Tham khảo tài liệu 'dịch tễ học phân tích : nghiên cứu trong dịch tễ quan sát part 2', khoa học xã hội, tâm lý học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
Chủ đề:
Nội dung Text: Dịch tễ học phân tích : Nghiên cứu trong dịch tễ quan sát part 2
- Cách ư c lư ng m u trong WinEpiscope như sau: vào menu “samples” ch n
“unmatched case-control” (Hình 12.3)
Nghiên c u th c t ti n hành như sau. S li u t 208 tr i gà ư c thu th p,
trong ó 99 àn có b nh tích. i u tra cho th y g n 50% àn có b nh này s d ng ch
èn chi u sáng gián o n, trong khi ó ch có 28,4% s àn gà âm tính dùng ch này.
S d ng WinEpiscope ,vào menu “Analysis” ch n “ Case-control”
B ng 12.1 K t qu nghiên c u liên quan gi a th i gian chi u sáng và coccidiosis
Coccidiosis
T ng
Có Không
Ch chi u 49 31 80
Gián o n
sáng
50 78 128
Liên t c
T ng 99 109 208
Hình 12.3 Ư c lư ng m u trong ví d c a nghiên c u b nh ch ng b ng WinEpiscope
7
- Hình 12.4 X lý s li u ví d c a nghiên c u b nh ch ng b ng WinEpiscope
K t qu OR = 2,466 (1,39 – 4,37) cho th y b nh coccidiosis có nguy cơ cao x y
ra nh ng àn s d ng ch chi u sáng gián o n, g p 2,5 l n so v i nh ng àn s
d ng ch liên t c
5. S sai l ch trong nghiên c u quan sát
Trong các nghiên c u d ch t h c ã ư c trình bày chương trư c, m t v n
c n ư c quan tâm là chính xác (validity) c a các nghiên c u. Dĩ nhiên trong các
nghiên c u quan sát không th nào tránh kh i nh ng sai l ch do các y u t tác ng
không ki m soát ư c. N i dung chương này s c p n các lo i sai l ch ó (bias) và
các cách kh c ph c. Các lo i sai l ch bao g m:
+ Sai l ch do ch n l a (selection bias)
+ Sai l ch thông tin (information bias)
+ Sai l ch do y u t nhi u (confounding bias)
5.1. Sai l ch do ch n l a
Sai l ch lo i này x y ra khi th c hi n nh ng nghiên c u v m i liên quan gi a
y u t nguy cơ và b nh, các cá th b nh và cá th i ch ng ho c cá th ti p xúc v i y u
t nguy cơ và cá th không ti p xúc ư c ch n, k t qu cho th y có m i liên quan ý
nghĩa, tuy nhiên s th t là chúng không liên quan nhau. Trong trư ng h p ó, chúng ta
ã m c m t sai l m trong vi c ch n các cá th ưa vào kh o sát và sai l ch này ư c g i
là sai l ch do ch n l a.
Gi s trong m t nghiên c u, t ng s cá th theo t ng nhóm và s cá th trong
qu n th ư c ưa vào nghiên c u ư c trình bày theo b ng 12.2:
8
- B ng 12.2 Phân b các cá th ưa vào kh o sát so v i qu n th
C qu n th kh o sát Các cá th ư c ưa vào nghiên c u
E+ E- E+ E-
B nh A1 Ao M1 B nh a1 ao m1
Không b nh B1 Bo Mo Không b nh b1 bo mo
N1 No N n1 no n
E+: Ti p xúc y u t nguy cơ
E- : Không ti p xúc y u t nguy cơ
Nhóm cá th ưa vào kh o sát là m t d ng m u l y t qu n th kh o sát. Gi s
vi c ch n m u ư c th c hi n ng u nhiên thì t l phân m u (sf) các nhóm thú như sau:
sf11= a1/A1
sf12= ao/Ao
sf21= b1/B1
sf22= bo/Bo
ORsf = sf11 × sf22 / sf12 × sf21
N u t t c các t l sf này u b ng nhau, xem như sai l ch do ch n l a không
x y ra. Trong th c t , r t khó l y m u theo cùng t l như v y. M c ích c a kh o sát là
xác nh m i liên quan thông qua ch s OR, do ó n u t s OR c a t l phân m u
(ORsf) b ng 1 thì cũng có th ư c cho r ng không có sai l ch ch n l a.
N u OR c a t l phân m u (ORsf) l n hơn 1 thì sai l ch có x y ra và có xu
hư ng làm cho k t qu kh o sát có OR l n hơn th c t (l ch kh i 1). Ngư c l i n u OR
c a t l phân m u (ORsf) nh hơn 1 thì k t qu OR kh o sát có xu hư ng b kéo v 1
(nh hơn th c t ).
Ví d : nghiên c u v m i quan h gi a y u t nguy cơ và b nh trong qu n th
th t và k t qu l y m u như sau
B ng 12.3 Ví d v phân b các cá th ưa vào kh o sát so v i qu n th
C qu n th kh o sát Các cá th ư c ưa vào nghiên
cu
E+ E- E+ E-
B nh 247 853 B nh 13 57
Không 1089 7911 Không b nh 10 80
b nh
247×7911/853×1089=2,104
OR OR 13×80/57×10 =
1,825
sf11= a1/A1 = 13/247 = 0,053
sf12= ao/Ao = 57/853 = 0,067
sf21= b1/B1 = 10/1089 = 0,009
9
- sf22= bo/Bo = 80/7911 = 0,01
ORsf = sf11 × sf22 / sf12 × sf21 = (0,053 ×0,01)/(0,067×0,009) = 0,88
Trên ây ch trình bày v nguyên t c t i sao sai l ch do ch n l a l i nh hư ng
n k t qu kh o sát. Trên th c t , không ph i lúc nào chúng ta cũng xác nh ư c các
t l phân m u. Do ó cách l y m u ng u nhiên ươc xem như là thích h p nh t
kh ng ch sai l ch này. Vi c ch n qu n th l y m u cũng khá quan tr ng sao cho i
di n ư c cho m t qu n th l n.
5.2. Sai l ch thông tin
Trong các nghiên c u quan sát, thông tin thu th p ư c ôi khi không ph i là
thông tin tr c ti p o lư ng mà ch liên quan n s ánh giá ho c ch là thông tin h i
c u. Trong trư ng h p này, thông tin cung c p cho kh o sát có th b sai l ch. Trong sai
l ch thông tin, ngư i ta có th k n sai l ch thông tin tóm t t, sai l ch thông tin do
ph ng v n, sai l ch thông tin do h i c u, và sai l ch thông tin do báo cáo.
Bên c nh ó, ngư i ta cũng c p n m t d ng sai l ch thông tin các ch tiêu
ư c tr c ti p xác nh b i nhà nghiên c u, ó là “sai l ch do phân lo i sai”
(misclassification bias). Sai l ch này x y ra khi ca b nh không ư c nh n xét ánh giá,
ch n oán úng, và ngư c l i. Sai l ch này c bi t x y ra khi các ch n oán xét nghi m
có nh y và chuyên bi t th p hơn 100%. Ngoài s phân lo i sai ca b nh, thì vi c
ti p xúc v i y u t nguy cơ cũng có th b phân lo i sai. C hai lo i phân lo i sai này u
nh hư ng tr c ti p n k t qu v m i quan h c n xác nh.
5.3. Y u t nhi u
M t v n thư ng g p trong nghiên c u d ch t là s liên quan gi a y u t
kh o sát và b nh ôi khi b m t y u t khác nh hư ng làm cho k t qu b sai l ch.
Chính vì v y mà thu t ng “y u t nhi u” ư c c p ưa ra khái ni m v các y u t
này. ây cũng là m t v n chính trong nghiên c u phân tích d ch t .
V m t nh nghĩa, m t y u t X ư c g i là y u t nhi u trong m i quan h
c a y u t nguy cơ A và b nh B khi th a mãn 2 i u ki n sau: (1) y u t X có liên quan
n nguy cơ b nh, có nghĩa là X ư c bi t làm tăng nguy cơ b nh nhưng không ph i là
nguyên nhân, cách phát tri n, và di n ti n c a b nh B; (2) y u t X liên quan n y u t
A nhưng không là k t qu c a y u t A.
M t ví d i n hình khi nghiên c u trên ngư i v tác d ng c a cà phê và b nh
ung thư tuy n t y trên ngư i, y u t gây nhi u chính là hút. Ngư i ta quan tâm n m i
liên h gi a cà phê (y u t A) và b nh ung thư tuy n t y (b nh B) và nh n th y là (1) y u
t hút thu c (X) ư c bi t là m t nguy cơ d n n ung thư tuy n t y và (2) nh ng ngư i
s d ng nhi u cà phê thì thư ng có kèm theo hút thu c. Như v y, y u t X ã có 2 c
im ư c xem là m t y u t gây nhi u.
10
- Trong thú y, khi kh o sát v th tr ng c a bò s a giai o n khô s a (A) v i
b nh s t s a (X), chúng ta nh n th y y u t tu i hay chu kỳ cho s a nh hư ng r t l n
n b nh vì nh ng con có chu kỳ m i thư ng x y ra tình tr ng này. Bên c nh ó s chu
kỳ cho s a cũng nh hư ng n tình tr ng cơ th ( i m th tr ng) do ó tu i c a bò s a
có th là m t y u t nhi u khi xét m i quan h này.
Gi s k t qu thu th p t kh o sát trên như sau
B ng 12.4 B ng 2x2 tính chung cho k t qu kh o sát liên quan gi a th tr ng và s t s a
S ts a Không s t s a
Th tr ng Mp 50 150
Bình thư ng 30 170
ORo = 1,89. i u này nghĩa là có s liên quan gi a ch s tình tr ng cơ th và
b nh s t s a. Tuy nhiên khi xét v chu kỳ cho s a thì k t qu như sau:
B ng 12.5 K t qu kh o sát liên quan gi a th tr ng và s t s a theo các chu kỳ cho s a
Chu kỳ 1-2 Chu kỳ 3 tr lên
S t s a Không s t S t s a Không s t
Mp 5 45 Mp 45 105
Bình thư ng 15 135 Bình thư ng 15 35
OR = 5×135/15×45 = 1 OR = 45×35/15×105 = 1
Như v y, OR theo t ng nhóm l i cho th y k t qu b ng 1, nghĩa là không có s
liên quan gi a th tr ng v i b nh s t s a. i u này m t l n n a cho th y t m quan tr ng
c a vi c xác nh y u t nhi u. Trong th c t , các y u t nh hư ng có th d oán ư c.
Nhà nghiên c u s tìm cách ki m soát y u t nhi u b ng nh ng cách sau: gi i h n kh o
sát - có nghĩa là khi bi t ư c y u t nhi u thì ngư i ta s l y m u và ch n thú kh o sát
theo m t tiêu chu n xác nh. Ví d trong trư ng h p trên, ngư i ta ch ch n thú có 1-2
chu kỳ, lúc ó s kh ng ch ư c y u t nhi u. ây là phương pháp h p lý làm ơn gi n
hoá phân tích d ch t . Trong các nghiên c u b nh-ch ng, vi c l y m u, ch n thú b nh và
i ch ng theo ki u b t c p cũng là phương pháp ki m soát y u t nhi u.
Tuy nhiên trong nghiên c u ngư i ta cũng mu n ưa y u t nhi u vào phân tích
thêm các m i quan h . Trong trư ng h p ó, ngư i ta có th dùng phương pháp phân
t ng kh o sát y u t nhi u. Ngoài ra còn có phương pháp phân tích a bi n ví d như
logistic cũng là m t cách hi u ch nh tác ng c a y u t gây nhi u.
5.4 Phương pháp hi u ch nh y u t nhi u
(1) Phương pháp b t c p (matching)
Phương pháp này thư ng ư c s d ng trong các nghiên c u b nh-ch ng.
kh ng ch y u t nhi u, ngư i ta th c hi n b t c p như sau: c 1 ca b nh ư c xác nh
mang m t giá tr nào ó c a y u t nhi u thì ngư i ta ch n R thú i ch ng (không b nh)
11
- cùng mang giá tr tương ng c a y u t nhi u. Ví d , y u t nhi u là gi i tính và ngư i
nghiên c u mu n b t c p 1:2 thì c 1 ca b nh là thú c thì ph i có 2 con c làm i
ch ng. Trong trư ng h p ó, cách tính OR như sau
B ng 12.6 Phân b trong nghiên c u b nh-ch ng có b t c p
S lư ng i ch ng b t c p
0 1 2 3 R
Ca Ti p xúc y u t nguy cơ F10 F11 F12 F13 F1R
b nh
KHÔNG ti p xúc y u t nguy F00 F01 F02 F03 F0R
cơ
F1R : s lư ng c a b s li u (record) có ca b nh ti p xúc y u t nguy cơ và i ch ng
nhóm R ti p xúc y u t nguy cơ
F0R : s lư ng c a b s li u (record) có ca b nh không ti p xúc y u t nguy cơ và i
ch ng nhóm R không ti p xúc y u t nguy cơ
R
∑( R + 1 − i ) × F1,i −1
OR = i =1 R
∑ i × Fo ,i
i =1
Ví d như trong trư ng h p kh o sát m i quan h gi a y u t A và b nh B trong
ó y u t gi i tính là y u t nhi u. Th c hi n m t nghiên c u b nh-ch ng trong ó có
ti n hành b t c p theo gi i tính v i m t ca b nh và 2 i ch ng. K t qu ư c trình bày
trong b ng 12.7.
B ng 12.7 K t qu s li u thô c a ví d v nghiên c u b nh-ch ng có b t c p
Male Case Control 1 Control 2
1 1 0 1
1 1 0 0
1 1 1 0
1 0 0 0
1 0 0 1
1 1 0 1
1 0 1 0
0 0 1 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 1 1 0
0 1 0 0
Male: v i (1) là con c và (0) là con cái
Case: là nh ng con b nh trong ó (1) là ti p xúc y u t nguy cơ A và (0) là không ti p xúc y u t
A
Control: i ch ng ti p xúc hay không ti p xúc y u t nguy cơ.
N u không phân tích d ng b t c p mà phân tích theo nghiên c u b nh-ch ng
bình thư ng (không quan tâm y u t gi i tính và b t c p) thì k t qu như sau :
12
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
