1
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HOÁ HÀ NỘI
KHOA VĂN HOÁ DÂN TỘC THIỂU SỐ
LÊ THU HOÀN
GIA ĐÌNH TRUYỀN THỐNG CỦA NGƯỜI
DAO Ở THÔN HỢP NHẤT, XÃ BA VÌ, HUYỆN BA
VÌ TỈNH HÀ TÂY VỚI VIỆC XÂY DỰNG GIA
ĐÌNH VĂN HOÁ MỚI HIỆN NAY
KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN VĂN HOÁ
CHUYÊN NGÀNH VĂN HOÁ DÂN TỘC THIỂU SỐ
MÃ SỐ: 608
Hướng dẫn thực hiện: TS. TRẦN BÌNH
Hà Nội, 2008
2
Lêi c¶m ¬n
§Ó hoµn thµnh kho¸ luËn nµy chóng t«i ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì tËn t×nh cña
Phßng V¨n ho¸ - Th«ng tin huyÖn Ba V×, §¶ng uû, Uû ban Nh©n d©n, c¸c ®oµn thÓ,
ban ngµnh vµ bµ con ng−êi Dao QuÇn ChÑt ë th«n Hîp NhÊt, x· Ba V×, huyÖn Ba
V×, tØnh Hµ T©y, c¸c thÇy c« gi¸o Khoa V¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè, TS. TrÇn B×nh,
nh©n ®©y chóng t«i xin göi tíi tÊt c¶ lêi c¶m ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c nhÊt. Chóng
t«i mong nhËn ®−îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña tÊt c¶ mäi ng−êi ®· vµ
®ang quan t©m ®Õn ng−êi Dao ë Ba V×.
Mét lÇn n÷a chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
Lª Thu Hoµn
3
Môc lôc
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi 4
2. LÞch sö nghiªn cøu 5
3. Môc ®Ých nghiªn cøu 6
4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 7
5. §Þa bµn nghiªn cøu 7
6. §ãng gãp cña kho¸ luËn 7
7. Néi dung vµ bè côc cña kho¸ luËn 8
Ch−¬ng 1
Kh¸i qu¸t vÒ tù nhiªn, x∙ héi
vμ ng−êi Dao ë hîp nhÊt
1.1. §Æc ®iÓm tù nhiªn 9
1.2. §Æc ®iÓm x· héi 10
1.3. Kh¸i qu¸t vÒ ng−êi dao ë Hîp NhÊt 10
Ch−¬ng 2
Gia ®×nh truyÒn thèng cña ng−êi Dao
ë hîp nhÊt, Ba v×
2.1. Lo¹i h×nh, qui m«, cÊu tróc gia ®×nh 20
2.2. C¸c mèi quan hÖ trong gia ®×nh truyÒn thèng cña ng−êi Dao
ë Hîp NhÊt
23
2.3. Quan hÖ gi÷a gia ®×nh víi céng ®ång 38
2.4. Gi¸o dôc gia ®×nh 43
Ch−¬ng 3
¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè truyÒn thèng trong gia ®×nh
ng−êi Dao víi viÖc x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸
ë Hîp NhÊt, x∙ Ba V× hiÖn nay
3.1. Néi dung x©y dùng gia ®×nh v¨n hãa hiÖn nay 54
3.2. Nh÷ng biÕn ®æi trong gia ®×nh ng−êi Dao ë Hîp NhÊt, Ba V× hiÖn nay 57
3.3. Nh÷ng ¶nh h−ëng tõ c¸c yÕu tè truyÒn thèng trong gia ®×nh ng−êi Dao víi viÖc
x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ hiÖn nay ë Hîp NhÊt
59
Kªt luËn 66
Tμi liÖu tham kh¶o 71
Phô lôc 73
5
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
V¨n hãa x· héi lµ mét trong c¸c bé phËn cÊu thµnh v¨n hãa cña téc ng−êi. Gia
®×nh lµ mét trong c¸c thµnh tè quan träng cña x· héi. Nghiªn cøu gia ®×nh truyÒn
thèng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô nghiªn cøu quan träng hµng ®Çu cña viÖc t×m
hiÓu, nghiªn cøu x· héi truyÒn thèng cña c¸c téc ng−êi. Bëi thÕ, muèn t×m hiÓu,
nghiªn cøu vÒ ng−êi Dao ë Ba V× kh«ng thÓ kh«ng t×m hiÓu, nghiªn cøu gia ®×nh vµ
gia ®×nh truyÒn thèng cña hä vµ c¸c t¸c ®éng cña nã víi cuéc sèng x· héi hiÖn t¹i.
Céng ®ång ng−êi Dao lµ mét d©n téc cã nÒn v¨n hãa víi truyÒn thèng l©u ®êi,
vµ t−¬ng ®èi ®éc ®¸o. Hä cã d©n sè ®«ng vµo hµng thø 9 so víi c¸c d©n téc trong
c¶ n−íc, víi nhiÒu nhãm kh¸c nhau, c− tró ph©n t¸n ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng miÒn nói
kh¾p c¶ n−íc. §iÒu ®ã ®· h×nh thµnh sù ®a d¹ng, nhiÒu s¾c mµu ®Þa ph−¬ng trong
v¨n ho¸ Dao ë ViÖt Nam. X· Ba V×, huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y lµ ®Þa bµn duy nhÊt
trong tØnh Hµ T©y cã ng−êi Dao sinh sèng. Tuy vËy, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu vÒ
ng−êi Dao ë Ba V× còng nh− gia ®×nh truyÒn thèng cña hä, ®Õn nay vÉn Ýt ®−îc chó
ý. MÆt kh¸c, víi bèi c¶nh cuéc sèng hiÖn nay, t¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ tr−êng qu¸
m¹nh mÏ ®èi víi c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, trong ®ã cã c¶ v¨n hãa téc
ng−êi, nÕp sèng truyÒn thèng cña c¸c gia ®×nh. Kh«ng chØ v¨n hãa téc ng−êi ph¶i
biÕn ®æi ®Ó thÝch øng, mµ nÕp sèng gia ®×nh còng ph¶i thay ®æi ®Ó thÝch øng víi bèi
c¶nh sèng hoµn toµn míi. Lµm thÕ nµo ®Ó b¶o tån ®−îc c¸c yÕu tè truyÒn thèng cã
gi¸ trÞ ®Ých thùc, khai th¸c ®−îc nã, vËn dông ®−îc nã trong c«ng cuéc x©y dùng
®êi sèng míi hiÖn nay; lµm thÕ nµo ®Ó cã c¸ch h¹n chÕ ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè
tiªu cùc, l¹c hËu,… ®èi víi viÖc x©y dùng nÕp sèng v¨n hãa míi hiÖn nay,…®ã lµ
nh÷ng ®ßi hái tõ khoa häc vµ thùc tiÔn ®èi víi viÖc ®iÒu tra, nghiªn cøu vÒ gia ®×nh
truyÒn thèng cña ng−êi Dao ë Ba V×, Hµ T©y hiÖn nay.
6
Víi nh÷ng lý do trªn, chóng t«i m¹nh d¹n chän Gia ®×nh truyÒn thèng cña
ng−êi Dao ë th«n Hîp NhÊt, x· Ba V×, huyÖn Ba V×, tØnh Hµ T©y víi viÖc x©y dùng
gia ®×nh v¨n hãa míi hiÖn nay lµm ®Ò tµi khãa luËn tèt nghiÖp cña m×nh.
2. LÞch sö nghiªn cøu
Dao lµ d©n téc cã d©n sè t−¬ng ®èi ®«ng, cã nÒn v¨n ho¸ ®éc ®¸o v× vËy cã kh¸
nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m nghiªn cøu, t×m hiÓu ®Õn hä. C¸c c«ng tr×nh ®¸ng kÓ ®Ò cËp
vÒ ng−êi Dao cã thÓ kÓ:
Ng−êi Dao ë ViÖt Nam cña BÕ ViÕt §¼ng, NguyÔn Kh¾c Tông, N«ng Trung,
NguyÔn Nam TiÕn (1971). §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu c¬ b¶n, toµn diÖn vÒ ng−êi
Dao. Nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ, sinh ho¹t vËt chÊt, sinh ho¹t x· héi, sinh ho¹t tinh
thÇn vµ nh÷ng biÕn ®æi míi trong ®êi sèng, sinh ho¹t cña ng−êi Dao tõ sau C¸ch
m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945,… ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶ ®Ò cËp t−¬ng ®èi cô thÓ chi tiÕt
trong c«ng tr×nh nµy. Trong phÇn gia ®×nh, c¸c t¸c gi¶ ®· giíi thiÖu vÒ quy m«, tÝnh
chÊt gia ®×nh, quan niÖm vÒ sinh con vµ quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh
ng−êi Dao. Cã thÓ nãi ®©y lµ c«ng tr×nh cã quy m« kh¸ nhÊt tõ tr−íc tíi nay vÒ
ng−êi Dao.
C¸c d©n téc thiÓu sè ë Tuyªn Quang cña Hµ V¨n Viªn, Hµ V¨n Phông (1972).
Bªn c¹nh viÖc giíi thiÖu tæng thÓ c¸c d©n téc thiÓu sè ë Tuyªn Quang, c¸c t¸c gi¶
cßn cung cÊp cho ng−êi ®äc nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ c¸c nhãm ng−êi Dao ë Tuyªn
Quang, tõ sù ph©n bè, c¸ch tæ chøc th«n b¶n, phong tôc tËp qu¸n trong h«n nh©n,
cho ®Õn tang ma, cÊp s¾c vµ cóng Bµn V−¬ng… cña hä.
Sù ph¸t triÓn cña ng−êi Dao, hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai (KØ yÕu héi th¶o Quèc tÕ vÒ
ng−êi Dao, Th¸i Nguyªn, 2004). §©y lµ c«ng tr×nh ®Ò cËp ®Õn mäi mÆt trong ®êi
sèng ng−êi Dao ë ViÖt Nam, trong ®ã cã ng−êi Dao ë Ba V×. Nghiªn cøu vÒ gia
®×nh cña hä cã thÓ kÓ ®Õn c¸c bµi: Tôc tang ma cña ng−êi Dao Thanh Ph¸n ë
Qu¶ng Ninh (Vi V¨n An); Mét sè kiªng kÞ liªn quan ®Õn sinh ®Î, ch¨m sãc trÎ s¬
sinh cña ng−êi Dao T¶ Pan vµ Dao ¸o dµi ë Hµ Giang (Hoµng L−¬ng); Nghi lÔ ma
chay cña ng−êi Dao TiÒn ë Cao B»ng (Lý Thµnh S¬n);…
