639
ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU
KHOA HỌC GIÁO DỤC Ở PHỔ THÔNG
Nguyễn Thanh Hưng, Ngô Thị Bích Thủy, Nguyễn Thị Sinh
Khoa Toán học, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng
TÓM TẮT
Bài viết trình bày một số quan điểm, căn cứ và nêu lên tầm quan trọng của
nghiên cứu khoa học giáo dục ở bậc phổ thông, các định hướng nghiên cứu lĩnh
vực khoa học giáo dục về quản lý giáo dục, về quá trình dạy học và giáo dục ở
bậc phổ thông. Từ đó, đề xuất một số giải pháp để phát triển hoạt động nghiên
cứu khoa học giáo dục ở bậc phổ thông đáp ứng hội nhập quốc tế.
Từ khóa: Định hướng; nghiên cứu; khoa học giáo dục; bậc giáo dục phổ
thông
1. Đặt vấn đề
Theo Luật Giáo dục năm 2019
1
, các cấp học, trình độ đào tạo của hệ thống
giáo dục quốc dân bao gồm: Giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục
nghề nghiệp và giáo dục đại học. Bài viết này trình bày nghiên cứu về bậc giáo
dục phổ thông.
Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018
2
đòi hỏi các nghiên
cứu mới thích ứng được các yêu cầu trong bối cảnh hội nhập quốc tế... Bài viết
này nêu một số định hướng nghiên cứu khoa học giáo dục ở bậc phổ thông để có
cơ sở khoa học trong việc hoàn thiện thể chế, chính sách của bậc học này trong
giai đoạn tới.
2. Thực trạng nghiên cứu khoa học giáo dục phổ thông
Qua kinh nghiệm quản lý giáo dục của bản thân tác giả và tìm hiểu về lý
luận tình hình nghiên cứu khoa học giáo dục phổ thông hiện nay, có thể thấy
nghiên cứu khoa học giáo dục đang đối mặt với nhiều thách thức. Dưới đây là
một số thách thức về nghiên cứu khoa học giáo dục hiện nay:
Chất lượng các công trình nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực giáo dục
phổ thông còn chưa cao; Nhiều nghiên cứu còn mang tính hàn lâm, chưa có tính
1
Quốc hội (2019), Luật Giáo dục (Luật số 43/2019/QH14, Ban hành ngày 14/6/2019 của Chủ tịch Quốc
Hội).
2
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình GDPT tổng thể (Ban hành kèm theo Thông tư số
32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo).
640
ứng dụng thực tiễn cao; Thiếu các nghiên cứu mang tính đột phá, sáng tạo và có
tác động lớn đến hệ thống giáo dục.
Thiếu thốn về nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất phục vụ cho nghiên
cứu khoa học. Điều này ảnh hưởng đến khả năng tiến hành các nghiên cứu quy
mô lớn và chất lượng cao; Số lượng các phòng thí nghiệm, trung tâm nghiên cứu
chuyên biệt cho giáo dục phổ thông còn hạn chế.
Đội ngũ nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực giáo dục phổ thông còn thiếu
cả về số lượng và chất lượng. Cần có các chương trình đào tạo, bồi dưỡng nâng
cao năng lực cho các nhà nghiên cứu; Sự kết nối, hợp tác giữa các nhà nghiên
cứu trong và ngoài nước còn chưa chú trọng.
Chính sách hỗ trợ nghiên cứu khoa học giáo dục còn chưa rõ ràng và thiếu
nhất quán. Cần có những chính sách cụ thể để thúc đẩy nghiên cứu trong lĩnh
vực này; Định hướng nghiên cứu khoa học chưa được xác định rõ ràng, thiếu các
chiến lược dài hạn và cụ thể.
Kết quả nghiên cứu khoa học chưa được ứng dụng rộng rãi nhiều trong
thực tiễn giảng dạy và quản lý giáo dục. Cần có cơ chế chuyển giao kết quả
nghiên cứu vào thực tiễn một cách hiệu quả.
Hợp tác quốc tế trong nghiên cứu khoa học giáo dục phổ thông còn hạn
chế. Cần tăng cường các chương trình hợp tác, trao đổi với các quốc gia có nền
giáo dục tiên tiến.
Việc nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học giáo dục phổ thông đòi
hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, các trường đại học sư phạm,
các trung tâm nghiên cứu về khoa học giáo dục và cộng đồng nhà giáo. Chính
phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần có những chính sách hỗ trợ cụ thể, tạo điều
kiện thuận lợi để các nhà nghiên cứu có thể phát huy tối đa năng lực của mình.
3. Một số định hướng nghiên cứu khoa học giáo dục ở bậc phổ thông
3.1. Cơ sở của việc đề ra các định hướng nghiên cứu
Cơ sở của việc đề ra các định hướng nghiên cứu khoa học giáo dục ở bậc
phổ thông là các quan điểm đã được Đảng và Nhà nước nêu ra. Các quan điểm
đó bao gồm:
Thứ nhất, nền giáo dục nói chung, giáo dục bậc phổ thông nói riêng, là
nền giáo dục xã hội chủ nghĩa, có tính nhân dân, dân tộc, nhân bản, khoa học,
hiện đại;
Thứ hai, giáo dục là quốc sách hàng đầu, là nền tảng phát triển bền vững.
Đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho phát triển. Huy động mọi nguồn lực cho phát
triển giáo dục;
641
Thứ ba, phát triển giáo dục gắn liền với phát triển kinh tế, xã hội và bảo
vệ Tổ quốc. Giáo dục và đào tạo cùng với khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo
là động lực quan trọng nhất để phát triển đất nước trong kỷ nguyên số và cách
mạng công nghiệp 4.0;
Thứ tư, giáo dục được thực hiện theo nguyên lý học đi đôi với hành, lý
luận gắn liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và
giáo dục xã hội. Thực hiện giáo dục theo phương châm lấy học sinh và việc học
làm trung tâm. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức
sang phát triển toàn diện năng lực và phấm chất học sinh;
Thứ năm, phát triển giáo dục phải cân đối cả về số lượng, chất lượng và
hiệu quả.
3.2. Định hướng nghiên cứu về quản lý giáo dục ở bậc phổ thông
3.2.1. Nghiên cứu về quản trị hoạt động dạy học, giáo dục theo chương trình giáo
dục phổ thông 2018
- Tiếp tục nghiên cứu thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông;
- Nghiên cứu về quản trị hoạt động dạy học, giáo dục nhà trường theo yêu
cầu Chương trình giáo dục phổ thông;
- Nghiên cứu về chỉ đạo hoạt động của tổ/nhóm chuyên môn trong nhà
trường...
3.2.2. Nghiên cứu về quản trị nhân sự trong nhà trường
- Nghiên cứu về chuẩn nghề nghiệp giáo viên phổ thông; Yêu cầu phát
triển đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý trong nhà trường theo yêu cầu Chương
trình giáo dục phổ thông 2018;
- Nghiên cứu về đánh giá thực trạng đội ngũ;
- Nghiên cứu xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch phát triển đội ngũ;
- Nghiên cứu về giám sát, đánh giá hoạt động của đội ngũ;
- Nghiên cứu đề xuất giải pháp tạo động lực làm việc, phát triển năng lực
nghề nghiệp cho cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên trong nhà trường; quản lý,
giải quyết mâu thuẫn, xung đột...
3.2.3. Nghiên cứu về quản trị tài chính theo hướng tăng cường tự chủ và trách
nhiệm giải trình
- Nghiên cứu về cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập trong giáo
dục và các yêu cầu, nhiệm vụ của hiệu trưởng nhà trường;
- Nghiên cứu quản trị tài chính trong nhà trường theo hướng tăng cường
tự chủ và trách nhiệm giải trình;
- Nghiên cứu về hoạt động quản trị tài chính trong các nhà trường;
642
- Nghiên cứu về huy động và sử dụng các nguồn tài trợ cho nhà trường...
3.2.4. Nghiên cứu về quản trị cơ sở vật chất, thiết bị và công nghệ
- Nghiên cứu về quản lý tài sản, cơ sở vật chất, thiết bị và công nghệ; Vai
trò, trách nhiệm của hiệu trưởng;
- Nghiên cứu về đánh giá thực trạng cơ sở vật chất, thiết bị và công nghệ
của trường;
- Nghiên cứu về xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch mua sắm, sửa
chữa, bổ sung, tiếp nhận và sử dụng cơ sở vật chất, thiết bị và công nghệ;
- Nghiên cứu để tổ chức huy động và sử dụng các nguồn lực cơ sở vật
chất, thiết bị và công nghệ...
3.2.5. Nghiên cứu về quản trị chất lượng giáo dục trong nhà trường
- Nghiên cứu về tiêu chuẩn đánh giá chất lượng giáo dục; Vai trò, trách
nhiệm của nhà trường trong kiểm định chất lượng giáo dục;
- Nghiên cứu về quy trình đánh giá chất lượng giáo dục;
- Nghiên cứu lập kế hoạch xây dựng và phát triển chất lượng giáo dục;
- Nghiên cứu về tổ chức tự đánh giá, tham gia đánh giá ngoài và cải tiến
chất lượng giáo dục...
3.2.6. Nghiên cứu về xây dựng văn hóa nhà trường
- Nghiên cứu về xây dựng văn hóa nhà trường; Vai trò, trách nhiệm của
hiệu trưởng và các thành viên của nhà trường trong xây dựng văn hóa nhà trường;
- Nghiên cứu về tổ chức xây dựng và quảng bá các giá trị cốt lõi của nhà
trường, xây dựng niềm tin cho mọi thành viên trong nhà trường vào các giá trị
cốt lõi đó;
- Nghiên cứu về tổ chức xây dựng, thực hiện và giám sát đánh giá thực
hiện kế hoạch xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, thân thiện...
3.2.7. Nghiên cứu về xây dựng trường học an toàn, phòng chống bạo lực học
đường
- Nghiên cứu về xây dựng trường học an toàn, trường học hạnh phúc,
phòng chống bạo lực học đường trong nhà trường; vai trò của hiệu trưởng và các
thành viên trong nhà trường;
- Nghiên cứu các nguy cơ tiềm ẩn về tình trạng mất an toàn và bạo lực
học đường trong nhà trường;
- Nghiên cứu xây dựng và thực hiện quy tắc ứng xử và an toàn học
đường trong nhà trường...
643
3.2.8. Nghiên cứu về phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo
dục đạo đức, lối sống cho học sinh
- Nghiên cứu về sự gắn kết nhà trường và gia đình, xã hội để thực hiện
giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh; trách nhiệm của hiệu trưởng và các
thành viên;
- Nghiên cứu về xây dựng kế hoạch hành động và cam kết phối hợp giữa
nhà trường, gia đình và cộng đồng để thực hiện giáo dục đạo đức, lối sống cho
học sinh;
- Nghiên cứu để thiết lập kênh thông tin và tổ chức các hoạt động giao
tiếp hai chiều giữa học sinh với gia đình và cộng đồng...
3.2.9. Nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin, truyền thông trong quản trị nhà
trường
- Nghiên cứu về xu hướng ứng dụng công nghệ thông tin, truyền thông
trong quản trị trong nhà trường;
- Nghiên cứu về lập kế hoạch hoạt động ứng dụng công nghệ thông tin,
truyền thông trong quản trị trong nhà trường;
- Nghiên cứu về tổ chức thực hiện và giám sát, đánh giá hoạt động ứng
dụng công nghệ thông tin, truyền thông trong quản trị nhà trường.
3.3. Định hướng nghiên cứu về quá trình dạy học và giáo dục ở bậc phổ thông
3.3.1. Các nghiên cứu tiếp cận theo quá trình dạy học
Quá trình dạy học và giáo dục ở bậc phổ thông phụ thuộc vào nhiều yếu
tố, trong đó có các yếu tố chính là: giáo viên, học sinh; Mục tiêu và nội dung dạy
học; Phương pháp dạy học; Kiểm tra, đánh giá; Phương tiện dạy học; Các tình
huống dạy học; Môi trường dạy học; Hình thức tổ chức dạy học; Thời gian và
địa điểm dạy học... Các nghiên cứu tiếp cận theo quá trình dạy học sẽ đi sâu vào
tìm hiểu cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng, đề xuất biện pháp, giải pháp và kiểm
tra tính khả thi các đề xuất của các yếu tố nêu trên.
3.3.2. Các nghiên cứu tiếp cận theo cấu trúc chương trình
Các nghiên cứu tiếp cận theo hướng này nhằm hỗ trợ triển khai thực hiện
thành công Chương trình giáo dục phổ thông 2018; Đáp ứng nhu cầu học tập
thường xuyên, liên tục, suốt đời của giáo viên, đáp ứng yêu cầu phát triển giáo
dục phổ thông trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Đồng thời,
đây là căn cứ quản lý, chỉ đạo, tổ chức và biên soạn tài liệu phục vụ công tác
giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông nhằm phát triển nghề nghiệp theo yêu cầu
của chuẩn nghề nghiệp giáo viên. Hướng này tập trung vào nghiên cứu:
(1) Tiếp tục nghiên cứu để thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018;
