Giáo trình độc chất học tập 1

PH

M

N

, phân lo ình à các y

1. M

à m ành khoa h ên nghiên c bao g à nh - toxicology có vi c ngu n g - ch - khoa h

T à m à súc v ên c c th à t các ch gi

à môn khoa h ên c

à m là môn h à nghiên c nguyên nhân gây ng

b. S ên quan c ác

Là môn h àng lo môn h

- Môn hóa h

ên c - Môn th à côn trùng. n

- Sinh lý b ên c

- b êu hóa h à ò quan tr ày b à r i ch nh ti ình ng

- B à phân tích các b th

- D sinh trùng.

- V à th òng ng

c. Các l ên c

Các l ên c c à thú y g

- thông qua các k

- s

àng: Nghiên c - và

ên c à th - à m à các ch ngành c

à các ch ên c - à tác d chuy này trên cá th à trên qu

ên c - g nghi à súc v

-

1.2. Ch

a. Khái ni

Ch poison) là nh ên nhiên hay do t

Gary D. Osweiler l à nh r ình s ào c ày ph thu ào b

Khái ni toxin s sinh (có ngu ) t ình sinh h biotoxin).

Trong quá trình nghiên c ý m

- Ch à m ào à c à ph 1493 - 1541): “t à ch ào à ch à m thu h không ph Aspinrin (acid acetyl salicylic) là thu

- 0,5 g/Kg. S à ành ph ên t nh thì có th

ài khác. - V ên nhi à. M loài th

ùng m ình, nh ùng ph - M ình, v ài có vú và côn trùng khi dùng m ùng cùng do nó có tác d enzym chuy xenobiotic - metabolizing enzymes) c

- êm...

b. Khái ni

êu t - Khái ni th

- Khái ni ó h

Khi nghiên c

tính b mg) ch ng sinh h

50 -

ã ho N LC - Lethal các ch Concentration) là n ôi ho gây ch n

* M

tác d

- ED50 (Effective Dose): li - Li (HNTP - Highest Nontoxic Dose): là li nh

(TDL - Toxic Dose Low): Khi cho g ày s - Li không gây ch

(TDH - Toxic Dose High): là li - Li lý. Khi cho g ày s

100:

1- li

(LD - Lethal Dose): là li có các t - Li LD50: li l li

ên các ch àn c

50 và ED50.

- Ch (TI - Therapeutic Index): là t

LD50 TI = ED50

1 và ED99:

- Tiêu chu àn (SSM- Standart Safety Margin) là t

LD1 SSM = ED99 c. Phân lo

Ch c phân lo ên các h ch c à ngu

* Phân lo

g - Ch

- Ch

* Phân lo

- Các ch

- Các ch

- Các h t h

các axit h alcaloid, glycosid.

* Phân lo -Otto

- Ch à tan

- Ch à tan trong ether.

- Ch

* Phân lo

B

Phân lo (LD50)

< 1mg/kg R (extremely toxic)

1 - 50 mg/kg (highly toxic)

50-500 mg/kg ình (moderately toxic)

0,5 - 5 g/kg (slightly toxic)

5 - 15g/kg (practically nontoxic )

>15g/kg Không có h (relatively harmless)

ên các h * Phân lo

ên h cafein, strychnin, cyanid, chì, - Các ch hexachlorophen, thu

- Các ch ên h êu hoá: asen, selen, canxi clorua, , mu th

ên gan, m - Các ch acetaminophen,

- Các ch ên th aminoglycosid, oxytetracyclin, sulfonamid, kim lo

- Các ch ên h formaldehyd, thu

ên h - Các ch monesin, amphetamin...

- Các ch ên h ). chlorpromazin, estrogen, phenylbutazol, T2 mycotoxin (

- Các ch ên h ol, corticosteroid, fumonisin, chì, cadmi, selen...

ên da: acid, base, formaldehyd, iodin, mu - Các ch phenol, các ch

* Phân lo

- Ch

+ Các ch ên nhiên: aflatoxin B1, alcaloid pyrolizidin, aquilid A àng.

ình thành khi ch nitrosamin, các ch + H òng th òng.

DES). + M

- Ch

ramphenicol. - Ch carbamat, thu

* Phân lo

à th - Các ch

- Các ch

à các dung môi. - Các hoá ch

- Thu

- Các ngu

d. Các ngu

trong cu

* Các ch à th

- B à ngu

- Ngu công nghi Các ch ình à: CO, các

- ô nhi ãnh, t c à máy, t ùng hoá ch

- Các ch ã n ín ho ã qua ch Có nhi Clostridium botulinum), aflatoxin c th vi khu aspergilus

* Các ch

Các ch ào th kháng khu à trong quá trình ch àu ho lý, nh các ch ùi. Nói chung, àng ã có t Tuy nhiên, hi àng nghìn ch ên toàn th à r s òn ch Ngoài ra còn ch h ) gi ày ho th

* Các hoá ch à các dung môi

Trong công nghi à chúng t làm vi Bao g

ì, - Các ch monoxyd, fluoride.

- Các ch hexan) hydrocarbon m dicloromethan, tricloroethylen), c òng (benzen, methanol, toluen, xylen), hydro carbon g ethylenglycol), các d nitrobenzen).

ên c à trong cu àng ngày. Ngoài tác d ên da (t àn s thân (h ). ), nhi à:

- Hydrocarbon m

-Hydrocarbon m , cloroform, carbon tetraclorid...

-

- Hydrocarbon m òng th

* Hóa ch

Hóa ch ch ên c ùng à t à súc v

* Thu

Thu à các thu ác gi ùng ph y

e. S

Các ch ên d

ành h à n ào chu trình carbon, nit à h à t à ch - th ã ng ch halogen, là nh ch chính c

- Các ch à d

S

* Hóa ch tích l

Cây m

* Hóa ch

à l

1.3. Ng

a. Khái ni

Ng à tr ình th

ch

b. Phân lo

Có nhi à ph ng r ào t ên, có ch chloaramphenicol gây thi ã ng ùng thu àng tu ), ho - v

* Ng

Ng ài l ào ch th ng th à nh ùy thu - 2 phút ho à

m

* Ng (á c

X ày, có khi sau 1- 2 tu

l á c ành d

* Ng

Ng m l à ì v à nh

r à ch c cho gan, th ành c gi nh (ng Ng ì).

Cùng m n: nhi ho li ên th li ) thì gây ài) thì l gan), r ên th

* Tác d là lo i ph ày, tháng hay th (ví d . Tác d ài.

c

toxicokinetics) chuyên nghiên c ình chuy -xenobiotics) t Absorption); S Distribution); c b S nói chung là các ch àn toàn. Các quá trình (Metabolism); S Excretion, Elimination).

2.1. S

àng rào” b Các ch da, niêm m ), vì v xâm nh ào b àng rào và m th ch tính hoà tan trong m ).

a. Ch àng sinh h

* C àng sinh h c

Các màng sinh h ò làm hàng rào, ng êu hoá, niêm m à nh àng rào, khác nhau v niêm m dày m

- Là nh à lipo àng phân t à

phospholipid và cholesterol mà nh Các c àn v

àng myel ên trong c - T àng này có các th ày r Å0 (màng t ào mao m ão ), có th Å0 (màng c qua các phân t rong lipid, tr - 200 dalton.

àng sinh h Các ch ày (súc v nên không bi S à à logarit âm c ào pKa c à pH c c không ion hoá ph h ình Henderson - Hasselbach:

D Log = pKa - pH D

D

Log = pKa - pH D

Tuy nhiên, còn có nh 2 - PAM), paraquat, diquat l

à h Thông s tán (partition coeffcient)

(lipophil ) cao và d ào

* Ch àng sinh h

Ch àng sinh h

100 – 200 dalton) tan - Nh ên màng t ênh l bào (d = 4 - 45A0) do s phân t ên v ày không nhi

Cách v ày chi - các ch àng d à có n à acid và base y ào h l màng. S ch à pH c

Ví d à m ình th ên phenobarbital b ào t ào. Vì v b thu phenobarbital: truy O3

), s ví d ào áp l êng ph ê có trong không khí ph th ào máu ph à tan c mê trong máu.

- V Ch ên này sang bên kia màng sinh h carrier àng sinh h ch ch ì nó s d - ì

chuy này còn cho phép v b. Cách ch

Cách ch

Ch êu hoá à nh àng.

* Ch

Da là m à dung d ên l không th pha r

Tu ùng, l ì có ì nhi ày t ên hàng rào c ì, nh l dung môi h aceton, methanol, ether) s

ether có chu ài, d ) làm gi àn b Các ch c kho - 6% c

* Ch nh êu hoá

- Có th

- B

- 1 - 3 ày 6 - 8 ) nên h các ch

- Có quá trình v à khi ch v

* Ch

S

(1) Niêm m à 80 - 100 m2) b l

(2) Kho àn ch - 2 m, vì v th ào tu àn sau vài giây.

V hô h ý m

ì v - Trong chu k à s

- Các ch àm 2 lo

(1) Các ch

(2) Các ch ên, bao g ù, khói... R êú t àm d àng ho ày.

Các h l ùng m êm mao niêm d m l à th v à qua ày. Khi t

ào s ào b ài. Các h 1 m có th êu hoá ho ò r à có th ình thành các n ùng ra ngoài. Ngoài ra, hi vi trong m t th v

Các ch ào máu, ch à tan cao s nhi hí: máu àng d ì th àng dài, có khi t

ên, th (pinocytosis) có th ò quan tr ng.

2. 2. S

Các d ào ào. Huy ã Ch ò quan tr ào máu, m ch huy ành m ào protein ào mô

òng tu d tr .

S à thu ì v b à ch òn ch ên ng g

Trong máu, thu ào ph . Vì các a m ên l ào lipoprotein. S ch gan, th m ), ho ày c hemoglobin, mô th

kinh,...). D ì v b ì ch c mãn tính.

ên m Ví

-SH) có nhi lông, tóc, móng); chì d n l ào s DDT, lindan) g ào m

S ùng m à m nhi ì, th ó nhi à th c trong ng ì

* Ch

- Khi nhi c. S tích l ày d à gây ch h à tích l

- Tích l ên t ày khi gây ng à lo ành ch êm m ày gi ra ngoài m l ì l à asen.

1.3. S

a. Vai trò c

Ch à nh xenobitics), không th

trong m ông b ì v à nh thâm nh ào trong t ào và gi Mu ành các phân t ào protein, khó th ào t ào, và vì th qua Ch qua màng sinh h ày ph ch m th ).

* Các enzym chính xúc tác quá trình chuy

Quá trình chuy

- Các ch t l (xenobiotic) ành các d các men oxy hóa có ch (MFOs - micrsomal mixed function oxidase). à ho là gan, òng m Cytocrom P450 gi ên các lê trò quan tr h MFOs thêm vào các nhóm ch à ít thân m

- Men protease, lipase, decarboxylase xúc tác chuy êm m

- Huy

- Vi khu

- H

b. Các ph nh

Các ph (2 pha):

* Chuy

xenobiotic cho chuy

- Các ph H MFOs

ày. ình chuy Barbiturat, hydro carbon, halogen và steroid n c

- Chuy (ví d d ùng).

Qua ph ên có c ày, ch d ho ên có ho

- Các ph ày g

+ Ph à ph à hemoprotein, cytocrom P450.

ài gan, huy + Ph và các mô khác (ph ) c ày.

+ Ph kh ): decarboxylase.

* Chuy 2

Là m ên h ên ã ành nh àng các ph ên h chuy carboxyl ho hoá n

- Quá trình liên h ít thân m ch

ình liên h ào th - Các s m ch

- Các s ên h à acid glucuronic, acid amin, các acetat, sulfat và glutathione.

ên h ên h axit glycuronic, axit sulfuric, Các ph axit amin (ch à glycin), ph acetyl hoá, methyl hoá. Các ph òi h

M àn toàn không b à nh axit, base m ), không th nhanh

M halothan, dieldrin.

* Các y ình chuy

- B ình chuy àm (s à gi x do làm gi

- S ã b ình chuy

- S cùng v Các tác nhân b ão ình chuy quá trình chuy s

- Tu súc v c v à có th trình chuy

- Thi ình t d ên h h k c vitamin E, C, B và các protein.

Loài, gi , ho à 2 khác nhau (ví - dimethylation . d

- Tính bi có th ình chuy c

có th - ào h nhi hóa sinh h

làm gi - Nhi

450 và glutathione kh

- S ình bi

huy có tác d - Ch ày.

1.4. S ào th

ã qua chuy Ch

phân t

* Quá trình th

ào protein huy L

ình này x Bài ti ên t ch

à quá trinh khu ình này Tái h à ào máu. ã th tr x ti

* ý ngh àng

Sau khi chuy l ài. Ph êm th h

M ru à ch - gan. Nh ào vòng tu t này tích lu àm kéo dài tác d morphin, tetracylin, digitalis tr ).

ph

Các ch eucalyptol, menthol). (2)Các ch

Các ch êm phi các alcaloid, barbiturat, các ch àng th 200 steroid, tetracycilin..), có tr

Vì s à acid y và các ch à base y

N

ào do ng (Free ành các ch

(xenobiotics) khi qua chuy radical), ch ch (Nucleophile), ch ên tác h t Electrophile), g (Redox). ày.

quan, h

ào do ng c

T s à k ch ình sinh h

àn b ình sinh h á gi S ph bào trong các mô, b lý bình th à

c à ào.

- Tính toàn v àng t ào b à ch ào.

-

t (1) Làm gi phân t và duy trì cân b ình v – natri)

(2) Làm xáo tr nucleic, gây bi ình t hi ng ) do DNA b

(3) Gây tích l à các s

M (acid m HCN, CO) là ch ào các ch ình chuy à s sinh h ình sinh h à gi ình thành t k methyliscyanate, kim lo khác l các xenobiotics thành nh sau chuy c glycol có th M ành ch ên, hay g h ành các phân t à:

- Electrophile: ch

- Free radical: g

- Nucleophile: ch

- Redox – active reactant: ch

a. S ình thành ch

(xenobiotics) qua chuy (MFOs - micrsomal mixed function oxidase) s (electrophyle). Electrophile là các phân t ên t Các h micrsom oxyhóa có ch thành d thi electron có th ên t

MFOs là m oxy hoá các ch ) chu ò ch ình liên k c Các ch à bài ti ành qua chuy ào (lipid, protein, DNA) và làm liên k chúng b

Liên k ào ân t ù vai trò c ên k và quá trình gây ung th (carcinogenesis), m ày còn ch nh

ên k glutathione kh (GSH). S ên k ày òng v ào.

b. S ình thành các g

* G à s ình thành g

Trong c ên t à phân t à các c ùng qu à qu (spin quantum number) + 1/2 và này luôn v t òn l à - 1/2. G à d à m ên t ngh nhi ình quay trên qu

B

Tên g

ý ngh

Công th

Nguyên t

H*

G

Trichloromethyl

ình thành trong quá trình chuy

- G * carbon), CCl3

môi

* CCl3

- G v

2

CCl3

* + O2 CCl3O2

*

Superoxyd

G

O2

Hydroxyl

h, t

OH*

G công m

Peroxyl

ình thành trong quá trình phá v

G h

* RO2 RO*

Alkoxyl

Oxyd c

NO*

Oxyd nitric (NO*

ình thành trong c

-arginin

*

ình thành khi cho NO* ph

NO2

* NO2

2 và

xu

khói thu

).

(d ình * ch )

2- (superoxide anion radical) và ph

G à nguyên t ydro v ên t à nitrofurantoin có th (free radical). Nh ày có th

ành g ành ion g ành các g t t t

* Ho

M ví d

s thành các

chuy ) khi b ành g y, t

-. G

-02 (polyunstatared), quy n g (g tác, t ùng v ph ành các g

GSH (glutation kh có th ó thúc ình phá hu à à t ào b Các tác nhân làm gi d c ình peroxid hoá lipid.

Sau khi hình thành các g t à m ành các g (còn g trình àng t à chu ào và n àng t ào quan, làm gi ào). Quá àn v à v àng ch thành g do và t peroxid hóa lipid phá hu trúc và gi ào. t

ình thành các g à tác h

Hoá ch à các s àm tri êu gradien H+ trong ty th ình phosphoryl oxy hoá làm h à làm gi ình

+ thoát ra

ào nhi d t nát màng ty th ngoài và Ca++ àng ty th ì Mg++ c

i c Nh ào) c (trung tâm cung c ào gi õ r ình

màng t bào và các bào quan khác.

+ và ion

ào là màng không th ì s ên trong c Màng t

+ . Trong t

+/K+

++, t

++/ Mg++

ào, ho ày tiêu t àm ho ào nhi à các ion Na+ vào t ào, t à K+ thoát ra ngoài, m ào c à tích t ion và H2 K+ vào t y m l

S ào y m Natri m ào t ào, t ào àng t ên. Lysosome c ào. S ào tham gia quá trình hu êu hu ào t àm hàng rào, t d màng t ph ào

- Các nhóm thiol protein (ví d ) trong t ào c làm gi à các t ào cao phân t

c/ S - antioxidant

- thành

2

- sinh ra à Cu, có ho

-

-

2

(1) Men SOD - Superoxid dismutase: xúc tác quá trình kh à mangan có th lo ên k à k CuZnSOD) có tâm à có nhi cystosol), lo ày nên g hydrogen peroxid H2O2 . Men MnSOD có tâm ho superoxid O2 ho superoxid O2 àng t ào.

ào và xúc tác ph à oxy.

à m atalase Hydroperoxyd H2O2c và glutathion peroxydase (GSHPX) có th

2O2 thành 2 ch

-8

H2O2 catalase 2H2O + 3O2 Catalase v à oxy tam b àn toàn vô h 2O2 l

X ph

(3) Men glutathion peroxidase GSHPX, 1 enzym ch

2O2 gi

-8 mol/l, enzym catalase b ên, GSHPX

2O2 b

Khi H2O2 có n õ. Khi n à xúc tác cho ph

H2O2 + 2GSH GSHPX GSSG + 2 H2O Glutathion d reductase.

X có -. Hai men này h

2

ào, ì H2O2 Gi à m g có m ào. c d

C ý là superoxyd. H2O2 ên m th b ày luôn nh ên sinh ra do s à GSHP X , nên t -8 mol/l.

- và peroxyd hydro H2O2 c

1O2 ( - OH là s - + H2O2 = -OH + OH- + 1O2

ào Superoxyd O2 à r ) r à m à - OH (g òn nguy c vì s h l ào sinh ra:

O2

à ph ày, làm t ành không c ên r Ph Các ion s trên n àm xúc tác ph à ph

ò là m ch

ên vòng benzen có vai trò làm gi ào và s àng t tocopherol là quan tr t c ào.

ình thành nucleophile c. S

ình thành nucleophile là m ít g ành - glucosidase trong b S cyanid t ).

Carbon monoxide là ch hóa. M ành trong gan nh ình

d. S ình thành ch oxy hóa kh

Trong quá trình kh ành nitrit ví d ành khi nitrat chuy

M hông ch

(aqueos biophase), àm thay ành acid, -dinitrophenol và pentachlorophenol phân ly các àm tri àng t ào à ch

ình thành ch àng nhân não (kernicterus) proton phenolic trong khu v trì hoãn t và phá h s liên k tr

ên các mô ào. S àng ào ti tr àng c òn m àng t ào. S àn phá do hóa ch ), t ùng nh à da, m ên và xoang mi l, aldehid, c à khi t protein ho thì (có ngh c gây t m

y ho ào bi

ên kh Ho ào có ho à kh m ào c

x th ch ình chuy ào nói trên.

(gi ình s dnosin

triphosphate (ATP)) làm gi ào. Gi

Các ch gây thi (gi òng ch ) s bào, d ình tr à s ào.

ti ình và n ch c - ch à th an ng

à khái ni Ph enzyme. - ch à phân t i trong ph

) và fluorcacetate (rodenticid - ch di Ví d ) ài à aconitase trong chu trình axid g tricarboxylic. Thu ùng organophosphate và carbamate h

d. quá trình chuy

Các ch s ình t

Phosphoryl - oxy hoá là quá trình gi electron, phosphoryl hoá adenosine diphosphate (ADP) thành adenosine triphosphate (ATP).

Các ch ình là các ch (DNP), chlorophenol và arsenate làm ên k

Các ch thi có 3 nhóm th àm h và gi ình t . K à y s (oxidative uncouple)

ho ình v Ch ên mã d nucleic và Nhi ho

ên mã. C ì hoãn ho s àng. Ví d tri ch

Ch thô c ình chuy ày là: (1) Gi nh (lipid acceptor protein). (2) à triglyceride trong quá trình v qu Gi ào.

trên h

Các ph ình th s à th k u strichnin, do phong to (ch ình ) trong h th

àm àng t ào th . Các

Ch dòng natri và kali b ên màng t ào.

Ch ch Ví d d cholinesterase).

o . Nh ày à mãn tính và có th à v

Ho ch thi

Ch s

à máu t

t ào tu Ch ào máu. sinh t

Quá trình t ình tr

ành s ành methemoglobin không có kh ). (3) Quá trình oxy hoá làm bi ình th ào h à tan máu ên. Hemoglobin mèo r ình t sau: (1) Gi thi oxy hoá t chuy ch t

ành Cacbon monoxide r carbonxyhemoglobin không v

B Các ch t di

loài g quá trình t à các y à X.

g. Các ch à ch

Tác d hormon estrogen ngo có th n àm ình th à ch

Các thành ph D, selen và iod n thi ày.

àm suy gi (immunosuppression)

ên.

à mi ào gián Các ch ày à m ình khác. Ch à gi ình thành t ào lympho ào lympho ti trung tính c (lymphoblastogenesis). Các ch (mycotoxins).

quái thai, ch

M ên nhân gây quái thai, ch bào m ình hình thành các c (organogenesis).

ào thai. H ình thái c Ch nghiêm tr bào thai, gây quái thai x ên mang thai.

trimester th àm gi ình thái Ch ào thai. c

ình khôi ph ch àn thi

Các ch ã thúc quá trình ung th ch

3.3.

h chính là tác d ); (2) c d nitrogen acetaminophen gây t mustard

Khi n ì tác d ên, các t h trên h ì các n

Trong các

- à àn thân:

Tác d : các ch òn êu hoá khi u àn thân x ã ào tu àn s ã là n gây t h h nhi ào

t

- x êng l ày x hóa h nh so v hòa tan, kh ên k n ình th

- x th

- àm nhau. x th à m àm gi à m ình chuy

s ình àng cua hóa, ví d ho (EDTA) t ì, làm gi ì.

Ch ùy theo tính ch ý hóa và ào các t ào s à làm r phân b có th ho

a.

Ph ên h r v

Các lo ên não và t àm m ên hành t cùng tác d phi phetamin, long não, atropin và th ã. Strychnin và mã ti (kích thích t

Các ch Santonin, quinacrin làm hoa m

M ên h ãn

m

êu hóa b.

Các ch à ên c (ng ên h àm co bóp m ph c

Các ch ì, th à m àm khô mi có th êu hóa.

c.

Gan là m ã t êu hóa. T à các ch ào

3 .

các ch máu qua h c vàng da trong ng

d.

Các ch tim dùng quá li im. Digitalin, eserin, photpho h nh bi ng nh và nh

ãn m àm giãn m õa M m h làm co m

e.

Các thành ph à ti

3

: Các thu ê (cloroform, ete) là gi àm (1) Huy c a huy m

: S ù u nên máu b ì, nhi Khi oxit àm m (2) H ph phá h các bon liên k , anilin, nitrit oxy hóa s thành methemoglobin làm ng

S (3) B ng

g ti òn vài ch ìn trong ng (4) Ti S

ành ph M ì xu ng hematopocphirin. Có th ào nh

f.

Các ch

kèm theo ch khí CO gây tím tái.

Ch ng ù ph

g.

Ch ên các ch ì

Các dung môi h sulphamid, m

à m trong ki

4. các y

(tùy lo .

Các y u t à ch ù t ì ên có ý ngh

Các y

- Các y ình t àng t ào.

- Các y gi s

- Các y

4.1. Các y

a. B à hoá h

2O3 d

B à c tác d

2O3 là lo

ch m các ch or và thu ). Phospho vàng là r òn phospho

ành ethyldium bromid s Bari cacbonat r các c 9 c

c

ph ph dioxin (2, 3, 7, 8 Detra clorodibenzon p. dioxin) - TCDD, do hình thành các - T t àu da cam r à gia súc.

* S a th ành các mu và t các ch

* S có th tính. Thu ài nhai l

òa tan, tính phân c à s

Ch à ch òa tan trong dung môi tác d hanh và m òa tan trong n ì không h

HgCl) không hòa tan trong HgCl2) hòa tan nên gây Ví d ên tác d

àng t - Các ch các ch ày.

àng t ào - Các ch

- Các ch khó h àng t ào. G à sulfat.

- S ên k (ví d làm gi h àng t ào. Liên k - protein còn làm ch thông qua vi quá trình

b.

Dung môi hòa tan ch ãng và v u ên. Ch òa h h m ên.

- à tan trong m h àng t ào sinh h

- Các thành ph ù (th ho òa tan trong tá d

- có th

b ki (ch s

ình thành các b ù và nh t ên lông và da súc v à t êu

- S (duy trì) các ch hóa. Ví d tích l

- Thu ình bào ch

n cao, ph òn l

Các hóa ch àm gi ho ùng ph Nh ành ph àm

- S (ví d có th

- S organophosphat có th àm gi

d. Li

50 - li

vào li . Li ày Tác d à: (1) Li có th tr

tính cho các lo - mg/m3) 50% LC50 (Lethal Concentration 50): Li òng 4 gi

ALD (Apperoximathy Lethal Doses): Li - th nh ).

TED (Toletance Effectiviv Dose): Li

* S

õ h S àm cho ch h ên c li ài ti ì 1 li tính. Ví d tính) và mi d kéo dài c ì ành thiocyanat.

4.2. Các y

Ch ài v h trong vi ùng và các ch ày r Ví d tr

tr t l êm m ùng êu hoá ì ít h ã gây tri d v chó r th ông b ành tây bi ên th ùng, sâu b

ài gia súc còn ch

- 42 mg Gossypol/kg tr õ. Ví d èo và các lo ch S Morphin gây yên t gia súc khác. Bê gi chi ã b

Súc v m (ng chó, mèo, l . Li ì à 500- ò ch

ài khác. Ví d trâu, bò cho - 30 gam trong 4 ngày liên t à b à ho c th à các glucozid khác trong lá ngón và m ình lên men c phân h ãng d

Súc v àng phát tri ì càng m

Ví d à 300 - 4 th 500 mg) v

- Gia súc có s cyclin, chloroform và kim lo à th

à stachybotrys alternans và dendrodochium - Ng toxicum và stibium kalium tartaricum.

- Gia c

- Mèo m

Korneven (1912 ã s 1: L 2: La; 3: Ng 4: Mèo; 5: Chó; 6: L 7: Gia c 8: Trâu, bò; 9: Dê, c 10: Th

- Gia c èo v apomorphin; dê v à v Radkevich, 1952).

àm kéo dài th - ã qua chuy ên, quá trình chuy (ví d h c ho thành nitrit).

- Ng ng nôn sinh lý do c ì v

- Nh quang h (phototoxicosis).

ào trong não. ào não, d - Hàng rào máu - não ng hàng rào máu - não kém phát tri (ví d , ng

ài và gen

S ành ch - quá trình chuy di ài g g - 8 ình thành m ài là r ành fluorocitrate x à c s ì v ày t ài khác. nh l tính sinh h

gi ài có s - à ch trình chuy

èo và chu à do v - ình thành glucuronic gi ày là cao. nhi

- Quá trình liên h các loài v

ình thành ang. -

- Không th ình acetyl hóa các h

b. Cá th

Cá th ùng loài có th

- D là k ung gian và quá trình c à ph

li êm tr êu hóa , h à da. v h li v tim m

- Ph nguyên nhân có th ình chuy

b bình th

c. Tính bi

Ph ) ví d ên quan tr v

ành, r ng ph à con cái. xenobiotics gi õa m (Clavicep purpurea) ã à con có ch

ên, ày. gây s thái c không quan sát th

* S

ình chuy (ví d ch zearalenone) có

Th à cho con bú t õ r chuy

à à (protein àm microsomal) õ r ình chuy xenobiotics.

(DDT, polychlorirelted ì m Bò biphenyls (PCBs) Quá trình ti òn làm t à tr pha loãng

d. Tu

ào l

c kém, còn súc v à thì các c thi kháng gi

Chó còn bú m ành. Tuy nhiên úc

ình thái c (ch à h và s chó con lai ch v c h à 1/2, 6 tháng tu à 1/4, 3 thnág tu à 1/8 và 1 tháng -15 tu à 1 thì ng tu à 1/16 - 1/24.

à bê, nghé, ng Súc v

kh àng t ào: * Tu

Niêm m êu hóa và hàng rào máu - não ành. ã tr n súc v ành. v chuy

à tàng tr Nh à m à collagen. các protein c

e. Kh

ì ãng h à trâu, bò là 1 thì l à 1/5 - 1/20, chó, dê, c à 1/10 - 1/20, mèo và li chim là 1/20 - 1/50 (Frohner - Volker). Gia súc béo b

ình phân b f.

à tàng tr * S

Các ch (ví d thu .

ên k S ein huy l

B ình bài ti ài ti à àm cho các s ày bi ch v ên da s thành photodinamic.

* Các ch ên k

S ên k ch àng t c

Ch ên k à: (1) Ch ành d

thêm. Ví d butazole chi ên k ên k th ài ti

* S

ày có th ào th ví d ài ti S - dichlorophenoxyacetic di ).

g. Y

à nguyên nhân làm gi ình t B ên à ên k k metallothionein là nh

th Kh

ình tái h ào th B

àm gi à h êm ho

àm vi

ình th ng. - Súc v Cmoleski khi b d

h. Hi

Là hi à có s

b

có th atropin, morphin, ricin. Ví d quen, nh suy gi ùng, ng ùng m ã quen v

ch c ày.

4.3. Các y

Ch ình êm (b à xoang b ên v có th chuy ch xâm nh

êu hóa: Ph ào các y - Ch ày, kh êm m êu hóa thì ch d ch Vì v ày b

- Ch các thu ùng khi bôi, phun lên da...

- Ch

* V có th

ùng da khác nhau c à khác nhau. Ví d - Kh ùng da d ùng da ùng m da b

- Tiêm vào vùng có nhi ình h

ên k à kho d àm ch ình h - S

hàng ngày làm gi * S à bài ti à m ãn tính, c tác d

à n ch b. Kh

* Kh à n à t ãng trong th ày theo ch v

à n cho * Quy t ên. nhi

Ví d êu hóa là 200 mg/kg th ò, nh à 1000- 2000 mg/kg th ên trong c tr

c. Nhi

ình chuy - Nhi ày có th

à ki êu th - Nhi

êu th - Nhi à h

- Nhi à tác

ày, máu chuy quá trình chuy d khi th nhi

d. áp su

Nh

monoxide, barbiturat, cyanide.

e. Ch

- Các ch ành ph ên ho (inositol hexaphosphate) nhân tr th à khoáng ch àm gi

- Canxi và k ình h ì, c l tion hóa tr

- Tanin và protein t à gi

có th * S ì v loài g ài g êu th

* Thi

- Súc v các enzym chuy

àm suy y - Th

ình à vitamin E và C ch - Thi ào do hình thành g t

f. Nguyên nhân gây ng

Nguyên nhân gia súc b nh

à + Ngu gia súc. Molypden, selen có ngu ò.

+ Ch ì (Pb) và arsen (As) là s à s à máy công nghi - Nhi ên t à máy có Khí flor, b molypden, ch

+ Hóa ch ên ng thu à phospho và phospho k

+ Thu ùng quá li

+ Th c ) có ch ên men t s lo à nguyên nhân gây ng

Câu h

1. Khái ni à các l ên c

3. Khái ni à phân lo

4. Khái ni à phân lo

5. Trình bày s àng t ào?

6. Nêu các cách xâm nh

7. Gi à chuy

9. Nêu khái ni Electrophile) và tác h

10. Nêu khái ni Free radical) và tác h

11. Nêu khái ni (Nucleophile) và tác h

12. Nêu khái ni (Redox) và tác h

13. Trình bày c

14. Gi

15. Trình bày các y

16. Trình bày các y c?

17. Trình bày các y

Ch

N pháp phòng và ích c

1. Ch

1.1. Khái ni

Ch à vi lo ìm ra nguyên nhân gây ng tác d x

Ch

àng (clinical diagnosis) ví d iêm tr ), a. Ch quan nào b theo dõi và kh

(lesion diagnosis) b. Ch b ví d ùy gan).

c. Ch (etiologic diagnosis): nh ành các bi à phòng ch ình ch ên nhân gây ng ý:

- ên s

- B thông qua vi

- hi

1.2. Ch

Ng à lo ra hàng lo . Vì v ch òng và

a. Thu th

Vai trò c à tìm hông tin v ài, s súc v ài tu à th

Ng à s nh ên nhân gây ng ên nh à cây c

ài các th òn b

Gia súc, gia c òn b p ch và natri asenat, natri fluorid, phosphot k BVTV, mu à phân h ài ra súc v òn b c (r ).

C ã ho

H

b ). N (ví d v ) và nh ki

S c v ên nhân gây ng ã à nh à:

- Kh

- Ghi l àng, nh ình trong quá trình súc v

-

B , nhi

1. D 2. D

Ngày: Tên ch

S Loài: Gi Tính bi Tr Tu

* Ti ình tr

Tình hình b Tình hình c òng 30 ngày tr x

êm phòng

L Các bi L ùng c

àn).

ình.

àn àn).

Súc v Tình tr Cá th ên b (b ìm hi ã s kho ã xu àn khi nào?

* D Thu th - ví d ên sàn g ên h g àu ho nuôi, Khu nhà kín có h g ãi rác).

ví d - Nh à c ùng, ch ài g phun ch chuy ).

* D h

s - Ch ví d các tri ã quan sát ). S S à b h

- Ngu

b. Ki àng.

B àng. Nguyên nhân ch s

àng sau:

B

à Nôn m

Khát nhi M Ti Mù/th c Tr Vui v

Khó th Vàng da Ch Hemoglobin-ni Huy Ki S Y mô t õ) Kh Các lo

Ng àn, ti th

ên nh Nh êu hóa là: Ti (ch , b

ình h ên, tr bi Các d b co gi à ki ì, atropin, veratrin, anconitin và picrotoxin.

(ho có bi ê li à li Sau tr

à th Các d tái, b

Các tri

Các tri huy ào bi

Khi b r ê, ch (ng gi nitrat, nitrat...).

R

nh àm th Viêm d nuôi (Fagopyrum vulgare, Fagopyrum esculentum).

Nh à nh ào các tri àng c ên, n ì hàng ngàn các ch

i ). ch lu ch có ph

Nhi ví d ). ch

àng c S

Bác s thú y khi khám b b ì v

à th ì các tri àng có th Th ài ch và lo d

à t T t

Ngoài ra còn có các y à gây à: (1) Loài gia súc; (2) Tính bi v

* Ti

ào: Ph

òng 1 - 2 gi - Ng silinic, kali cyanit, nitrit)

- Ng

tri - Ng

ãn: ti àng không rõ, th - Ng ên, kéo dài. Tri à nh. v th

ên m b à li òa,

- Trong các tri kích thích th b à tri à có ch . Co gi ào c .

ài v - B

ào máu và b khoáng ho (ví d ì, th ã h gân...)

êm m ày, ru à - Các tri ho

- Súc v

c. Ki

Vi ình trao à m ù h nhi h lâm sàng. Các ch

N à thu th t à chuyên gia b

Nh ng là: viêm d ày ru ù k ì gi ph à vi th

ày, ru Ch àu s viên thu

Các m b

Ribac và Gorii d à nh bi g c chia ch ành 6 nhóm:

- Ch à (morphin, protoveratrin...) glycoalcaloid (solanin...). Các ch m này bi

- Ch chì, th à m

àu socola: methemoglobin- nitrat, nitrit. Gây h - Ch (hemolyse): saponin.

ãn m àm t - Ch bari, asen...

- Ch th ng c ).

- Ch photosensibiliti.

C ý là s ào c ã miêu t nhóm trên không ph gây ra nh gây ra nh à v

Bi õ nét trong các tr

- Ng máu, xu

d. Các xét nghi

Các xét nghi quan, ày t bao g

* Các xét nghi (1) Các ch êu sinh lý máu: S prothrombin time- PT, thrombopastin time - PTT); (2)

công th Các ch gi êu sinh hóa máu: ho canxi, magiê, kali, natri (osmolality)...

huy ni à oxalat. * Các xét nghi

Ngoài ra trong nh

trong ng ng àu, tr

* Ch g ù ph

* Các xét nghi

Phân tích ch

- Th

- N

- Vi khu

- Phân tích hóa nghi ày, d (gia c , d d

- Sinh h cho súc v nhi c

S ch à d

, các phân tích hoá nghi ên s ì m lý do sau:

ình tr - ên, m ng r ( ).

- M ví d à ) có th không phát hi

- M à ví d ). không gây ng

- S àm gi à protein ví d ho t ành m ).

- S (PPHC, clo h , thu (alcaloid, glycosid)…

- Các máy quang ph ên ch òng thí nghi n máy này.

1.3. L

a. Các nguyên t

* Các m : Khi l ý:

-

ân khi súc v êu hóa. M - L ào th

- ài ti

qua da. - Da và tóc r Trong tóc tích lu và m

à bài ti -

- Th ài ti

- D ày và ru ph ãn tính. mi

ìm ra * Các m ngu à nh K ý v

- Nh m

à gây ng - Cây c

- M

- Các ch ùng, dung môi và các v à súc v

- Các lo thu li

- Th ã ý là nh ã gây ng còn t

b. Các m à m

B à m cho ch

ý ngh m M b ph b

Máu 5 - 10 ml ên t

giá hình thái h à b 5 - 10 ml Huy thanh ammoniac và ch à vitamin. 50 ml

Phân 250 g Phát hi sulfonamides và oxalates. Phát hi ài ti ên qua m 250 g Phát hi à nh Ch ìm th ã h phospho h ). 5 - 10 g rùng, s Tóc Phát hi m ví d ) 2. Sau khi b Gan 100 g ùng có h à

Túi m ví d ì). M lu m t à các lo 100 g Th s ã qua chuy khác, các ch kim lo 500 g ày g 500 g M ví d Ch d Ch d ). à thi d v M ài v

s ch qu Phát hi n các ch ví d M 250 g ) Phát hi ví d ê D à urê, s Toàn b m

Tách riêng thu à thu Não ví d Toàn b não ).

ão

Phát hi pyrethrin, natri, thu Tách riêng não theo m cholinesterase. N trong dung d Nên l ành m 2 Kg Môi êng l nh h ). à kho. 5 kg M à h n th C th chua

M T à nhãn mác b

0,5 - 1lít kim lo à thu Toàn b nghi Phát hi àm s à M gi có hi 1kg à à có s M do cây c khoa h

c. B

à r ành phân tích m èm theo danh sách m (b . M ình th êng Vi Các m u b trong quá trình ch s bi ùng. Các m

Vi à r òi h x àm l à n ví d s ì v làm l tránh cho các ch m cyanide). Tuy nhiên nhi c àm k òng thí nghi

Huy ành ph

à còn ph ày. à m

1.4. Ch

à x th ên nhân khác à ch nhau, c khác. B

ên nhân không - Ng rõ, khi ã lo nh c

à các bi - B ì b lan ngay.

êu hóa (ti - Xu ) và các tri hung hãn kích thích ho ê...).

àng da à do gan b ng - Nhi khoáng).

- Thân nhi ình th

Trong m ùi t Hexacloran: mùi m

ùi ày, N ru

ã b Ki phát hi òn th ên nhân gây ng g

- Ng truy à không s

- Các k bi ùng.

- Các b ành ph thi n tính còn ng ày. B . à c

- Khi phát hi à ng ùng v à ng tri trong các xét nghi m là các tri ch ví d ì, th ).

ên ên t (pathogenetic) nhân (Etiologic) ch (symptomatic).

à tri àng s àng t Khi súc v Tránh cho súc v cách di chuy v à nh (ví d chu ngo ùng…).

- Lo

- Phá h òa ch

- (gi .

C ng ý là khi ã xu ì vi à quan à bao gi ên ành các bi tr tr

2.1. Lo

Vi àng nhanh càng t

êu hóa, bi p này có hi òng 2 gi t ng sau 4 gi

a. Lo ên da, m

à phòng n ào da, lông. Làm s ào m phun r ên t ài thì c à acid hay base c ì Súc v s pH= 6,5 - 7,5 sau khi r

b. Lo êu hóa

* Gây nôn

ài phút sau khi súc v X

Ch

- Loài g à súc v nôn không an toàn và không hi

mê, b , co gi - B

- B viêm ph n

Bi à l ùng các ch

- Siro ipeca: 1 - 2 ml/kg cho chó, mèo - 3 ml/kg. N - 20 phút thu g có tác d ì dùng li ùng v

- Apomorphin: Tiêm cho chó li quá m ùng cho mèo.

à 3% cho u - 5 ml/kg th ùng không quá 40 - 50ml/con. -

- Xylazin: 1,1 mg/kg i.m có hi èo. B

- êm veratrin (hormotonon, lentin) 0,02 - 0,03 g/kg th

- L à trong -3 qu òng tr

* R ày

N ì ph à d ày hi ch à là miéng to có th - 3 gi khi b r - 300 ml d ày có th à:

- Dung d - 2 %; là ch

ì không dùng vì gi - Dung d h Natri hydrocarbonat 5 ‰ (n ày). phóng khí CO2

- Dung d òa acid dùng (tính cho MgO). n

- Huy ng cho m

- R ày (ng b

Nh hôn mê sâu thì không r ày.

rong d ày, ru * H

Than ho h ày, ru à: s lithium, kali, cyanide, acid mu phân c

Không dùng cho b ê, co gi ã Ch à cho thu

òa trong n - 5 g/kg th - 700 g, TGS: 30 - 80g/con. Li Theo tài li

+ Các ch àng:

Các ch ho

- Magie sulfat và natri sulfat: li - 10%. Tác d ùng m - dung d s

- Sorbitol 70%: Li

ên các ch - L èo dùng ch ch

+ Th àng:

àng v ùng dung d - 2 Nên k lít/gi

* M ày ho c

ày ho dày, h nu à kim lo

c. Th

2...)

M (tr phù ph ùng máy tr %.

ùng các ch toát m l m ph ch ình th

+, K+, Cl-...

(n - Truy b . Chú ý là khi gi

ng ki - M ào th (phosphor h ì n õi pH c

(barbiturat) ho ki quá s sàng gi ên ít áp d

- th

* Pha loãng máu

ã h ào trong máu, c n hành các bi àm loãng, trung N hòa và

ãng b chích máu Ch

à bi c l

niêm m

(t . máu/100kg th v hi m nhanh, huy arsenid ho ). Ví d àm bi

Trong m enase và ch àng cao n ch c àng cao.

+ S

B comflex trong t

Vitamin K trong t ành m asen, bensol).

Trong h à các ch thi à B, tiêm t

2.2. Phá h o òa ch ch

a. Nguyên lý trong

Ch (ch -antidot) là nh có tác d

* Nguyên lý trong

Ch à có ên lâm sàng. bi

+ L à li ên:

- Li ên li ã s kinh nghi

- Th ào th c

- M ùng quá li kéo dài.

- Hi ùng ch ì v hi tr ùng ch

+ Hi

- (decontamination)

- ài gi

b. Các ch (ch -antidot) -

* Các ch

Các ch òa ch c.

+ Ch ên k t ành ph àng t bào ho àm cho ch

ên k - Acid dimercaprol và acid dimercaptosuccinic là các h ì làm chúng không kim lo

àng cua EDTA, deferoxamin, D - penicillamin t - Ch ành ph t

- Antivenin ch à kháng th digitoxin là các tác nhân mi

+ Ch

ành các s M Ví d

à cyanid t ành c - Nitrit k

cyanid, gi Dùng khi gi

- Thiosulfate có nhóm sulfate liên k ua

* Các ch

Các ch ày có tác d òa ho

ình chuy ành các s

Ví d à 4 - methylpyrazole (4 - MP) c ành ch

Các ch c à gi

à sulfate k à d Ví d

+ Ch

h.

Ví d ày. ch

+ Ch

à Ví d - th

+ Ch ình th

3+ c

Ví d à xanh methylen k

(Reduce Nicotinamid Adenin Dinucleotid) globin, tham gia v

v thành ion Fe2+ c c. Các ch ùng trong thú y

Acetylcystein:

gi a à.

ng ày, cho 3 tu Amonium molybdat: êm t - 3,4 mg/ngày, tiêm 3 l

Antivenin: ng êm t êm 1 l

Atropin sulfat: ng êm t (anticholinesterase). êm natri Li bicarbonat.

Calci dinatri EDTA (Calci dinatri Ethylen Diamin Tetraacetic Acid): là ch ì, k êm t dung d ày, ày, chia 3 - 4 li ùng quá 5 ngày. Trong nhân y có - 50%, tiêm t - 2 êm t lo li d Theo Holm và c bò. (Trích theo Ph

Dimercaprol (BAL - British Anti –Lewisite): là ch ì và vàng. Li êm 1 asen, th l ã có tri êm b êm 6 mg/kg 8 gi êm 3 - 5 ngày. C õi ch ình

D-Penicillamin: u tr - 2 tu ì, li ên. Li chó là 10 - 15 mg/kg l cho u ày, cho hàng ngày.

Ethanol 20%: êm t nh m êm 5 êm ti èo: 5 ml/kg i.v. 5 l l r

Natri nitrit: êm t ùng natri thiosulfat 660 mg/kg i.v.

: (hòa tan 6 lòng tr ào thành 1 lít, có th êm ch òng tr t Pralidoxim chlorid (2 - PAM): - 15 mg/kg 2 - 3 l

Tanin: làm k ành nh ào th ), 10 - 25 g (trâu bò), 2 - 5g (bê, ê, c ), 1 - 2 g v - 15 g (ng - 0,5 g. h nghé, ng

ng Vitamin C (acid ascorbic): èo, li 1000 mg/con. Ch àng ngày 500 - ày.

ng máu coumarin và indanedion. Li Vitamin K: - 5 mg/ngày chia 2 l - 3 mg/kg/ngày chia êm 1 tu cho u 3 l

Xanh methylen 1 %: êm t nh m - 15 mg/kg; có th êm nh - 8 gi ài gia súc, gia methemoglobinemia c ho

2.3. H

2... không làm hô h

ì ch nào ì r ì v ò r à phân tích), m ph nh

th N ê li ph ùng xanhmethylen ho à cung c

Sau khi làm hô h ùng thu

- Ephedrin: tiêm b - 2 ml dung d

- Amphetamin: tiêm t - 0,02 g.

h.

- Theophylin hòa tan: tiêm t

- Lobelin dung d êm t ày.

- Doxapram 1 - 10 mg/kg tiêm t vào tr ê.

Atropin sulfat, tiêm t êm b - 02 mg/kg khi ng phospho h

Glycopyrrolat tiêm t êm b - 0,01 mg/kg khi ng phenothiazin,

c. Ch

Nguyên nhân shock là do nôn m ch ringer lactat gi ho huy

à hôn mê ho gi êm t diazepam 0,5 mg/kg , tiêm nh - 20 phút. Có th ùng phenobarbital 6 mg/kg i.v.

ê, doxapram, camphora, cafein.

e/ Ch à toan ki

Ch à ch n gi (gi à Na+ trong huy à dung thì không dùng d dung d

4Cl 8,3‰.

- N ùng thu ti ù toan b

3 15‰.

ì truy - N

f. Ch

- Ng ùng xanhmethylen, tiêm t 4 - 50 ml dung d

ì truy - Ng nhóm corticoid (ví d àm máu ch êm t

-

Tóm l à ph tr àn di àn, th

Câu h

1. Trình bày các b

2. Các nguyên t à b

phân bi 3. Chu

òng và 4. Gi

5. Nêu khái ni à cho ví d

ph

ên khoa

Các ch

N ình ên t v ù h òng tr à các ch ùng thu

Các kim lo ì,

Ch ên t hi à các nguyên t ình th nghi à phát tri à c

th õ m qu ã dùng c -

- M ì,

- M (thi gây các r

4Cl 8,3‰.

- N ùng thu ti ù toan b

3 15‰.

ì truy - N

f. Ch

- Ng ùng xanhmethylen, tiêm t 4 - 50 ml dung d

ì truy - Ng nhóm corticoid (ví d àm máu ch êm t

-

Tóm l à ph tr àn di àn, th

Câu h

1. Trình bày các b

2. Các nguyên t à b

phân bi 3. Chu

òng và 4. Gi

5. Nêu khái ni à cho ví d

ph

ên khoa

Các ch

N ình ên t v ù h òng tr à các ch ùng thu

Các kim lo ì,

Ch ên t hi à các nguyên t ình th nghi à phát tri à c

th õ m qu ã dùng c -

- M ì,

- M (thi gây các r

- nhi - M

ã bi ên t chì, cadimi c òi ì và phát tri h

1.1. Nguyên nhân gây ô nhi

Nguyên li ùng trong ch

2S s

ùng trong b à ch ùng h Các h à các s ì, ình thành thi chì sulphur m

Kim lo ào th ình ch

Do ô nhi à náy hóa ch àm cho m trong s

ng 1.2. Tác h

Gây ng

ãn tính hay tích l ì dùng trong b Gây ng

Trong b ch à B1...

2. Ng

2.1. Ng

a. Asen (As)

* Nguyên nhân gây ng

Asen kim lo à ch ài không khí b à th t cháy có mùi t ành asen tryoxit ên nhiên, As2O3 r th à các loài nhuy à nguyên t

Asen li

- Rau, c chì và canxi asenat... tr ùng nông nghi

- Các ch êm nguyên t công nghi

- Các a xit kakodylic, kakodylat - h ùng trong y òng, tr l h

- S

Nguyên nhân gây ng

Ng ùng thu (tiêm t h ký sinh trùng

Nguyên nhân gây ng

Trên lâm sàng ta hay g ên triêu ch xanh, các s còm, r b .

Dùng thu ài hay g nh ò ng

à máy s

à k asen t ình ch

Hiên nay v ã có qui c 1,4 ppm.

Các hóa ch ùng trong công ngh 3ppm. N êm ng ên c - 0,033 mg/kg th àng ngày êu chu ong th (1999/29/E.C ngày 29/4/1999 lo à 2 mg/kg.

50 c

50 khi -

Li à 42 mg/kg, còn d - 10 l - 0,1 g; l à10 - 12 mg/kg; gia c - 4,0 g/con. Li à li là 385 mg/kg. Li tiêm b cho chu 0,1 g; dê 0,2 - 0,5 g; trâu, bò, ng ên cùng loài v ùy theo d

B (As2O3 )

Li Lo Bôi v U

Ng 2,0 10,0 - 15,0

2,0 15,0 - 20,0

Ti 0,2 5,0 - 10,0

L 0,2 0,5 - 1,0

chó 0,02 0,1 - 0,2

V ã có bi

Th êu

s à th êu hoá kho à v - 15 l

Các ch ên d êu hóa, ên hay g à các bi nh lý trên êu hóa, gan và th òn t hi và các t ã hóa s

òn l à tuy h ph

õ ùy Hi ào ch à kh i oxy hóa. Li d tác d c ào.

- SH c ên gi ình ình ình này l hóa. Khi asen có hóa tr oxy hóa m

Asen làm giãn mao qu àn, ên s à ru êu ch êm, ho à tác d êu hóa, mao m qu ch do làm li ài mao m ên chó.

ài gây viêm kinh, asen có tác d r thành mao m bi giãn) c V th

àn do h Ng

Ng ùy li à các bi à t Trên h * Tri * D àng ngày. N êm t

ãn, ch - 3gi xu ò có th òng 1 - 10 gi - 30 gi chó, mèo, l hi tim nhanh, m V ãi, n àu cà phê d

à ch - 5 ngày. B d hôn mê sau li m

* D àn thân: do mao qu Tri ên da eczema, r êu ch êm d ày ru òm, sau b ê li các b do b viêm kh

* B

B êu hóa õ: m ãn to, viêm d gan, th êm, xu ày - ru ày tuy

D êm m êu hóa b êm m êm, phu th àng do b à d , nh dày và ru

ài (v cao lanh h . Hay r òng tr ày v òa ch Th chó, mèo, l d magieoxit, natri thiosulphats. N êu ch magiesulphát

ùng dung d - 20% truy hay natrisulphat. C Li - 10 gam/con.

ào máu, gi ã h êm nh B h êm dimercaprolum li qua t V mg/kg; c h ùng thu

êm Th ùng thu dimercaprolum hay natri thiosulphat li gan và gi

b. Bari (Ba)

* Nguyên nhân

140, tr

Bari là kim lo à ên bari phóng x

ùng trong thu sâu - bari florosilicat; di - Các mu bi bari clorid r

Nguyên nhân gây ng g nh sâu, di òa tan.

++ quy

êu hóa là do

hân ly thành ion Ba++, chính vì th ên bari r ài ành BaCl2 chuy d

50 c

2 trên chu

Li - 550 mg/kg; chó 90 mg/kg; ng - 1200 mg/kg.

Ion Ba++ êu hóa s ày - ru * Tri ch êu ch ào máu s àm co co th m ãn

Trên tim m àn, hô h th

ã h tr êu hóa: d - ru

* B Viêm d ày - ru có m

Dùng ch cao lanh). C at 3% li - 1,5 mg/kg. Tiêm thu - 3% r êm t ùng thu d m ng àn thân.

c. Cadimi (Cd)

ên nhân sau: * Nguyên nhân:

Cadimi có nhi imi s nhi ùng xung quanh. Súc v ên lâu dài các lo à

có ch máy công nghi d

50

êu hóa trên gia c - 188 mg/kg th V 100 216 mg/kg th Trên l N ò hay c - 500 mg/kg m quái thai.

3.

ùng cadimi t Tránh t trong s con và ch ùng m N

Cadimi h êu hóa. Sau khi h à gan. V trong các t nhi òn các t ìm th à mi ên th nhi K cadimi c

v sau khi thay th k hydratcarbon, protein...

* Tri Ng

Th êu ch th lo ì th

Th teo. Th à protein ni

* B Thoái hóa niêm m êu hóa d ày - ru ào gan, th b

Có th ùng Natri - EDTA (dinatri - etylen - diamin – tetraaxetat) truy t B êm k à dùng các thu .

d. Chì (Pb)

0C. Ch

Chì là kim lo òn nh ì ùy d

ì do các nguyên nhân sau:

ào ch * Nguyên nhân: Chì t ì). Chì t nhiên gây ô nhi

Chì nhân t ì ì tiêu th ì sulfid - PbS, chì carbonat PbCO3, chì phosfat PbPO4 ì: Canada, M à Peru. Ngu ì gây ô nhi có nhi là do ho ình khai thác chì t ì t 00 t ì t à126000 t à này.... Hàng à ì t ào khí quy ì ph ình máy chì chuy thác; kh

Chì ành công nghi s à luy òn kho ã s ì và các h ngành công nghi th chì vào à không khí.

ì trong s ò m nh ê, ng ì h à loài d ì h ành do kh u chì c ì, trong n l 18 - à 4 - 8 àg/l.

ùng làm th à th à à cây, hoa qu à máy ch ì, hai bên ì n à Bowles c ì t b nhi

Các thi ì d nat... à nguyên ì cho ng dùng làm nhân gây nhi

* Vòng tu àn c ì trong môi tr

Nh ên, giao thông và các nhà náy công nghi ì t ên b th ngu ì ì có hàm l à t êu hoá: th khí tr ì.

ào th S ì trong khí quy ên 2 h Nh m s

S ì ph òa tan c ì và s ì. Khi pH > 5,4 n h ng ì t 00 g/l.

ì trong th àng ngày: c à cây lúa mì ( ì trong máu, gan, th à th

B ì trong cây th

ì (ppm) Lo Th cao th trung bình

Cây lúa mì 320 160 235 1973 C 1150 650 930

1974 Cây lúa mì 60 10 30

1975 C 24 4 12

B ì trong máu và m ò

ì (ppm) Th Lo Cao th trung bình

0,344 1974 Máu 0,193 0,559

0,164 Máu 0,090 0,240

1975 1,068 Gan 0,60 1,70

1,33 Th 0,70 2,60

Ghi chú: T

ò, trâu và c

b

ì, do hàm l

ì

Oklanhoma State University có nhi quá cao trong cây lúa mì và có dùng làm th

0,46 0,30 0,80

ì c * N

à M à máy luy

. cung c gi ph òn tr

N ì trong không khí, n à l ò luy àg/m3. Hi nghi thành ph ã dùng s ì mà n òn 0,2 àg/m3. Trong ì th ì c àg/l, khi qua vòi s ên 100 àg/l, n ì còn t

ì thâm nhi ì 10àg àg. Qua th thành ph 200 - ì c

ì s àg (trong 8 ti ). N ì ành công ì cao trên nghi m ày s

ào ch ì axetat 150 mg/kg; oxit chì 400 mg/kg, ì ph 50 khi u Li tetraetyl chì 10 mg/kg, còn chì sulphat ít tan nên li

. Trên bê cho u ì: carbonat, oxit và xetat 0,4 gam/con ã gây ch 500 - 700 g, bò 50 - 100 g, c ê 20 - 25 g, l - 25 g/con. Trên gà li sulphat v chì trên ng àng ngày nh ì axetat, oxit chì có trong th à th à v ình t

à th ì có tác d

ình trao Chì có tác d * Tác d ào th - aminolevulinic ( - ALA Khi n ì trong máu cao v

- aminolevulinic dehydratase và dihydro bioptrine - reductase b ch l heme nhóm heme. và a cid hai enzym a cid - ALA s õ M à tr ì trong máu . ã àmol/l (40 gây b àg/dl)

* Trên h Do chì ào th kinh, gây r ên. ã có ì cho phép àg/kg tr ành t m th chì t àg/kg th Có m ên quan gi Chì làm thay ão, nên ã ên v ch v ì: m ên kim, ch ... d bình th

Qua th ì theo êu hóa * Trên h ày, ch ành d òn l

à ào vòng Chì ì, kh vào PbCl2 qua niêm m quan: th t ì th àng r h

ì l

ình thành các kh này lý gi Chì c ày có kh ng di truy ày r v chi còn t

ì * M

Chì gây ên nhi à

có c

ão sinh t

ã xác hân qu ã tìm th ì - ày có th ì trong máu trên 1,44 àmol/l (30 àg/dl) con v nghi th 0,53 - 0,72 àmol/l (11 - 15 àg/dl). Nh nhi t ì trên 1,92 àmol/l (40 àg/dl) s à h

- 0,72 àmol/l (10 - 15

ã tìm

ì - máu v

gi àg/dl). N gi cho t

Khi n ì trong máu d àmol/l (25 àg/dl) ã ghi nh

* Tri

Ng ãi, nôn, * êu ch ày 2 - 3 v àn thân: run r

b ch c

, r

ão r

Ho hôn mê, ch

u Ng õ: tê li hi sinh s viêm ph

Ng ì có bi do chì kích thích êu hóa nên gây b ngh ày ì chlorid. êu ch ì niêm m m sulphat. T ê tay chân, co gi gi

Ng ãn tính do th ên, lâu dài, ên ti à máy accu, m ã có bi Ch , hay c ì tuy l ì: làm vi Th ên, m

* B viêm d ày - ru êm m ru m ì sulfid), nhu mô b

co b êm. Trên gà th õ, th i b ào kupfer c , d ào liên k tim ho eosin xu ào.

ì khi ã êm t than ho etylen - diamin - tetraaxetat (Ca - EDTA). Trong máu thu

EDTA theo ki à - 20% canxi - dinatri - ì thành Pb - - EDTA trong máu không

ò 110mg/kg. V

D th

Li ùng 22 mg/kg. Khi không có Ca - EDTA có th - EDTA c c

1, thu

K êm thêm các thu gi

òng ph có các bi

H ì, các h ì; b ì; không s ì: không ì, thu tr à d ì; Thay ì...

V

àm l

ì -

àng l

ì, có

ch

thông tin v có kh ì t ì cao, trên c àng l ì trong

V gia súc ki

- protoporfirin

ng ì b

trong h

ình th

- ALA dehydrogenaza. Men

này b

õ trên ng

Cu)

à nguyên t àng ngày c à m à à nái có ch n. Ng lo

à ng ò, l à gia c m

à * Nguyên nhân: Do s c s àm thu cây tr - tr ). Các s ùng trong th ài da, hà móng ên t ùng lâu dài s l

50 cho u

ò 200 êu hóa c mg/kg, gia c Li - 900 mg/kg. Trên chu t 159 mg/kg

Trong th ên t 250 ppm, c - 50ppm, bê 100ppm. Trên c ày 25 tr ày.

++ k

ày và ru ch ành hemokuprein và cokuloplasmin. Trong h h hepatokuprein.

à photpholipaza S ài t ào gan s dung huy , methemoglobin. K viêm c àng da. lo h

* Tri

Ng ti ãi nhi N v êu ch ê li ch

Ng tính: Súc v . Tiêu ch m c

Xét nghi * B nh tích: Th ành túi m à các ên. ào . Tim xu huy à ngo . V mát. M Th c ch ì máu l

ã gây nôn r Th êm lòng tr êm C 1% hay u dung d - ETDA.

b àn và tr Th ùng các thu ùng th

t f. K

à nguyên t Zn) K enzym: synthetase, transferase, DNA và RNA, enzym tiêu hóa hay liên k m v ò quan tr te và lipid.

* Nguyên nhân: Do s àm thu hà móng - k ). C u .

Các s ên t k ùng trong th à b t )

K 0,50%. V - khô d y ùy thu

* Tri

Th ã có th - 10 g ZnSO4 hay 3 - 5 g ZnCl2 gây ch súc v êu ch ã m

Th - - khô d 4000 ppm s : êm d ày - ru . êm kh

ào ngu khoáng khác có trong kh ph

V natri bicarbonate ã gây nôn.

g. Selen (Se)

Selen là thành ph àng và c àng các t ào, ch à selen phát sinh t ò ch peroxides b th th

* Nguyên nhân.

Các cây dùng làm th ên th

- Mimosa pudica L., keo d kho species, Xylorrhiza, Oonopsís, Stanleya, Gutierezia, Atriplex pargi...có t Các cây thu ch glauca Benth. có nhi ùng trên th ùng c Nhi èo selen d èo selen. Thi Astragalus - 1500 ppm. òn cây Atriplex - Leucaena à Canada ng v b ài s

- 6 mg/kg.

êm b LD50 cu LD50 c

ên ng MIC) gây ch ò 10 mg/kg, l Li mg/kg th ày c

Trong th ã có bi l

V ày có ch - 12 gi Astragalus praelongus, - 227 g ch c 12 - 24 gi ày, c

à thu FDA

ành c àm m ppm selen trong kh v ppm. Hi selen xu òn 0,1 ppm, song m c òn ph (d h , d ào ch

* Tri

Thi ch

* B

B E: ho ùy th à, ph gi êm m ày. Xác g ch huy à c (tim hình qu . Sinh s Các ch

ên m selenomethionin hay 7,5 - 10 ppm) l g, gan thoái hóa m ù thúng. Các B ngô seleniferous b móng chân b êm, ho

h. Th Hg)

* Nguyên nhân

T ên ch ình thoát khí c ên c àng - 6000 t

Thu òn b lo ra khí quy

ên li Ch ành công nghi àng, s

Trong s ùng th

khí clor và natrihydroxyd; công nghi thi ùng th à phòng và kem

3000 t

Th gia vào s à à do ô nhi

à cá bi Monamata c àng lo (b ên cho b ã l

cho h ùng các mu ày hay g ên l

* S à bi

* S à bi g.

òa tan, l ành h ào lo , khi chuy d òa tan ch ài tu

ình tích l (bioacumulation) t

CH3 - Hg. G ày r b

ày nhi

yl th bioamplification ào ã ào th ài r ài hàng tham gia c dây chuy nhi

* S

ngân qua không khí r S . Th (có t êu hóa kho ùy thu l t d súc và tr chuy

à lâu nh - ên th Th

ão qua

liên k thanh.

ã qua àng rào nhau thai, th

* S

Tham gia ph ành Hg ++. Metyl hóa th ên t CH3 - Hg. Liên k d ày b m òn t à có ành metyl th . Khi chuy àng rào máu não, ào thai (quái õ , b ...). Nhi V thai, r hi r ã có bi ên h Th ài tu òn lâu h gan, th . Ph a s òn l ào th à qua phân do th êu y hóa: ày, ru

* Tri

* D au b êu ch

êm tuy êm m . n ài 2 - 3 ngày sau, v êm, có nhi à cu ào ch ùng là vô ni êm. Xét nghi tr tiêu ch ti c GOT, GPT và các t ào - 12 ngày ê r

* D n tính: Chính là tri monamata. Tri ên h ào th

ê li ò lúc V

V ên da có nhi

ê, li

M và mù. V

n 80 g/m3 không khí, - ni

++

là 100 g/g creatinin s n Khi à 30 - 100 - ni g/g creatinin, xu - 80 g/m3 không khí, m

ch Nhi - syndrome nephrotique. G

C à m * B

B êu hóa: viêm niêm m ày - ru . Viêm c ùy th

Tiêu b myelin trên màng b bào th ên sinh ch ào.

* S

à phòng nha khoa d

4 v

3 -

à ngu ình thành do vi sinh v CH3 - Hg sinh h . G G thành d khí t v ào dây chuy . ên g

Trong các nhà máy s àng, s à sút b i - 100 ngân, luy g/m3 không khí. - ( g/m3 g/g creatinin).

H êu g ông khí có th ì nh

ào không khí gây ra ng Tính ch à gi hi

S

, s S

ã phát hi ào.

òng tr

s nôn hay r h hay dung d ày, ru

ã h èo tiêm b ào máu v êm nh - 3 êm dimercaprolum mà - 20%. Dùng thu mg/kg th thay b ch

òng * Bi

- Chuy à xút b ình công ngh

- Không dùng các thu tr

- Ki

à máy, m - Th

i. Thi Sn)

Dùng trong b

ày c Thi công nghi

2.2. Ng

a. Fluorid

õn gây ng * Nguy

ành ph Các h ày làm th à êm àm thu n. Do s ên thú nuôi b ên kim lo õn lõn... ngu trong qu ngu nhi nhà m

. Gia c

êu hóa 200 - 250 mg/kg th Trên chu tr - 50 ppm trõu, à c , tr àng ngày 1,5 - b ch

* Tri à b

2

êu hóa, li êm m ài N ào máu t fuorid àm ch làm gi Ca trong m . K ào. Fluorid c

2 nên làm gi

ào th nhai l th hô h t lông, da, s men tham gia quá tr à photpho.V nuôi có th

ên l ùng thu Ng . V dói, n và toàn êu ch à v nhi thân co gi

th ày - ru . B

* Ch

àng n t h m dung d Cho u CaCl2, b

Nhi

y. B xu m th êm m

ên canxi, photpho, vitamin D, nh Ch ùng c

th b.

* Nguyên nhân

Hay dùng th à 1,0 - nu ã gây kali (KNO3)

* Tri Ph

êu, th Có h

r ên giây. V ài phút. Có khi xu à máu m ãng, không khí qu ti xuyên g ê, nghé. Con cái d ên k b hù n

êu ch V à xu Xác ch

ày trên trâu, b Th ành nitrit và chính nitrit c v

gây ch gây ng b

V ùng li àm nhi ày, c àng d h khó - 443 mg NO3 em nh b tiêu v

Natri nitrit, kali nitrit: NaNO2, KNO2

Natri nitrit, Kali nitrit d àm thu , th à ch ùng k gi th c

50

Nhi ào kho – 2,5 g và th à Natri nitrit d õy gión m - 120 mg). nitrit v và tr

Nitrit t à kh ành hemoglobin mà v g natri nitrit có th ành methemoglobin.

* Tri ng êu ch à tím à m ) n

tái (m nhân hôn mê và ch ho

nitrat (nh à mu Ng

êm loét d

ành nitrit gây ng ành methemoglobin. ph u khu t

Nhi êm m à th hành l ài ra c ành dialkyl nitrosamin r 1962) trên chu tr ày xu ày mà kh tr v c gi

ài vi ày c ào t ành Khi b tiêm dung d hemoglobin.

c. Mu NaCl)

Natri và clor là các cation và anion ch ào. Natri, K và Cl là ài màng và trong t à a cid - các ion chính

ài nhai l Ng

* Nguyên nhân

Do s ùng b

ình th th òn th ã có bi

Tu - 20% mu

-2% c ã gây trúng

*Li gây ch

Trên chu êm m êm phúc m

- ã có bi Trên l

ã gây ch V

Trâu, bò li - 3 kg/con, ng - 2,0 kg/con.

Chó 50 - 60 g/con u ã gi t ch

Khi thi òn th ình th 24 - 36 gi òn 0,7 - 0,8%

+ trong máu c

+

Khi ng ão n (phù não), áp l

+

* Tri

Th ãi, c run, ch - 2 ngày.

Th - 4 ngày. V

à mù. V k V chu nên thân nhi ình th ài vài ngày. T ãy gi - 40%.

V à b êu ch

Lo . Dùng thu ãng, lòng tr êm m êm các thu các ch th vào t

B à á kim cho phép có trong gia súc, gia c )

EPA 1

Tên nguyên t hóa h U.S. EPA 2 NAS 3 C A S T 4

Aluminun - 5,0 - No limit

Arsenic 0,05 0,2 0,2 0,02

Barium 1,0 - N.E -

Berylium - No limit - No limit

Boron - 5,0 - 10,0

Cadmium 0,01 0,05 0,05 0,5

Chlomium 0,05 1,0 0,1 5,0

Coban - 1,0 0,1 1,0

Fluoride - 0,5 0,5 0,5

2,0 2,0 3,0 Iron -

No limit N.E No limit Lead 0,05

0,1 0,1 0,1 Manganese

0,001 0,01 0,01 Mercury 0,002

No limit N.E No limit Molybdenum -

- 1,0 - Nickel -

100 440 1320,0 Nitrate 45

33 33 33,0 Nitrite -

0,05 - 0,1 Selenium 0,01

0,1 0,1 1,0 Vanadium -

25,0 25,0 25 Zinc -

Ghi chú:

1. U.S. Enviromental Protection Agency. U.S. EPA 14/3/1975.

2. U.S. Enviromental Protection Agency U.S EPA 17/8/1973.

3. NAS National Academy of Sciences n gia súc, gia c

4. CAST - Council for agricultural Science and Technology ch ùng cho v

5. N.E - Not established; No limit - thí nghi ìm

B ên t trong th COM. 1999 654 final. Bruhsels 17-12-1999)

Trong các nguyên li

ùng ch

Tên kim lo Lo ch th

à r

Trong c

2

4

Asenic ùng ch 10

d Các th 4

ài nhai l 12 Các th

àng ngày Th 10

C 40

Chì ì B 30

B 5

ò, dê, c Th 150

ò s Th 30

Th 50

Th 100

Fluo Th 350

Th à 250

Th 500

B 2000

B ò, dê, c ào th 2000

B ào th 125

Th

Th àng ngày 0,1

Thu 0,5

Th 0,4

Th èo 0,2

Nitrat Th 60

Câu h

1. Nguyên nhân, tác h K ên các kim lo

nuôi?

3. Tri

4. Nguyên nhân, tri

tính cùa chì à s

7. Tri ì?

8. Nguyên nhân, tri

9. Nguyên nhân, tri v

selen?

11. Tri

nuôi ng