intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình Khảo cổ học Việt Nam: Phần 1

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:36

Thêm vào BST
Báo xấu
122
lượt xem 13
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 Giáo trình Khảo cổ học Việt Nam gồm nội dung hai chương đầu tài liệu. Nội dung phần này trình bày thời đại kim khí Trung và Nam Trung Bộ – văn hóa Sa Huỳnh, thời đại kim khí ở miền Đông Nam Bộ - văn hóa Đồng Nai. Tham khảo nội dung tài liệu để nắm bắt nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Khảo cổ học Việt Nam: Phần 1

  1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F7G GIAÙO TRÌNH KHẢO CỔ HỌC VIỆT NAM TRẦN VĂN BẢO 2002
  2. Khảo cổ học Việt Nam -2- MÔÛ ÑAÀU .......................................................................................................................4 CHÖÔNG MOÄT ............................................................................................................5 1. LÒCH SÖÛ PHAÙT HIEÄN VAØ NGHIEÂN CÖÙU ........................................................5 1.1. Giai ñoaïn tröôùc 1975......................................................................................5 1.2. Giai ñoaïn sau 1975.........................................................................................7 2. CAÙC DI TÍCH TIEÀN SA HUYØNH .......................................................................7 2.1. Giai ñoaïn Xoùm Coàn .......................................................................................7 2.2. Giai ñoaïn Long Thaïnh. ................................................................................10 2.3. Giai ñoaïn Bình Chaâu....................................................................................15 2.4. Vaên hoùa Sa Huyønh .......................................................................................17 CHÖÔNG HAI ............................................................................................................24 1. LÒCH SÖÛ PHAÙT HIEÄN VAØ NGHIEÂN CÖÙU ......................................................24 2. DI TÍCH VAØ DI VAÄT .........................................................................................25 2.1. Ñaëc ñieåm phaân boá vaø caáu truùc di tích .........................................................25 2.2. Ñaëc tröng di vaät ............................................................................................26 3. NIEÂN ĐAÏI VAØ CAÙC GIAI ÑOAÏN PHAÙT TRIEÅN VAÊN HOAÙ. ........................32 4. ÑÔØI SOÁNG VAÄT CHAÁT VAØ TINH THAÀN .......................................................34 CHÖÔNG BA..............................................................................................................37 1. ÑAËC TRÖNG DI TÍCH ......................................................................................37 1.1. Ñaëc tröng phaân boá di tích.............................................................................37 1.2. Ñaëc tröng moä taùng........................................................................................42 2. ÑAËC TRÖNG DI VAÄT. ......................................................................................43 2.1. Giôùi thieäu khaùi quaùt caùc söu taäp hieän vaät ...................................................43 2.2. Caùc söu taäp khaùc ôû Nam Taây Nguyeân. .......................................................47 CHÖÔNG BOÁN ...........................................................................................................51 1. LÒCH SÖÛ PHAÙT HIEÄN VAØ KHAI QUAÄT .........................................................51 A. AN GIANG .....................................................................................................51 B. KIEÂN GIANG .................................................................................................52 C. MINH HAÛI ......................................................................................................52 D. CAÀN THÔ (HAÄU GIANG CUÕ) ......................................................................52 E. TRAØ VINH (CÖÛU LONG CUÕ).......................................................................53 G. VÓNH LONG (CÖÛU LONG CUÕ) ...................................................................53 H. TIEÀN GIANG .................................................................................................53 I. ÑOÀNG THAÙP ...................................................................................................54 K. LONG AN.......................................................................................................54 L.TAÂY NINH.......................................................................................................55 M. THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH ......................................................................55 N. ÑOÀNG NAI.....................................................................................................55 O. LAÂM ÑOÀNG...................................................................................................56 2. LOAÏI HÌNH DI TÍCH VAÊN HOÙA OÙC EO .......................................................56 2.1. Di chæ kieán truùc toân giaùo. .............................................................................56 2.2. Loaïi hình kieán truùc moä taùng. .......................................................................56 2.3. Loaïi hình di tích cö truù .................................................................................57 Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  3. Khảo cổ học Việt Nam -3- 3. DI VAÄT VAÊN HOÙA OÙC EO. ..............................................................................58 3.1.Töôïng thôø vaø linh vaät ....................................................................................58 3.2. Phuø ñieâu vaø con daáu.....................................................................................62 3.3. Tieàn vaø kim loaïi ...........................................................................................62 3.4. Di vaät baèng vaøng ..........................................................................................62 3.5. Ñoà trang söùc vaø di vaät baèng ñaù quyù, ñaù maøu, thuyû tinh vaø kim loaïi thöôøng ..............................................................................................................................64 3.6. Caùc vaät duïng baèng ñaù ..................................................................................65 3.7. Ñoà goám vaø ñaát nung.....................................................................................65 Phuï luïc .........................................................................................................................67 1. Ñòa vöïc phaân boá ..............................................................................................67 2. Ñaëc ñieåm vaø loaïi hình di tích vaên hoaù Ñoâng Sôn..........................................68 3. Caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa vaên hoaù Ñoâng Sôn. ...............................................69 4. Caùc loaïi hình ñòa phöông. ...............................................................................72 5. Caùc giai ñoaïn phaùt trieån..................................................................................73 6. Nieân ñaïi. ..........................................................................................................74 Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  4. Khảo cổ học Việt Nam -4- MÔÛ ÑAÀU Moân Khaûo coå hoïc ñöôïc giaûng cho sinh vieân Khoa Lòch söû, Ñaïi hoïc Ñaø Laït laø moân hoïc baét buoäc. Noäi dung moân hoïc naøy ñöôïc chia thaønh hai phaàn. Phaàn thöù nhaát: Cô sôû Khaûo coå hoïc. Phaàn naøy coù 3 chöông, giaûng cho sinh vieân naêm thöù nhaát: Chöông moät. Daãn luaän Chöông hai. Phöông phaùp nghieân cöùu khaûo coå Chöông ba. Caùc thôøi ñaïi khaûo coå Phaàn naøy cung caáp cho sinh vieân nhöõng khaùi nieäm cô baûn cuûa khaûo coå hoïc, phöông phaùp ñieàu tra vaø khai quaät khaûo coå. Noäi dung chính cuûa phaàn naøy laø giôùi thieäu nhaän thöùc cuûa giôùi Khaûo coå hoïc Vieät nam hieän ñaïi veà thôøi kyø tieàn söû ôû khu vöïc mieàn Baéc vaø Baéc Trung boä, töø sô kyø ñaù cuõ ñeán thôøi ñaïi kim khí. Phaàn thöù hai: Khaûo coå hoïc Vieät Nam. Phaàn naøy coù 4 chöông, giaûng cho sinh vieân naêm thöù 3: Chöông moät. Thôøi ñaïi kim khí ôû Nam Trung boä – Vaên hoaù Sa Huyønh Chöông hai. Thôøi ñaïi kim khí ôû Ñoâng Nam boä – Vaên hoùa Ñoàng Nai Chöông ba. Vaøi neùt ñaëc tröng haäu kyø ñaù môùi-sô kyø kim khí Nam Taây Nguyeân. Chöông boán. Vaên hoùa OÙc Eo Phaàn naøy toùm löôïc caùc giai ñoaïn phaùt trieån vaø ñaëc tröng vaên hoùa caùc vaên hoùa thôøi ñaïi kim khí, caùc vaên hoùa coå ôû khu vöïc mieàn Trung vaø mieàn Nam. Ngoaøi ra, Giaùo trình coøn coù phaàn phuï luïc veà vaên hoùa Ñoâng Sôn. Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  5. Khảo cổ học Việt Nam -5- CHÖÔNG MOÄT THÔØI ÑAÏI KIM KHÍ TRUNG VAØ NAM TRUNG BOÄ – VAÊN HOÙA SA HUYØNH 1. LÒCH SÖÛ PHAÙT HIEÄN VAØ NGHIEÂN CÖÙU. 1.1. Giai ñoaïn tröôùc 1975. Trong Nieân giaùm 1909 cuûa taäp san Tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc coå, chuùng ta nhaän ñöôïc nhöõng thoâng tin ñaàu tieân noùi veà phaùt hieän “moät kho chum khoaûng 200 chieác naèm caùch maët ñaát khoâng saâu, trong moät coàn caùt ven bieån vuøng Sa Huyønh ...”. Taùc giaû baûn baùo caùo naøy laøVinet ñaõ duøng thuaät ngöõ “kho” ñeå dieãn taû nhoùm di tích naøy. Naêm 1923, ñöôïc söï baûo trôï cuûa Tröôøng Vieän Ñoâng Baùc coå, Labarre ñaõ tieán haønh caùc cuoäc ñaøo bôùi ôû vuøng Sa Huyønh, nhaèm tìm kieám hieän vaät trong caùc kho chum. Taøi lieäu maø Labarre tìm ñöôïc coøn löu giöõ ôû Baûo taøng Lòch söû Vieät Nam, sau naøy ñöôïc Parmentier giôùi thieäu trong moät baøi baùo ngaén. Naêm 1934, Colani ñöôïc Tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc coå phaùi tôùi Sa Huyønh. Taïi ñòa ñieåm Thaïnh Ñöùc, Colani tìm thaáy 55 chum goám vaø ôû Phuù Khöông 187 chum. Colani coøn phaùt hieän theâm ba khu moä chum ôû Taân Long maø qua phuùc tra, chuùng ta bieát raèng ñoù laø caùc ñòa ñieåm Ñoàng Cöôøm vaø Baø Naù. Ñoàng thôøi Colani ñöôïc nhaân daân cho bieát theâm hai ñòa ñieåm nöõa ôû Ñoâng Phuø vaø Phuù Nhuaän. Naêm 1935, Colani tôùi Quaûng Bình vaø phaùt hieän hai khu moä chum nöõa ôû Cöông Haø vaø Coå Giang. Naêm 1939, nhaø khaûo coå hoïc Thuî Ñieån O. Janseù laïi khai quaät khu vöïc Sa Huyønh vaø phaùt hieän ñöôïc 84 moä chum ôû Phuù Khöông. Hieän vaät cuûa ñôït khai quaät naøy bò laáy mang ñi vaø baùo caùo khoa hoïc thì khoâng ñöôïc coâng boá. Veà hoaït ñoäng cuûa O.Janse ôû Sa Huyønh chuùng ta chæ nhaän thöùc ñöôïc qua vaøi baùo ngaén. Naêm 1951, Malleret ñaõ ñeán khaûo saùt vaø ñaøo thaùm saùt Sa Huyønh nhöng khoâng thu ñöôïc keát quaû gì môùi. Naêm 1959, oâng cho coâng boá baøi vieát “Moät vaøi ñoà goám Sa Huyønh trong moái töông quan vôùi caùc di chæ khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ”. Trong caùc thaäp kyû 60 vaø ñaàu 70 nhöõng ñoùng goùp cuûa Saurin vaø Fontaine ñaõ nhaän thöùc veà vaên hoaù Sa Huyønh leân moät böôùc môùi. Naêm 1966, Saurin coâng boá veà phaùt hieän ñòa ñieåm Daàu Giaây (Ñoàng Nai). Naêm 1973, oâng coâng boá tieáp phaùt hieän ñòa ñieåm Haøng Goøn (Ñoàng Nai). Hai ñòa ñieåm môùi naøy laø nhöõng khu moä chum ñaõ bò ñaøo phaù ñeå xaây döïng. Naêm 1972, Fontaine coâng boá phaùt hieän moät caùnh ñoàng Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  6. Khảo cổ học Việt Nam -6- chum môùi ôû Phuù Hoaø cuõng thuoäc tænh Ñoàng Nai. Naêm 1973, Fontaine vaø Hoaøng Thò Thaân coâng boá tieáp moät ghi chuù môùi veà khu moä Phuù Hoaø. Nhöõng phaùt hieän môùi ôû löu vöïc soâng Ñoàng Nai ñaõ môû roäng ñòa baøn phaân boá vaên hoùa Sa Huyønh veà phía nam vaø cung caáp nhöõng nieân ñaïi C14 ñaàu tieân cho nhoùm di tích moä chum thuoäc vaên hoaù Sa Huyønh ôû Ñoàng Nai. Ñaùng löu yù laø trong giai ñoaïn nghieân cöùu naøy, ngöôøi coù nhieàu coâng lao nghieân cöùu vaø ñaët vaên hoaù Sa Huyønh trong boái caûnh Ñoâng Nam AÙ laø hoïc giaû Myõ W.C.Solheim II. Taïi Philippiness, Solheim ñaõ nghieân cöùu goám caùc ñòa ñieåm ôû Kalanay trong söï so saùnh vôùi goám Sa Huyønh vaø neâu leân moät “phöùc heä goám Sa Huyønh - Kalanay". Sau naøy, oâng ñöa ra caùi goïi laø “truyeàn thoáng goám Sa Huyønh - Kalanay" ôû Ñoâng Nam AÙ. Neáu “phöùc heä goám Sa Huyønh - Kalanay" ñöôïc Solheim chaáp nhaän nieân ñaïi khoaûng nöûa cuoái thieân nieân kyû I tröôùc Coâng nguyeân, thì “truyeàn thoáng goám Sa Huyønh - Kalaïnay" ñöôïc oâng môû roäng khung nieân ñaïi ñeán thieân nieân kyû II tröôùc Coâng nguyeân. Trong nhieàu baøi vieát cuøa mình, Solheim ñaõ neâu leân nhöõng ñoà goám thuoäc truyeàn thoáng Sa Huyønh - Kalanay coù maët taïi Vieät Nam vaø Philippines nhö ôû Thaùi Lan, Malaixia, Indonexia…vaø gaén chuû nhaân cuûa truyeàn thoáng goám naøy vôùi cö daân noùi ngoân ngöõ Nam Ñaûo (Malays - Polynesian). Ñi xa hôn, oâng coøn xaùc ñònh queâ höông ñaàu tieân cuûa chuû nhaân goám Sa Huyønh - Kalanay laø ôû vuøng Ñoâng Baéc Indonexia vaø Nam Philippines. Tuy nhieân, nhieàu giaû thuyeát cuûa oâng khoâng phaûi ñaõ ñöôïc moïi nhaø khaûo coå hoïc nghieân cöùu veà Ñoâng Nam AÙ ñoàng tình. Toùm laïi, thôøi kyø nghieân cöùu cuûa caùc hoïc giaû nöôùc ngoaøi veà vaên hoaù Sa Huyønh ôû Vieät Nam töø 1909 ñeán 1975 ñaõ coù moät soá ñoùng goùp nhaát ñònh trong nhaän thöùc chung veà vaên hoaù naøy. Trong quaù trình 65 naêm tìm kieám, caùc hoïc giaû nöôùc ngoaøi ñaõ phaùt hieän ñöôïc gaàn 20 ñòa ñieåm moä taùng, vôùi soá löôïng voø taùng khoaûng gaàn 1000 chieác. Ñoà tuyø taùng thu ñöôïc khoâng nhieàu, bao goàm caùc chuûng loaïi ñaù, ñoàng, saét, thuyû tinh vaø ñoà goám. Ñaùng chuù yù laø so vôùi caùc chuûng loaïi hieän vaät vaên hoaù Ñoâng Sôn thì ñoà saét ñaõ chieám soá löôïng ñaùng keå. Môùi tính trong ba khu moä Haøng Goøn, Phuù Hoaø, Sa Huyønh, soá löôïng ñoà saét ñaõ leân ñeán 250 hieän vaät bao goàm coâng cuï saûn xuaát, vuõ khí vaø ñoà trang söùc. Traùi laïi, ñoà ñoàng thau trong vaên hoaù Sa Huyønh tìm ñöôïc raát ít, treân döôùi 50 hieän vaät vaø chuû yeáu laø ñoà trang söùc. Ñoà ñaù vaø thuyû tinh khaù phong phuù veá soá löôïng vaø loaïi hình, goàm coâng cuï saûn xuaát nhö rìu, cuoác vaø ñoà trang söùc nhö haït chuoãi, khuyeân tai…Ñoà goám Sa Huyønh raát phong phuù veà soá löôïng vaø loaïi hình, bao goàm noài, ñóa, baùt chaân cao, bình coù nuùm, bình loï hoa, ñeøn goám, goám minh khí…Voø taùng coù loaïi hình tröùng, hình caàu nhöng chuû yeáu laø loaïi hình truï. Naép ñaäy voø taùng coù hình baùt boàng, hình truï vaø hình noùn cuït. Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  7. Khảo cổ học Việt Nam -7- 1.2. Giai ñoaïn sau 1975. Naêm 1976 vaø 1977, coù hai ñôït ñieàu tra vaø thaùm saùt taïi khu vöïc Sa Huyønh do Vieän Khoa hoïc Xaõ hoäi taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø Vieän Khaûo coå hoïc toå chöùc. Ñaùng chuù yù laø nhöõng ñôït nghieân cöùu khu vöïc Sa Huyønh laàn sau ñaõ phaùt hieän ñöôïc moät khu cö truù vôùi taàng vaên hoùa coù ñoä daøy treân 2m. Cuõng trong naêm 1977, Vieän Baûo taøng Lòch söû phoái hôïp vôùi Sôû Vaên hoaù - Thoâng tin Nghóa Bình (cuõ) khai quaät 250m2 taïi moät ñòa ñieåm cuõng treân goø caùt coù teân goø Ma Vöông ôû thoân Long Thaïnh II. Hai hoá khai quaät ñöôïc tieán haønh ôû hai ñòa ñieåm caùch nhau 200m. Ñôït khai quaät naøy cuõng phaùt hieän ñöôïc moät khu cö truù coù taàng vaên hoaù daøy 1,8m vôùi hai lôùp vaên hoaù ngaên caùch nhau bôûi moät lôùp caùt traéng daøy 0,2m. Trong lôùp ñaát cö truù ñaõ phaùt hieän daáu veát coøn laïi cuûa caùc moä chum maø tröôùc ñaây ñaõ bò ñaøo phaù vaø 3 moä chum coøn khaù nguyeân veïn. Toùm laïi trong voøng 20 naêm nghieân cöùu cuûa giai ñoaïn sau naêm 1975, chuùng ta ñaõ phaùt hieän vaø nghieân cöùu moät loaït di tích môùi, phaân boá treân haàu heát caùc tænh ven bieån mieàn Trung töø Quaûng Trò ñeán Bình Thuaän vaø caû ôû moät soá tænh mieàn nuùi nhö Gia Lai - Kontum hay caùc tænh mieàn Ñoâng Nam Boä nhö Ñoàng Nai, Bình Döông, Bình Phöôùc…cung caáp nhieàu tö lieäu môùi, phong phuù ña daïng. Ñaëc bieät phaûi nhaán maïnh ñeán vieäc tìm ra veát tích cö truù cuûa vaên hoaù Sa Huyønh maø trong giai ñoaïn nghieân cöùu tröôùc caùc hoïc giaû nöôùc ngoaøi khoâng phaùt hieän ra nhö ôû khu vöïc Sa Huyønh hay chöa khaúng ñònh ñöôïc nhö ôû Haøng Goøn, Daàu Giaây… Ñieàu caàn nhaán maïnh nöõa laø trong khi nghieân cöùu vaên hoaù Sa Huyønh giai ñoaïn naøy, chuùng ta ñaõ tìm ra moät loaït caùc di tích Tieàn Sa Huyønh coù nieân ñaïi sôùm thuoäc thôøi ñaïi ñoàng thau, coù moái lieân heä nguoàn goác vaø phaùt trieån noái tieáp vôùi caùc di tích Sa Huyønh coå ñieån - Sa Huyønh thuoäc thôøi ñaïi saét sôùm. 2. CAÙC DI TÍCH TIEÀN SA HUYØNH 2.1. Giai ñoaïn Xoùm Coàn 2.1.1. Ñòa vöïc phaân boá. Khaùc vôùi giai ñoaïn Long Thaïnh hay Bình Chaâu, giai ñoaïn Xoùm Coàn ñaõ ñöôïc xaùc laäp thaønh moät vaên hoaù khaûo coå rieâng bieät. Cho ñeán nay ñaõ phaùt hieän ñöôïc 8 ñòa ñieåm thuoäc vaên hoaù Xoùm Coàn. Caùc di tích naøy phaàn boá ôû ñoàng baèng ven bieån vaø caùc ñaûo ven bôø hai tænh Phuù Yeân vaø Khaùnh Hoaø. Ñaây laø nhöõng ñoàng baèng nhoû heïp, Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  8. Khảo cổ học Việt Nam -8- khoâng taùch bieät vôùi vuøng nuùi veà maët nguoàn goác phaùt sinh. Treân ñoàng baèng ngöôøi ta coøn thaáy coù nhöõng coàn caùt traéng boïc nhöõng ñaàm phaù lôùn, ñöôøng bôø bieån loâ nhoâ daïng raêng cöa, xen keõ laø nhöõng vuøng vònh töï nhieân khaù kín, che chaén cho caùc baõi bieån trong vuøng. Cö daân vaên hoaù Xoùm Coàn ñaõ tuï cö ôû nhöõng coàn caùt treân daûi ñoàng baèng ven bieån aáy, hoaëc treân caùc hoøn ñaûo khoâng xa bôø. Trong soá 8 ñòa ñieåm vaên hoaù Xoùm Coàn, veà maët töï nhieân coù theå nhaän roõ 2 loaïi ñòa hình cö truù: trong ñaát lieàn (Xoùm Coàn, Goø OÁc, Gioàng Ñoàn) vaø caùc ñaûo gaàn bôø (Bình Höng, Bình Ba, Bích Ñaàm, Baõi Truû vaø Ñaàm Giaø). Duø cö truù ôû ñaát lieàn hay treân ñaûo, ngöôøi coå Xoùm Coàn ñeàu tuï cö treân caùc coàn caùt, moät maët lieàn keà vôùi bieån, moät maët lieàn keà vôùi nhöõng vaït röøng chaân nuùi. Bieån – nuùi laø nguoàn cung caáp thöïc phaåm chính cho cö daân coå ôû ñaây. 2.1.2. Ñaëc tröng vaên hoaù. Ñoà ñaù vaên hoùa Xoùm Coàn laø moät trong nhöõng tieâu chí quan troïng ñeå nhaän dieän vaên hoùa, qua 2 nhoùm di vaät. Nhoùm coâng cuï saûn xuaát bao goàm caùc loaïi: 23 coâng cuï gheø ñeõo vaø maûnh töôùc; 81 rìu, boân, ñuïc maøi toaøn thaân; 108 coâng cuï khoâng gia coâng nhö chaøy, hoøn gheø, hoøn keâ, baøn maøi. Nhoùm ñoà trang söùc coù 8 tieâu baûn goàm voøng tay vaø haït chuoãi. Nhìn chung, ñoà ñaù ñöôïc laøm töø ñaù traàm tích bieán chaát hoaëc ñaù cuoäi khai thaùc taïi choã. Gheø ñeõo vaø maøi laø hai thuû phaùp kyõ thuaät ñöôïc duïng trong cheá taùc coâng cuï nhö rìu, boân, ñuïc. Kyõ thuaät khoan cöa, ñaùnh boùng ñöôïc duøng cheá taùc ñoà trang söùc. Ñaëc tröng noåi baät trong di vaät ñaù laø söï ñoäc toân loaïi rìu, boân, ñuïc khoâng coù vai, phoå bieán loaïi rìu boân hình thang ñoác thuoân nhoû, maët caét ngang hình chöõ nhaät hoaëc thaáu kính. ÔÛ ñaây cuõng coù maët coâng cuï gheø ñeõo kieåu Hoaø Bình vaø ñoà trang söùc nhöng raát hieám. Ñoà xuông vaø nhuyeãn theå trong vaên hoaù Xoùm Coàn coù soå löôïng ñaùng keå vaø khaù ña daïng veà loaïi hình. Ñaây laø nhoùm di vaät taïo neân ñaëc tröng roõ neùt cuûa vaên hoaù naøy. Theo thoáng keâ naêm 1996, trong 8 ñòa ñieåm cuûa vaên hoaù Xoùm Coàn ñaõ phaùt hieän ñöôïc 84 coâng cuï lao ñoäng vôùi moät vaøi muõi duøi, muõi lao laøm baèng xöông hoaëc söøng, coøn tuyeät ñaïi ña soá laøm baèng vôû nhuyeãn theå bao goàm caùc loaïi hình nhö coâng cuï gheø ñeõo, coâng cuï naïo vaø hoøn gheø. Beân caïnh ñoù coøn coù 18 maûnh voøng trang söùc baèng voû oác tai töôïng vaø moät soá loõi voøng cuõng baèng voû oác. Nhöõng loaïi hieän vaät naøy laàn ñaàu tieân phaùt hieän thaáy ôû Vieät Nam. Song chuùng ñaõ ñöôïc tìm thaáy nhieàu ôû khu vöïc cöïc Nam Nhaät Baûn, Ñoâng Ñaøi Loan, Baéc Philippines vaø Nam Thaùi Lan. Ñoà goám xuaât hieän trong haàu khaép caùc di chæ vaên hoaù Xoùm Coàn, vôùi soá löôïng khaùc nhau, chaúng haïn ôû Xoùm Coàn coù 33.000 maûnh, Bích Ñaàm coù 7.800 maûnh, Goø Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  9. Khảo cổ học Việt Nam -9- OÁc coù 1900 maûnh… Ñoà goám trong caùc di tích vaên hoùa Xoùm Coàn khaù ñoàng nhaát veà chaát lieäu, kyõ thuaät cheá taïo, loaïi hình vaø hoa vaên trang trí. Loaïi goám coù xöông maøu ñen chieám ña soá (86%), coøn loaïi xöông ñoû chieám ít hôn (14%). Phaàn lôùn goám trong vaên hoaù Xoùm Coàn ñaõ söû duïng ñaáùt seùt pha caùt bieån, haït caùt töông ñoái mòn (ñoái vôùi loaïi goám xöông ñen). Xeùt veà loaïi hình goám thì ñôn ñieäu, nhöng raát phong phuù veà kieåu daùng, vôùi nhöõng bieán theå khaùc nhau. Ví nhö, trong cuøng moät loaïi noài ñaùy troøn mieäng loe, coù daùng loe vöøa, coù daùng loe gaõy; coù daïng vaønh mieäng hôi khum loøng maùng; coù kieåu mieäng meùp troøn, coù kieåu mieäng meùp vuoâng. Coù noài vai hôi xuoâi, coù noài vai cong troøn.v.v. Ñoà goám ôû ñaây chuû yeáu ñöôùc naën baèng tay keát hôïp vôùi baøn ñaäp – hoøn keâ. Kyõ thuaät baøn xoay döôøng nhö chæ ñöôïc aùp duïng ôû khaâu hoaøn thieän. Maët ngoaøi ñoà goám thöôøng ñöôïc phuû baèng vaên chaûi, raát ít vaên thöøng. Hoa vaên trang trí laø vaên khaéc vaïch, in chaám, daùn theâm, toâ maøu. Loaïi vaên in chaám vôùi phöông phaùp duøng que nhieàu raêng taïo nhöõng ñöôøng in chaám ziczaéc raát ñaëc tröng cho goám Xoùm Coàn. Beân caïnh ñoù ñaõ thaáy xuaát hieän vaên veõ maøu treân neàn aùo ñoû hoaëc da cam vôùi nhöõng ñöôøng xoaén oác, töông töï hoa vaên goám Ban Chiang (Thaùi Lan). Ñieàu ghi nhaän nöõa laø ngoaøi caùc kieåu daïng noài goám, trong vaên hoaù Xoùm Coàn coøn tìm thaáy moät soá loaïi hình baùt vaø ñóa maâm boàng coù toâ maøu ñoû, nhöng laïi thieáu vaéng bi goám, doïi xe chæ vaø chì löôùi. Hieän nay vaán ñeà chuû nhaân vaø nieân ñaïi cuûa vaên hoaù Xoùm Coàn coøn quaù ít tö lieäu. Keát quaû giaùm ñònh raêng ngöôøi coå ôû Bình Ba gôïi ra raèng, chuû nhaân vaên hoaù Xoùm Coàn coù theå thuoäc chuûng Australo – Mongoloid, trong ñoù neùt Mongoloid noåi troäi hôn. Hieän nay môùi coù 2 nieân ñaïi C14 cho 2 ñòa ñieåm vaên hoaù Xoùm Coàn. Taïi Xoùm Coàn maãu oác ôû lôùp cuoái laø 4140 ± 80 naêm caùnh ngaøy nay vaø Bích Ñaàm (lôùp döôùi) laø 2935 ± 65 naêm caùch ngaøy nay. Vuõ Quoác Hieàn cho raèng, Xoùm Coàn thuoäc thôøi ñaïi ñoàng vaø nieân ñaïi trong khoaûng 3500 - 3000 naêm caùch nay. Trong caùc di tích Xoùm Coàn chöa tìm thaáy di vaät ñoàng hoaëc xæ ñoàng. Tuy nhieân, trong taàng vaên hoaù cuûa di chæ Bích Ñaàm ñaõ phaùt hieän ñöôïc 1 chieác khuoân ñuùc baèng ñaù, coù khaû naêng laø khuoân ñuùc hôû, moät mang. Baèng chöùng ñoù goùp phaàn khaúng ñònh vaên hoaù Xoùm Coàn ñaõ böôùc vaøo thôøi ñaïi kim khí. Nhöõng tö lieäu thaùm saùt vaø khai quaät töø caùc di tích thuoäc vaên hoaù Xoùm Coàn ñaõ xaùc nhaän raèng, cö daân coå ôû ñaây laø nhöõng ngöôøi saên baét, ñaùnh caù, khai thaùc nguoàn lôïi bieån. Coù nhieàu khaû naêng hoï ñaõ bieát ñeán troàng troït vaø chaên nuoâi. Vaø hoï ñaõ bieát cheá taïo ñoà trang söùc duøng ñeå trao ñoåi vôùi caùc nôi khaùc. Phöông thöùc khai thaùc bieån Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  10. Khảo cổ học Việt Nam - 10 - töø nguoàn thöïc phaåm ñeán nguyeân lieäu ñeå cheá taùc coâng cuï vaø ñoà trang söùc ñaõ xaùc nhaän raèng, hoï laø chuû nhaân cuûa neàn vaên hoaù bieån tieâu bieåu ôû Nam Trung Boä. Vaên hoaù Xoùm Coàn laø moät ñieåm saùng trong neàn caûnh vaên hoaù tieàn söû mieàn Nam Trung boä, theå hieän treân nhöõng neùt chính sau ñaây: - Vaên hoaù Xoùm Coàn laø moät vaên hoaù bieån, vôùi tích tuï daøy voû caùc loaïi nhuyeãn theå bieån, vôùi söï ñoäc toân cuûa rìu khoâng coù vai maøi nhaün toaøn thaân, söï phoå bieán coâng cuï vaø ñoà trang söùc laøm töø voû oác bieån, vôùi söï aùp ñaûo cuûa goám vaên chaûi, vaø söï ñoäc ñaùo trong trang trí in chaám nhöõng ñöôøng ziczaéc vaø ñaëc bieät laø söï coù maët ñoàng thôøi goám toâ maøu vaø veõ maøu. Nhöõng ñaëc tröng ñoù, khieán khoâng theå laãn vaên hoaù Xoùm Coàn vôùi baát cöù moät vaên hoaù tieàn söû naøo ñaõ bieát ôû Vieät Nam. - Vaên hoùa Xoùm Coàn coù theå ñöôïc coi nhö moät caàu noái caùc vaên hoaù ñöông thôøi ôû löu vöïc soâng Ñoàng Nai vôùi khu vöïc mieàn Trung vaø Taây Nguyeân, moät trong soá nhöõng nguoàn hôïp taïo döïng vaên minh Sa Huyønh ôû Nam Trung Boä. Xaùc laäp vaên hoaù Xoùm Coàn laø moät thaønh töïu quan troïng cuûa khaûo coå hoïc Vieät Nam, ñoàng thôøi cuõng ñaët ra cho chuùng ta nhieàu vaán ñeà caàn tieáp tuïc ñi saâu nghieân cöùu nhö nguoàn goác, nieân ñaïi vaø chuû nhaân vaên hoaù Xoùm Coàn. 2.2. Giai ñoaïn Long Thaïnh. 2.2.1. Ñòa vöïc phaân boá. Nhìn treân baûn ñoà phaân boá caùc di tích vaên hoaù Sa Huyønh, chuùng ta nhaän thaáy raèng haàu heát caùc di tích vaên hoaù Sa Huyønh ñeàu phaân boá doïc ven bieån Nam Trung boä Vieät Nam. Vò trí phaân boá hoaëc treân caùc ñoài goø caùt ven bieån hoaëc treân caùc ñoài ñaát, chaân nuùi. Thænh thoaûng chuùng ta cuõng gaëp caùc khu moä hoaëc caùc khu cö truù ôû gaàn caùc doøng soâng ñoå ra bieån hoaëc treân caùc ñaûo caùt nhoû gaàn bôø do caùc doøng haûi löu taïo neân. Nhöõng phaùt hieän ôû Quaûng Nam, Ñaø Naüng, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh gaàn ñaây cung caáp theâm nhöõng tö lieäu môùi veà nhöõng loaïi hình Sa Huyønh vuøng nuùi, caùch xa bieån 50 – 60 km coù nhöõng saéc thaùi vaên hoaù nuùi raát ñaëc saéc trong noäi dung vaên hoaù cuûa caùc di tích ñoù. Trong ñoù phaàn lôùn laø nhöõng di tích Sa Huyønh khaù muoän, thuoäc sô kyø saét, tröø moät vaøi di tích coù theå thuoäc sô kyø ñoàng thau nhö Goø Mieáu, Traø Xuaân, Tònh Thoï… Cö daân Sa Huyønh trong quaù trình vaän ñoäng ñaõ chieám lónh, hoøa ñieäu vaø bieán caûi moâi tröôøng soáng vôùi theå tröôùc maët laø bieån khôi, phía sau laø daûi ñoàng baèng tröôùc nuùi vaø xa hôn laø caùc daõy nuùi ñieäp truøng, ñaõ traûi daøi qua haøng nghìn naêm vaät loän vôùi Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  11. Khảo cổ học Việt Nam - 11 - soùng bieån vaø baõo caùt, khaùc nhau veà ñoä cao vaø quy moâ, coù xu höôùng chuyeån daàn vaøo noäi ñòa vaø laán daûi ñoàng baèng voán ñaõ nhoû heïp. Moät loaït caùc ñòa ñieåm thuoäc nhoùm di tích sô kyø ñoàng thau trong vaên hoaù Sa Huyønh ñeàu phaân boá doïc duyeân haûi mieàn Trung, treân caùc daûi ñoàng baèng ven soâng, treân caùc ñoài goø tröôùc nuùi, chöùng toû söï chieåm lónh ñoàng baèng cuûa caùc cö daân thôøi ñaïi ñoàng thau xaûy ra nhanh choùng vaø ñeàu khaép treân nhieàu ñòa baøn, sau moät thôøi kyø bieån tieán vaø ruùt ñi ñaõ taïo neân moät daûi ñoàng baèng phuø sa maàu môõ, thuaän tieän cho vieäc troàng troït vaø noâng nghieäp troàng luùa. Ñaùng chuù yù laø phaàn lôùn caùc di tích sôùm cuûa giai ñoaïn naøy laïi laø caùc di tích cö truù xen laãn khu moä taùng cuøng thôøi hoaëc muoän hôn, nhö di tích Long Thaïnh, Baàu Traùm, Suoái Choàn, Myõ Töôøng, Hoøn Ñoû (lôùp I vaø II), Truoâng Xe, Nuùi Söùa.v.v. 2.2.2. Caùc ñaëc tröng vaên hoaù Ñeå nhaän thöùc ñaày ñuû tính chaát vaên hoaù giai ñoaïn sô kyø ñoàng thau cuûa caùc di tích Tieàn Sa Huyønh, tröôùc heát chuùng ta caàn xem xeùt caùc ñaëc tröng vaên hoaù cô baûn cuûa giai ñoaïn naøy. Trong boä coâng cuï ñaù, noåi neùt coù caùc loaïi cuoác ñaù to baûn, löôõi hình voøng cung khoâng coù vai, thaân moûng ñöôïc caùc nhaø khaûo coå quen goïi laø cuoác hình “löôõi meøo”. Trong di tích Long Thaïnh ñaõ tìm thaáy haøng loaït maûnh vôõ cuûa loaïi cuoác naøy. Ñaùng chuù yù laø 2 chieác cuoác coøn nguyeân veïn ñöôïc phaùt hieän trong 2 ngoâi moä chum laø moä 14 vaø moä 15 giuùp chuùng ta coù yù nieäm cuï theå veà cuoác ñaù giai ñoaïn naøy. Cuoác daøi 17 – 18 cm, chuoâi roäng 7 – 8 cm, löôõi roäng 11 cm. Cuoác ñöôïc laøm töø ñaù badan coù maøu xanh ñen. Trong caùc di tích sôùm, nhieàu hôn caû vaãn laø rìu ñaù, phoå bieán loaïi rìu hình töù giaùc, löôõi roäng, kích thöôùc nhoû vaø trung bình, daøi töø 4 ñeán 10 cm, löôõi roäng töø 2 ñeán 6 cm. Nhin chung rìu töù giaùc cuûa giai ñoaïn naøy coù thaân thuoân daøi, ñoác heïp vaø nôû roäng ôû phaàn löôõi. Nhìn veà kieåu daùng chuùng ta deã nhaän ra söï khaùc bieät vôùi rìu töù giaùc trong caùc di tích kim khí sôùm ôû Baéc Boä. Beân caïnh loaïi rìu töù giaùc, moät soá tieâu baûn rìu ñaù coù vai cuõng phaùt hieän ñöôïc ôû trong caùc di tích ôû Ninh Thuaän, Bình Thuaän, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, Quaûng Nam, Ñaø Naüng. Ñaëc bieät trong nhoùm rìu coù vai caàn ghi nhaän ñaëc tröng noåi baät cuûa giai ñoaïn Long Thaïnh laø rìu coù vai kieåu “raêng traâu”. Ñaëc tröng naøy giuùp chuùng ta tìm ra moái quan heä nguoàn goác giöõa caùc di tích Tieàn Sa Huyønh vôùi caùc vaên hoaù sôùm hôn ôû mieàn Trung Vieät Nam (Baøu Troù). Cuõng laø moät trong nhöõng tieâu chí ñeå chuùng ta nhìn nhaän dieän maïo vaên hoaù vaø truy tìm nguoàn goác vaên hoaù Sa Huyønh laø trong giai ñoaïn Long Thaïnh coù maët loaïi rìu ñaù khoâng vai, ñoác heïp hoaëc nhoïn, löôõi xoeø, toaøn thaân coù hình tam giaùc. Loaïi rìu Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  12. Khảo cổ học Việt Nam - 12 - naøy raát phoå bieán trong caùc vaên hoaù haäu kyø ñaù môùi - sô kyø ñoàng löu vöïc soâng Ñoàng Nai. Trong ñoà ñaù, chuùng ta gaëp raát nhieàu baøn maøi caùc loaïi. Coù loaïi ñeå maøi coâng cuï ñaù nhö cuoác, rìu, ñoù laø loaïi baøn maøi coù loøng chaûo. Coù loaïi ñeå maøi maët trong cuûa voøng. Ngoaøi baøn maøi coøn gaëp muõi khoan ñaù baèng thaïch anh. Trong caùc di tích sô kyø ñoàng thau, chuùng ta vaãn thöôøng gaëp hieän vaät phoå bieán trong caùc vaên hoaù haäu kyø ñaù môùi laø chaøy nghieàn vaø hoøn keâ. Trong caùc di tích nhoùm Long Thaïnh nhieàu tieâu baûn cuûa chaøy nghieân vaø hoøn keâ cuõng ñaõ ñöôïc phaùt hieän. Chaøy nghieàn laø nhöõng vieân cuoäi hình truï, maët taùc duïng thöôøng bò moøn veït ôû hai ñaàu. Hoøn keâ cuõng laø loaïi ñaù cuoäi bieån, treân beà maët coù caùc veát loõm loã choã aên saâu xuoáng do löïc taùc duïng vaøo. Raûi raùc trong moät soá di tích ôû Ninh Thuaän, Bình Thuaän, Quaûng Nam, Ñaø Naüng chuùng ta thaáy hieän dieän caùc dao haùi baèng ñaù, moät soá ñuïc nhoû baèng ñaù, chaøy ñaäp voû caây..v.v.. Ñoà trang söùc baèng ñaù giai ñoaïn Long Thaïnh coù khuyeân tai, voøng tai vaø haït chuoãi. Khoâng phaûi ñoà trang söùc baèng ñaù ñeàu ñöôïc phaùt hieän trong taát caû caùc di tích. Nhöng nhöõng di tích phaùt hieän ñöôïc haït chuoãi hay khuyeân tai ñeàu cung caáp nhöõng tieâu baûn raát ñaëc tröng vaø ñoäc ñaùo. Trong di tích Long Thaïnh ñaõ phaùt hieän thaáy 2 ñoâi khuyeân tai trong moä soá 7. Moät ñoâi khuyeân tai coù baûn deït, laøm töø Nephrit maøu traéng ngaø. Khuyeân tai coù baûn roäng vaø moûng, beân trong coù loã nhoû. Baûn voøng coù khe hôû ñeå ñeo vaøo tai. Khuyeân tai coù ñöôøng kính 5 cm. Ñoâi khuyeân tai khaùc coù hình troøn nhö chieác ñóa, xung quanh coù 4 maáu deït. Treân maáu coù khaéc hình tai thuù. Voøng tai coù khe hôû nhoû ñeå keïp vaøo tai. Ñöôøng kính voøng 8,5 cm, baûn voøng roäng 0,7 cm. Haït chuoãi coù 3 loaïi. Loaïi hình oáng coù khaác ngoaøi noåi nhö ñoát truùc, loaïi hình oáng trôn vaø loaïi haït chuoãi gaàn troøn gioáng haït cöôøm. Taát caû ñeàu ñöôïc laøm töø ñaù Nephrit maøu traéng hoaëc xanh nhaït. Ngoaøi vieäc söû duïng ñaù ngoïc ñeå laøm ñoà trang söùc chuùng ta coøn phaùt hieän thaáy cö daân Sa Huyønh giai ñoaïn naøy ñaõ duøng voû soø, cheá taùc thaønh ñoà trang söùc nhö haït chuoãi hoaëc gheø maët löng voû oác tieàn ñeå ñeo.v..v..Trong di tích Myõ Töôøng ñaõ phaùt hieän ñöôïc 800 voû oác coù loã ôû maët löng trong moät ngoâi moä chum. Hieän vaät baèng xöông trong caùc di tích giai ñoaïn naøy raát hieám gaëp. Caùc nhaø khaûo coå môùi chæ phaùt hieän ñöôïc moät soá löôõi caâu vaø muõi lao xöông trong di tích cö truù Long Thaïnh. Trong boä hieän vaät cuûa giai ñoaïn naøy, nhieàu nhaát vaø ñaùng löu yù nhaát laø ñoà goám. Goám giai ñoaïn Long Thaïnh vöøa coù nhieàu loaïi hình, vöøa coù nhieàu theå loaïi vaø raát phong phuù veà hoa vaên. Ñoàng thôøi ôû moãi khu vöïc vaên hoaù laïi bieåu hieän nhöõng neùt Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  13. Khảo cổ học Việt Nam - 13 - khaù rieâng bieät, mang ñaëc thuø ñòa phöông cuûa töøng vuøng. Khu vöïc Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh coù ñoà goám ñoäc ñaùo vaø ñeïp nhaát trong caùi nhìn chung vôùi caùc khu vöïc khaùc nhö Quaûng Nam, Ñaø Naüng, Ninh Thuaän, Bình Thuaän…ÔÛ khu vöïc naøy saéc thaùi cuûa bieån ñöôïc theå hieän ñaäm ñaø nhaât trong caùc moâ típ hoa vaên. Phong caùch taïo daùng goám uyeån chuyeån vaø tinh teá. Noùi ñeán Quaûng Ngaõi töùc laø chung ta laïi quay veà vôùi khu vöïc Sa Huyønh, vôùi di tích Long Thaïnh, vôùi nhöõng khu moä chum ñaáy söùc quyeán ruõ. Ñoà goám ôû ñaây, ngoaøi nhöõng maûnh thu ñöôïc trong khu cö truù maø chuùng toâi coù dòp noùi tôùi trong khi mieâu taû veà ñòa taàng, chuû yeáu vaãn laø ñoà goám nguyeân daïng ñöôïc phaùt hieän trong caùc moä taùng bao goàm caùc theå loaïi nhö bình, noài, baùt, doïi xe chæ, chì löôùi…. Coù theå noái raèng, tö duy myõ thuaät cuûa cö daân Sa Huyønh theå hieän chuû yeáu ôû phong caùch taïo daùng caùc loaïi bình voø vaø khaéc hoïa caùc ñoà aùn hoa vaên treân goám. ÔÛ giai ñoaïn Long Thaïnh chuùng ta nhaän thaáy ñieàu naøy raát roõ. Bình Long Thaïnh laø loaïi bình coù daùng cao, thanh maûnh ôû coå vaø môû roäng ôû phaàn thaân döôùi. Mieäng bình thöôøng nôû roäng, chaân ñeå thaáp. Ñaây laø daïng bình maø chuùng ta thöôøng goïi laø bình hinh loï hoa. Do caùc bieán taáu cuûa mieäng, coå vaø thaân maø bình ñöôïc chia laøm 5 loaïi. Taát caû caùc loaïi ñeàu ñöôïc trang trí hoa vaên ñeïp vaø trang nhaõ. Hoa vaên trang trí thöôøng toång hôïp caùc yeáu toá khaéc vaïch, in raêng soø, toâ maøu, vaên thöøng… Noäi dung caùc baêng hoa vaên theå hieän caùc bieán taáu cuûa soùng bieån. Cuõng khaù ñaëc saéc laø caùc loaïi baùt saâu loøng coù chaân ñeá cao, loe choaõi, meùp mieäng nôû vaø coù ñöôøng gôø chaïy quanh. Treân thaønh mieäng baùt coù trang trí hoa vaên khaéc vaïch caùch quaõng. Hoa vaên ñöôïc trang trí trong vaø ngoaøi baùt. Kieåu daùng baùt gioáng nhö nhöõng naép ñaäy moä chum. Ñöôøng kính mieäng baùt 16 -17 cm, loøng baùt saâu 6 - 8 cm. Ngoaøi baùt coù chaân ñeá, chuùng ta thænh thoaûng cuõng gaëp nhöõng baùt khoâng chaân ñeá coù ñaùy troøn nhö hieän vaät phaùt hieän trong moä 5 di tích Long Thaïnh II. Coù theåloaïi hieän vaät naøy coù chöùc naêng laø naép ñaäy hôn laø baùt. Treân thaân coù trang trí hoa vaên laøn soùng ñuoåi nhau. Hieän vaät coù ñöôøng kính 15 cm, cao 8 cm. Noài laø loaïi ñoà goám thöôøng gaëp trong caùc moä taùng vaø di chæ cö truù. Haàu heát ñeàu coù thaân phình, ñaùy troøn, mieäng loe, daùng thaáp. Coù daïng noài thöôøng duøng vaø coù daïng noài minh khí. Noài daïng minh khí ñöôïc laøm baèng tay coù trang trí hoa vaên. Ñaùng chuù yù laø moät vaøi noài lôùn cuõng coù trang trí hoa vaên ôû thaân. Tuy nhieân hoa vaên trang trí noài coù phaàn giaûn ñôn hôn so vôùi hoa vaên treân caùc bình voø. Trong nhoùm ñoà goám coøn coù loaïi chì löôùi baèng ñaát nung hình baàu duïc. Loaïi chì löôùi naøy raát phoå bieán trong caùc di tích haäu kyø ñaù môùi - sô kyø ñoàng ôû Vieät Nam. Cuõng caàn keå ñeán nhöõng doïi xe sôïi ñoäc ñaùo hình oáng chæ hai ñaàu loe coù trang trí caùc Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  14. Khảo cổ học Việt Nam - 14 - voøng troøn treân maët, caùc khuyeân tai ñaát nung coù maët caét hình troøn, vaät coù hình truï boùp hai ñaàu, treân thaân coù trang trí caùc ñöôøng vaïch, vaät coù daùng töông töï nhö caùc con laên in hoa vaên baèng goám, vaät hình sinh thöïc khí nöõ ñoäc ñaùo. Neùt noåi baät trong ñoà goám Tieàn Sa Huyønh giai ñoaïn Long Thaïnh cuõng laø neùt taïo thaønh moät trong nhöõng ñaëc tröng cho vaên hoaù Sa Huyønh sau naøy laø caùc chum hay voø lôùn, coù naép ñaäy hình baùt ñöôïc duøng laøm quan taøi giai ñoaïn sôùm, chum coù daùng hình tröùng vaø naép ñaäy laø nhöõng baùt maâm boàng hình noùn cuït, ñeá thaáp. Thaân baùt beân ngoaøi trang trí caùc hoa vaên khaéc vaïch uoán löôïn nhö treân caùc bình hình loï hoa vaø treân meùp mieäng ñöôïc caét thaønh hình raêng cöa, cuïm thaønh töøng nhoùm. Beân caïnh loaïi hình, hoa vaên trang trí ñoùng vai troø raát quan troïng ñeå nhaän thöùc ñaày ñuû hôn ñaëc tröng ñoà goám ôû ñaây. Trong toång soá 8693 maûnh goám ôû hoá II di tích Long Thaïnh coù 6893 maûnh coù trang trí hoa vaên bao goàm vaên thöøng, vaên khaéc vaïch, vaên toâ maøu, vaên in. Vaên thöøng laø vaên chuû ñaïo trang trí treân caùc moä chum, treân thaân noài, treân thaân voø vaø ñaùy bình. Treân caùc moä chum, vaên thöøng laø thöøng thoâ trang trí töø vai tôùi ñaùy. Treân caùc noài, baùt, bình trang trí vaên thöøng mòn vaø keát hôïp vôùi caùc loaïi vaên khaùc ñeå taïo neân caùc ñoà aùn khaùc nhau. Vaên khaéc vaïch bao goàm caùc hoaï tieát sau: vaên vaïch hình tam giaùc trong caùc baêng naèm ngang, vaên vaïch nhöõng ñöôøng xieân cheùo nhau, vaên vaïch nhöõng ñöôøng cong voõng xuoáng loàng vaøo nhau vaø caùch quaõng treân neàn toâ maøu ñen, vaên vaïch caùc ñöôøng thaúng ñöùng thaønh töøng nhoùm, vaên vaïch hình boâng luùa naèm ngang, vaên vaïch töøng ñöôøng cong hình laøn soùng löôïn, vaên vaïch töøng ñöôøng cong toûa töø moät voøng trung taâm, vaên vaïch hình chöõ chi…Caùc hoaï tieát treân ñöôïc trang ñieåm cho töøng boä phaän rieâng cuûa goám. Vaên toâ maøu taïo neân caùc baêng chuû ñaïo treân goám, chuû yeáu laø caùc baêng hình laøn soùng. Nguyeân lieäu toâ maøu laø nhöõng thoûi chì ñöôïc maøi thaønh boät, coù leõ ñöôïc toâ veõ leân goám tröôùc khi nung. Caùc baêng toâ maøu ñöôïc mieát laùng boùng ñeïp. Vaên in khaù phoå bieán trong ñoà goám giai ñoaïn naøy. Thoâng thöôøng, cö daân tieàn Sa Huyønh duøng loaïi voû soø bieån ñeå in treân thaân goám, taïo neân nhöùng daáu chöõ V laên taên treân maët goám. Coù loaïi soø nhoû taïo neân hình boï gaäy vaø cuõng coù loaïi hình troøn gioáng coïng raï… Ngoaøi caùc loaïi hoa vaên chuû ñaïo treân ñaây, thöôøng gaëp moät soá loaïi khaùc nhau nhö vaên chaám daûi, vaên baêm raïch… Goám sô kyø ñoàng trong vaên hoaù tieàn Sa Huyønh ñaõ taïo neân phong caùch ñaëc thuø rieâng bieät cho töøng khu vöïc. Tuy nhieân, taøi lieäu ôû caùc khu vöïc khaùc coøn quaù ít ñeå töø ñoù xaùc laäp neân nhöõng truyeàn thoáng, nhöõng loaïi hình rieâng trong caùi nhìn toång theå. Söï taûn maïn vaø ít oûi cuûa tö lieäu chæ cho pheùp chuùng ta neâu leân nhöõng suy nghó, Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  15. Khảo cổ học Việt Nam - 15 - nhöõng gôïi môû ban ñaàu. Hieän nay coù theå xem goám sôùm khu vöïc Sa Huyønh tieâu bieåu cho giai ñoaïn naøy. Song song vôùi vieäc nghieân cöùu caùc hieän vaät bieåu thò cho beà noåi vaên hoaù, chuùng ta haõy xem xeùt phong caùch mai taùng cuûa cö daân tieàn Sa Huyønh - giai ñoaïn ñaàu taïo döïng vaên minh. Trong giai ñoaïn sôùm, moä thöôøng ñöôïc choân ngay trong di chæ cö truù. Trong khu moä, caùc moä taùng chum naèm thaønh töøng nhoùm 5 - 15 moä hoaëc nhieàu hôn. Voø moä ñeàu ñöôïc choân ñöùng vaø coù naép ñaäy. Ñoâi khi chuùng ta gaëp tröôøng hôïp moä coù ñuïc loã ôû ñaùy hoaëc thaønh voø. Hieän vaät tuøy taùng ñeàu ñöôïc ñaët trong voø, ít khi ñaët ôû ngoaøi. Voø taùng coù nhieàu loaïi. Côõ to hôn laø caùc chum vôùi hình daïng khaùc nhau. Chuû yeáu phoå bieán loaïi chum coù daùng thuoân veà ñaùy, ñaùy troøn. Loaïi naøy chuùng ta thöôøng goïi laø chum hình tröùng. Loaïi coù kích thöôùc nhoû hôn ta goïi laø caùc voø taùng. Voø taùng thöôøng coù daïng hình caàu. Voø taùng (noài) coù kích thöôùc cao 30 - 40 cm, ñöôøng kính mieäng 25 - 35 cm, buïng roäng 35 - 45 cm. Loaïi chum coù ñöôøng kính mieäng 40 - 60 cm, ñöôøng kính thaân 50 - 70 cm, cao 70 -100 cm. Ñoà tuyø taùng ñöôïc ñaët coù yù thöùc trong voø. Qua xem xeùt chuùng toâi cho raèng moät soá loaïi hieän vaät deã vôõ ñöôïc ñaët sau khi voø taùng ñaõ haï huyeät. Trong moät soá ít voø taùng coù phaùt hieän ñöôïc moät ít xöông raêng treû em, coøn phaàn lôùn khoâng coù veát tích xöông coát. Moä taùng ñeàu khoâng bò caét phaù nhau vaø choân treân cuøng moät bình dieän ñòa taàng. Caùc chum goám duøng cho vieäc mai taùng ñeàu ñöôïc cheá taùc chaéc chaén vaø chæ phuïc vuï cho chöùc naêng naøy. Ñaùng chuù yù laø caùc naép ñaäy moä voø. Daùng cô baûn cuûa chuùng laø hình maâm boàng hay loàng baøn. Caùc chaân ñeá (hay nuùm caàm) ñeàu bò ñaäp vôõ khi ñaäy leân moä chum. Caùc khu moä ñieån hình coù phong caùch taùng nhö treân laø Long Thaïnh, Myõ Töôøng, Truoâng Xe, Nuùi Söùa… Qua tính chaát vaø thaønh phaàn caùc ñoà tuyø taùng, chuùng toâi cho raèng ñaõ coù söï phaân hoaù taøi saûn trong cö daân Tieàn Sa Huyønh ngay töø giai ñoaïn sôùm. Ñieàu naøy cuõng noùi leân söï phaân hoaù xaõ hoäi ñaõ hình thaønh trong töøng coäng ñoàng ngöôøi thaân toäc. Vieäc choân ngöôøi cheát ngay trong khu cö truù bieåu hieän moät tö duy toân giaùo nguyeân thuûy, moät moái quan heä maät thieát giöõa ngöôøi soáng vaø ngöôøi cheát. 2.3. Giai ñoaïn Bình Chaâu 2.3.1. Caùc ñaëc tröng vaên hoaù Hieän nay vieäc xaùc ñònh coù giai ñoaïn ñoàng thau phaùt trieån tröôùc vaên hoaù Sa Huyønh coå ñieån ñöôïc taïm chaáp nhaän qua phaân tích tö lieäu (coøn khaù taûn maïn) cuûa moät soá di tích. Ñaëc bieät laø trong caùc di tích giai ñoaïn naøy ñaõ xuaát hieän ngheà luyeän Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  16. Khảo cổ học Việt Nam - 16 - kim ñoàng thau. Tuy saûn phaåm ñoàng thau chöa laán aùt ñöôïc caùc coâng cuï ñaù coå truyeàn nhöng söï coù maët roõ raøng cuûa ngheà ñuùc ñoàng trong giai ñoaïn naøy chöùng toû ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi ñaõ coù böôùc tieán quan troïng. Giai ñoaïn naøy ñöôïc goïi laø giai ñoaïn Bình Chaâu, teân moät di tích ôû Quaûng Ngaõi coù tö lieäu ñoäc ñaùo, phong phuù vaø ñöôïc nghieân cöùu ñaày ñuû nhaát. Thuoäc nhoùm di tích naøy coù caùc di tích Baøu Traùm (lôùp treân vaø moä taùng), khu cö truù di tích Baàu Hoeø vaø coù theå moät soá moä taùng thuoäc thôøi kyø ñoàng thau cuûa di tích naøy, di tích Xoùm OÁc (ñaûo Ly Sôn), Goø Mieáu, Phuù Tröôøng.. Nhöõng phaùt hieän caùc di tích giai ñoaïn Bình Chaâu cho thaáy dieän phaân boá cuûa cö daân thôøi kyø ñoàng thau chöa traûi ñeàu ôû caùc khu vöïc phaân boá chuû yeáu cuûa vaên hoaù Tieàn Sa Huyønh vaø Sa Huyønh töø sô kyø ñoàng ñeán sô kyø saét. Hieän nay nhoùm di tích Bình Chaâu ñöôïc bieát chuû yeáu ôû hai khu vöïc Quaûng Ngaõi vaø Quaûng Nam, Ñaø Naüng. Ngoaøi ra, nhöõng phaùt hieän leû teû chöa ñöôïc khai quaät coøn cho thaáy khu vöïc Bình Thuaän, Ninh Thuaän cuõng coù caùc di tích daïng Bình Chaâu phaân boá, nhö di tích Phuù Tröôøng ôû xaõ Haøm Nhuaän, huyeän Haøm Thuaän coù caùc coâng cuï ñaù, voøng tay ñoàng vaø moä voø. Baûn thaân di tích Baàu Hoeø chöùa ñöïng noäi dung vaên hoaù cuûa giai ñoaïn haäu kyø ñoàng thau. Beân caïnh haøng loaït coâng cuï ñoàng thau vaãn coù nhieàu coäng cuï ñaù. Trong khi ñoù coù moät soá moä ñaõ coù coâng cuï saét chöùng toû coù moät giai ñoaïn muoän thuoäc sô kyø saét ôû ñaây. Nhö vaäy, taàng vaên hoùa di tích Baàu Hoeø coù moät quaù trình phaùt trieån lieân tuïc, laâu daøi töø thôøi kyø ñoàng thau ñeán saét sôùm. Caùc di tích nhoùm Bình Chaâu ôû Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh vaø Quaûng Nam, Ñaø Naüng laïi cho thaáy söï phaùt trieån töø sô kyø ñoàng thau ñeán haäu kyø ñoàng thau. Nhö vaäy, söï phaùt trieån ñan xen cuûa caùc nhoùm di tích treân ñaây cho thaáy quaù trình phaùt trieån vaên hoaù Sa Huyønh laø khaù lieân tuïc töø sô kyø ñoàng ñeán sô kyø saét. Caùc di tích mang yù nghóa trung chuyeån hay chuyeån tieáp vaên hoaù ñöôïc chuùng toâi xeáp vaøo nhoùm di tích Bình Chaâu. Nhoùm di tích Bình Chaâu phaân boá chuû yeáu ôû caùc goø caùt ven bieån hoaëc ven cöûa soâng vôùi theá ñaát thuaän lôïi, coù bieån phía tröôùc, phía sau laø daûi ñoàng baèng ñaát pha caùt phuø sa hoaëc caùc daûi ñaát thaáp vôùi moät heä thoáng ñaàm nöôùc ngoït. Trong giai ñoaïn naøy coù söï ñoåi môùi veà phong tuïc choân caát. Caùc khu moä ñaõ taùch khoûi khu cö truù vaø ñaõ ñöôïc choân ôû moät khu vöïc rieâng caùch khoâng xa nôi ôû. Trong di tích Bình Chaâu, haàu heát caùc maûnh goám ñeàu toâ maøu, chuû yeáu laø maøu ñoû, maøu ñen aùnh chì. Caùch toâ maøu goám giai ñoaïn Bình Chaâu thöôøng ñöôïc phoái hôïp vôùi nhöõng yeáu toá khaùc nhö vaên thöøng, vaên khaéc vaïch, vaên chaám daûi… Veà tuïc mai taùng, trong giai ñoaïn naøy ñaõ xuaát hieän caùc phöông thöùc mai taùng khaùc nhau nhöng chuû ñaïo vaãn laø choân trong voø. Ñaây laø phong caùch mai taùng truyeàn thoáng cuûa cö daân vaên hoaù Sa Huyønh. Trong khu mai taùng ôû Baàu Traùm ñaõ phaùt hieän Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  17. Khảo cổ học Việt Nam - 17 - ñöôïc nhieàu cum moä voø vaø coù theå xaùc ñònh ñöôïc 3 moä voø. Moä voø ñöôïc choân ñöùng vaø coù naép ñaäy. Voø lôùn coù hình caàu, ñöôøng kính 40cm, cao khoaûng 40-50cm. Caùc voø taùng loaïi nhoû thuoäc daïng noài côõ trung bình. Naép ñaäy moä voø lôùn nhaát hình noùn cuït nhöng naép ñaäy loaïi voø nhoû coù hình loàng baøn. Ñaây laø loaïi naép ñaäy phoå bieán trong giai ñoaïn sô kyø ñoàng cuûa vaên hoaù Sa Huyønh. Rieâng ôû Bình Chaâu ñaõ toàn taïi moät tuïc taùng khaù ñoäc ñaùo laø caùc noài voø thöôøng ñöôïc ñaët uùp mieäng xuoáng ñaát. Trong moãi moä thöôøng coù khoaûng 3-5 noài, voø hoaëc baùt boàng xeáp gaàn nhau. Trong ñoà goám to nhaát thöôøng ñaët caùc ñoà tuyø taùng nhoû hôn nhö caùc noài voø côõ nhoû, ñoà ñoàng thau, quaû caân goám, khuyeân tai goám.v.v.Moä thöôøng naèm ôû ñoä saâu 0,50 – 0,85 so vôùi maët goø. Trong moä khoâng coù hieän töôïng raûi goám hay raûi ñaù vaø khoâng coøn daáu tích xöông ngöôøi. Trong giai ñoaïn naøy, coâng cuï ñaù vaãn chieám vò trí chuû ñaïo, thöôøng gaëp loaïi cuoác hình “löôõi meøo” coù daùng nôû roäng veà phaàn löôõi, ñoác heïp raát thuaän lôïi cho vieäc canh taùc noâng nghieäp treân caùc daûi ñoàng baèng ñaát pha caùt vuøng duyeân haûi. Loaïi cuoác naøy roõ raøng laø tieâu chí xaùc ñònh ñaëc tröng vaên hoaù cho caùc di tích tieàn Sa Huyønh. Chuùng coù maët ôû giai ñoaïn Long Thaïnh vaø tieáp noái truyeàn thoáng ôû giai ñoaïn Bình Chaâu. Loaïi rìu ñaù ñoác nhoïn, thaân hình tam giaùc cuûa giai ñoaïn sô kyø ñoàng vaãn toàn taïi ôû giai ñoaïn naøy vaø vaãn baûo löu khaù laâu daøi 2.4. Vaên hoùa Sa Huyønh 2.4.1. Nhöõng moái quan heä vaên hoaù Khoâng tính nhöõng ñòa ñieåm ñaõ bieát töø tröôùc ngaøy giaûi phoùng Mieàn Nam, nhöõng ñòa ñieåm quan troïng môùi ñöôïc phaùt hieän vaø khai quaät bao goàm: Tam Myõ, Ñaïi Laõnh,Queá Loäc, Phuù Hoaø, Suoái Choàn, Baàu Hoeø, Ñoäng Laùng, Hoøn Ñoû II, Pa Xua, Tieân Haø, Phöôùc Haûi… Ñaëc tröng cuûa boä di vaät môùi phaùt hieän ñaõ cung caáp nhöõng nhaän thöùc cuï theå nhieàu maët veà moät giai ñoaïn hoäi tuï caùc doøng chaûy ñeå hình thaønh Sa Huyønh ñænh cao thôøi kyø naøy. Caùc nhoùm cö daân Sa Huyønh khoâng nhöõng phaân boá doïc duyeân haûi mieàn Trung maø coøn phaân boá ôû caùc vuøng trung du vaø mieàn nuùi vuøng Quaûng Nam, Ñaø Naüng, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh. Ñòa vöïc phaân boá khaùc nhau ñaõ taïo trong vaên hoaù Sa Huyønh moät söï ña saéc vaên hoaù trong khoái neàn chung. Saéc thaùi vaên hoaù nuùi ñaõ daàn hieän leân nhö nhöõng neùt ñoäc ñaùo cuûa vaên hoa Sa Huyønh beân caïnh caùc saéc thaùi bieån truyeàn thoáng. Gaàn ñaây, khaûo coå hoïc coøn phaùt hieän caùc moä chum ôû Ñak Lak, Gia Lai vaø ñaëc bieät laø di chæ – moä taùng chum ôû Lung Leng (Kon Tum). Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  18. Khảo cổ học Việt Nam - 18 - Khaùc caùc di tích ñöôïc phaùt hieän tröôùc kia chæ bao goàm caùc khu moä taùng, thöïc ra phaàn lôùn caùc di tích ñaõ bieát thöôøng coù khu cö truù lieàn keà. Ñaëc tröng chung cuûa hieän vaät trong caùc moä taùng cho thaáy roõ kyõ thuaät noâng nghieäp duøng cuoác, rìu ñaù cuûa giai ñoaïn Long Thaïnh vaø Bình Chaâu ñaõ ñöôïc thay theá cô baûn baèng caùc coâng cuï saét nhö cuoác, thuoång, lieàm, dao. Hieän vaät ñoàng trong giai ñoaïn höng thònh naøy ít ñöôïc söû duïng ñeå laøm coâng cuï maø ñöôïc duøng ñeå laøm ñoà trang söùc vaø vuõ khí nhö voøng, nhaïc khí, rìu, giaùo, qua. Ñaùng chuù yù laø ñoà saét khoâng chæ ñöôïc söû duïng laøm coâng cuï maø coøn duøng laøm vuõ khí nhö kieám, giaùo… Ñoà trang söùc ñöôïc phaùt trieån hoaøn myõ, nhieàu theå loaïi vôùi chaát lieäu ñaù quyù hieám nhö ñaù ngoïc, maõ naõo… Ñoà thuyû tinh ñaõ ra ñôøi vaø chieám vò trí quan troïng trong kyõ ngheä laøm ñoà trang söùc nhö khuyeân tai ba maáu, haït chuoãi… Caùch thöùc mai taùng duøng voø chum vaãn laø ñaëc tröng noåi neùt, ngoaøi ra vaãn coøn toàn taïi daïng moä noài, voû nhoû. Ñaëc tröng moä voø ñaõ coù söï chuyeån bieán hình daïng, khoâng phoå bieán loaïi hình tröùng nhö trong giai ñoaïn sô kyø ñoàng maø phoå bieán loaïi hình truï vôùi naép ñaäy hình noùn cuït vaø loaïi moä voø hình caàu ñaùy troøn. Vôùi moät soá nieân ñaïi C14 coù ñöôïc ôû Queá Loäc: 2100naêm ± 50 naêm caùch ngaøy nay, ôû Haøng Goøn: 2100 naêm ± 150 naêm ; 2190naêm ± 150; 2300naêm ± 150 naêm caùch ngaøy nay, ôû Phuù Hoaø (Ñoàng Nai): 2590naêm ± 290; 2400naêm ± 140 naêm caùch ngaøy nay, chuùng ta coù theå xem giai ñoaïn sô kyø saét naøy cuûa vaên hoaù Sa Huyønh toàn taïi trong khoaûng thieân nieân kyû I tröôùc Coâng nguyeân ñeán ñaàu Coâng nguyeân. 2.4.2. Con ngöôøi vaø cuoäc soáng Coù theå khaúng ñònh raèng cö daân thôøi ñaïi kim khí ôû Vieät Nam laø cö daân noâng nghieäp. Cö daân Phuøng Nguyeân – Ñoâng Sôn, Caàu Saét – Doác Chuøa laø nhöõng cö daân laøm noâng treân caùc daûi ñoàng baèng chaâu thoå Soâng Hoàng, Soâng Maõ, Soâng Caû, soâng Ñoàng Nai. Hoï laø nhöõng cö daân troàng luùa nöôùc. Chöùng tích khaûo coå hoïc, coå thöïc vaät hoïc ñaõ noùi leân ñieàu ñoù. Ñòa hình phaân boá cuûa cö daân Sa Huyønh chuû yeáu ôû ven bieån neân cô taàng kinh teá cuûa ngöôøi Sa Huyønh laø laøm noâng treân ñoàng baèng duyeân haûi. Caùc khu cö truù cuûa ngöôøi Sa Huyønh naèm ven caùc cöûa soâng gaàn bieån, caùc ñaàm nöôùc ngoït ven bieån. Vôùi caùc lôùp vaên hoaù daøy, coù nôi tôùi 2m, chöùng toû hoï ñaõ tuï cö lieân tuïc, oån ñònh vaø gaén quyeän vôùi nhau thaønh moät khoái coäng ñoàng. Trong giai ñoaïn vaên hoaù sôùm, hoï ñaõ söû duïng coâng cuï ñaù nhö cuoác, rìu, dao… Neàn noâng nghieäp duøng cuoác ñaõ chi phoái toaøn boä cô taàng kinh teá cuûa cö daân Sa Huyønh töø sôùm tôùi muoän. Chæ khaùc laø ôû giai ñoaïn phaùt trieån höng thònh nhaát, cuoác saét ñaõ ra ñôøi vaø taïo neân böôùc ngoaët lôùn trong noâng nghieäp. Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  19. Khảo cổ học Việt Nam - 19 - Ñoà saét trong giai ñoaïn naøy chuû yeáu laø coâng cuï saûn xuaát nhö cuoác, thuoång, lieàm, dao, rìu. Coâng cuï saûn xuaát baèng ñaù ñaõ maát haún vò trí nhö tröôùc ñaây vaø boùng daùng cuûa chuùng khoâng coøn in ñaäm trong noäi dung vaên hoùa giai ñoaïn naøy. Chuùng ta chöa phaùt hieän ñöôïc caùc haït luùa nguyeân daïng trong vaên hoaù Sa Huyønh nhöng trong goám Sa Huyønh coù pha traáu. Roõ raøng luùa laø thaønh phaàn caây löông thöïc chính. Hình veõ veà caây luùa coøn in daáu treân goám Bình Chaâu nhö moät moâ típ hoa vaên. Hình boâng luùa cuõng laø moät bieåu töôïng quen thuoäc cuûa goám Sa Huyønh. Ngoaøi luùa, coù theå coù moät soá caây löông thöïc khaùc nhö khoai, saén, laïc, ñaäu.v.v. maø ñaát phuø sa caùt raát thích öùng cho vieäc canh taùc nhöõng loaïi caây treân. Coù theå caây laáy sôïi nhö boâng, ñay, gai vaãn ñöôïc cö daân Sa Huyønh troàng ñeå phaùt trieån ngheà deät sôïi. Caùc doïi xe sôïi ñaõ noùi leân söï phaùt trieån cuûa ngheà thuû coâng naøy trong vaên hoaù Sa Huyønh. Ngöôøi Sa Huyønh coù ngheà goám raát phaùt trieån. Caùc chum goám lôùn, caùc bình voø coù hoa vaên ñeïp chöùng toû kyõ thuaät vaø oùc thaåm myõ cuûa ngöôøi Sa Huyønh raát cao trong vieäc cheá taùc goám. Ngöôøi Sa Huyønh cuõng bieát cheá taïo ñoàng thau ñeå laøm coâng cuï, vuõ khí vaø ñoà trang söùc. Ngheà luyeän kim ñoàng thau khoâng phaûi töø nôi khaùc du nhaäp vaøo Sa Huyønh maø chính do ngöôøi Sa Huyønh saùng taïo vaø laøm ra. Cö daân Bình Chaâu, Baøu Traùm ñaõ bieát tôùi kyõ ngheä naøy. Trong caùc khu cö truù vaø moä taùng giai ñoaïn naøy chuùng ta ñaõ phaùt hieän ñöôïc noài naáu ñoàng, khuoân ñuùc, xæ ñoàng vaø hieän vaät ñoàng. Tuy nhieân söï phaùt trieån cuûa ngheà luyeän kim ñoàng thau khoâng theå so saùnh ñöôïc vôùi Ñoâng Sôn vaø Doác Chuøa. Do vaäy, cö daân Sa Huyønh ñaõ trao ñoåi vaø du nhaäp saûn phaåm ñoàng thau cuûa Ñoâng Sôn vaø Ñoàng Nai. Noåi baät hôn ôû Sa Huyønh laø ngheà reøn saét. Haøng loaït ñoà saét Sa Huyønh ñaõ noùi leân ñieàu ñoù. Ngoaøi vieäc reøn saét, taøi lieäu ôû khu moä Ñaïi Laõnh ñaõ cho ta thaáy ngöôøi Sa Huyønh coøn bieát ñuùc gang. Ñoà saét Sa Huyønh khoâng nhöõng ñöôïc duøng ôû Sa Huyønh maø döïa vaøo theá maïnh naøy cö daân Sa Huyønh ñaõ trao ñoåi buoân baùn vôùi caùc cö daân khaùc. Nhieàu nhaø nghieân cöùu khaûo coå Philippines ñaõ cho ñoà saét coù maët trong vaên hoaù sô kyø saét ôû khu vöïc naøy coù nguoàn goác töø Sa Huyønh vaø coù moái quan heä maät thieát vôùi Sa Huyønh. Chaéc chaén ñoà saét Sa Huyønh, baèng vieäc trao ñoåi, buoân baùn treân bieån vaø ñaát lieàn, ñaõ ñeán nhieàu khu vöïc khaùc nöõa. Thaønh töïu lôùn cuûa ngöôøi Sa Huyønh laø bieát naáu thuyû tinh ñeå laøm ñoà trang söùc nhö voøng tay, khuyeân tai, haït chuoãi vôùi nhieàu kieåu loaïi, trong ñoù ñaëc saéc nhaát laø khuyeân tai hai ñaàu thuù vaø khuyeân tai ba maáu nhoïn. Nhöõng loaïi khuyeân tai naøy ñöôïc caùc cö daân Ñoâng Nam AÙ raát öa chuoäng. Söï coù maët cuûa chuùng ôû nhieàu khu vöïc khaùc nhau ôû Ñoâng Nam AÙ ñaõ noùi leân ñieàu ñoù. Trong vaên hoaù Ñoâng Sôn, khu moä Laøng Vaïc (Ngheä An) chöùa nhieàu ñoà thuûy tinh nhaát, trong khi ñoù ôû caùc nôùi khaùc raát hieám Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
  20. Khảo cổ học Việt Nam - 20 - gaëp. Chính trong khu vöïc naøy cuõng phaùt hieän ñöôïc chieác maáu nhoïn cuûa loaïi khuyeân tai ba maáu Sa Huyønh. Buoân baùn trao ñoåi cuõng laø moät ngheà nghieäp. Buoân baùn noùi leân moái giao tieáp vaên hoaù, moái quan heä toäc ngöôøi, ngoân ngöõ. Moät cö daân coù neàn vaên hoaù phaùt trieån phaûi coù ngheà buoân baùn phaùt ñaït. Haøng hoaù, saûn phaåm laø chæ soá ño moät neàn vaên minh. Coù haøng hoaù môùi coù buoân baùn trao ñoåi. Cö daân Sa Huyønh ñaõ laøm ra saûn phaåm, haøng hoaù ñeå thöïc hieän coâng vieäc naøy. Haøng hoaù, saûn phaåm cuûa ngöôøi Sa Huyønh laø ñoà saét, ñoà thuyû tinh, ñoà goám vôùi kyõ thuaät vaø myõ thuaät cao. Ngöôøi Sa Huyønh coù quan heä buoân baùn vôùi ngöôøi Vieät coå ôû Baéc Boä vaø Baéc Trung Boä, vôùi cö daân löu vöïc soâng Ñoàng Nai. Baèng ñöôøng bieån hoï ñaõ tôùi Philippines, Indonesia, Malaysia, Höông Caûng vaø coù theå coøn ñi xa hôn. Buoân baùn ôû ñaây haøm nghóa caùc nhoùm, caùc hoäi buoân nhoû laøm thaønh nhöõng ñöôøng daây lieân heä vaên hoaù. Ngöôùi Sa Huyønh cuõng ñaõ mang veà queâ höông hoï nhöõng saûn phaåm cuûa caùc vaên hoaù laùng gieàng vaø nhöõng ñaëc saûn töø caùc nôi xa. Ñoà ñoàng Ñoâng Sôn, ñaëc bieät laø troáng ñaõ coù maët ngay trong ñòa baøn Sa Huyønh. Saûn phaåm vaên hoaù Doác Chuøa cuõng xuaát hieän trong vaên hoaù Sa Huyønh nhö ôû Suoái Choàn, Baøu Hoeø (ñoà ñoàng). Vai troø cuûa buoân baùn coù yù nghóa raát quan troïng trong söï phaùt trieån vaên hoaù cuûa caùc cö daân Ñoâng Nam AÙ. Giaùo sö Hutteer, nhaø nghieân cöùu noåi tieáng ngöôøi Myõ veà khaûo coå hoïc Ñoâng Nam AÙ ñaëc bieät nhaán maïnh yeáu toá naøy. OÂng vieát :”…Hoaït ñoäng buoân baùn ñoùng vai troø lôùn trong söï phaùt trieån vaên hoaù ôû Ñoâng Nam AÙ vaø laøm ñoäng löïc giaùn tieáp ñeå bieán ñoåi vaên hoaù” Beân caïnh cuoäc soáng vaät chaát ña daïng cuûa cö daân Sa Huyønh, ngöôøi Sa Huyønh cuõng coù ñaàu oùc thaåm myõ cao, moät neàn ngheä thuaät phaùt trieån. Hoï cuõng laø nhöõng cö daân coù nhöõng yeáu toá taâm lyù rieâng, phong tuïc, nghi leã rieâng trong caùi neàn chung cuûa khoái coäng ñoàng cö daân Ñoâng Nam Aù thôøi ñaïi kim khí. Tö duy thaåm myõ ñöôïc khaéc hoa trong ngheâ thuaät trang trí goám Sa Huyønh laø söï chaét loïc nhöõng neùt ñeïp cuûa thieân nhieân ñeå ñöa vaøo saùng taùc ngheä thuaät. Ñoù chính laø söï ñoàng ñieäu saâu saéc giöõa con ngöôøi vaø moâi tröôøng soáng maø hoï ñaõ gaén boù, rung ñoäng vaø ñoàng caûm vôùi noù trong suoát cuoäc ñôøi. Do vaäy, coát loõi cuûa ngheä thuaät Sa Huyønh laø mieâu taû thieân nhieân maø chuû yeáu laø bieån caû. Bieån ñaõ aên saâu vaøo tieàm thöùc ngöôøi Sa Huyønh vaø hoï ñaõ khoâng khoù khaên gì khi theå hieän noù. Ngoân ngöõ theå hieän ôû ñaây cho ta thaáy ñöôïc töøng traïng thaùi cuûa thieân nhieân, luùc hieàn laønh, luùc döõ tôïn. Khi theå hieän luùc bieån laëng soùng yeân, chuùng ta thaáy hoa vaên treân ñoà goám laø caùc baêng chính naèm ngang. Khi bieån soùng nheï, caùc baêng chính chuyeån thaønh caùc laøn soùng thaáp laên taên, khi bieån hung döõ, caùc baêng laøn soùng thay ñoåi bieân ñoä dao ñoäng, luùc xuoáng thaáp, luùc leân cao, luùc vôøn ñuoåi nhau, luùc quaät vaøo nhau tung toeù boït nöôùc. Ngoaøi ra, thuû phaùp bieåu hieän chuû ñeà soùng toeù coøn doàn vaøo bieåu hieän söï chuyeån Trần Văn Bảo Khoa Lịch sử
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2