intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình Luật lao động cơ bản - ThS. Diệp Thành Nguyên

Chia sẻ: Minh Tam | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:210

Thêm vào BST
Báo xấu
1.934
lượt xem 710
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Luật lao động cơ bản có nội dung gồm 14 chương, được biên soạn nhằm mục dích phục vụ việc học tập, giảng dạy và nghiên cứu cho sinh viên, giảnh viên và cán bộ làm công tác liên quan đến lĩnh vực lao động. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Luật lao động cơ bản - ThS. Diệp Thành Nguyên

  1. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n M CL C TRANG • L i gi i thi u ........................................................................................02 • Bài 1: Khái ni m Lu t Lao ng Vi t Nam ..........................................03 • Bài 2: Quan h pháp lu t lao ng .......................................................14 • Bài 3 : Vi c làm và h c ngh ...............................................................21 • Bài 4 : Tuy n d ng lao ng ................................................................29 • Bài 5: Th a ư c lao ng t p th ........................................................44 • Bài 6: Ti n lương ..................................................................................55 • Bài 7: Th i gi làm vi c - th i gi ngh ngơi ......................................69 • Bài 8: K lu t lao ng và trách nhi m v t ch t ..................................80 • Bài 9: An toàn lao ng, v sinh lao ng – Tai n n lao ng, b nh ngh nghi p .........................................92 • Bài 10: B o hi m xã h i .....................................................................113 • Bài 11: Lao ng c thù ...................................................................134 • Bài 12: Xu t kh u lao ng ................................................................143 • Bài 13: a v pháp lý c a Công oàn trong b o v quy n và l i ích h p pháp c a ngư i lao ng .................................167 • Bài 14: Gi i quy t tranh ch p lao ng ..............................................183 • Danh m c tài li u tham kh o...............................................................200 1
  2. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n L I GI I THI U Pháp lu t lao ng quy nh quy n và nghĩa v c a ngư i lao ng và c a ngư i s d ng lao ng, các tiêu chu n lao ng, các nguyên t c s d ng và qu n lý lao ng, góp ph n thúc y s n xu t, vì v y có v trí quan tr ng trong i s ng xã h i và trong h th ng pháp lu t c a qu c gia cũng như qu c t . Pháp lu t lao ng b o v quy n làm vi c, l i ích và các quy n khác c a ngư i lao ng, ng th i b o v quy n và l i ích h p pháp c a ngư i s d ng lao ng, t o i u ki n cho m i quan h lao ng ư c hài hoà và n nh, góp ph n phát huy trí sáng t o và tài năng c a ngư i lao ng trí óc và lao ng chân tay, c a ngư i qu n lý lao ng, nh m t năng su t, ch t lư ng và ti n b xã h i trong lao ng, s n xu t, d ch v , hi u qu trong s d ng và qu n lý lao ng, góp ph n công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c vì s nghi p dân giàu, nư c m nh, xã h i công b ng, dân ch , văn minh. Do v trí c bi t quan tr ng như th c a pháp lu t lao ng nên ngành Lu t lao ng ư c c bi t chú tr ng h u h t các nư c trên th gi i. Trong chương trình ào t o C nhân Lu t h c t t c các trư ng i h c u có môn h c Lu t Lao ng. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n ư c biên so n nh m m c ích ph c v vi c h c t p, gi ng d y, và nghiên c u cho sinh viên, gi ng viên, và cán b làm công tác liên quan n lĩnh v c lao ng. Trong quá trình biên so n ch c không tránh kh i nh ng h n ch nh t nh, r t mong nh n ư c ý ki n óng góp quý báu c a b n c. Tác gi Th c sĩ Di p Thành Nguyên Gi ng viên Khoa Lu t – H. C n Thơ 2
  3. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n BÀI 1 KHÁI NI M LU T LAO NG VI T NAM I- I TƯ NG VÀ PHƯƠNG PHÁP I U CH NH C A LU T LAO NG 1- i tư ng i u ch nh c a lu t lao ng i tư ng i u ch nh c a m t ngành lu t là nh ng nhóm quan h xã h i cùng lo i có cùng tính ch t cơ b n gi ng nhau ư c các quy ph m c a ngành lu t y i u ch nh. i tư ng i u ch nh c a Lu t lao ng là m i quan h xã h i phát sinh gi a m t bên là ngư i lao ng làm công ăn lương v i m t bên là cá nhân ho c t ch c s d ng, thuê mư n có tr công cho ngư i lao ng và các quan h khác có liên quan ch t ch ho c phát sinh t quan h lao ng. Như v y, i tư ng i u ch nh c a Lu t lao ng bao g m hai nhóm quan h xã h i: - Quan h lao ng; - Các quan h liên quan n quan h lao ng (phát sinh trong quá trình s d ng lao ng). a - Quan h lao ng Lao ng là ho t ng quan tr ng nh t c a con ngư i, t o ra c a c i v t ch t và các giá tr tinh th n c a xã h i. Lao ng có năng su t, ch t lư ng và hi u qu cao là y u t quy t nh s phát tri n c a t nư c. Lao ng là ho t ng có ý th c, có m c ích c a con ngư i nh m t o ra m t giá tr s d ng nh t nh. Nh có lao ng mà con ngư i tách mình ra kh i th gi i ng v t, ng th i bi t v n d ng quy lu t c a thiên nhiên chinh ph c l i thiên nhiên. Lao ng c a con ngư i bao gi cũng n m trong m t hình thái kinh t -xã h i nh t nh, b i vì trong quá trình lao ng con ngư i không ch quan h v i thiên nhiên mà còn có quan h v i nhau. Quan h gi a con ngư i v i con ngư i trong lao ng nh m t o ra nh ng giá tr v t ch t, tinh th n ph c v chính b n thân và xã h i g i là quan h lao ng. Quan h lao ng này là bi u hi n m t 3
  4. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n m t c a quan h s n xu t và ch u s chi ph i c a quan h s h u. Chính vì th , trong các ch xã h i khác nhau, tùy thu c vào c i m, tính ch t c a các quan h s h u th ng tr mà có nh ng phương th c t ch c lao ng phù h p, và âu có t ch c lao ng, có h p tác và phân công lao ng thì ót nt i quan h lao ng. Trong n n kinh t th trư ng v i s tham gia c a nhi u thành ph n kinh t ã hình thành nhi u quan h lao ng, các quan h lao ng này ngày càng tr nên a d ng và ph c t p, an xen l n nhau. Trong s các quan h lao ng t n t i trong i s ng xã h i, Lu t lao ng ch y u i u ch nh quan h lao ng gi a ngư i lao ng làm công ăn lương v i ngư i s d ng lao ng thu c m i thành ph n kinh t , t c là Lu t lao ng ch y u i u ch nh quan h lao ng ư c xác l p trên cơ s h p ng lao ng. i v i quan h lao ng hình thành trên cơ s h p ng lao ng, pháp lu t t ra các tiêu chu n, chu n m c hay khung pháp lý, trong ó quy n l i c a các bên ư c n nh m c t i thi u và nghĩa v n nh m c t i a. Các ch th khi tham gia quan h này hoàn toàn ư c t do, bình ng, t nguy n, t th a thu n các v n liên quan n quá trình lao ng phù h p v i pháp lu t và hi u qu s n xu t, kinh doanh c a doanh nghi p. Chính vì th , i u 1 B lu t Lao ng năm 1994 nư c ta quy nh : “B lu t lao ng i u ch nh quan h lao ng gi a ngư i lao ng làm công ăn lương v i ngư i s d ng lao ng và các quan h lao ng liên quan tr c ti p v i quan h lao ng”. ây là lo i quan h lao ng tiêu bi u và cũng là hình th c s d ng lao ng ch y u, ph bi n trong n n kinh t th trư ng. Như v y, khác v i quan h lao ng làm công ăn lương do Lu t lao ng i u ch nh, quan h lao ng c a cán b , công ch c làm vi c trong b máy Nhà nư c có nh ng nét c trưng khác bi t, vì v y quan h lao ng này trư c h t do Lu t hành chính i u ch nh. Tuy nhiên, dư i góc là m t quan h s d ng lao ng, Lu t lao ng cũng i u ch nh các quan h lao ng c a cán b , công ch c trong ph m vi phù h p. i u 4 B lu t lao ng quy nh: “Ch lao ng i v i công ch c, viên ch c Nhà nư c, ngư i gi các ch c v ư c b u, c ho c b nhi m, ngư i thu c l c lư ng quân i nhân dân, công an nhân dân, ngư i thu c các oàn th nhân dân, các t ch c chính tr , xã h i khác và xã viên h p tác xã do các văn b n pháp lu t khác quy nh nhưng tùy t ng i tư ng mà ư c áp d ng m t s uy nh trong B lu t này”. b - Các quan h liên quan n quan h lao ng Ngoài quan h lao ng làm công ăn lương là quan h ch y u, Lu t lao ng còn i u ch nh m t s quan h xã h i khác có liên quan ch t ch v i quan h lao ng. Nh ng quan h ó bao g m : 4
  5. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n - Quan h v vi c làm - Quan h h c ngh - Quan h v b i thư ng thi t h i - Quan h v b o hi m xã h i - Quan h gi a ngư i s d ng lao ng v i t ch c Công oàn, i di n c a t p th ngư i lao ng - Quan h v gi i quy t các tranh ch p lao ng và các cu c ình công - Quan h v qu n lý lao ng. (1) Quan h v vi c làm Vi c làm là v n không th thi u khi nói n quá trình lao ng, không có vi c làm thì không th có s làm vi c. i v i ngư i lao ng, vi c làm là i u ư c quan tâm u tiên và ng th i là i u quan tâm su t c cu c i. Vi c làm y , vi c làm có hi u qu , vi c làm ư c t do l a ch n - ba v n ã ư c T ch c lao ng qu c t t ra và mong mu n các qu c gia ph i có nh ng n l c m b o. Quan h v vi c làm là quan h ư c xác l p m b o vi c làm cho ngư i lao ng. Quan h này v a có tính ch t t o cơ h i, v a có tác d ng nâng cao kh năng tham gia làm vi c n nh c a ngư i lao ng, ng th i nâng cao ch t lư ng c a vi c làm. Quan h v vi c làm th hi n ba lo i ch y u sau ây : - Quan h v m b o vi c làm gi a Nhà nư c và ngư i lao ng; - Quan h v m b o vi c làm gi a ngư i s d ng lao ng và ngư i lao ng; - Quan h gi a ngư i lao ng và các trung tâm d ch v vi c làm. (2) Quan h h c ngh Trình chuyên môn là m t y u t r t c n thi t cho ngư i lao ng, vì n u không có trình chuyên môn thì ngư i lao ng s ít có cơ h i tham gia quan h lao ng, cũng như duy trì và n nh quan h lao ng. Công ngh ngày nay ã có nh ng bư c ti n m nh m và nhanh chóng, òi h i trình chuyên môn c a ngư i lao ng ph i ngày càng ư c nâng cao. Quan h h c ngh vì th v a có th là m t quan h c l p, v a có th là m t quan h ph thu c quan h lao ng. Vi c h c ngh ph i tuân th các quy nh c a pháp lu t lao ng. (3) Quan h v b i thư ng thi t h i 5
  6. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n Các ch th khi tham gia quan h lao ng có các quy n và nghĩa v pháp lý nh t nh, ch y u là các quy n và nghĩa v trong lao ng. Khi th c hi n các quy n và nghĩa v này, n u m t trong các ch th gây thi t h i v s c kh e, tính m ng, tài s n, l i ích c a bên kia thì gi a h phát sinh quan h v b i thư ng thi t h i. Nh ng quan h v b i thư ng thi t h i do các ch th c a quan h lao ng gây thi t h i cho nhau khi th c hi n quy n và nghĩa v lao ng ư c pháp lu t lao ng quy nh ch t ch . Các quan h pháp lu t v b i thư ng thi t h i này có th chia thành ba lo i : - Quan h b i thư ng thi t h i tài s n; - Quan h b i thư ng do vi ph m h p ng; - Quan h b i thư ng thi t h i v tính m ng, s c kh e ngư i lao ng. (4) Quan h v b o hi m xã h i Vi c b o m i s ng cho ngư i lao ng khi h m t ho c gi m kh năng lao ng, hay h t tu i lao ng ư c Nhà nư c m b o b ng nhi u lo i qu khác nhau, trong ó có qu b o hi m xã h i. Quá trình m b o các i u ki n v t ch t cho ngư i lao ng có liên quan ch t ch v i quan h lao ng, vì v y ư c các quy ph m pháp lu t lao ng i u ch nh. Quan h pháp lu t v b o hi m xã h i g m hai nhóm như sau : - Quan h pháp lu t trong vi c t o thành qu b o hi m; - Quan h pháp lu t trong vi c chi tr b o hi m xã h i. (5) Quan h gi a ngư i s d ng lao ng v i t ch c Công oàn, i di n c a t p th ngư i lao ng Công oàn v i tư cách là i di n cho t p th ngư i lao ng, tham gia vào m i quan h v i bên s d ng lao ng nh m b o v quy n, l i ích h p pháp c a ngư i lao ng như : vi c làm, ti n lương, ti n thư ng và các ch khác. Vì v y, quan h gi a ngư i s d ng lao ng v i t ch c Công oàn thu c i tư ng i u ch nh c a Lu t lao ng. Ngoài ra, Công oàn còn là ngư i i di n cho l c lư ng lao ng xã h i trong m i quan h v i Nhà nư c khi ho ch nh chính sách, pháp lu t, trong vi c ki m tra, giám sát vi c th c hi n pháp lu t lao ng. (6) Quan h v gi i quy t các tranh ch p lao ng và các cu c ình công Trong quá trình th c hi n quy n và nghĩa v lao ng gi a các ch th c a quan h lao ng có th phát sinh nh ng b t ng v quy n và l i ích. S b t ng ó làm phát sinh các tranh ch p lao ng, th m chí trong m t s trư ng h p làm phát sinh các cu c ình công. Vi c gi i quy t nh ng tranh ch p và các 6
  7. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n cu c ình công này do các t ch c, cơ quan có th m quy n th c hi n (tùy t ng lo i tranh ch p mà các cơ quan có th m quy n là H i ng hòa gi i cơ s , H i ng tr ng tài lao ng c p t nh hay Tòa án nhân dân), nh m b o m quy n l i cho c hai bên, m b o s hài hòa, n nh c a quan h lao ng. Vì v y, quan h này thu c i tư ng i u ch nh c a Lu t lao ng. (7) - Quan h v qu n lý lao ng Quan h v qu n lý lao ng là quan h gi a Nhà nư c ho c cơ quan Nhà nư c có th m quy n v i các c p, ngành, doanh nghi p ho c ngư i s d ng lao ng trong vi c ch p hành các quy nh c a pháp lu t v s d ng lao ng. Trong quá trình th c hi n ch c năng qu n lý lao ng c a mình, Nhà nư c có quy n ki m tra, thanh tra, x lý các trư ng h p vi ph m pháp lu t lao ng. M c ích c a quan h này là nh m m b o quy n l i c a các bên trong quan h lao ng và l i ích chung c a xã h i, m b o cho các quan h lao ng ã xác l p ư c hài hòa, n nh, thúc y phát tri n s n xu t, do ó quan h này là i tư ng i u ch nh c a Lu t lao ng. 2 - Phương pháp i u ch nh c a lu t lao ng Cùng v i i tư ng i u ch nh, phương pháp i u ch nh là căn c phân bi t các ngành lu t, ng th i kh ng nh tính c l p c a m i ngành lu t. Phương pháp i u ch nh c a m t ngành lu t là nh ng cách th c, bi n pháp mà Nhà nư c thông qua pháp lu t s d ng chúng i u ch nh các nhóm quan h xã h i, s p x p các nhóm quan h xã h i theo nh ng tr t t nh t nh chúng phát tri n theo nh ng hư ng nh trư c. Phương pháp i u ch nh c a m i ngành lu t ư c xác nh trên cơ s c i m, tính ch t c a i tư ng i u ch nh c a ngành lu t ó. Xu t phát t tính ch t c a các quan h xã h i do Lu t lao ng i u ch nh, Lu t lao ng s d ng nhi u phương pháp tác ng khác nhau tùy thu c vào t ng quan h lao ng c th . Các phương pháp i u ch nh c a Lu t lao ng bao g m: a - Phương pháp th a thu n Phương pháp này ch y u áp d ng trong trư ng h p xác l p quan h lao ng gi a ngư i lao ng v i ngư i s d ng lao ng, và trong vi c xác l p th a ư c lao ng t p th . Xu t phát t b n ch t c a quan h lao ng là t do thương lư ng, nên khi tham gia vào quan h lao ng các bên cùng nhau th a thu n các v n liên quan trong quá trình lao ng trên cơ s t nguy n, bình ng nh m m b o cho hai bên cùng có l i và t o i u ki n các bên th c hi n t t các nghĩa v c a mình. 7
  8. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n Tuy nhiên, cũng c n lưu ý r ng, phương pháp th a thu n trong Lu t lao ng khác v i phương pháp th a thu n trong Lu t dân s . Trong Lu t dân s , các ch th tham gia quan h xã h i do Lu t dân s i u ch nh bình ng và c l p v i nhau v a v kinh t . Chính vì v y mà phương pháp th a thu n trong Lu t dân s ư c s d ng tri t , chúng tác ng lên các quan h dân s trong su t quá trình t khi xác l p n khi ch m d t. Ngư c l i, trong Lu t lao ng các ch th tham gia vào quan h lao ng không bình ng v a v , không c l p v i nhau v t ch c. Chính vì v y, i u hòa m i quan h này, Nhà nư c b ng pháp lu t ã t ra nh ng quy nh nh m b o v ngư i lao ng, nâng cao v trí c a ngư i lao ng h bình ng v i ngư i s d ng lao ng. B i v y, phương pháp th a thu n trong Lu t lao ng tuy là t do, thương lư ng, t nguy n th a thu n, các ch th th c hi n quy n t nh o t c a mình trong khuôn kh pháp lu t, nhưng lao ng luôn có y u t qu n lý. b - Phương pháp m nh l nh Phương pháp m nh l nh ư c s d ng trong lĩnh v c t ch c và qu n lý lao ng, phương pháp này thư ng ư c dùng xác nh nghĩa v c a ngư i lao ng i v i ngư i s d ng lao ng. Trong quan h lao ng, ngư i s d ng lao ng trong ph m vi quy n h n c a mình có quy n t ra các quy nh như : n i quy, quy ch , nh ng quy nh v t ch c, s p x p lao ng v.v. . . bu c ngư i lao ng ph i ch p hành. Trong Lu t lao ng. phương pháp m nh l nh không ph i th c hi n quy n l c Nhà nư c như trong Lu t hành chính, mà th hi n quy n uy c a ch s d ng lao ng i v i ngư i lao ng. c - Phương pháp thông qua các ho t ng Công oàn tác ng vào các quan h phát sinh trong quá trình lao ng Có th nói ây là phương pháp i u ch nh r t c thù c a Lu t lao ng. Phương pháp này ư c s d ng gi i quy t nh ng v n phát sinh trong quá trình lao ng có liên quan tr c ti p n quy n, l i ích h p pháp c a ngư i lao ng. Trong quan h lao ng, các ch th tham gia quan h này có a v kinh t không bình ng, do ó t ch c Công oàn - v i tư cách là i di n t p th ngư i lao ng, do ngư i lao ng t nguy n l p nên - có ch c năng i di n t p th ngư i lao ng trong quan h v i ngư i s d ng lao ng, nh m b o v quy n l i c a ngư i lao ng khi các quy n, l i ích h p pháp c a h có nguy cơ b xâm ph m. i u này kh ng nh r ng, s hi n di n c a t ch c Công oàn là chính áng, không th thi u ư c. 8
  9. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n II - CÁC NGUYÊN T C CƠ B N C A LU T LAO NG Nguyên t c cơ b n c a Lu t lao ng là nh ng nguyên lý, tư tư ng ch o quán tri t và xuyên su t toàn b h th ng các quy ph m pháp lu t lao ng trong vi c i u ch nh các quan h xã h i v s d ng lao ng. N i dung các nguyên t c cơ b n c a Lu t lao ng th hi n quan i m, ư ng l i, chính sách c a ng, Nhà nư c ta v lĩnh v c lao ng. Dư i ây ta s l n lư c nghiên c u các nguyên t c này. 1 - Nguyên t c b o v ngư i lao ng Tư tư ng b o v ngư i lao ng xu t phát t quan i m coi m c tiêu và ng l c chính c a s phát tri n là “vì con ngư i, phát huy nhân t con ngư i, trư c h t là ngư i lao ng” ư c ra t i i h i ng toàn qu c l n th VII. N i dung c a nguyên t c b o v ngư i lao ng r t r ng, òi h i pháp lu t ph i th hi n quan i m b o v h v i tư cách b o v con ngư i, ch th c a quan h lao ng. Vì v y, nó không ch bao hàm m c ích b o v s c lao ng, b o v quy n và l i ích chính áng c a ngư i lao ng, mà ph i b o v h trên m i phương di n như: vi c làm, ngh nghi p, thu nh p, tính m ng, s c kh e, nhân ph m, danh d , cu c s ng c a b n thân và gia ình h , th i gi ngh ngơi, nhu c u nâng cao trình , liên k t và phát tri n trong môi trư ng lao ng và xã h i lành m nh. Vì th , nguyên t c b o v ngư i lao ng bao g m các n i dung sau ây: a - m b o quy n t do l a ch n vi c làm, ngh nghi p, không b phân bi t i x c a ngư i lao ng Hi n pháp nư c ta quy nh lao ng là quy n và nghĩa v c a công dân. Nhà nư c và xã h i có k ho ch t o ngày càng nhi u vi c làm cho ngư i lao ng. B lu t lao ng cũng quy nh: “M i ngư i u có quy n làm vi c, t do l a ch n vi c làm và ngh nghi p, không b phân bi t i x v gi i tính, dân t c, thành ph n xã h i, tín ngư ng tôn giáo”. N i dung c a các quy nh này là s m b o v m t pháp lý cho ngư i lao ng trong ph m vi kh năng, nguy n v ng c a mình có ư c cơ h i tìm ki m vi c làm và có quy n làm vi c. ngư i lao ng ư c hư ng và th c hi n ư c các quy n nói trên c a mình, pháp lu t lao ng ghi nh n quy n có vi c làm và t do l a ch n nơi làm vi c c a ngư i lao ng; ng th i cũng quy nh trách nhi m c a Nhà nư c, c a các doanh nghi p và toàn xã h i trong vi c t o i u ki n ngư i lao ng có vi c làm và ư c làm vi c. 9
  10. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n b - Tr lương (ti n công) theo th a thu n Xu t phát t quan i m cho r ng s c lao ng là hàng hóa, ti n lương là giá c s c lao ng, các quy nh v ti n lương do Nhà nư c ban hành ph i ph n ánh úng giá tr s c lao ng. Tùy t ng tính ch t, c i m khác nhau c a t ng lo i lao ng mà Nhà nư c quy nh ch ti n lương h p lý, và ph i quán tri t các nguyên t c sau ây: - Lao ng có trình chuyên môn cao, thành t o, ch t lư ng cao, làm vi c nhi u thì ư c tr công cao và ngư c l i. - Nh ng lao ng ngang nhau ph i ư c tr công ngang nhau. B lu t lao ng quy nh ti n lương c a ngư i lao ng do hai bên th a thu n, nhưng không ư c th p hơn m c lương t i thi u do Nhà nư c quy nh. ng th i m b o quy n l i c a ngư i lao ng trong vi c ư c tr lương và hư ng lương trên cơ s th a thu n, pháp lu t lao ng cũng quy nh nh ng bi n pháp b o v ngư i lao ng và b o h ti n lương c a ngư i lao ng. c - Th c hi n b o h lao ng i v i ngư i lao ng Hi n pháp nư c ta quy nh: “Nhà nư c ban hành chính sách, ch b oh lao ng”; ng th i pháp lu t lao ng cũng quy nh: “Chính ph l p chương trình qu c gia v b o h lao ng, an toàn lao ng, v sinh lao ng, ưa vào k ho ch phát tri n kinh t , xã h i và ngân sách c a Nhà nư c; u tư nghiên c u khoa h c, h tr phát tri n các cơ s s n xu t d ng c , thi t b an toàn lao ng, v sinh lao ng, phương ti n b o v cá nhân; ban hành h th ng tiêu bi u, quy trình, quy ph m v an toàn lao ng, v sinh lao ng”. Các quy nh này xu t phát t quan i m và nh n th c: con ngư i là v n quý, là l c lư ng lao ng ch y u c a xã h i. Do v y, vi c b o v s c kh e chung và b o v an toàn, v sinh lao ng cho ngư i lao ng nói riêng là nhi m v và trách nhi m không th thi u ư c c a Nhà nư c và các doanh nghi p. Nh ng m b o v m t pháp lý ngư i lao ng th c s ư c hư ng quy n b o h lao ng th hi n các i m sau: - ư c m b o làm vi c trong i u ki n an toàn và v sinh lao ng; - ư c hư ng ch trang b phương ti n b o v cá nhân; - ư c hư ng các ch b i dư ng s c kh e khi làm nh ng công vi c n ng nh c, có y u t c h i, nguy hi m; - ư c s p x p vi c làm phù h p v i s c kh e, ư c áp d ng th i gian làm vi c rút ng n i v i công vi c c h i, n ng nh c; 10
  11. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n - ư c m b o các i u ki n v v t ch t khi khám và i u tr tai n n lao ng, b nh ngh nghi p. d- m b o quy n ư c ngh ngơi c a ngư i lao ng Ngh ngơi là nhu c u không th thi u ư c c a cu c s ng. Quy n ư c ngh ngơi là m t quy n cơ b n ư c ghi nh n trong Hi n pháp và các văn b n pháp lu t lao ng. Căn c vào tính ch t c a m i ngành, ngh , c i m lao ng trong t ng khu v c khác nhau, Nhà nư c ngoài vi c quy nh th i gian làm vi c h p lý, còn quy nh th i gian ngh ngơi i v i ngư i lao ng nh m t o i u ki n cho h kh năng ph c h i s c kh e, tái s n xu t s c lao ng và tăng năng su t lao ng. - Tôn tr ng quy n i di n c a t p th lao ng Ngư i lao ng làm vi c trong các doanh nghi p, k c doanh nghi p tư nhân cũng như doanh nghi p Nhà nư c, u có quy n tham gia qu n lý doanh nghi p theo n i quy, i u l c a doanh nghi p và quy nh c a pháp lu t; ki m tra, giám sát vi c th c hi n các quy nh c a pháp lu t v s d ng lao ng. Ngư i lao ng th c hi n các quy n này c a mình thông qua i di n c a h - ó là t ch c Công oàn. N i dung c a nguyên t c này ư c quy nh trong Hi n pháp, B lu t lao ng, và Lu t Công oàn. Quy n ư c thành l p, gia nh p và ho t ng công oàn b o v quy n, l i ích h p pháp c a mình là m t trong các quy n quan tr ng c a ngư i lao ng ư c pháp lu t lao ng ghi nh n và m b o th c hi n. Các quy n này ư c quy nh c th trong Lu t công oàn. e - Th c hi n b o hi m xã h i i v i ngư i lao ng B o hi m xã h i là m t ho t ng không th thi u ư c trong i s ng xã h i, và càng không th thi u i v i ngư i lao ng, ó là m t m b o r t quan tr ng và có ý nghĩa thi t th c, góp ph n n nh cu c s ng cho ngư i lao ng trong nh ng trư ng h p r i ro. Quy n ư c b o hi m xã h i là m t trong các quy n cơ b n c a ngư i lao ng ư c pháp lu t ghi nh n và b o v . Nhà nư c và các ơn v s d ng lao ng có trách nhi m th c hi n các ch b o hi m i v i ngư i lao ng. N i dung c a nguyên t c này là ngư i lao ng trong m i thành ph n kinh t , không phân bi t ngh nghi p, thành ph n xã h i, tôn giáo, gi i tính, n u có tham gia vào quan h lao ng, có óng góp b o hi m xã h i theo quy nh c a 11
  12. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n pháp lu t lao ng thì u ư c m b o các i u ki n v v t ch t trong trư ng h p t m th i ho c vĩnh vi n m t s c lao ng, m t vi c làm nh m giúp h kh c ph c khó khăn, n nh i s ng, t o i u ki n ngư i lao ng an tâm lao ng, thúc y s n xu t phát tri n. 2 - Nguyên t c b o v quy n và l i ích h p pháp c a ngư i s d ng lao ng B o v quy n, l i ích h p pháp c a ngư i s d ng lao ng là tư tư ng ch o xuyên su t quá trình xây d ng và áp d ng pháp lu t lao ng. B i l , ngư i s d ng lao ng là m t bên c a quan h lao ng, cùng v i vi c b o v ngư i lao ng, không th không tính n vi c b o v quy n, l i ích h p pháp c a ngư i s d ng lao ng. i u 57 Hi n pháp 1992 quy nh: “ công dân có quy n t do kinh doanh theo quy nh c a pháp lu t”, và i u 58 Hi n pháp cũng quy nh là công dân có quy n s h u v thu nh p h p pháp, c a c i dành, nhà , tư li u sinh ho t, tư li u s n xu t, v n và tài s n khác trong doanh nghi p ho c các t ch c kinh t khác. N u như ngư i lao ng có quy n t do l a ch n vi c làm, ư c hư ng các quy n l i trong lao ng, thì ngư i s d ng lao ng trong b t kỳ thành ph n kinh t nào cũng có quy n tuy n ch n lao ng, quy n tăng ho c gi m lao ng phù h p nhu c u s n xu t, kinh doanh, quy n ban hành n i quy và các quy ch lao ng, có quy n khen thư ng, k lu t, ch m d t h p ng lao ng v.v... theo quy nh c a pháp lu t. N u tài s n c a ngư i s d ng lao ng b ngư i lao ng làm thi t h i thì h có quy n yêu c u ư c b i thư ng. Ngư i s d ng lao ng cũng có quy n ph i h p v i t ch c Công oàn trong quá trình s d ng lao ng qu n lý lao ng dân ch và hi u qu ; có quy n thương lư ng và ký k t th a ư c lao ng t p th trong ơn v cho phù h p v i tình hình s n xu t, kinh doanh và kh năng kinh t , tài chính c a ơn v mình. Trong quá trình ho t ng, ngư i s d ng lao ng có quy n tham gia các t ch c c a ngư i s d ng lao ng. N u các quy n, l i ích h p pháp c a h b xâm ph m thì h có quy n yêu c u cơ quan có th m quy n b o v cho mình. 3 - Nguyên t c k t h p hài hòa gi a chính sách kinh t và chính sách xã h i Ngư i lao ng là thành viên trong xã h i, tham gia quan h lao ng m b o cu c s ng cho b n thân và gia ình mình, nên các ch lao ng không ch liên quan n ngư i lao ng mà còn liên quan n toàn b i s ng xã h i, do ó trong quá trình i u ch nh các quan h lao ng, Lu t lao ng ph i k t h p hài hòa gi a chính sách kinh t và chính sách xã h i. 12
  13. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n Quan h lao ng v a có tính kinh t , v a có tính xã h i. Khi i u ti t quan h lao ng, Nhà nư c ph i chú ý n các bên trong quan h này, nh t là ngư i lao ng, v t t c các phương di n như : l i ích v t ch t, tinh th n, nhu c u xã h i v. v... và t nh ng v n ó trong m i tương quan phù h p v i i u ki n kinh t - xã h i c a t nư c. Trong Báo cáo chính tr t i ih i ng toàn qu c l n th VII ã kh ng nh: “ ph i có chính sách xã h i là ng l c phát tri n kinh t , nhưng ng th i ph i có chính sách kinh t là cơ s và ti n th c hi n chính sách xã h i”. Như v y, bên c nh m c tiêu kinh t như l i nhu n, ti n lương, s tăng trư ng trong s n xu t, kinh doanh, Lu t lao ng ph i gi i quy t các v n xã h i như: vi c làm, công b ng, dân ch , tương tr c ng ng ngay trong quá trình lao ng, ngay t i các doanh nghi p. N u pháp lu t lao ng tách r i ho c coi nh chính sách xã h i thì s không h n ch ư c nh ng tiêu c c c a cơ ch th trư ng; ngư c l i, n u coi tr ng các v n xã h i quá m c so v i i u ki n kinh t thì s không có tính kh thi. t m vĩ mô, Chính ph có s h tr v tài chính cho nh ng a phương, ngành có nhi u ngư i thi u vi c làm, ho c m t vi c làm do thay i cơ c u công ngh . Pháp lu t lao ng cũng có nh ng ưu tiên v vay v n, gi m thu cho nh ng doanh nghi p s d ng nhi u lao ng tàn t t, lao ng n gi i quy t các v n xã h i và m b o m c tiêu l i nhu n c a doanh nghi p. Quán tri t nguyên t c này, pháp lu t lao ng ã góp ph n quan tr ng b o v ngư i lao ng, khuy n khích u tư, t o i u ki n phát tri n các doanh nghi p nh m tăng trư ng kinh t t nư c, xây d ng xã h i công b ng và văn minh. 13
  14. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n BÀI 2 QUAN H PHÁP LU T LAO NG I - KHÁI NI M VÀ C I M C A QUAN H PHÁP LU T LAO NG 1. Khái ni m quan h pháp lu t lao ng Quan h pháp lu t lao ng là các quan h phát sinh trong quá trình s d ng s c lao ng c a ngư i lao ng các cơ quan Nhà nư c, các t ch c, các h p tác xã, các doanh nghi p thu c m i thành ph n kinh t và các gia ình hay cá nhân có thuê mư n lao ng, ư c các quy ph m pháp lu t lao ng i u ch nh. Quan h pháp lu t lao ng th hi n s ràng bu c trách nhi m gi a ngư i lao ng làm công ăn lương v i ngư i s d ng lao ng. Khi tham gia quan h pháp lu t này ngư i lao ng ph i hoàn thành công vi c như ã th a thu n trong h p ng lao ng, ch p hành n i quy lao ng và ch u s qu n lý i u hành c a ngư i ch . Ngư c l i, ngư i s d ng lao ng ph i m b o tr lương và ch khác cho ngư i lao ng theo th a thu n trong h p ng lao ng phù h p v i pháp lu t và th a ư c lao ng t p th . 2. c i m c a quan h pháp lu t lao ng 1. Quan h pháp lu t lao ng ư c thi t l p ch y u d a trên cơ s giao k t h p ng lao ng. Các bên tham gia ph i là ngư i tr c ti p giao k t và th c hi n các quy n và nghĩa v ã th a thu n. Trong quan h pháp lu t lao ng, ngư i lao ng ph i t mình hoàn thành công vi c ư c giao d a trên trình chuyên môn s c kh e c a mình. N u không có s c kh e và trình chuyên môn phù h p v i yêu c u c a công vi c thì ngư i lao ng không th giao k t h p ng lao ng ư c. Pháp lu t lao ng quy nh: công vi c theo h p ng lao ng ph i do ngư i giao k t th c hi n, không ư c giao cho ngư i khác n u không có s ng ý c a ngư i s d ng lao ng. Quy nh này d a trên cơ s là vi c th c hi n công vi c không ch liên quan n ti n lương, mà còn liên quan n r t nhi u y u t khác như: các quy n v nhân thân, trách nhi m ngh nghi p v.v... . 2. Trong quan h pháp lu t lao ng, ngư i s d ng lao ng có quy n t ch c, qu n lý, ki m tra, giám sát quá trình lao ng c a ngư i lao ng. Khi tham gia 14
  15. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n quan h pháp lu t lao ng, ngư i lao ng t t ho t ng c a mình vào s qu n lý c a ngư i s d ng lao ng, ph i tuân th k lu t lao ng, n i quy doanh nghi p, ch làm vi c và ngh ngơi, ph i ch u s ki m tra giám sát quá trình lao ng c a ngư i s d ng lao ng. Bù l i s l thu c y, ngư i lao ng có quy n nh n ư c ti n lương, ti n thư ng, phúc l i c a doanh nghi p cũng như các ch tr c p b o hi m xã h i mà Nhà nư c ã quy nh. Quy n này không có trong quan h dân s (hay quan h d ch v ), vì các bên trong quan h d ch v thư ng ch có liên quan n nhau v k t qu lao ng và ti n công. 3. Trong quá trình t n t i, thay i hay ch m d t quan h pháp lu t lao ng thư ng có s tham gia c a i di n t p th lao ng (t ch c Công oàn). Tùy t ng trư ng h p c th mà xác nh m c tham gia c a công oàn trong khuôn kh quy nh c a pháp lu t song s tham gia ó là b t bu c nh m b o v quy n và l i ích h p pháp cho ngư i lao ng. II- CÁC THÀNH PH N C A QUAN H PHÁP LU T LAO NG Các thành ph n c a quan h pháp lu t lao ng g m: - Ch th c a quan h pháp lu t lao ng; - N i dung c a quan h pháp lu t lao ng; - Khách th c a quan h pháp lu t lao ng. 1.Ch th c a quan h pháp lu t lao ng Ch th c a quan h pháp lu t lao ng là các bên tham gia quan h pháp lu t lao ng g m: ngư i lao ng và ngư i s d ng lao ng. a) Ngư i lao ng i u 55 Hi n pháp 1992 quy nh: “lao ng là quy n, nghĩa v c a công dân”. Như v y, công dân là ch th c a quan h pháp lu t lao ng. Tuy nhiên, không ph i m i công dân u có th tr thành ch th c a quan h pháp lu t lao ng v i tư cách ngư i lao ng. Mu n tr thành ch th c a quan h pháp lu t lao ng, công dân ho c cá nhân y ph i th a mãn m n nh ng i u ki n nh t nh do pháp lu t quy nh, nh ng i u ki n y trong khoa h c pháp lý g i là năng l c pháp lu t lao ng và năng l c hành vi lao ng. Năng l c pháp lu t lao ng c a công dân là kh năng mà pháp lu t quy nh hay ghi nh n cho công dân quy n có vi c làm, ư c làm vi c, ư c hư ng quy n, ng th i th c hi n các nghĩa v c a ngư i lao ng. Các quy nh này 15
  16. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n có th tr thành th c t hay không l i ph thu c vào kh năng c a m i công dân (hay năng l c hành vi c a h ). Năng l c hành vi lao ng c a công dân là kh năng b ng chính hành vi c a b n thân h tham gia tr c ti p vào quan h pháp lu t lao ng, t hoàn thành m i nhi m v , t o ra và th c hi n quy n, hư ng m i quy n l i c a ngư i lao ng. Năng l c hành vi lao ng ư c th hi n trên hai y u t có tính ch t i u ki n là th l c và trí l c. Th l c chính là s c kh e bình thư ng c a ngư i lao ng có th th c hi n ư c m t công vi c nh t nh. trí l c là kh năng nh n th c i v i hành vi lao ng mà h th c hi n và v i m c ích công vi c h làm. Do ó, mu n có năng l c hành vi lao ng, con ngư i ph i tr i qua th i gian phát tri n cơ th (t c là t n m t tu i nh t nh) và có quá trình tích lũy ki n th c và k năng lao ng (ph i ư c h c t p và rèn luy n...) Pháp lu t lao ng Vi t Nam quy nh: ngư i lao ng là ngư i ít nh t 15 tu i, có kh năng lao ng và có giao k t h p ng lao ng. Tuy nhiên, i v i m t s ngh và công vi c (các ngh và công vi c này ư c B lao ng, thương binh và xã h i quy nh c th ) ư c nh n tr em chưa 15 tu i vào làm vi c nhưng ph i có s ng ý b ng văn b n c a cha m , ho c ngư i u c a tr em ó thì vi c giao k t h p ng lao ng ó m i có giá tr . Trư ng h p này, m t bên ch th lao ng (tr em) ư c xem là ngư i có năng l c hành vi lao ng không y (hay còn g i năng l c hành vi lao ng m t ph n). ây, c n phân bi t trư ng h p có năng l c hành vi lao ng không y v i trư ng h p b h n ch năng l c pháp lu t, ây là hai v n hoàn toàn khác nhau. Nhìn chung, nh ng ngư i chưa n tu i quy nh, nh ng ngư i m t trí là ngư i không có năng l c hành vi lao ng. Ngoài ra có m t s trư ng h p b h n ch năng l c pháp lu t lao ng trong nh ng trư ng h p lu t nh (b tù giam, b cơ quan có th m quy n c m m nh n m t ch c v , ho c làm m t công vi c nào ó...) Ngoài các i tư ng là công dân Vi t Nam, ngư i nư c ngoài cũng có th là ch th c a quan h pháp lu t lao ng v i tư cách là ngư i lao ng. i u 133 B lu t lao ng ghi nh n “ngư i nư c ngoài làm vi c t ba tháng tr lên cho các doanh nghi p, t ch c, cá nhân t i Vi t Nam ph i có gi y phép lao ng do cơ quan qu n lý nhà nư c v lao ng t nh, thành ph tr c thu c Trung ương c p; th i h n gi y phép lao ng theo th i h n h p ng lao ng, nhưng không quá 36 tháng và có th ư c gia h n theo ngh c a ngư i s d ng lao ng. Ngư i nư c ngoài lao ng t i Vi t Nam ư c hư ng các quy n 16
  17. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n l i và ph i th c hi n các nghĩa v theo pháp lu t Vi t Nam, tr trư ng h p i u ư c qu c t mà Vi t Nam ký k t ho c tham gia có quy nh khác”. C n lưu ý nh ng i tư ng ngư i lao ng là ngư i nư c ngoài như c p trên ây là các i tư ng làm vi c cho các t ch c, cá nhân Vi t Nam ho c các doanh nghi p có v n u tư nư c ngoài t i Vi t Nam. i v i các trư ng h p ngư i nư c ngoài là cán b i làm công tác ngo i giao, các chuyên gia... không thu c i tư ng i u ch nh c a lu t lao ng, các i tư ng này có văn b n quy nh riêng. b) Ngư i s d ng lao ng Trong n n kinh t th trư ng v i s tham gia c a nhi u thành ph n kinh t , ngư i s d ng lao ng (còn g i bên s d ng lao ng), ch th c a quan h pháp lu t lao ng bao g m toàn b các cơ quan Nhà nư c, các t ch c xã h i, các ơn v kinh t thu c m i thành ph n, các cơ quan t ch c nư c ngoài óng trên lãnh th Vi t Nam, các cá nhân và h gia ình có tuy n d ng lao ng. i u 6 B lu t lao ng quy nh: Ngư i s d ng lao ng là doanh nghi p, cơ quan, t ch c ho c cá nhân, n u là cá nhân thì ít nh t ph i 18 tu i, có thuê mư n, s d ng và tr công lao ng. Ngư i s d ng lao ng v i tư cách là ch th c a quan h pháp lu t lao ng cũng ư c xác nh năng l c ch th trên hai phương di n: năng l c pháp lu t và năng l c hành vi. Năng l c pháp lu t c a ngư i s d ng lao ng là kh năng pháp lu t quy nh cho h có quy n tuy n ch n và s d ng lao ng. Còn năng l c hành vi c a ngư i lao ng là kh năng b ng chính hành vi c a mình, ngư i s d ng lao ng có quy n tuy n ch n và s d ng lao ng m t cách tr c ti p và c th . Hành vi này thư ng ư c th c hi n thông qua ngư i i di n h p pháp (ngư i ng u ơn v ) ho c là ngư i ư c y quy n. M t cách c th , tùy vào t ng lo i ch th mà năng l c pháp lu t và năng l c hành vi lao ng c a ngư i s d ng lao ng có nh ng i u ki n lu t nh khác nhau: + i v i ngư i s d ng lao ng là các cơ quan Nhà nư c, t ch c xã h i, các cơ quan, t ch c nư c ngoài óng trên lãnh th Vi t Nam khi tham gia quan h pháp lu t lao ng ph i có tư cách pháp nhân. Năng l c pháp lu t lao ng c a các cơ quan t ch c này th hi n quy n ư c tuy n ch n và s d ng lao ng. Quy n này xu t hi n khi pháp nhân này ươûc thành l p h p pháp. + i v i ngư i s d ng là các doanh nghi p thì các doanh nghi p này ph i ăng ký kinh doanh và ư c c p gi y phép ăng ký kinh doanh, có kh năng 17
  18. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n m b o ti n công và các i u ki n làm vi c cho ngư i lao ng. Riêng v i doanh nghi p có v n u tư nư c ngoài thì ph i th a mãn các i u ki n theo quy nh c a lu t u tư nư c ngoài (như có gi y phép u tư...) + i v i ngư i s d ng lao ng là cá nhân, h gia ình mu n tuy n d ng lao ng ph i th a mãn nh ng i u ki n lu t nh như 18 tu i tr lên, có năng l c nh n th c, có kh năng m b o ti n công và i u ki n lao ng cho ngư i lao ng. 2. N i dung c a quan h pháp lu t lao ng N i dung c a quan h pháp lu t lao ng là t ng th các quy n và nghĩa v c a các ch th tham gia quan h pháp lu t lao ng. Trong quan h pháp lu t lao ng, không có ch th nào ch có quy n ho c ch có nghĩa v ; quy n c a ch th này bao gi cũng tương ng v i nghĩa v c a ch th phía bên kia và ngư c l i t o thành m i liên h pháp lý th ng nh t trong m t quan h pháp lu t lao ng. Ngoài ra, các bên còn ph i th c hi n và tôn tr ng các quy n, nghĩa v mà pháp lu t ã quy nh m b o tr t t , l i ích xã h i, b o m môi trư ng lao ng và môi trư ng s ng. Quy n và nghĩa v c th c a ngư i lao ng, ngư i s d ng lao ng ư c xác nh tùy thu c m i quan h riêng mà h tham gia, tuy nhiên có th nêu lên nh ng quy n và nghĩa v chung nh t c a các bên như sau: a. Quy n và nghĩa v c a ngư i lao ng a1 - Quy n c a ngư i lao ng Trong quan h pháp lu t lao ng, ngư i lao ng có các quy n cơ b n sau ây: - ư c tr lương theo s lư ng và ch t lư ng lao ng; - ư c m b o an toàn trong quá trình lao ng; - ư c b o hi m xã h i theo quy nh c a pháp lu t; - ư c ngh ngơi theo quy nh c a pháp lu t và theo th a thu n gi a các bên; - ư c thành l p ho c gia nh p t ch c Công oàn; - ư c hư ng phúc l i t p th , tham gia qu n lý doanh nghi p theo quy nh c a pháp lu t, và theo n i quy lao ng c a ơn v ; - ư c ình công theo quy nh c a pháp lu t. a2 - Nghĩa v c a ngư i lao ng 18
  19. Giáo trình Lu t Lao ng cơ b n Trong quan h pháp lu t lao ng, ngư i lao ng ph i th c hi n các nghĩa v cơ b n sau ây: - Th c hi n h p ng lao ng, th a ư c lao ng t p th và ch p hành n i quy c a ơn v ; - Th c hi n các quy nh v an toàn lao ng, v sinh lao ng và ch p hành k lu t lao ng; - Tuân th s i u hành h p pháp c a ngư i s d ng lao ng. b - Quy n và nghĩa v c a ngư i s d ng lao ng b1 - Quy n c a ngư i s d ng lao ng Trong quan h pháp lu t lao ng, ngư i s d ng lao ng có các quy n cơ b n sau ây: - Quy n tuy n ch n, b trí và i u hành lao ng theo nhu c u s n xu t, công tác; - Quy n ư c c i di n thương lư ng, ký k t th a ư c lao ng t p th ; - Quy n khen thư ng và x lý vi ph m k lu t lao ng theo quy nh c a pháp lu t; - Quy n ch m d t h p ng lao ng trong nh ng trư ng h p lu t nh. b2 - Nghĩa v c a ngư i s d ng lao ng Trong quan h pháp lu t lao ng, ngư i s d ng lao ng ph i th c hi n các nghĩa v cơ b n sau ây : - Th c hi n h p ng lao ng, th a ư c lao ng t p th và các th a thu n khác v i ngư i lao ng; - m b o an toàn lao ng, v sinh lao ng và các i u ki n lao ng khác; - m b o k lu t lao ng; - Tôn tr ng nhân ph m và i x úng n v i ngư i lao ng, ng th i ph i quan tâm n i s ng c a h và gia ình h . 3. Khách th c a quan h pháp lu t lao ng Trong m t quan h pháp lu t, vi c th c hi n quy n và nghĩa v c a các ch th bao gi cũng nh m hư ng t i m t m c ích, m t l i ích nào ó và ó chính là khách th c a quan h pháp lu t ó. Khi tham gia vào quan h pháp lu t 19
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
20=>2