Chương 2:
Mẫu nước thải -
Lấy mẫu- bảo quản và vận chuyển
2.1. Lựa chọn vị trí lấy mẫu
Tuỳ vào mục đích (đánh giá hiện trạng, đánh giá tác động của nguồn
thải) mà người ta lựa chọn các vị trí lấy mẫu khác nhau và sử dụng một
số phương pháp lấy mẫu nước thải khác nhau.
Tuy nhiên dù vị trí lấy mẫu hay phương pháp lấy mẫu khác nhau
nhưng mẫu lấy phải đại diện cho nguồn nước cần được xem xét, đánh
giá.
2.1.1. Sự phân bố các chất ô nhiễm
Sự phân bố các chất ô nhiễm trong các vùng khác nhau:
- Theo diện tích: ở các vị trí khác nhau nồng độ các chất ô nhiễm khác
nhau.
- Theo chiều sâu: Trên bề mặt xảy ra quá trình oxy hóa sinh hóa hiếu
khí → chất lượng nước sạch hơn.
- Vùng giáp ranh.
2.1.2. Các yếu tố liên quan
Cần xem xét ảnh hưởng của một số yếu tố đến sự pha loãng các chất ô
nhiễm trong lưu vực đang xem xét.
- Vận tốc dòng chảy: liên quan đến lượng oxy hòa tan → ảnh hưởng
đến hàm lượng chất hữu cơ trong môi trường nước.
- Thành phần địa chất trong lưu vực: lưu ý đến khi số liệu khảo sát bất
thường.
2.1.3. Các số liệu đặc trưng cơ bản
- Các số liệu về lòng dẫn: chiều dài, diện tích.
- Lưu lượng
- Các nguồn gây ô nhiễm :
* Xác định số điểm lấy mẫu
* Làm cơ sở giải thích kết quả đo
* Xác định các chỉ tiêu cần phân tích
Riêng đối với nước thải công nghiệp phải xem xét chế độ thải
2.2. Các dạng mẫu
Có 02 loại mẫu: Mẫu đơn và mẫu tổ hợp
2.2.1. Mẫu đơn
- Loại mẫu được lấy tại 1 điểm, ở thời điểm cụ thể, chỉ đại diện cho
thành phần của nguồn tại thời điểm và địa điểm đó.
- Có thể đại diện cho chất lượng nguồn nước ở lưu vực nếu ở khu vực
đó có sự xáo trộn mảnh liệt theo diện tích, theo chiều sâu được coi là
đồng nhất.
Lấy mẫu đơn là cách đơn giản nhất để quan trắc các dòng thải. Tuy nhiên
phương pháp này chỉ đưa ra một bức tranh riêng lẻ và tức thời về đối
tượng quan trắc. Phương pháp lấy mẫu này chỉ thích hợp ở một số điều
kiện nhất định khi các đặc trưng của dòng thải không biến đổi trong một
khoảng thời gian dài.
2.2.2. Mẫu tổ hợp
Mẫu tổ hợp cung cấp thông tin chính xác hơn mẫu đơn vì đặc tính của
dòng thải thường dao động và rất khó dự đoán.
Có 03 loại mẫu tổ hợp:
Tổ hợp theo không gian
Tổ hợp theo thời gian
Tổ hợp theo lưu lượng
2.2.2.1. Mẫu tổ hợp theo không gian
Bao gồm các mẫu đơn có thể tích bằng nhau và được lấy đồng thời tại
các địa điểm khác nhau.
Thường sử dụng để lấy giá trị trung bình cho các mặt cắt ngang hoặc
mặt cắt dọc của dòng nước.
Mẫu đại diện cho chất lượng nước tại mặt cắt đó, được lấy ở thời điểm
nước đứng, dòng chảy ổn định.
Ví dụ:
Chú ý:
Khi sử dụng mặt cắt trong quá trình khảo sát, phân tích cần phải thu
gọp các điểm lấy mẫu lại để tiết kiệm chi phí cho quá trình khảo sát, phân
tích.
Cần sử dụng mặt cắt ở các nơi khác biệt.
2.2.2.2. Mẫu tổ hợp theo thời gian
A
A
2
1
Mặt cắt dọc
Mẫu tổ hợp
B
B
Mặt cắt ngang
1
2
3
Mẫu tổ hợp
Bao gồm những mẫu đơn có thể tích bằng nhau và được lấy ở các
khoảng thời gian bằng nhau trong một chu kỳ.
Lấy mẫu tổ hợp theo thời gian thường được áp dụng để nghiên cứu
chất lượng trung bình của nguồn nước theo chu kỳ (ngày đêm, chu kỳ
triều,…)
2.2.2.3. Mẫu tổ hợp theo lưu lượng
- Khi lưu lượng thay đổi thì chất lượng nước thay đổi.
- Bao gồm các mẫu đơn ở các khoảng thời gian bằng nhau nhưng theo
tỷ lệ lưu lượng dòng thải
- Dùng để khảo sát dòng thải công nghiệp
Chú ý:
Đối với mẫu tổ hợp, từng mẫu đơn cần lấy với thể tích ≥ 50ml.
Thường chọn khoảng 200 – 300ml.
Tất cả các mẫu đơn phải được lấy với thể tích 1 – 2 lít
Mẫu tổ hợp từ n mẫu thường được lấy 1 – 2 lít/n.
2.3. Kỹ thuật lấy mẫu
Tùy theo mục đích chúng ta có thể lựa chọn vị trí lấy mẫu, thời điểm
lấy mẫu, thời gian lấy mẫu để tránh sự khác biệt của các thành phần trong
mẫu nước.
2.3.1. Lấy mẫu nước sông
- Điểm lấy mẫu thường là các địa danh dễ nhớ, hoặc thuận tiện cho
việc lấy mẫu.
- Điểm lấy mẫu chọn nơi dòng chảy có sự xáo trộn mạnh nhất (chọn
vị trí giữa dòng đối với dòng chảy nhỏ)
* Đối với dòng chảy hẹp: 01 vị trí
* Đối với dòng chảy rộng: 03 vị trí (trái, phải, giữa dòng: tại
các vị trí này có trường vận tốc khác nhau).
- Nếu dòng chảy không có gì đặc biệt, mẫu được lấy cách mặt nước
20 ÷ 30 cm, là các mẫu đơn hay mẫu tổ hợp.
- Khi lấy mẫu nước sông cần chú ý:
* Nếu Sông đồng nhất → mẫu được lấy cách bề mặt 30 ÷ 40 cm
* Nếu Sông không đồng nhất → cần lấy mẫu theo độ sâu:
H ≤ 1m → chọn 1 điểm lấy mẫu
H = 1 – 2m → chọn 2 điểm lấy mẫu
H ≥ 3m → chọn 3 điểm lấy mẫu
Việc xác định tính đồng nhất hay không đồng nhất dựa và sự biến
thiên nhiệt độ. Đây là thông số điều khiển tất cả các quá trình trong tự nhiên.
Khi nhiệt độ khác nhau thì các quá trình xảy ra cũng khác nhau dẫn đến giá
trị các thông số cũng khác nhau.
- Khi nghiên cứu tác động của dòng nhánh, nguồn thải tới chất lượng
nước trong dòng chính thì xác định 02 điểm : thượng lưu và hạ lưu.
Điểm hạ lưu phải đủ xa để có sự xáo trộn hoàn toàn, L khoảng 1km.
Điểm thượng lưu phải đủ xa để nguồn thải không ảnh hưởng đến địa
điểm đo.
- Đối với sông chịu ảnh hưởng của thủy triều (cửa sông). Khi xác định
điểm lấy mẫu cần có bảng thủy triều để xác định thời điểm lấy mẫu
M1: thượng lưu
M2: Hạ lưu
L = 1000 m
Q1