, chuû yeáu ñeàu vôùi heä taàng Yeân Duyeät (P2 - T1 yd). laø caùt keát tuf, tufit, xen thaáu kính tyf Chieàu daøy cuûa heä taàng treân 1.000 m. chöùa cuoäi. Heä taàng Coø Noøi (T1 cn): + Phaàn treân: daøy 450 - 500 m, chuû yeáu Dieän loä cuûa caùc ñaù heä taàng Coø Noøi coù boät keát, caùt keát maøu tím ñoû, naâu ñoû, ñaù quan heä maät thieát vôùi caùc ñaù cuûa heä taàng phieán seùt, seùt voâi. Yeân Duyeät vaø heä taàng Caåm Thuyû. Chuùng Heä taàng Ñoàng Giao (T2 ñg): phaân boá roäng raõi ôû Vieân Nam, Ñoài Buø, Caùc ñaù cuûa heä taàng Ñoàng Giao phaân boá Naät Sôn, Kim Sôn, Kim Boâi... ñöôïc chia roäng raõi ôû caùc huyeän Mai Chaâu, Taân Laïc, laøm ba phaàn: Laïc Thuyû, Löông Sôn... Heä taàng Ñoàng + Phaàn döôùi (T1 cn1): caùt keát, caùt tuf, Giao coù quan heä chuyeån tieáp töø heä taàng phieán seùt, ñoâi nôi coù xen andezitoñaxit. Coø Noøi leân. Heä taàng Ñoàng Giao ñöôïc chia + Phaàn giöõa (T1 cn2): seùt voâi phaân lôùp, laøm hai phaàn: ñaù voâi, boät keát, ñaù phieán seùt. + Phaàn döôùi: ñaù voâi phaân lôùp moûng, + Phaàn treân (T1 cn3): boät keát, ñaù phieán maøu xaùm ñen, phôùt luïc, ñoâi lôùp chöùa seùt, ñen phaân lôùp moûng, caùt keát maøu xaùm ñen. maët mòn, roøn, deã taùch theo maët lôùp. Caùc ñaù cuûa heä taàng Coø Noøi naèm baát + Phaàn treân: ñaù voâi xaùm traéng, xaùm chænh hôïp treân caùc ñaù cuûa heä taàng Caåm saùng, chöùa silic, ñoâi khi bò ñolomit hoaù, Thuyû vaø heä taàng Yeân Duyeät. Chieàu daøy haït mòn, phaân lôùp daøy, coù khi daïng khoái, cuûa heä taàng Coø Noøi khoaûng 1.000 m. gioøn, deã vôõ, ít suûi boït vôùi HCl. Heä taàng Vieân Nam (T1 vn): ÔÛ phaàn thaáp cuûa heä taàng, trong ñaù voâi Traàm tích cuûa heä taàng Vieân Nam phaân maøu ñen ñaõ phaùt hieän caùc hoaù thaïch boá chuû yeáu ôû Doác Cun, Vieân Nam, Ñoài Conodonta coù tuoåi phaàn cao cuûa Triat sôùm Buø... Maët caét heä taàng Vieân Nam khaù ñoàng ñeán Triat giöõa. Quan heä döôùi cuûa heä taàng nhaát vaø phaân bieät ñöôïc hai phaàn theo xaùc ñònh chuyeån tieáp vôùi traàm tích cuûa heä thaønh phaàn ñaù, töông öùng vôùi hai pha taàng Coø Noøi vaø quan heä chuyeån tieáp leân hoaït ñoäng phun traøo. heä taàng Naäm Thaúm. Chieàu daøy cuûa heä + Phaàn döôùi chuû yeáu goàm bazan haït taàng 700 - 800 m. mòn, bazan haïnh nhaân, bazan pocfia vaø Heä taàng Naäm Thaúm (T2 l nt): plagio bazan. Caùc ñaù cuûa heä taàng Naäm Thaúm taïo + Phaàn treân chuû yeáu goàm trachyt, thaønh caùc daûi heïp keùo daøi theo phöông pytrachytpocfia, tufaglomorat. taây baéc - ñoâng nam loä ra ôû Thung Khe, Theo keát quaû nghieân cöùu môùi, ñaù cuûa Quyeát Chieán, Noong Luoâng (Mai Chaâu,
PHAÀN THÖÙ NHAÁT: ÑÒA LYÙ 9 Taân Laïc); Khoan Duï, Coá Nghóa (Laïc Heä taàng Suoái Baøng (T3 sb): Thuyû); Cao Thaéng (Kim Boâi). Caáu thaønh Phaân boá ôû Nuoâng Daêm (Kim Boâi); heä taàng goàm ñaù cuoäi keát, caùt keát, phieán Ñoaøn Keát (Yeân Thuyû); Höng Thi, Ñoài Hoa seùt, seùt voâi, ñaù voâi. Trong seùt keát, boät keát (Laïc Thuyû); Taân Minh (Ñaø Baéc). Caùc hoaù phaùt hieän phong phuù hoaù thaïch baûo toàn thaïch ôû heä taàng Suoái Baøng coù tuoåi Nori - toát vôùi nhieàu loaïi ñaëc tröng thöôøng gaëp Ret. Caùc ñaù heä taàng Suoái Baøng phuû traùi trong traàm tích, caùc hoùa thaïch ñònh tuoåi khôùp treân caùc thaønh taïo coå hôn vaø quan Lañin cho heä taàng naøy. Chieàu daøy cuûa heä heä khôùp ñeàu vôùi traàm tích Carni. Chieàu taàng khoaûng 600 m. daøy heä taàng khoaûng 800 m. Heä taàng Möôøng Trai (T2-3 l mt): Heä taàng Naäm Poø (J1 np): Caùc ñaù cuûa heä taàng Möôøng Trai phaân Caùc traàm tích cuûa heä taàng Naäm Poø loä ra boá roäng raõi ôû khu vöïc Tröôøng Sôn, Bình khoaûng nhoû ôû Bình Heûm (Laïc Sôn), bao Sôn, Sôn Thuyû vaø ven rìa caùc voøm naâng goàm cuoäi keát, saïn keát, caùt keát, boät keát, seùt Vieân Nam, Kim Boâi. Heä taàng ñöôïc chia keát. Heä taàng naøy coù quan heä khoâng khôùp laøm ba phaàn: vôùi heä taàng Suoái Baøng (T3 sb). Ranh giôùi + Phaàn döôùi: seùt keát tuf, boät keát xen caùt treân cuûa heä taàng laø ranh giôùi kieán taïo. keát. Chieàu daøy heä taàng laø 300 - 500 m. + Phaàn giöõa: seùt voâi maøu xaùm ñen, Heä taàng Yeân Chaâu (K2 yc): phaân lôù p daøy, xen caùt keát ña khoaùng Caùc ñaù cuûa heä taàng Yeân Chaâu coù dieän haït nhoû, caùc lôùp keïp ñaù phieán seùt vaø loä chuû yeáu ôû Pieàng Veá, Naø Phoøn (Mai boät keát xaùm saã m, phaân lôùp moûng, coù Chaâu), bao goàm chuû yeáu laø cuoäi keát, caùt nhieàu vaû y mica. keát, boät keát, seùt keát coù caáu taïo daïng phaân + Phaàn treân: ñaù phieán seùt, boät keát maøu lôùp daøy. Cuoäi keát coù thaønh phaàn hoãn taïp. xaùm ñen, phaân lôùp moûng, xen caùc lôùp keïp Trong heä taàng Yeân Chaâu phaùt hieän ñöôïc boät keát voâi, caùt keát maøu vaøng nhaït. caùc hoaù thaïch tuoåi Kreta muoän. Heä taàng Quan heä döôùi cuûa heä taàng phuû khoâng Yeân Chaâu coù quan heä khoâng khôùp vôùi caùc chænh hôïp leân ñaù voâi cuûa heä taàng Ñoàng Giao (T2 ñg) hoaëc caùc traàm tích coå hôn. heä taàng Ñoàng Giao, Coø Noøi. Chieàu daøy heä Quan heä treân chöa quan saùt ñöôïc. Chieàu taàng khoaûng 400 - 1.000 m. daøy cuûa heä taàng thay ñoåi lôùn: 1.600 - Traàm tích Ñeä Töù (Q): 1.800 m. Traàm tích Ñeä Töù khaù phoå bieán ôû doïc Heä taàng Naäm Mu (T3 k nm): soâng vaø vuøng truõng giöõa nuùi vaø ñôùi Traàm tích heä taàng Naäm Mu taïo thaønh chuyeån tieáp giöõa nuùi vaø ñoàng baèng, ñaëc nhöõng daûi heïp phaân boá chuû yeáu ôû Yeân bieät laø ôû caùc huyeän Laïc Sôn, Yeân Thuyû, Hoaø, Laïc Löông (Laïc Sôn, Yeân Thuyû); Coá Laïc Thuyû... Caùc traàm tích naøy ñöôïc ñaëc Nghóa, Cao Thaéng (Laïc Thuyû, Kim Boâi), tröng bôûi töôùng soâng vaø soâng - luõ caáu taïo bao goàm ñaù phieán seùt xaùm ñen töôùng bieån neân caùc baäc theàm vaø baõi boài, noùn phoùng saâu chuyeån leân heä xen keõ caùt keát vaø boät vaät ôû ñoä cao khaùc nhau, bao goàm caùc traàm keát, coù nôi keát thuùc baèng nhöõng lôùp ñaù tích aluvi, ñeluvi, proluvi phaân boá treân caùc voâi aùm tieâu maøu ñoû. Quan heä treân vaø döôùi thung luõng cacxtô, caùc thung luõng doïc thöôøng laø caùc ñöùt gaõy kieán taïo. Caùc hoaù theo soâng, suoái. Thaønh phaàn hoãn taïp cuoäi thaïch ñaëc tröng cho tuoåi Carni. Chieàu daøy soûi, caùt, boät, seùt. Chieàu daøy cuûa traàm tích töø 300 - 400 m. Ñeä Töù töø vaøi meùt ñeán haøng chuïc meùt.
10 ÑÒA CHÍ HOAØ BÌNH - Macma xaâm nhaäp: Phöùc heä Kim Boâi (a T3 n kb): Trong phaïm vi cuûa tænh Hoaø Bình coù Phöùc heä Kim Boâi bao goàm khoái xaâm caùc phöùc heä macma sau: nhaäp lôùn Kim Boâi vaø caùc veä tinh cuûa Phöùc heä Xoùm Giaáu ( PR3 xg): chuùng (Thöôïng Tieán, Thoáng Nhaát) vaø caùc Phöùc heä naøy phaân boá ôû Möôøng Chieàng, khoái nhoû (Möôøng Chieàng, Tam Luoâng). Nuùi Döông, Suoái Yeân (Ñaø Baéc) döôùi daïng Thaønh phaàn ñaù xaâm nhaäp ôû caùc khoái noùi caùc khoái xaâm nhaäp töø lôùn ñeán nhoû. Caùc ñaù treân laø granit hai mica haït nhoû ñeán vöøa cuûa phöùc heä ñöôïc chia laøm hai pha: daïng porfia. Rieâng khoái Kim Boâi goàm + Pha 1: granit microlin daïng gônai, granit biotit haït trung ñeán lôùn. Ngoaøi ra granit biotit bò eùp. coøn coù caùc maïch nhoû aplit. Caùc khoái granit + Pha 2: granit microlin haït nhoû saùng phöùc heä Kim Boâi xuyeân caét caùc ñaù cuûa heä maøu vaø pecmatit. taàng Caåm Thuyû vaø gaây söøng hoaù ôû caùc Khoaùng vaät phuï ñaëc tröng coù biotit, möùc ñoä khaùc nhau. Granit Kim Boâi bò caùc ziathorit, xfenziacon, apatit, thorit caùc ñaù traàm tích Nori - Ret heä taàng Suoái Baøng cuûa phöùc heä rôi vaøo tröôøng granit fenspat phuû khoâng chænh hôïp leân treân. Nhö vaäy kieàm. Granit cuûa phöùc heä thuoäc loaïi baõo phöùc heä ñöôïc ñònh tuoåi tröôùc Nori. hoøa silic, gaén lieàn hoaëc thuoäc loaïi granit aù - Kieán taïo: kieàm voâi. Phöùc heä coù tính chuyeân hoaù aâm Ñaëc ñieåm caáu truùc - kieán taïo tænh Hoaø vôùi haàu heát caùc nguyeân toá, duy coù Gali Bình khaù phöùc taïp, chuùng ñöôïc theå hieän (Ga) vöôït trò soá Clac 1,4 laàn. Caùc ñaù cuûa chuû yeáu qua caùc hình thaùi sau: phöùc heä xuyeân caét traàm tích Proterozoi (heä Caùc ñôùi töôùng caáu taïo: taàng Suoái Chieàng, heä taàng Sinh Quyeàn). Coù Tham gia vaøo bình ñoà caáu truùc thuoäc tuoåi tuyeät ñoái 1,396 trieäu naêm. phaïm vi tænh Hoaø Bình goàm caùc ñôùi caáu Phöùc heä Baûn Xang ( P bx): taïo: ñôùi Fanxipan, ñôùi Ninh Bình, ñôùi Sôn Caùc ñaù xaâm nhaäp thuoäc phöùc heä Baûn La vaø ñôùi Soâng Maõ. Xang ñöôïc gaëp ôû moät vaøi khoái loä ra ôû phía taây baéc tænh, ôû ñaây chuùng xuyeân caét traàm + Ñôùi Fanxipan: ñoù laø phaàn ñaàu muùt tích heä taàng Baûn Dieät (C3-P1 bd) coù thaønh ñoâng nam cuûa ñôùi, phaân boá treân phaïm vi phaàn chuû yeáu goàm apoperidotit, apodunit thuoäc huyeän Ñaø Baéc. Tham gia vaøo caáu bò secpentin hoaù maïnh. truùc cuûa ñôùi bao goàm caùc phaân vò ñòa Phöùc heä Ñieän Bieân (P2 ñb): taàng: heä taàng Suoái Chieàng (PR1 sc), heä taàng Caùc ñaù xaâm nhaäp cuûa phöùc heä Ñieän Sinh Quyeàn (PR1-2 sq), phuï heä taàng Sa Pa Bieân loä ra moät khoái lôùn ôû Taân Minh, khoái treân (PR3 sp2), heä taàng Beán Kheá (TM2 - nhoû ôû Möôøng Chieàng thuoäc huyeän Ñaø O1bk), heä taàng Sinh Vinh (O3 - S1 sv), heä Baéc. Phöùc heä Ñieän Bieân goàm ba pha: taàng Baûn Paùp (D2 bp), heä taàng Baûn Dieät + Pha 1: diorit thaïch anh biotit, diorit (C3-P1 bd) vaø moät ít traàm tích heä taàng thaïch anh biotit coù hocblen. Soâng Boâi (T2-3 sb) laáp ñaày caùc truõng nhoû. + Pha 2: granodiorit daïng pocfia. + Ñôùi caáu taïo Ninh Bình: chieám phaàn lôùn + Pha 3: granit loaïi nhoû ñeán vöøa, granit dieän tích cuûa tænh. Tham gia vaøo caáu truùc fenspat kali maøu hoàng. Ngoaøi ra coøn coù cuûa ñôùi goàm caùc phaân vò ñòa taàng heä taàng caùc ñai maïch gabrodiaba, diorit porfia, Yeân Duyeät (P2 yd), heä taàng Vieân Nam (T1 granit. vn), heä taàng Coø Noøi (T1 cn), heä taàng Ñoàng Tuoåi cuûa phöùc heä ñöôïc xaùc ñònh vaøo Giao (T2 ñg), heä taàng Naäm Thaúm (T2 l nt), Pecmi muoän. heä taàng Soâng Boâi (T2-3 sb). Ngoaøi ra coøn coù
PHAÀN THÖÙ NHAÁT: ÑÒA LYÙ 11 caùc traàm tích heä taàng Suoái Baøng (T3n-r sb), coù quy moâ nhoû hôn naèm treân caùnh cuûa caùc heä taàng Naäm Poø (J1 np) phaùt trieån döôùi neáp uoán caáp I. Nhöõng neáp uoán caáp II chuû daïng "lôùp phuû choàng". yeáu laø: + Ñôùi caáu taïo Sôn La: thaønh moät daûi heïp Neáp loõm: Tröôøng Sôn - Tuù Sôn, Laïc keùo daøi theo phöông taây baéc - ñoâng nam, Sôn - Laïc Thuyû. bao goàm caùc phaân vò ñòa taàng: heä taàng Coø Neáp loài: Vieân Nam, Ñoài Buø, Kim Boâi, Noøi (T1 cn), heä taàng Ñoàng Giao (T2 ñg), heä Naät Sôn, Hôïp Thanh. taàng Naäm Thaúm (T2l nt). Ngoaøi ra coøn coù + Neáp uoán caáp III vaø caáp cao hôn: bao caùc traàm tích cuûa heä taàng Yeân Chaân (K2 yc) goàm caùc neáp uoán loài, loõm, naèm treân caùnh vaø traàm tích Neogen ôû daïng "phuû choàng". cuûa caùc neáp uoán caáp II, laøm phöùc taïp bình + Ñôùi caáu taïo Soâng Maõ: chieám moät dieän ñoà caáu truùc. tích nhoû ôû khu Hang Kia, Mai Hòch (Mai Ñöùt gaõy: Chaâu), bao goàm caùc traàm tích cuûa heä taàng Trong phaïm vi tænh Hoaø Bình phaùt Pa Ham (O3 - D1 ph), heä taàng Baûn Dieät trieån boán heä thoáng ñöùt gaõy chính: taây (C3P1bd) vaø caùc traàm tích heä taàng Yeân baéc - ñoâng nam, ñoâng baéc - taây nam, aù Chaâu daïng "phuû choàng". kinh tuyeán, aù vó tuyeán. Trong ñoù, heä Caáu taïo uoán neáp: thoáng ñöùt gaõy taây baéc - ñoâng nam giöõ Tænh Hoaø Bình naèm trong vuøng uoán vai troø chuû ñaïo vaø cuøng vôùi heä thoáng ñöùt neáp phöùc taïp. Caên cöù vaøo caùc ñaëc ñieåm veà gaõy ñoâng baéc - taây nam khoáng cheá bình quy moâ, kích thöôùc cuûa neáp uoán coù theå ñoà caáu truùc cuûa vuøng. Caùc heä thoáng ñöùt phaân chia ra caùc caáp sau: gaõy treân ñaõ phaân caét caùc thaønh taïo ñòa + Neáp uoán caáp I: goàm coù caùc neáp uoán: chaát thaønh caùc khoái taûng coù caùc hình Neáp loài Ñaø Baéc: laø moät neáp loài phöùc daïng vaø kích thöôùc khaùc nhau. Caên cöù taïp, truøng vôùi dieän loä cuûa caùc ñaù thuoäc vaøo quy moâ, kích thöôùc cuûa ñöùt gaõy coù ñôùi Fanxipan. Nhaân neáp loài laø caùc thaønh theå phaân chia thaønh caùc caáp khaùc nhau: taïo Proterozoi (heä taàng: Suoái Chieàng, Sinh + Ñöùt gaõy baäc I: laø caùc ñöùt gaõy saâu phaân Quyeàn, Sa Pa). Caùnh cuûa chuùng laø caùc ñaù chia caùc ñôùi caáu taïo: Fanxipan, Ninh Bình, cuûa caùc heä taàng Beán Kheá, Sinh Vinh, Boù Sôn La vaø Soâng Maõ. Caùc ñöùt gaõy saâu Hieàng, Soâng Mua, Baûn Nguoàn, Baûn Paùp. thöôøng coù daïng tuyeán keùo daøi theo Neáp loõm Hoaø Bình - Ninh Bình: truøng phöông taây baéc - ñoâng nam. Rieâng ñöùt vôùi dieän loä cuûa caùc ñaù thuoäc ñôùi Ninh gaõy saâu Soâng Ñaø (trong phaïm vi tænh Hoaø Bình. Nhaân cuûa neáp loõm laø caùc traàm tích Bình) coù daïng voøng cung phaân caùch giöõa heä taàng Soâng Boâi (T2-3 sb), caùnh cuûa neáp ñôùi Fanxipan vôùi ñôùi Ninh Bình. Caùc ñöùt loõm laø caùc traàm tích cuûa caùc heä taàng Naäm gaõy naøy thöôøng ñaït ñeán ñoä saâu treân 10 Thaúm, Ñoàng Giao, Coø Noøi, Vieân Nam, km, thuoäc ñöùt gaõy nghòch hoaëc thuaän. Yeân Duyeät, Baûn Dieät. + Ñöùt gaõy baäc II: laø caùc ñöùt gaõy khu vöïc Neáp loõm Mai Chaâu - Laïc Sôn: laø neáp phaùt trieån song song hoaëc gaàn song song loõm phöùc taïp bò phaù huyû maïnh, truøng vôùi vôùi caùc ñöùt gaõy saâu, keùo daøi haøng chuïc dieän loä cuûa ñôùi Sôn La. Nhaân cuûa neáp loõm ñeán haøng traêm kiloâmeùt, phaân caét caùc laø caùc ñaù cuûa heä taàng Naäm Thaúm, caùnh thaønh taïo ñòa chaát thaønh caùc khoái taûng cuûa neáp loõm laø caùc ñaù cuûa heä taàng Ñoàng daïng tuyeán, ñaït ñeán ñoä saâu treân 3 km vôùi Giao, Coø Noøi. kieåu ñöùt gaõy nghòch hoaëc thuaän. + Neáp uoán caáp II: laø caùc neáp uoán thöù caáp + Ñöùt gaõy baäc III hoaëc baäc cao hôn: ñoù laø
12 ÑÒA CHÍ HOAØ BÌNH caùc ñöùt gaõy coù kích thöôùc daøi vaøi kiloâmeùt - Sa thaïch: ñeán haøng chuïc kiloâmeùt. Caùc ñöùt gaõy naøy Thöôøng xen vôùi ñaù voâi vaø phieán thaïch. thöôøng phaùt trieån song song hoaëc daïng Loaïi naøy coù daûi nhoû ôû nuùi Baø Raø, nam loâng chim ñoái vôùi caùc ñöùt gaõy caáp II. Qua Löông Sôn, vuøng Yeân Moâng, Moâng Hoaù bình ñoà caáu truùc cuûa tænh Hoaø Bình cho (Kyø Sôn), ven ñöôøng 12A Taân Laïc, Naø thaáy vuøng bò bieán vò maïnh meõ bôûi caùc Meøo (Mai Chaâu). hoaït ñoäng uoán neáp ñaõ phaù huyû kieán taïo, Tính chaát chung laø kieán truùc thoâ do laøm bieán ñoåi caùc thaønh taïo ñòa chaát, taïo caùc haït taïo thaønh, maøu vaøng nhaït, ñoû ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc hoaït ñoäng hay vaøng ñoû. Ñaát sa thaïch phong hoaù nhieät dòch vaø quaëng hoaù. maïnh do ñaát nheï; nhieàu nôi coù ñoä aåm            cao. Haàu heát ñaát sa thaïch ôû Hoaø Bình chæ                coù taàng moûng. Do trong thaønh phaàn cuûa      ñaát sa thaïch coù chöùa raát ít chaát seùt neân deã bò röûa troâi. - Ñaù voâi: - Poocphiarit: Trong toaøn tænh ôû ñaâu cuõng coù ñaù voâi, Loaïi naøy töông ñoái nhieàu vaø taäp trung laø loaïi ñaù phoå bieán vaø nhieàu nhaát. Nhöõng thaønh hai vuøng: moät ôû nuùi Vieân Nam, daûi ñaù voâi chuû yeáu laø: khoái roäng lôùn bao beân traùi quoác loä 6 Hoaø Bình - Haø Noäi; goàm huyeän Mai Chaâu, vuøng cao Taân Laïc, moät töø thò xaõ Hoaø Bình chaïy xuoáng phía Laïc Sôn, nam Yeân Thuyû; daûi chaïy doïc nam qua Cao Phong ñeán mieàn ñoài Quyù theo phía ñoâng huyeän Kim Boâi töø doác Cun Hoaø, Tuaân Ñaïo. Ngoaøi ra, poocphiarit ñeán Laïc Thuyû; daûi nöõa ôû phía nam huyeän coøn thaáy xuaát hieän raûi raùc ôû Naät Sôn, Sôn Löông Sôn tieáp giaùp vôùi Haø Taây; caùc daõy Thuyû (Kim Boâi); Taân Mai, Phuùc Saïn, Cun nuùi ôû Yeân Thuyû, Laïc Thuyû, Cao Phong vaø Pheo, Pieàng Veá (Mai Chaâu); Quy Myõ, Do Ñaø Baéc. Loaïi ñaù naøy coù maøu xaùm hay Nhaân (Taân Laïc). traéng, thuoäc nhoùm ñaù kieàm. Ñaëc ñieåm loaïi naøy thöôøng phaân boá ôû - Phieán thaïch seùt: treân cao, ñaù coù maøu xanh laù caây, phong Ñaây cuõng laø loaïi ñaù phoå bieán vaø raát hoaù raát maïnh, neân taïo ra taàng ñaát maët nhieàu ôû Hoaø Bình. Ñoài nuùi Hoaø Bình ñaâu khaù daøy. cuõng coù phieán thaïch seùt xen keõ vôùi caùc Thaønh phaàn khoaùng chính caáu taïo neân loaïi ñaù khaùc, ñaëc bieät taäp trung thaønh daûi poocphiarit laø ñaát phaùt trieån treân nuùi coù lôùn nhö daûi nuùi Baø - Baø Raø (Löông Sôn), maøu ñoû hoaëc ñoû naâu, thòt trung bình vaø vuøng ñoài Taân Laïc, Laïc Sôn, Löông Sôn, naëng, taàng ñaát daøy ôû mieàn ñoài Yeân Laäp, Laïc Thuyû. Phuùc Saïn. Loaïi ñaù naøy coù tính chaát: phieán moûng, - Spilit vaø bazan: maøu saéc thay ñoåi töø vaøng, ñoû ñeán tím Ñaây laø loaïi ñaù bazô, thöôøng coù ôû nhöõng vaøng; ñoä bieán chaát cao, ñoâi nôi coù daïng vuøng ñaù poocphia nhö Thöôïng Tieán (Kim philit (Mî Hoaø - Kim Boâi; Phuù Minh, Hôïp Boâi); Yeân Thöôïng, Yeân Laäp (Cao Phong); Thaønh - Kyø Sôn); loaïi ñaù naøy deã phong Quy Myõ (Taân Laïc), laø moät loaïi ñaù coù ít ôû hoaù, nhaát laø nhöõng nôi aåm cao nhö ñoài Hoaø Bình. nuùi Laïc Sôn, ñaát phieán thaïch thöôøng coù Veà ñaëc ñieåm, ñaù spilit vaø bazan phong thaønh phaàn cô giôùi trung bình vaø naëng. hoaù maïnh.
PHAÀN THÖÙ NHAÁT: ÑÒA LYÙ 13 - Poocphia thaïch anh: so vôùi phuø sa môùi vaø phuû leân caû nhöõng Laø loaïi ñaù macma chua, chæ coù ôû nhöõng ñoài cao tôùi 25 m (sa bieán). Ñòa hình phuø sa vuøng Tu Lyù, Haøo Traùng (Ñaø Baéc) vaø ôû moät coå noùi chung baèng vaø löôïn soùng. Ñaëc soá nôi xen keõ ñaù traàm tích. ñieåm phuø sa coå coù nhieàu cuoäi troøn, nhaát Ñaëc ñieåm laø poocphia thaïch anh laø ôû doïc ñöôøng 21 thuoäc ñòa phaän cuûa hai thöôøng phaân boá treân cao, phong hoaù xaõ Lieân Sôn, Nhuaän Traïch lôùp cuoäi daøy tôùi maïnh. Caáu truùc cuûa poocphia thaïch anh 40 cm, vôùi nhöõng hoøn cuoäi coù ñöôøng kính vôùi thaønh phaàn chuû yeáu laø thaïch anh tôùi 13 cm; doïc ñöôøng 12A, tyû leä keát von ít (SiO2). Ñaát cuûa poocphia thaïch anh thöôøng hôn; coøn ôû vuøng ñoài thaáp Lieân Vuõ, Vuõ coù thaønh phaàn cô giôùi nheï, deã bò röûa troâi. Laâm (Laïc Sôn) taàng ñaát daøy, keát von - Granit: khoâng ñaùng keå. Laø loaïi ñaù macma chua, coù raát ít ôû Hoaø - Phuø sa môùi: Bình; thöôøng xen laãn vôùi ñaù voâi, poocphia Ñaát phuø sa môùi treân ñòa phaän cuûa tænh thaïch anh, phieán thaïch seùt ôû giöõa vuøng Ñaø Hoaø Bình phaân boá doïc hai beân bôø soâng Baéc, tính chaát cuõng gioáng nhö poocphia Ñaø, soâng Boâi, soâng Böôûi vaø caùc ngoøi suoái thaïch anh, song coù caáu truùc haït, thaønh lôùn. Ñieån hình cho loaïi ñaát naøy laø daûi ñaát phaàn khoaùng chính laø fenspat, phieán thaïch doïc hai beân bôø soâng Ñaø treân ñòa baøn caùc mica vaø thaïch anh. xaõ phía baéc huyeän Kyø Sôn, ñöôïc hình - Phieán thaïch mica: Phaân boá thaønh vuøng ôû caùc xaõ Suoái thaønh do söï boài ñaép cuûa phuø sa soâng Ñaø. Naùnh, Taân Pheo, Möôøng Chieàng, Giaùp Ñaét Phaàn lôùn laø phuø sa ñöôïc boài ñaép haøng (Ñaø Baéc), tieáp giaùp vôùi vuøng ñaát cuûa Phuù naêm, nhöng ôû phía trong ñeâ Quyønh Laâm Thoï. Ñaây laø loaïi ñaù bieán chaát caáu taïo vaø moät soá nôi (cao) khoâng ñöôïc boài theâm phieán moûng, goàm nhieàu vaåy aùnh kim. Ñaù phuø sa nöõa. naøy phong hoaù maïnh, cho taàng ñaát daøy, Thaønh phaàn cuûa phuø sa soâng Ñaø bao ñöôïc che phuû bôûi röøng loaïi 2 vaø 3 hoaëc goàm: 58,43% caùt (trong ñoù caùt mòn chieám nöông raãy. Ñaát phieán thaïch mica coù maøu 57,98%) vaø 41,60% thòt (trong ñoù seùt ñoû, naâu ñoû, thòt trung bình hay naëng. chieám 10,80%; limon 30,80%). ÔÛ taàng döôùi - Philit: saâu thì thaønh phaàn cô giôùi theo ñòa hình Chæ coù ôû Phuù Minh, Hôïp Thaønh (Kyø raát ñuùng quy luaät: nôi cao thì caùt, caùt pha, Sôn), Ñoaøn Keát (Ñaø Baéc); laø loaïi ñaù bieán thòt nheï; nôi truõng thì thòt trung bình, thòt chaát; ñaát philit taàng moûng. naëng. Noùi chung, nôi naøo gaàn soâng Ñaø thì - Phuø sa coå: thaønh phaàn cô giôùi cuûa ñaát caøng nheï; maët Hình thaønh töø ñaàu kyû thöù tö, taäp trung khaùc, phuø sa soâng Ñaø trung tính, ít chua, nhieàu ôû phía ñoâng tænh Hoaø Bình, chuû yeáu ñoä phì cao. laø daûi doïc ñöôøng 21 töø Chôï Ñoàn ñeán Chôï Phuø sa soâng Boâi vaø soâng Böôûi: ñeàu laø Beán, doïc theo soâng Boâi ñeán vuøng Chi Neâ; nhöõng loaïi ñaát treû, nhöng dieän tích ít vaø vaø raûi raùc ôû daûi doïc tuyeán ñöôøng quoác loä thaønh phaàn cô giôùi khaùc nhau. Ñaát phuø sa 12A töø Vuï Baûn ñeán Laïc Thònh (Yeân Thuyû); soâng Böôûi coù thaønh phaàn cô giôùi naëng hôn ngoaøi ra, phuø sa coå coøn coù ôû Cao Phong. thaønh phaàn cô giôùi cuûa phuø sa soâng Ñaø. Do chòu aûnh höôûng cuûa hoaït ñoäng taïo Ñaát phuø sa soâng Boâi coù thaønh phaàn cô giôùi sôn, phuø sa coå thöôøng bò naâng leân cao hôn nheï nhaát.
14 ÑÒA CHÍ HOAØ BÌNH             - Saét: Treân ñòa baøn tænh Hoaø Bình ñaõ phaùt Than ñaù laø moät trong nhöõng loaïi hieän vaø ñaùnh giaù caùc moû saét Nuùi Döông - khoaùng saûn quan troïng nhaát trong nhoùm Taân Pheo, Baûn Chanh vaø 6 ñieåm quaëng saét nhieân lieäu cuûa tænh, laø loaïi khoaùng saûn vôùi tröõ löôïng caáp C1 + C2 = 8,2 trieäu taán. ñöôïc phaùt hieän vaø khai thaùc sôùm nhaát ôû Caùc maïch quaëng saét chuû yeáu phaân boá tænh vaø ñöôïc nghieân cöùu chi tieát nhaát. trong caùc ñaù phieán thaïch anh xerixit heä Trong phaïm vi tænh Hoaø Bình ñaõ phaùt taàng Beán Kheá (TM2-O1 bk), ñaù voâi, ñolomit hieän ñöôïc 4 moû than quy moâ nhoû laø Ñoài heä taàng Sa Pa (PR3 sp) vaø caùc ñaù phun traøo Hoa, Laøng Voï, Suoái Hoa, Baûo Hieäu vaø 3 heä taàng Caåm Thuyû (C2 ct). Caùc moû, ñieåm ñieåm than Nhaân Ñaïo, Möôøng La, Ñoaøn quaëng coù töø 2 - 20 thaân quaëng daïng maïch, Keát vôùi tröõ löôïng ñaõ ñöôïc ñaùnh giaù laø 5,68 thaáu kính vôùi chieàu daøi 20 - 500 m, chieàu trieäu taán. Taøi nguyeân khoaùng saûn than ñaù daøy 0,5 - 7 m. Thaønh phaàn khoaùng vaät toaøn tænh döï baùo öôùc tính vaøo khoaûng 15 quaëng: specularit, hematit, manhetit, trieäu taán. Moät soá moû than ñaù ñaõ vaø ñang limonit ít hôn laø galenit, xfalerit, pirit. Moät ñöôïc khai thaùc. soá ñieåm quaëng coøn coù azurit, matachit. Than ñaù naèm trong traàm tích Triat heä Keát quaû phaân tích cho thaáy haøm löôïng Fe taàng Suoái Baøng (T3 sb). Ñòa taàng chöùa than = 24 - 51%. Nhìn chung, quaëng saét coù trieån bao goàm: caùt keát, boät keát xen caùc lôùp seùt voïng khoâng lôùn. keát, cuoäi keát vaø caùc væa thaáu kính than. - Ñoàng: Traàm tích chöùa than phuû khoâng chænh hôïp Caùc moû ñoàng: Ñoàng Giang, Laøng Phuùc, leân caùc traàm tích coå hôn noù. Chieàu daøy Laøng Moã. Ñoàng thöôøng phaân boá trong caùc cuûa lôùp traàm tích chöùa than dao ñoäng töø ñaù phun traøo bò bieán ñoåi cuûa heä taàng Caåm 800 - 1.000 m. Soá löôïng caùc væa than coù töø Thuyû (P2 ct), caùc ñaù caùt keát, boät keát maøu 2 ñeán 15 væa, trong ñoù töø 2 ñeán 10 væa coù tím heä taàng Coø Noøi (T1 cn) hoaëc trong ñaù giaù trò khai thaùc coâng nghieäp. Caùc væa than xaâm nhaäp gabrodiabas phöùc heä Ba Vì (P2 thöôøng coù daïng thaáu kính. Chieàu daøi cuûa bv). Taïi caùc ñieåm quaëng thöôøng gaëp caùc caùc væa 100 - 1.200 m, chieàu daøy 0,2 - 6 m, ñôùi khoaùng hoaù ñoàng coù chieàu daøi vaøi chuïc thöôøng bieán ñoåi nhanh theo ñöôøng meùt ñeán 2.000 m, roäng 5 - 50 m. Trong caùc phöông vaø höôùng doác. ñôùi khoaùng hoaù coù maïch ñoàng daøi 5 - 400 m, Than antraxit chuû yeáu ôû daïng caùm, bôû daøy 0,2 - 1,5 m. Khoaùng vaät quaëng goàm rôøi, ñoâi khi ôû daïng daûi, daïng lôùp. Keát quaû chancopyrit, chancozin, pirit, malachit, azurit phaân tích hoaù hoïc vaø coâng ngheä than cho limonit, galenit... Haøm löôïng ñoàng: 0,1 - thaáy, than antraxit ôû Hoaø Bình coù haøm 4,3%. Ñoàng laø moät trong nhöõng khoaùng saûn löôïng cacbon trung bình, haøm löôïng coù trieån voïng nhöng chöa ñöôïc ñieàu tra hyñroâ, nitô, löu huyønh thaáp. Than coù ñoä ñaày ñuû, caàn ñöôïc ñaàu tö ñeå laøm roõ trieån aåm cao, ñoä tro trung bình, nhieät löôïng voïng vaø giaù trò cuûa chuùng. cao, chieàu daøy lôùp deûo lôùn. Than coù möùc - Chì, keõm - ña kim: ñoä bieán chaát trung bình thuoäc nhaõn than Treân ñòa baøn tænh Hoaø Bình ñaõ phaùt coác ñeán dính keát, vì vaäy ngoaøi vieäc söû hieän 6 ñieåm quaëng chì, keõm - ña kim phaân duïng than laøm nhieân lieäu coøn coù theå söû boá trong caùc ñaù: cacbonat heä taàng Ñoàng duïng trong luyeän coác. Giao (T2 ñg), ñaù phieán, caùt, boät keát heä taàng
PHAÀN THÖÙ NHAÁT: ÑÒA LYÙ 15 Coø Noøi (T1 cn) vaø ñaù phun traøo heä taàng Traàm tích Neogen: vaøng phaùt trieån raát Vieân Nam (T1 vn). Caùc maïch quaëng vaø ñôùi haïn cheá, coù maët trong lôùp cuoäi keát vôùi maïch daøi 30 - 800 m, daøy 0,2 - 4 m, haøm löôïng thaáp: 1 - 20 haït/m3. thöôøng laø caùc maïch thaïch anh chöùa Traàm tích Ñeä Töù: lôùp chöùa vaøng quaëng. Thaønh phaàn chuû yeáu laø: galenit, thöôøng laø lôùp cuoäi soûi naèm treân neàn ñaù sfalerit, chancopyrit, pirit, manheâtit. Caùc goác coù chieàu daøy töø 0,7 - 2,5 m vôùi haøm ñieåm quaëng chì, keõm - ña kim hieän nay löôïng 0,3 - 1,4g/m3. chöa ñöôïc ñieàu tra ñaày ñuû, neân chöa roõ - Uran: trieån voïng. Taïi tænh Hoaø Bình môùi phaùt hieän moät - AÊngtimon: ñieåm quaëng uran Suoái Yeân, phaân boá Ñaõ ñöôïc phaùt hieän ôû vuøng Nam Sôn, trong gônaimigmatit cuûa heä taàng Suoái Na Baïc vaø An Bình. Caùc maïch quaëng Chieàng (PR1 sc) doïc theo ñöùt gaõy coù thaïch anh aêngtimon daøy 0,3 - 2 m keùo daøi phöông taây baéc - ñoâng nam, daøi 360 m, treân 100 m. Thaønh phaàn khoaùng vaät chuû chieàu roäng 10 - 20 m. yeáu goàm: aêngtimonit, pirit, thöù yeáu coù        galinit, sfalerit; khoaùng vaät khoâng quaëng chuû yeáu laø thaïch anh. Haøm löôïng Sb töø - Nguyeân lieäu hoaù vaø töï dung: vaøi ñeán 15%, ñoâi maãu coù haøm löôïng cao + Pirit: treân ñòa baøn tænh Hoaø Bình ñaõ hôn. Trong quaëng coù chöùa vaøng (Au). phaùt hieän 3 moû pirit laø caùc moû Laøng Cuû, - Vaøng: Voï Coû, Möôøng Chuø vaø 22 ñieåm quaëng + Vaøng goác: pirit phaân boá roäng raõi trong phaïm vi Caùc moû vaø ñieåm vaøng goác ôû Traïi Khoai, cuûa tænh. xoùm Pu, xoùm Gieáng, Bai Ñaøo thöôøng coù Caùc moû vaø ñieåm quaëng pirit lieân quan lieân quan chaët cheõ vôùi caùc ñaù phun traøo chaët cheõ vaø phaân boá trong caùc ñaù: caùt boät bazô bò bieán ñoåi heä taàng Caåm Thuyû (P2 ct), keát, tuf, ñaù phun traøo vaø ñaù phieán cuûa heä ñaù phieán, caùt boät keát heä taàng Coø Noøi (T1 taàng Caåm Thuyû (P2 ct) vaø heä taàng Coø Noøi cn) vaø ít hôn laø heä taàng Yeân Duyeät (P2 yd). (T1 cn). Caùc thaân quaëng thöôøng coù daïng Taïi caùc moû ñieåm quaëng, caùc ñôùi khoaùng hoaù maïch, thaáu kính, kích thöôùc töø nhoû ñeán vaøng thöôøng coù chieàu daøi 200 - 1.500 m, lôùn, chieàu daøi 20 - 3.300 m, chieàu daøy 0,3 - chieàu daøy 0,5 - 15 m. Trong caùc ñôùi 115 m. Quaëng sunfua thöôøng ôû daïng xaâm khoaùng hoaù phaùt trieån caùc maïch thaïch anh taùn hoaëc maïch oå ñaëc xít. Thaønh phaàn sunfua chöùa vaøng vôùi chieàu daøi caùc maïch khoaùng vaät chuû yeáu laø pirit, thöù yeáu coù quaëng dao ñoäng töø 5 - 400 m, chieàu daøy chancopirit, chancozin, pyrotin, acsenopirit, 0,2 - 2 m. Thaønh phaàn khoaùng vaät quaëng ñoâi khi gaëp azurit, malachit, limonit, goàm: pirit, chancopirit, chancozin, asenopirit; hematit. Haøm löôïng löu huyønh trung bình vaøng töï sinh ít hôn coù galerit, sfalerit, man- S = 8,47%, moät soá maïch quaëng ñaëc coù S > 30%. hetit. Haøm löôïng trung bình: vaøng (Au): 0,1- Ñaëc bieät moät soá moû coù haøm löôïng vaøng laø 7,389g/taán; baïc (Ag): 0,1 - 10g/taán. 0,2 - 0,6g/taán, baïc laø 0,2 - 5g/taán. + Vaøng sa khoaùng: + Barit: phaân boá trong ñaù phun traøo heä Vaøng sa khoaùng phaân boá khaù roäng taàng Caåm Thuyû (P2 ct). Quaëng laên phaân raõi trong caùc thung luõng, baõi boài doïc boá thaønh caùc daûi keùo daøi, haøm löôïng barit soâng, suoái. Caùc traàm tích chöùa vaøng sa 10 - 25%; nhìn chung barit coù quy moâ nhoû. khoaùng goàm: + Fluorit: phaân boá trong ñaù voâi cuûa heä
16 ÑÒA CHÍ HOAØ BÌNH taàng Ñoàng Giao (T2 ñg), gaàn ranh giôùi tieáp ñoái ñoàng nhaát, chaát löôïng toát. Khoaùng xuùc kieán taïo vôùi heä taàng Suoái Baøng (T3 sb). vaät chuû yeáu laø canxi, thöù yeáu laø ñolomit, Hieän nay, caùc ñieåm fluorit chöa ñöôïc laøm thaïch anh. Noùi chung, tænh Hoaø Bình coù roõ trieån voïng. tieàm naêng ñaù voâi xi maêng lôùn vaø chaát + Ñaù voâi: trong tænh Hoaø Bình, ñaù voâi löôïng toát, coù theå ñaûm baûo ñaày ñuû nhu raát phong phuù, coù maët trong nhieàu phaân caàu veà nguyeân vaät lieäu xaây döïng ôû möùc vò ñòa taàng khaùc nhau, nhöng coù giaù trò ñoä cao. hôn caû laø ñaù voâi cuûa heä taàng Ñoàng Giao + Seùt: traàm tích seùt phaùt trieån phong (T2 ñg). Ñaù voâi cuûa heä taàng naøy phaân boá phuù, phaân boá roäng. Hieän nay ñaõ phaùt hieän taïo neân nhöõng daõy nuùi lôùn, ñöôïc chia laøm hai moû seùt xi maêng Kyø Sôn, xoùm Veù, moät hai phuï heä taàng: moû seùt gaïch ngoùi Töû Neâ vaø moät soá ñieåm Phuï heä taàng döôùi (T2 ñg1): bao goàm caùc seùt gaïch ngoùi khaùc. Seùt ñaõ ñöôïc tìm kieám, loaïi ñaù voâi vi haït ñeán haït nhoû, maøu xaùm thaêm doø vôùi tröõ löôïng haøng trieäu meùt saãm. Phaàn döôùi phaân lôùp moûng ñeán trung khoái. Seùt chuû yeáu ñöôïc taïo thaønh trong bình coù xen caùc lôùp ñaù voâi seùt, seùt voâi. Phaàn treân phaân lôùp daøy hôn, saùng maøu caùc thung luõng traàm tích Ñeä Töù. Caùc lôùp hôn vaø tinh khieát hôn. seùt coù giaù trò coâng nghieäp thuoäc phaàn treân Phuï heä taàng treân (T2 ñg2): goàm caùc loaïi cuûa taàng chöùa seùt coù maøu loang loå, vaøng, ñaù voâi vi haït, aån tinh ñeán haït nhoû, maøu traéng, naâu, mòn vaø deûo. Caùc moû seùt ñaõ xaùm saùng, traéng xaùm, phaân lôùp daøy ñeán ñöôïc ñaùnh giaù coù dieän tích 0,6 - 3 km2, daïng khoái, thaønh phaàn tinh khieát, ít taïp chieàu daøy 1 - 15 m. chaát seùt. + Caùt xaây döïng: chuû yeáu coù trong traàm - Nguyeân lieäu phaân khoaùn: tích Ñeä Töù vaø caùc baõi boài doïc caùc soâng + Photphorit: ôû Hoaø Bình, photphorit trong tænh. Caùc moû coù kích thöôùc daøi 50 - hang ñoäng khaù phaùt trieån. Ñeán nay ñaõ 1.000 m, roäng 10 - 350 m, daøy 1 - 5 m. phaùt hieän 20 hang chöùa photphorit coù haøm Thaønh phaàn chuû yeáu laø caùt thaïch anh, haït löôïng P2O5 < 10%. Caùc hang ñoäng chöùa trung bình ñeán haït thoâ, coù laãn ít vaûy mica photphorit thöôøng naèm trong caùc nuùi ñaù vaø seùt. ÔÛ moät soá moû, trong caùt coøn coù voâi bò caxtô hoaù maïnh thuoäc heä taàng Ñoàng vaøng sa khoaùng. Caùc moû caùt coù chaát löôïng Giao (T2 ñg). Hình daïng thaân quaëng töø toát phuïc vuï xaây döïng. ñôn giaûn ñeán phöùc taïp phuï thuoäc vaøo + Ñaù trang laùt: nguoàn nguyeân lieäu chuû hình thaùi cuûa ñaùy hang. Chuû yeáu laø loaïi yeáu goàm ñaù voâi, daêm keát voâi cuûa heä taàng quaëng meàm, gaén keát yeáu. Chaát löôïng Ñoàng Giao (T2 ñg), granit, biotit phöùc heä quaëng trung bình: haøm löôïng P2O5 toaøn Kim Boâi, xpilit heä taàng Caåm Thuyû. Hieän phaàn ñaït töø 5,56 - 28,2%; P2O5 deã tieâu 1,85 - nay ñaõ tìm ñöôïc 7 moû ñaù trang laùt vôùi 5,90%; chaát khoâng tan 9,22 - 70,17%. Nhìn chung photphorit coù chaát löôïng toát, ñieàu toång tröõ löôïng 113,82 trieäu m3: Ñuù Saùng, kieän khai thaùc thuaän lôïi, caàn ñöôïc ñaåy Long Sôn, Laøng Cuû, Kim Bình, Haï Bì, maïnh coâng taùc tìm kieám vaø khai thaùc cheá Thuyû Trieàu vaø Phuù Laõo - Ñaàm Ña. Caùc bieán phuïc vuï cho phaùt trieån noâng nghieäp thaân ñaù trang laùt coù kích thöôùc lôùn, daøi töø cuûa ñòa phöông. 220 - 7.200 m, roäng 100 - 500 m. Chuû yeáu - Nguyeân lieäu xaây döïng: laø caùc ñaù haït mòn, coù raát nhieàu maøu: + Ñaù voâi xi maêng: ñaù voâi thuoäc heä taàng hoàng, xaùm ñen vaân traéng, ñen, vaøng, Ñoàng Giao (T2 ñg), coù thaønh phaàn töông xanh ñen, v.v.. Rieâng ñaù voâi vaø daêm keát
PHAÀN THÖÙ NHAÁT: ÑÒA LYÙ 17 voâi ñöôïc nghieân cöùu töông ñoái kyõ vì ñeán 50 - 60 cm; chieàu daøi 1 - 4 m, coù khi chuùng deã gia coâng, cheá bieán. ñeán 10 - 15 m. Quaëng asbet laø loaïi - Nguyeân lieäu goám vaø thuyû tinh: tremolit, actinotit, coù maøu traéng, vaøng, + Caolin: ñöôïc taïo thaønh do phong hoaù traéng phôùt xanh. Chuû yeáu laø loaïi sôïi doïc, ñaù granit giaøu fenspat kieàm thuoäc pha 2 ít sôïi ngang, chieàu daøi sôïi 5 - 20 cm. phöùc heä Ñieän Bieân (2 P2 ñb) taïo thaønh daûi Quaëng asbet coù theå khai thaùc söû duïng quaëng daøi. Caùc thaân quaëng caolin thöôøng trong lónh vöïc laøm taám lôïp, boät baûo oân vaø coù kích thöôùc daøi 10 - 15 m, roäng 3 - 4 m. moät soá lónh vöïc khaùc. Caùc ñieåm quaëng caàn ñöôïc quan taâm ñieàu - Nguyeân lieäu khaùc: tra nghieân cöùu chaát löôïng ñeå laøm roõ quy Tan: thuoäc phaïm vi tænh Hoaø Bình ñaõ moâ vaø giaù trò söû duïng. phaùt hieän vaø thaêm doø 2 moû tan Taø Phuø - - Nguyeân lieäu chòu löûa: Chanh Kheá vaø Laøng Truï. Tan thuoäc loaïi + Quarzit: môùi phaùt hieän vaø ñaùnh giaù moû bieán chaát trao ñoåi nhieät dòch. Caùc moät moû quarzit Suoái Nhaïp. Quarzit naèm thaân quaëng daïng thaáu kính naèm trong ñaù trong caùc ñaù thuoäc heä taàng Beán Kheá, vaây ñolomit heä taàng Sa Pa (PR3-TM1sp) vaø ñaù quanh quaëng laø caùc ñaù phieán seùt, boät voâi bò ñolomit hoaù cuûa heä taàng Baûn Dieät keát, ñaù voâi ñolomit hoaù. Moû coù chieàu daøi (C2-P1 bd) gaàn caùc thaân xaâm nhaäp bazô 200 m, daøy 80 m, saâu 100 m. Quarzit coù vaø diabas. Caùc moû coù töø 2 - 5 thaân quaëng haït maøu traéng trong, raén chaéc. Trieån voïng vôùi kích thöôùc chieàu daøi 50 - 100 m, daøy cuûa ñieåm quarzit khoâng lôùn. 2 - 25 m, saâu 25 - 40 m. Tan coù maøu traéng, + Ñolomit: hieän nay ñaõ tìm thaáy vaø traéng phôùt luïc, thaønh phaàn tan 99%, ñaùnh giaù ñöôïc 2 moû ñolomit laø moû Baûn thaïch anh 1%. Tan laø moät trong nhöõng Chanh coù tröõ löôïng 1,245 trieäu taán (C1+C2) khoaùng saûn coù trieån voïng, chaát löôïng toát, vaø moû Laøng Gioi tröõ löôïng 167,9 nghìn ñaõ vaø ñang ñöôïc khai thaùc ñeå söû duïng taán. Caùc thaân ñolomit naèm trong ñaù voâi, trong nhieàu lónh vöïc. ñaù voâi taùi keát tinh, ñaù voâi ñolomit hoaù       thuoäc heä taàng Sa Pa (PR3-TM1sp) vaø ñöôïc chia ra hai loaïi: Beân caïnh caùc loaïi khoaùng saûn khaùc, Ñolomit phaân lôùp trung bình, caáu taïo thuoäc phaïm vi tænh Hoaø Bình coøn xuaát loä ñaëc xít. nhieàu ñieåm nöôùc khoaùng, nöôùc noùng. Ñolomit bò caø naùt, vôõ vuïn maïnh meõ. Ngoaøi moû nöôùc khoaùng Môù Ñaù ñang Caùc thaân quaëng coù kích thöôùc khaùc nhau, ñöôïc khai thaùc, coøn phaùt hieän treân 4 daøi töø 150 - 7.000 m, roäng 30 - 2.000 m. ñieåm nöôùc khoaùng, nöôùc noùng khaùc ñang - Nguyeân lieäu giaùn caùch: ñöôïc nghieân cöùu. Keát quaû khoan thaêm doø + Asbet: ñaõ phaùt hieän vaø ñaùnh giaù ñöôïc cuûa Ñoaøn Ñòa chaát 47 thì nöôùc noùng khu 3 moû asbet laø Khu Quoác, Khu Quoác - Gioác vöïc Haï Bì, Kim Boâi nhieät ñoä thaáp nhaát My, Suoái Chaøng vaø 6 ñieåm quaëng asbet. 32oC (loã khoan LK14), nhieät ñoä cao nhaát Ñaù chöùa quaëng laø peridotit bò xecpentin laø 36,5oC (loã khoan LK7). Tröõ löôïng nöôùc hoaù thuoäc phöùc heä Ba Vì. Caùc thaân quaëng khoaùng rieâng khu vöïc Môù Ñaù, Kim Boâi coù chieàu daøi 1 - 2 km, roäng 50 - 450 m; ñaõ laø haøng ngaøn m3/ngaøy ñeâm. Haøm trong ñoù phaùt trieån caùc maïch, maïng maïch löôïng Ca++ = 66 - 81,37%; Mg++ = 17,42 - quaëng asbet kích thöôùc khaùc nhau. Caùc 19,73%; Na+ = 1,42 - 6,95%; HCO3- = 33,28 - -- maïch asbet coù chieàu daøy 1 - 20 cm, coù khi 68,8%; SO4 =25 - 64,46%; PH = 6 - 7,5.
18 ÑÒA CHÍ HOAØ BÌNH Toång ñoä khoaùng hoaù 511,03 - 1.252mg/lít, - Vaän ñoäng kieán taïo: thuoäc hai nhoùm chuû yeáu: nhoùm bicacbon- Nhöõng vaän ñoäng kieán taïo ñoùng vai troø at canxi vaø nhoùm bicacbonat sunfat canxi heát söùc quan troïng trong söï hình thaønh manheâ. Nhìn chung, nguoàn nöôùc khoaùng, vaø phaùt trieån ñòa hình cuûa khu vöïc noùi nöôùc noùng coù trieån voïng lôùn, caàn ñaàu tö chung vaø cuûa tænh Hoaø Bình noùi rieâng. Söï nghieân cöùu khai thaùc, cheá bieán phuïc vuï xuaát hieän caùc daïng ñòa hình khaùc nhau trong caùc lónh vöïc du lòch, chöõa beänh, trong tænh Hoaø Bình ñöôïc quy ñònh bôûi giaûi khaùt... seõ ñem laïi nguoàn lôïi kinh teá nhieàu nguyeân nhaân, trong ñoù quan troïng cho tænh. nhaát laø vai troø cuûa caùc vaän ñoäng kieán taïo traûi qua caùc thôøi kyø ñòa chaát tröôùc ñaây coøn ñeå laïi thoâng qua sô ñoà caáu truùc coå,   sau ñoù laø vai troø cuûa caùc vaän ñoäng môùi, moät maët phaùt trieån theo khuynh höôùng keá Ñòa hình Hoøa Bình nhìn chung nghieâng thöøa, maët khaùc quan troïng hôn phaùt trieån daàn töø taây baéc xuoáng ñoâng nam. Phaàn theo khuynh höôùng môùi ñaõ phaù vôõ vaø lôùn laõnh thoå laø ñoài döôùi 500 m, coù xen ngaøy caøng laøm bieán ñoåi saâu saéc bình ñoà moät ít nuùi thaáp (vuøng Kim Boâi, baéc Suoái caáu truùc coå, thieát laäp caùc yeáu toá môùi trong Ruùt vaø taây Mai Chaâu), trong ñoù cuõng coù boä maët hieän ñaïi cuûa ñòa hình. Vaän ñoäng nhieàu ñoài nuùi ñaù voâi - tieáp tuïc cuûa daûi ñaù naâng leân ôû vuøng naøy ñaõ taïo neân nhöõng voâi Taây Baéc. daõy nuùi, nhöõng cao nguyeân vôùi ñoä cao Ñòa hình hình thaønh taïi khu vöïc taân khaùc nhau, coøn vaän ñoäng suït luùn ôû vuøng kieán taïo naâng leân töø yeáu ñeán trung bình, kia laïi taïo neân nhöõng ñoàng baèng, nhöõng döôùi taùc ñoäng chuû yeáu cuûa quaù trình baøo oâ truõng ñeå töø ñoù hình thaønh neân caùc daïng moøn - xaâm thöïc ñaõ taïo neân vuøng nuùi thaáp ñòa hình khaùc nhau nhö ñòa hình nuùi cao, xaâm thöïc - baøo moøn xen ñoài cao vaø thung nuùi trung bình, nuùi thaáp, trung du hay goø ñoài, daïng ñòa hình thung luõng, ñòa hình luõng xaâm thöïc - tích tuï, ñoä cao trung bình ñoàng baèng... Vaän ñoäng naâng leân vaø haï 600-800 m; vuøng ñoài cao, ñoài trung bình, xuoáng thöôøng ñi keøm vôùi vieäc xuaát hieän baøo moøn - xaâm thöïc maïnh xen thung luõng nhöõng ñöùt gaõy vaø chính caùc ñöùt gaõy naøy xaâm thöïc - boài tuï vôùi ñoä cao chöøng 250- ñaõ taïo neân söï ña daïng vaø phöùc taïp cuûa 300 m; daïng ñòa hình cacxtô nhö ñoài nuùi ñòa hình. cacxtô xaâm thöïc thaáp xen thung luõng xaâm - Kieán truùc ñòa chaát: thöïc - boài tuï (ôû vuøng Mai Chaâu). Höôùng ñòa hình chuû yeáu cuûa tænh Hoøa         Bình laø höôùng taây baéc - ñoâng nam, nghóa   laø ñòa hình coù xu höôùng thaáp daàn töø taây baéc xuoáng ñoâng nam. Tuy nhieân, do treân         ñòa baøn tænh Hoaø Bình hình thaønh moät heä Caùc nhaân toá noäi sinh coù vai troø quan thoáng ñöùt gaõy khaù phöùc taïp maø trong ñoù troïng, taïo neân cô sôû ban ñaàu, nhöõng ñöùt gaõy chính laø ñöùt gaõy theo höôùng taây ñöôøng neùt cô baûn cuûa ñòa hình. Trong baéc - ñoâng nam, ngoaøi ra coøn coù caùc ñöùt nhoùm naøy goàm ba nhaân toá chính laø: vaän gaõy theo höôùng ñoâng baéc - taây nam, ñoäng kieán taïo, kieán truùc ñòa chaát vaø caáu taïo höôùng taây - ñoâng, höôùng baéc - nam, cho nham thaïch. Chuùng taïo neân caùc yeáu toá neân ñòa hình cuûa tænh ñaõ bò chia caét moät “kieán truùc hình thaùi”. caùch saâu saéc. Caùc ñöùt gaõy naøy taïo ñieàu
      kieän cho vieäc hình thaønh thung luõng caùc Nuùi ñaù voâi phaân boá roäng khaép treân ñòa con soâng nhö soâng Ñaø, soâng Boâi, soâng baøn cuûa tænh, taäp trung nhieàu ôû caùc huyeän Böôûi cuøng caùc con soâng nhoû vaø nhöõng con Kim Boâi, Laïc Thuyû, Taân Laïc, Kyø Sôn, Cao suoái lôùn nhoû khaùc. Caùc ñöùt gaõy cuøng vôùi Phong. Chuùng goàm chuû yeáu laø ñaù voâi coù nhöõng vaän ñoäng naâng leân ôû khu vöïc naøy, maøu xaùm saùng, phaân lôùp töông ñoái daøy, haï xuoáng hay suït luùn ôû khu vöïc kia trong thuoäc heä taàng Ñoàng Giao, tuoåi Triat giöõa. caùc thôøi kyø ñaõ taïo neân söï ña daïng vaø Quaù trình cacxtô hoaù dieãn ra trong ñieàu phöùc taïp cuûa ñòa hình. Nhö vaäy, caùc yeáu kieän khí haäu raát thuaän lôïi cuûa tænh Hoaø toá ñòa hình aâm (thung luõng caùc soâng, vuøng Bình ñaõ taïo ra nhieàu daïng ñòa hình cacxtô truõng giöõa nuùi), döông (nuùi, ñoài) khoâng maø phoå bieán nhaát laø ñòa hình ñaù tai meøo phaân boá ngaãu nhieân maø theå hieän roõ raøng (carö) vaø caùc hang ñoäng vôùi nhieàu thaønh quy luaät mang tính ñöôøng (lineamant- taïo thaïch nhuõ ñoäc ñaùo. Khaùc vôùi ñaù voâi danh töø cuûa Haubs). tuoåi Coå sinh ôû ñôùi Thanh Hoaù - Soâng Maõ, - Caáu taïo nham thaïch: ñaù voâi ôû Hoaø Bình do coù tuoåi treû hôn neân Nham thaïch coù vai troø quan troïng coøn toàn taïi döôùi daïng caùc daõy ñoà soä, trong trong vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån caùc ñoù quaù trình cacxtô hoaù coøn ñang tieáp dieãn daïng ñòa hình. maïnh, ít thaáy caùc daïng ñòa hình cacxtô soùt Ñaù voâi chieám moät tyû leä khaù lôùn so vôùi ñöùng rieâng leû. dieän tích töï nhieân cuûa toaøn tænh Hoaø Bình. Caùc ñaù traàm tích phieán seùt, sa thaïch
20 ÑÒA CHÍ HOAØ BÌNH tuoåi Coå sinh vaø Trung sinh ôû Hoaø Bình phong hoaù vaät lyù vaø hoaù hoïc dieãn ra chieám dieän tích khoâng ñaùng keå. Chuùng maïnh meõ, taïo tieàn ñeà cho söï xoùi moøn, röûa taïo neân caùc daïng ñoài vaø nuùi thaáp vôùi söôøn troâi cuûa nöôùc chaûy theo doøng taïm thôøi thoaûi vaø ñænh troøn daïng voøm, ñoä cao (möông xoùi, khe raõnh) vaø nöôùc chaûy khoâng lôùn (thöôøng döôùi 350 m). Chuùng coù thöôøng xuyeân (soâng, suoái) baøo moøn vaø theå ñöùng rieâng reõ treân beà maët ñoàng baèng cuoán troâi ñaát ñaù, caét xeû ñòa hình. ÔÛ caùc hoaëc taïo thaønh daõy lieân tuïc. Caùc ñoài vaø vuøng ñoài phieán thaïch, trong ñieàu kieän lôùp nuùi thaáp caáu taïo baèng nhieàu loaïi ñaù treân phuû thöïc vaät ñaõ bò phaù truïi (raát phoå bieán caùc caáu truùc khaùc nhau vaø bò phuû moät lôùp ôû mieàn ñoài nuùi phía taây) coù theå thaáy roõ phong hoaù coù beà daøy khoâng ñoàng nhaát taùc ñoäng cuûa nöôùc chaûy treân söôøn vôùi heä tuyø theo caáu taïo nham thaïch vaø lôùp phuû thoáng khe raõnh, möông xoùi nhieàu choã raát thöïc vaät treân maët. saâu vaø daøy ñaëc laøm cho lôùp voû phong hoaù bò boùc truïi, trô soûi ñaù. Trong ñieàu kieän           nhö vaäy, caùc vuøng ñoài vaø nuùi thaáp khoâng Caùc nhaân toá naøy coù vai troø chaïm troå laïi coøn canh taùc ñöôïc nöõa. caùc daïng ñòa hình maø caùc nhaân toá noäi sinh Trong vuøng nuùi ñaù voâi phía taây cuûa ñaõ taïo ra noù. Trong caùc nhaân toá ngoaïi tænh, do taùc ñoäng cuûa khí haäu ñeán ñòa hình sinh, quan troïng nhaát laø khí haäu, ngoaøi ra thoâng qua quaù trình cacxtô hoaù ñaõ taïo neân laø caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. nhieàu daïng ñòa hình ñoäc ñaùo nhö ñòa hình - Khí haäu: ñaù tai meøo vôùi caùc soáng ñaù nhoïn vaø caùc Tænh Hoaø Bình coù khí haäu nhieät ñôùi gioù khe raõnh saâu raát phoå bieán treân beà maët caùc muøa noùng vaø aåm öôùt vôùi nhieät ñoä trung nuùi ñaù voâi. Caùc hang ñoäng nguyeân laø caùc bình naêm cao (23,4oC), löôïng möa lôùn doøng soâng ngaàm trong caùc khoái ñaù voâi, (1.800 - 2.000 mm), ñoä aåm cao (85%). Ñieàu nay ñöôïc naâng leân ôû nhöõng ñoä cao khaùc kieän khí haäu ñoù khieán cho caùc quaù trình nhau, taïo neân caùc hang khoâ hoaëc hang öôùt     