TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 32. 2016
66
GIÁO DỤC HÀNH VI GIAO TIẾP CÓ VĂN HÓA CHO TRẺ 5-6 TUỔI
THÔNG QUA TRÒ CHƠI ĐÓNG VAI THEO CHỦ ĐỀ
Ở TRƯỜNG MẦM NON
Hồ Sỹ Hùng
1
TÓM TẮT
Giao tiếp là phương tiện để giúp trẻ học tập, vui chơi và tham gia vào cuộc sống xã
hội. Ca
c ha
nh vi giao tiêp cua tre đươc hınh tha
nh chu yêu tư
sư băt chươ
c va
phan a
nh
rât chân thưc nhưng điêu tre hoc đươc. Giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho trẻ 5-6
tuổi được thực hiện rất có hiệu quả thông qua hoạt động vui chơi. Do đó trong bài viết này
chúng tôi tập trung đi sâu vào việc nghiên cứu để đưa ra các biện pháp giáo dục hành vi
giao tiếp có văn hóa cho trẻ 5 - 6 tuổi thông qua trò chơi đóng vai theo chủ đề ở trường
mầm non (MN).
Từ khóa: Giao tiếp, giao tiếp có văn hóa, hành vi, trẻ 5 - 6 tuổi.
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Giao tiếp là một nhu cầu của trẻ em và là phương tiện để giúp trẻ học tập, vui chơi
và tham gia vào cuộc sống xã hội. Ngay tư
khi mơi sinh ra, tre em đa băt đâu giao tiêp vơi
nhưng ngươi xung quanh [6]. Đư
a tre cang lơn, pha
m vi giao tiêp cang phư
c ta
p hơn. Do
vâ
y, viê
c giup tre năm đươc cac chuân mưc, hanh vi giao tiêp co văn hoa đê vâ
n dung vao
trong nhưng tınh huông giao tiêp cu thê la mô t vân đê rât cân thiêt. Giáo dục hành vi giao
tiếp có văn hóa cho trẻ được thể hiện rất hiệu quả trong hoạt động vui chơi đặc biệt là
trong trò chơi đóng vai theo chủ đề. Trong trò chơi trẻ học cách ứng xử giao tiếp và khẳng
định cái tôi trong các quan hệ qua các vai [4]. Bên cạnh đó các chuẩn mực giao tiếp, các
phẩm chất tâm lí cá nhân cũng được hình thành.
Qua khảo sát thực trạng ở một số trường mầm non chúng tôi nhận thấy nội dung
giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho trẻ chưa được xác định cụ thể và chưa được sắp
xếp theo hệ thống, mặt khác giáo viên chưa có biện pháp giáo dục tích cực, phù hợp với
đặc điểm tâm sinh lí của trẻ. Phần đông giáo viên mầm non vẫn có xu hướng sử dụng các
biện pháp truyền thống mang tính áp đặt trẻ đã quen sử dụng trước đây, chưa chú ý đi sâu
vào các tình huống phong phú, đa dạng của các trò chơi cho trẻ ở trường mầm non nhất là
thông qua đóng vai. Việc tìm tòi nghiên cứu các biện pháp giáo dục hành vi giao tiếp có
văn hóa chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến sự lung túng của giáo viên khi tổ chức
quá trình giáo dục hành vi cho trẻ. Do đó trong bài viết này chúng tôi tập trungđề xuất một
1
Giảng viên khoa Giáo dục Mầm non, trường Đại học Hồng Đức
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 32. 2016
67
số biện pháp giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi đóng
vai theo chủ đề ở trường mầm non.
2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa là một trong những nhiệm vụ quan trọng và
có ý nghĩa to lớn trong qua trình hình thành nhân cách và phát triển toàn diện ở trẻ MN.
Để đề xuất được những biện pháp giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho trẻ thông
qua trò chơi đóng vai theo chủ đề chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu, đánh giá thực trạng
của vấn đề thông qua sử dụng phiếu điều tra kết hợp đàm thoại với các cán bộ quản lí,
giáo viênở một số trường mầm non trên địa bàn thành phố Thanh Hóa như Trường mầm
non Thực Hành, Đại học Hồng Đức, Trường mầm non 27-2, Trường mầm non An
Hoạch, Trường mầm non Đông Sơn và quan sát quá trình tổ chức vui chơi đặc biệt là
thông qua trò chơi đóng vai theo chủ đề biết về những biện pháp, nội dung giáo dục hành
vi giao tiếp có văn hóa được lồng ghép trong trò chơi. Ngoài ra để biết được những biện
pháp giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho trẻ mà các giáo viên đã áp dụng chúng
tôi tiến hành khảo sát, dự giờ, phỏng vấn họ để từ đó làm căn cứ để xây dựng những
biện pháp cho phù hợp với nhu cầu, khả năng và thực tiễn sự phát triển của trẻ trong
giai đoạn hiện nay.
2.1. Trò chơi đóng vai theo chủ đề
Trò chơi đóng vai theo cheo chủ đề là một loại trò chơi mà trong đó trẻ em mô
phỏng lại một mảng nào đó của cuộc sống người lớn trong xã hội bằng việc nhập vào
các vai để hành động giống như người lớn theo chức năng xã hội và những mối quan
hệ giữa họ [7].
2.2. Hành vi giao tiếp có văn hóa
Hành vi giao tiếp có văn hóa là những biểu hiện cụ thể bên ngoài được điều chỉnh
bởi cấu trúc tâm lý của chủ thể có ý thức chứa đựng những giá trị chuẩn mực văn hóa được
thực hiện theo quy tắc ứng xử của xã hội, thông qua lời nói, và cử chỉ trong các mối quan
hệ hàng ngày [6].
2.3. Biện pháp giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho trẻ 5-6 tuổi qua trò
chơi đóng vai theo chủ đề
Biện pháp 1: Xác định nội dung giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa và lập kế hoạch
tổ chức hoạt động chơi theo các chủ đề.
a. Mục đích
Giúp giáo viên có cái nhìn tổng thể về nội dung giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa
cho trẻ 5-6 tuổi thông qua trò chơi đóng vai theo chủ đề một cách thống nhất và khoa học.
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 32. 2016
68
b. Cách tiến hành
Bước 1: Xác định nội dung giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cần đưa vào chủ
đề giáo dục.
Lựa chọn nội dung giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa đưa vào các chủ đề phù
hợp với chương trình chăm sóc giáo dục giáo dục mầm non hiện hành.
Nội dung giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa thích hợp nhất là khi đưa vào các
chủ đề mang tính xã hội như các chủ đề về trường lớp mầm non, gia đình, bản thân. Tuy
nhiên chúng ta không nên lồng ghép quá nhiều nội dung giáo dục hành vi giao tiếp có văn
hóa cùng một lúc vào một hoạt động.
Ví dụ: Lựa chọn và xây dựng nội dung giáo dục đưa vào các chủ đề
Hành vi giao tiếp Các chủ đề
Hành vi chào hỏi Trường mầm non, gia đình nghề nghiệp
Hành vi cám ơn khi nhận được sự giúp đỡ Trường mầm non, gia đình nghề nghiệ
p,
bản thân
Hành vi xin lỗi khi mắc lỗi hoặc làm phiề
n
người khác
Gia đình, nghề nghiệp, bản thân, trườ
ng
mầm non
Hành vi lễ phép Gia đình, nghề nghiệp, quê hương đấ
t
nước, trường tiểu học
Hành vi xưng hô thân mật với bạn Bản thân, trường mầm non
Bước 2: Lập kế hoạch tổ chức hoạt động ở trường mầm non để hướng vào thực
hiện nội dung giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho trẻ.
Trong kế hoạch tổ chức họat động giáo viên nên đưa ra những dự kiến về nội dung
hoạt động, cũng như là dự kiến xây dựng các tình huống mở rộng nội dung trong quá trình
tổ chức các hoạt động ở trường mầm non.
Trong kế hoạch của hoạt động, đặc biệt là kế hoạch tổ chức trò chơi cần đưa ra các
dự kiến về sự chuẩn bị đồ dùng đồ chơi, triển khai bố trí không gian của các góc chơi phù
hợp, thuận tiện cho việc sử dụng và thực hiện nội dung chơi và đặc là phải phù hợp với trẻ,
kích thích trẻ hứng thú khi tham gia vào trò chơi.
Trong quá trình tổ chức các hoạt động giáo viên quan sát để có những ghi chép các
biểu hiện của trẻ, xác định những kỹ năng, kinh nghiệm của trẻ để điều chỉnh kế hoạch
thực hiện nội dung, thực hiện các biện pháp phù hợp. Cần xây dựng một số tình huống mới
giúp trẻ luân phiên nhóm chơi để tạo điều kiện cho mọi trẻ được chơi, thực hành, luyện tập
các hành vi giao tiếp có văn hóa một cách thuận lợi.
Trong quá trình lập kế hoạch, giáo viên cần lưu ý:
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 32. 2016
69
Cần dựa vào đặc điểm của trẻ và điều kiện của trường, lớp để lựa chọn chủ đề cho
phù hợp.
Thể hiện được sự lựa chọn và cung cấp các đồ dùng học liệu ở các khu vực chơi
trong lớp.
Biện pháp 2: Tổ chức môi trường các góc hoạt động theo hướng tích hợp
a. Mục đích
Bố trí môi trường hoạt động, sắp xếp đồ dùng đồ chơi, đồ dùng dạy học trong lớp
theo hướng mở phù hợp với hoạt động của trẻ và phù hợp với yêu cầu giáo dục. Nhằm làm
tăng khả năng hoạt động tích cực cho trẻ, tăng cường sự giao tiếp qua lại giữa trẻ với
người lớn, giữa trẻ với nhau. Từ đó khuyến khích trẻ bộc lộ được hành vi giao tiếp có văn
hóa một cách tích cực.
b. Cách tiến hành
Tạo môi trường vật chất phù hợp:
Để xây dựng môi trường cho trẻ hoạt động phong phú và phù hợp với đặc điểm nhận
thức và khả năng chơi và tăng cường các mối quan hệ giao tiếp. Người giáo viên cần bố trí
và tổ chức môi trường cho trẻ chơi và hoạt động, giáo viên cần tính đến các yếu tố như:
Không gian thực tế của trường; mục đích tổ chức các hoạt động; các yếu tố an toàn của trẻ;
đảm bảo sự linh hoạt dễ thay đổi theo mục đích giáo dục cũng như theo các chủ đề.
Sau mỗi chủ đề, giáo viên tìm hiểu nhu cầu chơi và khả năng hoạt động của trẻ, mức
độ thể hiện hành vi giao tiếp có văn hóa của trẻ và thực tế điều kiện của lớp lên kế hoạch tổ
chức môi trường hoạt động.
Ở các góc hoạt động, giáo viên bố trí đồ dùng, xắp sếp đồ chơi cần có sự đa dạng
mang tính mới và xuất phát từ kinh nghiệm, kỹ năng của trẻ, để bổ sung, luân chuyển
và đổi mới tạo cho trẻ sự mới lạ, hấp dẫn kích thích trẻ hoạt động tích cực, mở rộng nội
dung chơi, các quan hệ giao tiếp của trẻ trong quá trình chơi. Qua đó trẻ được thực
hành, luyện tập các hành vi giao tiếp có văn hóa và cách ứng xử trong giao tiếp một
cách thuận lợi.
Giáo viên cần lên kế hoạch để bố trí và bổ sung thêm đồ chơi một cách hợp lý, đa
dạng và mang tính mở sẽ kích thích và gợi mở để trẻ sử dụng vốn kinh nghiệm đã có vào
trò chơi và các hoạt động hàng ngày khác. Từ đó khuyến khích trẻ hoạt động với đồ vật
thay thế tạo các mối quan hệ để trẻ tích cực trao đổi với nhau, thực hiện các mối quan hệ
giao tiếp giữa các vai tham gia vào hội thoại.
Tạo môi trường tâm lý phù hợp với môi trường hoạt động:
Việc tạo nên bầu không khí lớp học thoải mái hào hứng khi bước vào các hoạt động
là vô cùng quan trọng. Vì vậy các phương tiện như đồ dùng, đồ chơi, tranh ảnh, trang trí
mang tính thẩm mỹ, gần gũi với trẻ sẽ tạo cho trẻ có được cảm giác được là một thành viên
TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 32. 2016
70
của lớp, đem lại lòng tự tin, phấn khởi, hứng thú, chia sẻ với bạn cùng chơi qua đó kích
thích trẻ hoạt động tích cực, khêu gợi ở trẻ nhu cầu giao tiếp với mọi người để nhận ra
những cử chỉ, hành vi đẹp.
Biện pháp 3: Tổ chức cho trẻ thực hành, luyện tập hành vi giao tiếp có văn hóa
trong quá trình chơi
a. Mục đích
Tạo môi trường giao tiếp tích cực để cho trẻ được thực hành và luyện tập các chuẩn
mực hành vi giao tiếp có văn hóa có nội dung phù hợp với các vai chơi.
b. Cách tiến hành
Tạo các tình huống cho trẻ được thực hành luyện tập:
Với trẻ 5-6 tuổi ở giai đoạn đầu của trò chơi, trẻ đã bắt đầu quan sát được những
hành động và cử chỉ cũng như chú ý đến mối quan hệ và thái độ của nhân vật. Do đó trong
trường hợp với tư cách là người bạn cùng chơi với trẻ. Giáo viên sẽ là người quan sát và
khuyến khích trẻ nhập vai và thể hiện những nội dung theo các vai mà mình đảm nhận.
Qua vai chơi, trẻ được thực hành và điều chỉnh hành vi phù hợp với các chuẩn mực qui
định. Ví dụ: có thể gợi ý trẻ đóng vai là người bán hàng, hoặc người mua hàng trong trò
chơi “Siêu thị” thể hiện các hành vi giao tiếp của người mua hàng với người bán hàng và
ngược lại; có thể đóng vai là khách du lịch trong trò chơi “Đi thăm quan lăng Bác” để
thông qua chơi và hành động của vai, trẻ được trải nghiệm, thực hành đưa ra những yêu
cầu, đề nghị của khách du lịch với hướng dẫn viên du lịch. Khi trẻ đã chơi một vai nào đó
thuần thục, cô giáo với tư cách là người bạn chơi của trẻ gợi ý trẻ chọn vai chơi khác trong
mối quan hệ giao tiếp khác nhau như: Bác sĩ biết khám bệnh bằng ống nghe, biết hỏi mẹ
của bệnh nhân về các triệu chứng, biết kê đơn và dặn dò bệnh nhân. Cô giáo càng nhập vai
tự nhiên bao nhiêu thì càng tạo cho trẻ cảm giác tự nhiên thực hiện các yêu cầu chuẩn mực
hành vi giao tiếp có văn hóa qua vai chơi.
Để giúp trẻ có điều kiện thuận lợi để thực hành, luyện tập các hành vi trong các các
hoạt động ở trường mầm non đặc biệt là khi trẻ nhập các vai chơi trong các trò chơi đóng
vai thì giáo viên cần:
Lập kế hoạch tham quan, trong đó có nội dung để trẻ quan sát các mối quan hệ
giao tiếp giữa con người với con người như: đi tham quan, quan sát phòng khám bệnh,
cửa hàng mua bán…
Sắp xếp, bố trí các vật dụng, chỗ chơi tạo hoàn cảnh chơi cho trẻ.
Tổ chức thảo luận, bàn bạc trước khi chơi, tạo tâm thế hứng thú để trẻ bước vào trò
chơi, đưa ra hệ thống các câu hỏi đàm thoại để gợi mở về nội dung hoạt động phù hợp với
những hành vi giao tiếp ứng xử có văn hóa.
Trong khi thảo luận giáo viên cần nêu ra những yêu cầu cụ thể cho từng nhóm
chơi, vai chơi (đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu về hành vi giao tiếp có văn hóa) để trẻ có thể