1
Tr−êng ®¹i häc V¨n ho¸ Hµ Néi
KHoa V¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè
GIA ĐÌNH TRUYỀN THỐNG CỦA NGƯỜI DAO Ở XÃ HOÀ BÌNH,
HUYỆN HOÀNG BỒ, TỈNH QUẢNG NINH VỚI XÂY DỰNG VĂN
HOÁ MỚI HIỆN NAY
M∙ Sè : 608
NGUYỄN THỊ THẮM
H−íng dÉn khoa häc: ts TRẦN BÌNH
Hµ Néi: 2008
2
Lêi c¶m ¬n
§Ó hoµn thµnh khãa luËn nµy chóng t«i ®· nhËn ®−îc
sù quan t©m gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c c¸n bé UBND x· Hoµ B×nh
vµ bµ con ng−êi Dao hai th«n §ång L¸ vµ Th¸c C¸t, x· Hoµ B×nh,
huyÖn Hoµnh Bå, tØnh Qu¶ng Ninh, c¸c thÇy c« gi¸o khoa V¨n ho¸
d©n téc thiÓu sè, ®Æc biÖt lµ TS. TrÇn B×nh. Nh©n ®©y chóng t«i
xin göi ®Õn tÊt c¶ lêi c¶m ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c nhÊt. MÆc dï
®· rÊt cè g¾ng nh−ng do kh¶ n¨ng cã h¹n, ®iÒu kiÖn ®Ó t×m hiÓu,
nghiªn cøu, kh¶o s¸t thùc tÕ cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n nªn kho¸
luËn nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt. Chóng t«i mong
nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña tÊt c¶ nh÷ng ai quan
t©m ®Õn ng−êi Dao nãi chung vµ ng−êi Dao ë Qu¶ng Ninh nãi
riªng.
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
NguyÔn ThÞ Th¾m
3
Môc lôc
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi 5
2. LÞch sö nghiªn cøu 6
3. Môc ®Ých nghiªn cøu 6
4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 7
5. §Þa bµn, ®èi t−îng nghiªn cøu 8
6. §ãng gãp cña kho¸ luËn 8
Ch−¬ng 1
Kh¸i qu¸t vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x∙ héi
vμ ng−êi Dao ë x∙ Hoμ B×nh
1.1. §Æc ®iÓm tù nhiªn ë x· Hoµ B×nh 10
1.2. §Æc ®iÓm x· héi ë x· Hoµ B×nh 12
1.3. Kh¸i qu¸t vÒ ng−êi Dao ë Hßa B×nh 15
Ch−¬ng 2
Gia ®×nh truyÒn thèng cña ng−êi Dao ë Hoμ B×nh
2.1. Lo¹i h×nh, quy m« vµ cÊu tróc gia ®×nh 30
2.2. Quan hÖ truyÒn thèng trong gia ®×nh ng−êi Dao 34
2.3. øng xö trong gia ®×nh 37
2.4. Gi¸o dôc gia ®×nh 39
2.5. Gia ®×nh víi c¸c nghi lÔ t«n gi¸o 42
2.6. Quan hÖ cña gia ®×nh ®èi víi dßng hä lµng b¶n 55
Ch−¬ng 3
t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè truyÒn thèng
trong gia ®×nh ng−êi Dao ë Hßa B×nh
®Õn x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ míi hiÖn nay
3.1. BiÕn ®æi trong gia ®×nh ng−êi dao hiÖn nay 64
3.2. Nh÷ng c¬ së cña sù biÕn ®æi 72
3.3. T¸c ®éng cña c¸c yÕu tè truyÒn thèng
trong gia ®×nh ng−êi Dao ë Hßa b×nh
víi x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ míi hiÖn nay 73
KÕt luËn 78
Tμi liÖu tham kh¶o 84
5
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tμi
Gia ®×nh lµ mét tÕ bµo x· héi, lµ c¸i n¬i nu«i d−ìng c¶ ®êi ng−êi vµ lµ m«i
tr−êng quan träng gi¸o dôc nÕp sèng vµ h×nh thµnh nh©n c¸ch vµ tÝnh c¸ch x· héi
cña con ng−êi. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tõng nãi: X· héi tèt th× gia ®×nh cµng tèt. Gia
®×nh tèt th× x· héi míi tèt. H¹t nh©n cña x· héi lµ gia ®×nh.
Gia ®×nh lµ mét trong c¸c thµnh tè quan träng cña x· héi. Nghiªn cøu gia
®×nh truyÒn thèng lµ mét nh÷ng nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu cña viÖc t×m hiÓu,
nghiªn cøu x· héi truyÒn thèng cña c¸c téc ng−êi. Bëi thÕ, muèn t×m hiÓu v¨n hãa
cña ng−êi Dao ë Hßa B×nh, nhÊt thiÕt ph¶i t×m hiÓu, nghiªn cøu vÒ gia ®×nh truyÒn
thèng cña hä, nh÷ng biÕn ®æi vµ c¸c t¸c ®éng cña nã víi x· héi hiÖn t¹i.
Ngµy nay trong bèi c¶nh ®Êt n−íc ®ang tiÕn vµo CNH, H§H vµ hßa nhËp víi
thÕ giíi, gia ®×nh truyÒn thèng cña c¸c téc ng−êi ®ang ®øng tr−íc nh÷ng th¸ch thøc
kh«ng nhá. ChÝnh v× thÕ mµ viÖc gi÷ g×n c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp trong gia
®×nh nãi chung vµ gia ®×nh truyÒn thèng cña ng−êi Dao ë x· Hoµ B×nh, huyÖn
Hoµnh Bå, tØnh Qu¶ng Ninh nãi riªng lµ rÊt cÇn thiÕt, nh− trong quyÕt ®Þnh ®¹i héi
VII cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· nªu: X©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ cã ý nghÜa
quan träng trong t×nh h×nh hiÖn nay gãp phÇn ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt æn ®Þnh
vµ c¶i thiÖn cuéc sèng, thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, gi÷ g×n nh÷ng truyÒn thèng
®¹o ®øc v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña d©n téc, n©ng cao ý thøc vÒ nghÜa vô gia ®×nh ®èi víi
mäi líp ng−êi, kÕt hîp vµ ph¸t huy vai trß cña x· héi, cña toµn thÓ nhµ tr−êng, tËp
thÓ lao ®éng céng ®ång d©n c− trong viÖc ch¨m lo bæi d−ìng ®ång chÝ, ®ång ®éi,
h×nh thµnh nh©n c¸ch cao ®Ñp vµ nÕp sèng cã v¨n ho¸.
6
Víi nh÷ng lý do trªn, chóng t«i m¹nh d¹n chän Gia ®×nh truyÒn thèng cña
ng−êi Dao ë x· Hoµ B×nh, huyÖn Hoµng Bå, tØnh Qu¶ng Ninh, víi x©y dùng v¨n
ho¸ míi hiÖn nay lµm ®Ò tµi khãa luËn tèt nghiÖp cña m×nh.
2. LÞch sö nghiªn cøu
Ng−êi Dao ë Qu¶ng Ninh lµ mét trong nh÷ng ®Ò tµi ®−îc nhiÒu ng−êi quan
t©m. §· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu nh−: Mét sè vÊn ®Ò ng−êi Dao Qu¶ng
Ninh cña t¸c gi¶ NguyÔn Quang Vinh [TL 22 ]; Tôc lÖ tang ma cña ng−êi Dao
Thanh Ph¸n ë Qu¶ng Ninh cña t¸c gi¶ Vi V¨n An [TL 19 ]; Sù biÕn ®æi kinh tÕ –
x· héi vµ nh÷ng vÊn ®Ò míi n¶y sinh cña ng−êi Dao ë x· T©n D©n , Hoµnh Bå,
Qu¶ng Ninh trong 5 n¨m 1993 – 1998 cña t¸c gi¶ Lª Duy §¹i [TL 19 ] vµ mét sè
c«ng tr×nh cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c.
Nh÷ng nghiªn cøu trªn Ýt nhiÒu ®· cung cÊp mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ bøc
tranh v¨n hãa Dao ë Qu¶ng Ninh. NÕu §¹i t¸, nhµ nghiªn cøu Vò Quang Vinh cho
thÊy nh÷ng nÐt ®¹i c−¬ng vÒ ng−êi Dao ë ®©y, trong ®ã chó träng nhiÒu h¬n ®Õn
vai trß an ninh quèc phßng cña téc ng−êi nµy, th× TS. Vi V¨n An, mét chuyªn gia
b¶o tµng häc ®ang c«ng t¸c t¹i B¶o tµng D©n téc häc ViÖt Nam, l¹i ®i s©u vÒ tôc lÖ
tang ma cña céng ®ång Dao Thanh Ph¸n, TS Lª Duy §¹i, l¹i cung cÊp nh÷ng ý
kiÕn vÒ sù biÕn ®æi kinh tÕ - x· héi cña ng−êi Dao ë x· T©n D©n, Hoµnh Bå,
Qu¶ng Ninh,…
Tuy ®· ®−îc quan t©m, xong nh÷ng vÊn ®Ò gia ®×nh truyÒn thèng cña ng−êi
Dao ë Qu¶ng Ninh nãi chung vµ ng−êi Dao ë x· Hoµ B×nh, huyÖn Hoµnh Bå nãi
riªng, l¹i ch−a ®−îc chó ý. Bëi thÕ, khi chän ®Ò tµi nµy, chóng t«i mong muèn t×m
hiÓu mét c¸ch kÜ l−ìng vÒ gia ®×nh truyÒn thèng cña ng−êi Dao Thanh Ph¸n ë ®Þa
ph−¬ng m×nh, ®ång thêi gãp phÇn cung cÊp, bæ xung thªm t− liÖu thùc ®Þa vÒ nh÷ng
vÊn ®Ò cßn bá ngá trong nghiªn cøu vÒ ng−êi Dao ë Qu¶ng Ninh.
3. Môc ®Ých nghiªn cøu
