TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT
F 7 G
GIAÙO TRÌNH
CÔ SÔÛ VAÊN HOAÙ VIEÄT NAM
LEÂ CHÍ DUÕNG
1997
Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 2 -
MAÁY LÔØI NOÙI ÑAÀU..................................................................................... 4
CHÖÔNG MOÄT: VAÊN HOÙA VAØ VAÊN HOÙA VIEÄT NAM......................... 7
I. VAÊN HOÙA LAØ GÌ?................................................................................. 7
1. Ñònh nghóa. ......................................................................................... 7
2. Caùc chöùc naêng cuûa vaên hoùa............................................................. 11
3. Vaên hoùa vôùi caùc khaùi nieäm vaên minh, vaên hieán, vaên vaät. ............. 14
4. Caáu truùc cuûa vaên hoùa....................................................................... 16
5. Vaán ñeà loaïi hình vaên hoùa. ............................................................... 17
II. VAÊN HOÙA VIEÄT NAM. ..................................................................... 26
1. Vaên hoùa Vieät Nam töø cô taàng vaên hoùa Ñoâng Nam AÙ hoäi nhaäp vaøo
vaên hoùa Ñoâng AÙ................................................................................... 27
2. Chuû theå vaên hoùa Vieät Nam............................................................. 29
3. Lòch trình vaên hoùa Vieät Nam........................................................... 34
III. VAÊN HOÙA VIEÄT NAM MÔÛ ROÄNG ÑÒA BAØN TÖØ BAÉC VAØO
NAM. ........................................................................................................ 37
IV. CAÙC LÔÙP VAÊN HOÙA VIEÄT NAM................................................... 37
1. Lôùp vaên hoùa baûn ñòa. ....................................................................... 37
2. Lôùp vaên hoùa tieáp bieán vaên hoùa AÁn Ñoä. .......................................... 37
3. Lôùp vaên hoùa tieáp bieán vaên hoùa Trung Quoác................................... 37
4. Lôùp vaên hoùa tieáp bieán vaên hoùa cuûa caùc toäc ngöôøi anh em treân ñaát
nöôùc Vieät Nam. .................................................................................... 37
5. Lôùp vaên hoùa tieáp bieán vaên hoùa Chaâu AÂu. ...................................... 37
V. CHUÙNG TA NGHÓ GÌ VEÀ ÑAËC TRÖNG VAÊN HOÙA VIEÄT NAM?37
VI. CAÙC VUØNG VAÊN HOÙA VIEÄT NAM............................................... 38
1. Vuøng vaên hoùa mieàn nuùi phía Baéc.................................................... 38
2. Vuøng vaên hoùa Taây Baéc.................................................................... 38
3. Vuøng vaên hoùa ñoàng baèng soâng Hoàng.............................................. 39
4. Vuøng vaên hoùa Baéc Trung boä. .......................................................... 39
5. Vuøng vaên hoùa duyeân haûi Nam Trung boä. ....................................... 39
6. Vuøng vaên hoùa Tröôøng Sôn - Taây Nguyeân. ..................................... 39
7. Vuøng vaên hoùa Ñoàng Nai - Gia Ñònh (Ñoâng Nam boä). ................... 39
8. Vuøng vaên hoùa ñoàng baèng soâng Cöûu Long. ..................................... 39
CHÖÔNG HAI : MOÄT SOÁ LÓNH VÖÏC VAÊN HOÙA................................... 41
I. VAÊN HOÙA VAÄT CHAÁT....................................................................... 41
Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên
Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 3 -
II. VAÊN HOÙA TINH THAÀN. ................................................................... 43
1. Vaên hoùa nhaän thöùc........................................................................... 43
2. Vaên hoùa tín ngöôõng, toân giaùo.......................................................... 43
3. Vaên hoaù leã hoäi.................................................................................. 44
4. Vaên hoùa ngheä thuaät.......................................................................... 45
5. Vaên hoùa caùc thuù chôi. ...................................................................... 45
6. Vaên hoùa aåm thöïc.............................................................................. 45
III. VAÊN HOÙA TOÅ CHÖÙC, QUAÛN LYÙ................................................... 45
IV. VAÊN HOÙA GIAO TIEÁP VAØ ÖÙNG XÖÛ............................................. 46
1. Giao tieáp, öùng xöû trong moâi tröôøng töï nhieân.................................. 46
2. Giao tieáp, öùng xöû trong moâi tröôøng xaõ hoäi. .................................... 46
V. VAÊN HOAÙ TAÙI SAÛN XUAÁT SINH HOÏC - XAÕ HOÄI........................ 47
1. Vaên hoùa taùi saûn xuaát sinh hoïc - xaõ hoäi trong thôøi trung ñaïi........... 47
2. Vaên hoùa taùi saûn xuaát sinh hoïc - xaõ hoäi trong thôøi thuoäc Phaùp....... 48
3. Vaên hoùa taùi saûn xuaát sinh hoïc - xaõ hoäi hieän ñaïi ôû Vieät Nam. ....... 48
KEÁT LUAÄN .................................................................................................. 50
PHUÏ LUÏC ..................................................................................................... 52
Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên
Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 4 -
MAÁY LÔØI NOÙI ÑAÀU
Theá kyû XX ñaõ kheùp laïi. Trong theá kyû naøy loaøi ngöôøi ñaõ neám traûi nhöõng ñau khoå,
cheát choùc do hai cuoäc chieán tranh theá giôùi, nhieàu cuoäc chieán tranh cuïc boä, ñòa phöông
gaây ra vì nhöõng maâu thuaãn cuûa chuû nghóa ñeá quoác vôùi phong traøo giaûi phoùng daân toäc
vaø chuû nghóa xaõ hoäi, vì nhöõng maâu thuaãn veà daân toäc, saéc toäc vaø toân giaùo… Caùi xaáu,
caùi aùc vaø baát coâng xaõ hoäi ñang gia taêng. Moâi tröôøng soáng bò oâ nhieãm, caân baèng sinh
thaùi bò phaù hoaïi nghieâm troïng. Tuy nhieân, trong theá kyû naøy loaøi ngöôøi cuõng ñaõ gaët haùi
ñöôïc nhieàu thaønh töïu vó ñaïi nhö moät haønh trang ñeå böôùc vaøo theá kyû XXI.
Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ñaàu tieân treân theá giôùi - con ñeû cuûa Caùch maïng thaùng
Möôøi naêm1917 - ñaõ ñoùng vai troø chuû yeáu trong chieán thaéng chuû nghóa phaùt xít, cöùu loaøi
ngöôøi vaø neàn vaên minh nhaân loaïi. Heä thoáng xaõ hoäi chuû nghóa theá giôùi hình thaønh vaø lôùn
maïnh, phong traøo giaûi phoùng daân toäc daâng leân cuoàn cuoän, daãn tôùi söï giaûi theå cuûa chuû
nghóa thöïc daân cuõ vaø chuû nghóa thöïc daân môùi, buoäc chuû nghóa tö baûn phaûi ñieàu chænh,
caûi caùch ñeå tieáp tuïc toàn taïi. Nhaân daân Vieät Nam - döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn
Vieät Nam - ñaûng do Chuû tòch Hoà Chí Minh saùng laäp vaø reøn luyeän - ñaõ goùp phaàn xöùng
ñaùng vaøo thaønh töïu vó ñaïi aáy cuûa lòch söû hieän ñaïi theá giôùi.
ÔÛ vaøi thaäp nieân cuoái cuøng cuûa theá kyû XX, loaøi ngöôøi chöùng kieán cuoäc khuûng
hoaûng lôùn trong vaán ñeà traû lôøi caâu hoûi: "Con ngöôøi coù khaû naêng caûi taïo theá giôùi khoâng?
Neáu coù thì baèng caùch naøo?". Trong boái caûnh ñoù, nhöõng nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa nhö
Trung Quoác, Vieät Nam, thöïc hieän thaéng lôïi coâng cuoäc caûi caùch, coâng cuoäc ñoåi môùi,
tieáp tuïc ñi leân treân con ñöôøng cuûa chuû nghóa xaõ hoäi; Cuba kieân trì xaây döïng ñaát nöôùc
theo hoïc thuyeát cuûa chuû nghóa Maùc - Leânin, töøng böôùc phaù vôõ söï bao vaây, caám vaän cuûa
Myõ; Coäng hoaø daân chuû nhaân daân Trieàu Tieân ñang khaéc phuïc nhöõng khoù khaên to lôùn veà
kinh teá - xaõ hoäi ñeå phaùt trieån, hoaø bình thoáng nhaát toå quoác… Trong boái caûnh ñoù loaøi
ngöôøi ñang troâng thaáy söï lôùn leân cuûa caùc löïc löôïng caùnh taû treân khoâng gian roäng lôùn
tröôùc ñaây töøng toàn taïi Lieân bang coäng hoaø xaõ hoäi chuû nghóa Xoâ-vieát, caùc nöôùc xaõ hoäi
chuû nghóa Ñoâng AÂu; lo sôï veà vai troø cuûa Lieân bang Nga treân chính tröôøng theá giôùi, veà
söï phuïc hoài cuûa chuû nghóa xaõ hoäi, Myõ vaø caùc nöôùc EU ñang voäi vaõ xuùc tieán keá hoaïch
môû roäng NATO sang phía Ñoâng… Trong boái caûnh ñoù, Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam nhaän
ñònh: loaøi ngöôøi ñang ôû trong thôøi kyø quaù ñoä töø chuû nghóa tö baûn leân chuû nghóa xaõ hoäi.
Trong theá kyû XX coù söï ñaûo loän lôùn cuûa caùc quan ñieåm khoa hoïc vaø coâng ngheä, töø
vuõ truï luaän ñeán lyù thuyeát geøne vaø ADN, daãn tôùi caùc phöông phaùp phaân tích toång theå,
Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên
Cô sôû vaên hoùa Vieät Nam - 5 -
tieáp caän lieân ngaønh,v.v… maø ñænh cao laø tin hoïc vaø coâng ngheä cao, daãn tôùi vieäc khaùm
phaù vuõ truï ngoaøi traùi ñaát, trong loøng ñaát vaø ñaïi döông, môû cöûa vaøo theá giôùi chöa bieát.1
Loaøi ngöôøi ñang chöùng kieán moät thôøi ñaïi nhaân vaên môùi, trong ñoù con ngöôøi hoïc
caùch soáng vaø seõ bieát caùch soáng haøi hoaø hôn vôùi töï nhieân, vôùi coäng ñoàng xaõ hoäi vaø nhaân
loaïi.
Trong boái caûnh nhö vaäy cuûa theá giôùi hieän ñaïi ñang hình thaønh neàn kinh teá toaøn
caàu. Soáng trong neàn kinh teá naøy loaøi ngöôøi caøng nhaän thöùc saâu saéc raèng caùc quoác gia -
daân toäc, duø lôùn hay nhoû, phaûi phuï thuoäc laãn nhau vaø ñieåm gaëp gôõ giöõa caùc quoác gia -
daân toäc laø phaùt trieån kinh teá. Vöøa hôïp taùc, vöøa ñaáu tranh - nhöng khoâng phaûi laø ñaáu
tranh vuõ trang - laø caùch öùng xöû khoân ngoan ngaøy nay cuûa caùc quoác gia - daân toäc treân
haønh tinh cuûa chuùng ta.
Phaùt trieån kinh teá ñi ñoâi vôùi tieán boä xaõ hoäi khoâng? Kinh teá hoïc taân coå ñieån cho
raèng phaùt trieån kinh teá vaø tieán boä xaõ hoäi laø moät töông quan nan giaûi: ñaây laø moät maâu
thuaãn mang tính nghòch lyù, khoâng coù khaû naêng giaûi quyeát. UNESCO ñaõ ñöa ra giaûi
phaùp, ñoù laø tö töôûng vaên hoùa vaø phaùt trieån, raèng chæ coù theå ñaït ñöôïc söï thoáng nhaát giöõa
phaùt trieån vaø tieán boä xaõ hoäi baèng caùch ñöa vaên hoùa vaøo beân trong söï phaùt trieån, coi vaên
hoùa laø ñoäng löïc, laø muïc tieâu, laø heä ñieàu tieát cho söï phaùt trieån. Noäi dung tö töôûng naøy
nhö sau:
1) Söï phaùt trieån phaûi ñaùp öùng nhu caàu ñoäc laäp daân toäc vaø theå hieän baûn saéc daân
toäc. Nghóa laø khoâng theå phaùt trieån maø phaûi traû caùi giaù laø maát ñoäc laäp vaø chuû quyeàn daân
toäc vaø leä thuoäc vaøo nöôùc ngoaøi. Vaø cuõng khoâng theå phaùt trieån baèng vaên hoùa nhaäp,
nghóa laø tha hoaù veà vaên hoùa.
2) Söï phaùt trieån noäi sinh, nghóa laø baèng sinh löïc cuûa daân toäc. Do ñoù phaûi huy
ñoäng ñöôïc tieàm naêng daân toäc, trong ñoù moãi caù nhaân, moïi taàng lôùp xaõ hoäi ñeàu goùp phaàn
vaøo söï phaùt trieån vaø ñöôïc höôûng thaønh quaû cuûa söï phaùt trieån.
3) Muoán thöïc hieän ñöôïc nhö vaäy vaên hoùa phaûi trôû thaønh trung taâm cuûa chieán löôïc
phaùt trieån, theo nghóa laø chieán löôïc phaùt trieån phaûi chuù yù ñeán coäi nguoàn vaên hoùa, heä
thoáng giaù trò, tín ngöôõng vaø phong tuïc. Muoán phaùt huy tieàm naêng con ngöôøi thì phaûi
hieåu vaên hoùa. Vì ñoäng cô cuûa con ngöôøi laø naèm trong töøng neàn vaên hoùa. Maët khaùc, ñaët
vaên hoùa laø trung taâm cuûa chieán löôïc. Nghóa laø chieán löôïc kinh teá phaûi nhaèm muïc tieâu
phaùt trieån vaên hoùa. Bôûi vì caùi tieâu bieåu cho xaõ hoäi laø vaên hoùa. Vaên hoùa laø boä "geøne"
cuûa heä thoáng xaõ hoäi. Noù taïo neân tính oån ñònh vaø beàn vöõng cuûa heä thoáng.2
Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam cho raèng vaên hoùa laø muïc tieâu vaø ñoäng löïc cuûa söï phaùt
trieån. Bôûi vì vaên hoùa, ñöôïc hieåu theo nghóa roäng nhaát, laø muïc tieâu cuûa chuû nghóa xaõ
1 Xem GS-TS Nguyeãn Vaên Ñaïo: Nhaø tröôøng vôùi vieäc giaûng daïy vaø hoïc taäp vaên hoùa
hoïc vaø vaên hoùa Vieät Nam, trong saùch Vaên hoùa ñaïi cöông vaø cô sôû vaên hoùa Vieät Nam,
Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, H., 1996, tr. 620.
2 Xem GS Nguyeãn Hoàng Phong: Vaên hoùa laø neàn taûng cuûa phaùt trieån, trong s.ñ.d, tr. 83-
84.
Leâ Chí Duõng Khoa Ngöõ vaên