Tham khảo tài liệu 'dịch tễ học phân tích : nghiên cứu trong dịch tễ quan sát part 2', khoa học xã hội, tâm lý học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
YOMEDIA/
Chủ đề:
Nội dung Text: Dịch tễ học phân tích : Nghiên cứu trong dịch tễ quan sát part 2
- Cách ư c lư ng m u trong WinEpiscope như sau: vào menu “samples” ch n
“unmatched case-control” (Hình 12.3)
Nghiên c u th c t ti n hành như sau. S li u t 208 tr i gà ư c thu th p,
trong ó 99 àn có b nh tích. i u tra cho th y g n 50% àn có b nh này s d ng ch
èn chi u sáng gián o n, trong khi ó ch có 28,4% s àn gà âm tính dùng ch này.
S d ng WinEpiscope ,vào menu “Analysis” ch n “ Case-control”
B ng 12.1 K t qu nghiên c u liên quan gi a th i gian chi u sáng và coccidiosis
Coccidiosis
T ng
Có Không
Ch chi u 49 31 80
Gián o n
sáng
50 78 128
Liên t c
T ng 99 109 208
Hình 12.3 Ư c lư ng m u trong ví d c a nghiên c u b nh ch ng b ng WinEpiscope
7
- Hình 12.4 X lý s li u ví d c a nghiên c u b nh ch ng b ng WinEpiscope
K t qu OR = 2,466 (1,39 – 4,37) cho th y b nh coccidiosis có nguy cơ cao x y
ra nh ng àn s d ng ch chi u sáng gián o n, g p 2,5 l n so v i nh ng àn s
d ng ch liên t c
5. S sai l ch trong nghiên c u quan sát
Trong các nghiên c u d ch t h c ã ư c trình bày chương trư c, m t v n
c n ư c quan tâm là chính xác (validity) c a các nghiên c u. Dĩ nhiên trong các
nghiên c u quan sát không th nào tránh kh i nh ng sai l ch do các y u t tác ng
không ki m soát ư c. N i dung chương này s c p n các lo i sai l ch ó (bias) và
các cách kh c ph c. Các lo i sai l ch bao g m:
+ Sai l ch do ch n l a (selection bias)
+ Sai l ch thông tin (information bias)
+ Sai l ch do y u t nhi u (confounding bias)
5.1. Sai l ch do ch n l a
Sai l ch lo i này x y ra khi th c hi n nh ng nghiên c u v m i liên quan gi a
y u t nguy cơ và b nh, các cá th b nh và cá th i ch ng ho c cá th ti p xúc v i y u
t nguy cơ và cá th không ti p xúc ư c ch n, k t qu cho th y có m i liên quan ý
nghĩa, tuy nhiên s th t là chúng không liên quan nhau. Trong trư ng h p ó, chúng ta
ã m c m t sai l m trong vi c ch n các cá th ưa vào kh o sát và sai l ch này ư c g i
là sai l ch do ch n l a.
Gi s trong m t nghiên c u, t ng s cá th theo t ng nhóm và s cá th trong
qu n th ư c ưa vào nghiên c u ư c trình bày theo b ng 12.2:
8
- B ng 12.2 Phân b các cá th ưa vào kh o sát so v i qu n th
C qu n th kh o sát Các cá th ư c ưa vào nghiên c u
E+ E- E+ E-
B nh A1 Ao M1 B nh a1 ao m1
Không b nh B1 Bo Mo Không b nh b1 bo mo
N1 No N n1 no n
E+: Ti p xúc y u t nguy cơ
E- : Không ti p xúc y u t nguy cơ
Nhóm cá th ưa vào kh o sát là m t d ng m u l y t qu n th kh o sát. Gi s
vi c ch n m u ư c th c hi n ng u nhiên thì t l phân m u (sf) các nhóm thú như sau:
sf11= a1/A1
sf12= ao/Ao
sf21= b1/B1
sf22= bo/Bo
ORsf = sf11 × sf22 / sf12 × sf21
N u t t c các t l sf này u b ng nhau, xem như sai l ch do ch n l a không
x y ra. Trong th c t , r t khó l y m u theo cùng t l như v y. M c ích c a kh o sát là
xác nh m i liên quan thông qua ch s OR, do ó n u t s OR c a t l phân m u
(ORsf) b ng 1 thì cũng có th ư c cho r ng không có sai l ch ch n l a.
N u OR c a t l phân m u (ORsf) l n hơn 1 thì sai l ch có x y ra và có xu
hư ng làm cho k t qu kh o sát có OR l n hơn th c t (l ch kh i 1). Ngư c l i n u OR
c a t l phân m u (ORsf) nh hơn 1 thì k t qu OR kh o sát có xu hư ng b kéo v 1
(nh hơn th c t ).
Ví d : nghiên c u v m i quan h gi a y u t nguy cơ và b nh trong qu n th
th t và k t qu l y m u như sau
B ng 12.3 Ví d v phân b các cá th ưa vào kh o sát so v i qu n th
C qu n th kh o sát Các cá th ư c ưa vào nghiên
cu
E+ E- E+ E-
B nh 247 853 B nh 13 57
Không 1089 7911 Không b nh 10 80
b nh
247×7911/853×1089=2,104
OR OR 13×80/57×10 =
1,825
sf11= a1/A1 = 13/247 = 0,053
sf12= ao/Ao = 57/853 = 0,067
sf21= b1/B1 = 10/1089 = 0,009
9
- sf22= bo/Bo = 80/7911 = 0,01
ORsf = sf11 × sf22 / sf12 × sf21 = (0,053 ×0,01)/(0,067×0,009) = 0,88
Trên ây ch trình bày v nguyên t c t i sao sai l ch do ch n l a l i nh hư ng
n k t qu kh o sát. Trên th c t , không ph i lúc nào chúng ta cũng xác nh ư c các
t l phân m u. Do ó cách l y m u ng u nhiên ươc xem như là thích h p nh t
kh ng ch sai l ch này. Vi c ch n qu n th l y m u cũng khá quan tr ng sao cho i
di n ư c cho m t qu n th l n.
5.2. Sai l ch thông tin
Trong các nghiên c u quan sát, thông tin thu th p ư c ôi khi không ph i là
thông tin tr c ti p o lư ng mà ch liên quan n s ánh giá ho c ch là thông tin h i
c u. Trong trư ng h p này, thông tin cung c p cho kh o sát có th b sai l ch. Trong sai
l ch thông tin, ngư i ta có th k n sai l ch thông tin tóm t t, sai l ch thông tin do
ph ng v n, sai l ch thông tin do h i c u, và sai l ch thông tin do báo cáo.
Bên c nh ó, ngư i ta cũng c p n m t d ng sai l ch thông tin các ch tiêu
ư c tr c ti p xác nh b i nhà nghiên c u, ó là “sai l ch do phân lo i sai”
(misclassification bias). Sai l ch này x y ra khi ca b nh không ư c nh n xét ánh giá,
ch n oán úng, và ngư c l i. Sai l ch này c bi t x y ra khi các ch n oán xét nghi m
có nh y và chuyên bi t th p hơn 100%. Ngoài s phân lo i sai ca b nh, thì vi c
ti p xúc v i y u t nguy cơ cũng có th b phân lo i sai. C hai lo i phân lo i sai này u
nh hư ng tr c ti p n k t qu v m i quan h c n xác nh.
5.3. Y u t nhi u
M t v n thư ng g p trong nghiên c u d ch t là s liên quan gi a y u t
kh o sát và b nh ôi khi b m t y u t khác nh hư ng làm cho k t qu b sai l ch.
Chính vì v y mà thu t ng “y u t nhi u” ư c c p ưa ra khái ni m v các y u t
này. ây cũng là m t v n chính trong nghiên c u phân tích d ch t .
V m t nh nghĩa, m t y u t X ư c g i là y u t nhi u trong m i quan h
c a y u t nguy cơ A và b nh B khi th a mãn 2 i u ki n sau: (1) y u t X có liên quan
n nguy cơ b nh, có nghĩa là X ư c bi t làm tăng nguy cơ b nh nhưng không ph i là
nguyên nhân, cách phát tri n, và di n ti n c a b nh B; (2) y u t X liên quan n y u t
A nhưng không là k t qu c a y u t A.
M t ví d i n hình khi nghiên c u trên ngư i v tác d ng c a cà phê và b nh
ung thư tuy n t y trên ngư i, y u t gây nhi u chính là hút. Ngư i ta quan tâm n m i
liên h gi a cà phê (y u t A) và b nh ung thư tuy n t y (b nh B) và nh n th y là (1) y u
t hút thu c (X) ư c bi t là m t nguy cơ d n n ung thư tuy n t y và (2) nh ng ngư i
s d ng nhi u cà phê thì thư ng có kèm theo hút thu c. Như v y, y u t X ã có 2 c
im ư c xem là m t y u t gây nhi u.
10
- Trong thú y, khi kh o sát v th tr ng c a bò s a giai o n khô s a (A) v i
b nh s t s a (X), chúng ta nh n th y y u t tu i hay chu kỳ cho s a nh hư ng r t l n
n b nh vì nh ng con có chu kỳ m i thư ng x y ra tình tr ng này. Bên c nh ó s chu
kỳ cho s a cũng nh hư ng n tình tr ng cơ th ( i m th tr ng) do ó tu i c a bò s a
có th là m t y u t nhi u khi xét m i quan h này.
Gi s k t qu thu th p t kh o sát trên như sau
B ng 12.4 B ng 2x2 tính chung cho k t qu kh o sát liên quan gi a th tr ng và s t s a
S ts a Không s t s a
Th tr ng Mp 50 150
Bình thư ng 30 170
ORo = 1,89. i u này nghĩa là có s liên quan gi a ch s tình tr ng cơ th và
b nh s t s a. Tuy nhiên khi xét v chu kỳ cho s a thì k t qu như sau:
B ng 12.5 K t qu kh o sát liên quan gi a th tr ng và s t s a theo các chu kỳ cho s a
Chu kỳ 1-2 Chu kỳ 3 tr lên
S t s a Không s t S t s a Không s t
Mp 5 45 Mp 45 105
Bình thư ng 15 135 Bình thư ng 15 35
OR = 5×135/15×45 = 1 OR = 45×35/15×105 = 1
Như v y, OR theo t ng nhóm l i cho th y k t qu b ng 1, nghĩa là không có s
liên quan gi a th tr ng v i b nh s t s a. i u này m t l n n a cho th y t m quan tr ng
c a vi c xác nh y u t nhi u. Trong th c t , các y u t nh hư ng có th d oán ư c.
Nhà nghiên c u s tìm cách ki m soát y u t nhi u b ng nh ng cách sau: gi i h n kh o
sát - có nghĩa là khi bi t ư c y u t nhi u thì ngư i ta s l y m u và ch n thú kh o sát
theo m t tiêu chu n xác nh. Ví d trong trư ng h p trên, ngư i ta ch ch n thú có 1-2
chu kỳ, lúc ó s kh ng ch ư c y u t nhi u. ây là phương pháp h p lý làm ơn gi n
hoá phân tích d ch t . Trong các nghiên c u b nh-ch ng, vi c l y m u, ch n thú b nh và
i ch ng theo ki u b t c p cũng là phương pháp ki m soát y u t nhi u.
Tuy nhiên trong nghiên c u ngư i ta cũng mu n ưa y u t nhi u vào phân tích
thêm các m i quan h . Trong trư ng h p ó, ngư i ta có th dùng phương pháp phân
t ng kh o sát y u t nhi u. Ngoài ra còn có phương pháp phân tích a bi n ví d như
logistic cũng là m t cách hi u ch nh tác ng c a y u t gây nhi u.
5.4 Phương pháp hi u ch nh y u t nhi u
(1) Phương pháp b t c p (matching)
Phương pháp này thư ng ư c s d ng trong các nghiên c u b nh-ch ng.
kh ng ch y u t nhi u, ngư i ta th c hi n b t c p như sau: c 1 ca b nh ư c xác nh
mang m t giá tr nào ó c a y u t nhi u thì ngư i ta ch n R thú i ch ng (không b nh)
11
- cùng mang giá tr tương ng c a y u t nhi u. Ví d , y u t nhi u là gi i tính và ngư i
nghiên c u mu n b t c p 1:2 thì c 1 ca b nh là thú c thì ph i có 2 con c làm i
ch ng. Trong trư ng h p ó, cách tính OR như sau
B ng 12.6 Phân b trong nghiên c u b nh-ch ng có b t c p
S lư ng i ch ng b t c p
0 1 2 3 R
Ca Ti p xúc y u t nguy cơ F10 F11 F12 F13 F1R
b nh
KHÔNG ti p xúc y u t nguy F00 F01 F02 F03 F0R
cơ
F1R : s lư ng c a b s li u (record) có ca b nh ti p xúc y u t nguy cơ và i ch ng
nhóm R ti p xúc y u t nguy cơ
F0R : s lư ng c a b s li u (record) có ca b nh không ti p xúc y u t nguy cơ và i
ch ng nhóm R không ti p xúc y u t nguy cơ
R
∑( R + 1 − i ) × F1,i −1
OR = i =1 R
∑ i × Fo ,i
i =1
Ví d như trong trư ng h p kh o sát m i quan h gi a y u t A và b nh B trong
ó y u t gi i tính là y u t nhi u. Th c hi n m t nghiên c u b nh-ch ng trong ó có
ti n hành b t c p theo gi i tính v i m t ca b nh và 2 i ch ng. K t qu ư c trình bày
trong b ng 12.7.
B ng 12.7 K t qu s li u thô c a ví d v nghiên c u b nh-ch ng có b t c p
Male Case Control 1 Control 2
1 1 0 1
1 1 0 0
1 1 1 0
1 0 0 0
1 0 0 1
1 1 0 1
1 0 1 0
0 0 1 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 1 1 0
0 1 0 0
Male: v i (1) là con c và (0) là con cái
Case: là nh ng con b nh trong ó (1) là ti p xúc y u t nguy cơ A và (0) là không ti p xúc y u t
A
Control: i ch ng ti p xúc hay không ti p xúc y u t nguy cơ.
N u không phân tích d ng b t c p mà phân tích theo nghiên c u b nh-ch ng
bình thư ng (không quan tâm y u t gi i tính và b t c p) thì k t qu như sau :
12
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
