1
TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN
Tài liệu này thuộc sách giáo trình nên nên các nguồn thông tin có thể được phép
dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục
đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh
sẽ bị nghiêm cấm.
2
LỜI GIỚI THIỆU
Việt Nam đang trong giai đoạn Công nghiệp hoá – Hiện đại hóa đất nước, để
đáp ứng yêu cầu phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật nói chung và của
ngành cơ khí nói riêng, các giáo viên thuộc Khoa Đại Cương trường Cao đẳng nghề
Cần Thơ đã biên soạn giáo trình “Dung sai lắp ghép và đo lường” trình độ Cao đẳng
nghề và Trung cấp nghề để giảng dạy cho học sinh sinh viên tại trường, đào tạo ra
những người thợ có tay nghề cao đáp ứng phần nào nhu cầu phát triển của xã hội ngày
nay.
Môn “Dung sai lắp ghép và đo lường” là môn kỹ thuật cơ sở nhằm cung cấp
những kiến thức cơ bản về việc tính toán và lựa chọn dung sai lắp ghép cho các yếu tố
hình học của sản phẩm sao cho vừa đảm bảo tính công nghệ và chất lượng cao vừa phù
hợp với tiểu chuẩn nhà nước Việt Nam đã ban hành. Đồng thời, môn học cũng trang bị
cho học sinh sinh viên cách lựa chọn và sử dụng dụng cụ đo thích hợp để đo và kiểm
tra các yếu tố hình học của sản phẩm.
Giáo trình được biên soạn căn cứ theo Thông tư 03/2017/TT-BLĐTBXH ngày
01 tháng 3 năm 2017 của Bộ lao động thương binh và xã hội về việc “Quy định về quy
trình xây dựng, thẩm định và ban hành chương trình; tổ chức biên soạn, lựa chọn, thẩm
định giáo trình đào tạo trình độ trung cấp, trình độ cao đẳng”. Dựa trên kinh nghiệm và
kiến thức giảng dạy của các giáo viên trong khoa. Giáo trình được biên soạn có tính
khoa học, có tính logic phù hợp với trình độ tiếp thu của học sinh sinh viên làm tài liệu
cho học sinh sinh viên học tập tại trường cũng như tài liệu sau này cho học sinh sinh
viên trong công việc khi cần thiết. Mặc dù đã cố gắng tổ chức biên soạn để đáp ứng
được mục tiêu đào tạo nhưng không tránh khỏi những sai sót. Rất mong nhận được ý
kiến đóng góp của quý thầy, cô giáo, bạn đọc để nhóm biên soạn sẽ điều chỉnh, bổ
sung hoàn thiện hơn.
Cần Thơ, ngày 15 tháng 9 năm 2021
Tham gia biên soạn
1. Cao Thị Hồng Tho (Chủ biên)
2. Trần Thiện Trường
3
MỤC LỤC
LỜI GIỚI THIỆU
2
MỤCLỤC
3
Chương 1 KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ DUNG SAI LẮP GHÉP
9
1. Khái niệm về lắp lẫn trong ngành cơ khí
9
1.1 Bản chất của tính lắp lẫn
9
1.2 Ý nghĩa của tính lắp lẫn
9
2. Dung sai và sai lệch giới hạn
9
2.1 Kích thước danh nghĩa
10
2.2 Kích thước thực:
10
2.3 Bản chất của tính lắp lẫn
10
2.4 Bản chất của tính lắp lẫn
10
2.5 Sai lệch giới hạn
10
3. Lắp ghép và các loại lắp ghép
11
3.1 Lắp ghép có độ hở
12
3.2 Lắp ghép có độ dôi
12
3.3 Lắp ghép trung gian( có thể có độ hở hoặc có độ dôi)
13
4. Hệ thống dung sai
14
4.1 Hệ thống lỗ cơ bản
14
4.2 Hệ thống trục cơ bản
14
5. Sơ đồ lắp ghép
15
CÂU HỎI ÔN TẬP
16
Chương 2 DUNG SAI LẮP GHÉP CÁC BỀ MẶT TRƠN
17
1. Hệ thống dung sai lắp ghép
17
1.1 Hệ cơ bản
17
1.2 Cấp chính xác (cấp dung sai tiêu chuẩn)
17
1.3 Khoảng kích thước danh nghĩa
17
1.4 Sai lệch cơ bản (SLCB)
18
1.5 Bảng dung sai tiêu chuẩn
20
2. Cách ghi kích thước có sai lệch giới hạn trên bản vẽ chi tiết và trên
bản vẽ lắp
20
2.1. Ghi theo ký hiệu
20
2.2. Ghi bằng trị số các sai lệch
21
3. Cách sử dụng các hình thức lắp ghép
22
3.1. Ký hiệu và công dụng
22
3.2. Chọn các kiểu lắp ghép tiêu chuẩn
22
CÂU HỎI ÔN TẬP
23
Chương 3 DUNG SAI HÌNH DẠNG VÀ VỊ TRÍ CỦA CÁC BỀ MẶT,
NHÁM BỀ MẶT
24
1. Nguyên nhân chủ yếu gây ra sai số trong quá trình gia công
24
2. Sai số về hình dạng và vị trí giữa các bề mặt của chi tiết gia công
24
2.1. Sai số và dung sai hình dạng
24
4
2.2. Sai số và dung sai vị trí
28
2.3 Ghi ký hiệu sai lệch, dung sai hình dạng và vị trí bề mặt trên bản vẽ
31
2.4 Xác định sai lệch hình dạng và vị trí khi thiết kế
35
3. Nhám bề mặt
35
3.1 Bản chất của nhám bề mặt
35
3.2 Các chỉ tiêu đánh giá nhám bề mặt
36
3.3 Cách ghi ký hiệu nhám bề mặt
38
CÂU HỎI ÔN TẬP
40
Chương 4 DUNG SAI KÍCH THƯỚC VÀ LẮP GHÉP CỦA CÁC
MỐI GHÉP THÔNG DỤNG
41
1. Mối ghép ổ lăn với trục và lỗ thân hộp
41
1.1 Cấp ch Lắp ghép có độ ính xác chế tạo ổ lăn
41
1.2 Lắp ghép ổ lăn
41
2. Dung sai lắp ghép then
46
2.1 Dung sai
46
2.2 Lắp ghép then
47
3. Lắp ghép côn trơn
48
3.1 Góc côn và độ côn
48
3.2 Dung sai kích thước góc
48
3.3 Cấp chính xác
49
3.4 Lắp ghép côn trơn
49
4. Dung sai lắp ghép then hoa
50
4.1 Khái niệm về mối ghép
50
4.2 Dung sai lắp ghép then hoa răng chữ nhật
52
5. Lắp ghép ren
55
5.1 Các thông số kích thước cơ bản
55
5.2 Ảnh hưởng sai số các yếu tố đến tính đổi lẫn của ren
56
5.3 Cấp chính xác chế tạo ren
56
5.4 Lắp ghép ren hệ mét
56
6. Dung sai truyền động bánh răng
57
6.1 Các thông số kích thước cơ bản của truyền động bánh răng
58
6.2 Các yêu cầu kỹ thuật của truyền động bánh răng
58
6.3 Đánh giá mức chính xác của truyền động bánh răng
59
6.4 Tiêu chuẩn dung sai, cấp chính xác của truyền động bánh răng
59
CÂU HỎI ÔN TẬP
65
Chương 5 CHUỖI KÍCH THƯỚC
66
1. Các khái niệm cơ bản
66
1.1 Chuỗi kích thước
66
1.2 Khâu (kích thước của chuỗi)
66
2. Giải chuỗi kích thước
67
2.1 Bài toán thuận
67
2.2 Bài toán nghịch
67
2.3 Bài tập ứng dụng
68
5
CÂU HỎI ÔN TẬP
69
Chương 6 KỸ THUẬT ĐO LƯỜNG
70
1. Đo lường
70
2. Đơn vị đo, hệ thống đơn vị đo
70
3. Phương pháp đo
70
3.1 Dựa vào quan hệ giữa đầu đo với chi tiết đo chia ra phương pháp đo
tiếp xúc và phương pháp đo không tiếp xúc
71
3.2 Dựa vào quan hệ giữa các giá trị chỉ thị trên dụng cụ đo và giá trị của
đại lượng đo chia ra phương pháp đo tuyệt đối và phương pháp đo so
sánh
71
3.3 Dựa vào quan hệ giữa đại lượng cần đo và đại lượng được đo chia ra
phương pháp đo trực tiếp và phương pháp đo gián tiếp
71
4. Dụng cụ đo có vạch chia
71
4.1 Dụng cụ đo kiểu thước cặp
71
4.2 Dụng cụ đo kiểu panme
74
4.3 Đồng hồ so
77
5. Một số dụng cụ đo khác
77
5.1 Calíp
77
5.2 Căn mẫu
79
6. Dụng cụ đo góc
81
6.1 Đo góc bằng phương pháp đo trực tiếp
81
6.2 Đo góc bằng phương pháp đo gián tiếp
84
7. Phương pháp đo các thông số sai số hình dáng
7.1 Đo độ thẳng
85
7.2 Đo độ phẳng
86
7.3 Đo độ tròn
87
7.4 Đo độ trụ
87
8. Phương pháp đo các thông số sai số vị trí
89
8.1 Đo độ song song
89
8.2 Đo độ vuông góc
90
8.3 Đo độ đảo
90
8.4 Đo độ đối xứng
91
CÂU HỎI ÔN TẬP
91
TÀI LIỆU THAM KHẢO
93
CÁC PHỤ LỤC
94