Giáo trình Sinh học thực vật: Phần 2

Chương V<br /> S ự• SINH SẢN CỦA THựC<br /> VẬT<br /> •<br /> •<br /> <br /> KHÁI NIỆM C ơ BẢN<br /> 5.1. Nhiêu thực vật có th ể tự tách dòng nhờ sinh sản vô tính<br /> Sin h sản vô tính: Một sô cây không sinh sản hữu tính, mà tách dòng các cá thể<br /> mới từ các bộ phận của cơ thể mình.<br /> 5.2. Cây h ạ t kín dùng các cấu trú c sin h sản tạm thòi là hoa<br /> • Sự x u ấ t hiện của thực vật có hoa. Thực vật h ạt kín - thực vật có hoa là thành<br /> công n h ấ t của mọi thực vật với gần một phần tư triệu loài.<br /> • Sự tiến hoá của hoa. Hoa đủ (hoa lưõng tính) có bốn vòng gồm đài bảo vệ,<br /> tràn g hấp dẫn, nhị đực và noãn cái.<br /> • Sự h ìn h th àn h của các giao tử thực vật h ạ t kín. Trong phần lớn hoa, sự hình<br /> th àn h h ạ t phấn và trứng xảy ra trong cùng cá thể hoa.<br /> 5.3. Cây có hoa dùng động vật hoặc gió để truyền h ạ t phấn giữa các hoa<br /> • Sự th ụ phấn (sự giao phấn): Côn trù n g và gió là hai vật giao phấn quan trọng<br /> nh ất của hoa thực vật h ạ t kín.<br /> • Sự tự thụ phấn đốì đầu với lai chéo xa. Sự tự thụ phân thích hợp trong môi<br /> trường không xảy ra sự tá i tổ hợp.<br /> <br /> 5.4. Sự p h á t tán trong thực vật h ạ t k ín được h ạ t và quả hỗ trợ<br /> • Sự thụ tinh: Thực vật h ạ t kín dùng hai t ế bào tinh trùng, trong đó một tinh<br /> trùng thụ tin h với trứng, tinh trù n g thứ hai tạo mô dinh dưỡng gọi là nội nhũ.<br /> • Hạt: H ạt là phôi nghỉ sinh trưởng trong cái bao chịu khô.<br /> • Quả: Quả là bầu trưỏng th à n h có chức năng hỗ trợ h ạt phát tán.<br /> Thực vật có hoa hay thực vật h ạ t kín là cơ thể quang hợp chiếm ưu thê trong<br /> phần lớn hệ sinh thái ôn dới và n h iệ t đới trên cạn. Đậc điểm đóng góp cho sự th àn h<br /> công của chúng là các cấu trúc sin h sả n đặc trứng gồm hoa và quả. Hoa cho phép<br /> truyền ch ín h xác h ạ t phấn nhờ côn trùng và các động vật khác. Do đó, thực vật có<br /> thể trao đổi giao tử với nhau trong khi rễ được cắm ở một chỗ. Quả đóng một vai trò<br /> 115<br /> <br /> quan trọng trong sự p hát tán của thực vật h ạ t kín. Không chỉ cả h ai yếu tố chính<br /> hoa và quả đóng góp trong sự th à n h công ban đầu của cây h ạ t kín m à sự tiến hoá<br /> của chúng đã tạo ra phần lớn các khác biệt rõ ràng mà chúng ta th ấy trong thực vật<br /> hạt kín kh ác nhau ngày nay. S a u khi xem xét một s ố thực vật sinh sả n vô tính như<br /> thê nào, phần còn lại của chương này sẽ khảo sá t sinh sản hữu tính trong s ố các<br /> thực vật có hoa.<br /> <br /> 5.1. Sinh sản vô tính<br /> Nhiều thực vật có th ể tự tách dòng nhò sinh sả n vô tính. Sự sin h sản thường<br /> kéo theo sự xen kẽ t h ế hệ, th ể bào tử lưởng bội xen kẽ với th ể giao tử đơn bội trong<br /> quá trìn h gọi là sinh sản hữu tính. Song một sô' thực vật sinh sản mà không trải<br /> qua sự xen kẽ t h ế hệ trong quá trìn h gọi là sinh sả n vô tín h (asex u al reproduction).<br /> <br /> 5.1.1. Sinh sản sinh dưỡng<br /> Sinh<br /> <br /> sản<br /> <br /> sinh<br /> <br /> dưõng<br /> <br /> (vegetative reproduction) là một<br /> dạng rấ t phổ biến của sinh sản vô<br /> tính, trong đó các cá th ể cây mới<br /> chỉ được tách dòng từ các bộ phận<br /> của cây trưởng th à n h (H ình 62).<br /> Các dạng của sinh sản sinh dưõng<br /> trong thực vật là nhiều và biến<br /> đổi.<br /> • Thân<br /> <br /> bò<br /> <br /> (stolon):<br /> <br /> Một<br /> <br /> số<br /> <br /> thực vật sinh sản nhờ th ân bò<br /> 0runner ) hay stolon. Đó là thân<br /> dài, mảnh, mọc lên dọc theo bể<br /> mặt đất. T h í dụ, ở cây dâu tây<br /> <br /> (F ragaria an an ossa) lá, hoa và rễ<br /> được tạo ra ở mỗi m ấu kh ác nhau<br /> <br /> Hinh 62. Sinh sản sinh dưỡng. Cây con xuất hiện từ các<br /> vết rạch (vết khác) dọc theo lá của K a la n c h o e<br /> d a ig r e m o n t ia n a<br /> <br /> trên thân bò. Ở mỗi mâu thứ hai<br /> phía bên kia, đỉnh của thân bò to lên và dày ra. P h ầ n dày lên này lúc đầu tạo rễ bất<br /> định và về sau một chồi mới kéo dài thân bò.<br /> • T hân rễ (rhizome)-. T h â n nằm dưổi đất hay th â n rễ cũng là cấu trúc sinh sản<br /> quan trọng đặc b iệt ở cây thân cỏ và cỏ lác. T h â n rễ mọc lân vùng đất gán cây bV<br /> mẹ và mỗi mấu có thể dẫn đến một chồi hoa mới. Đ ặc tín h có hại của nhiều cỏ dại<br /> bắt nguồn từ loại sinh trưởng này và nhiều thực vật trong vưòn nhà như cây irit<br /> (cây lưỡi đòng) hầu như được nhân giông hoàn toàn từ thân rễ. T h â n ngầm dị<br /> hành (corni ), h àn h và thân củ là th ân rễ chuyên hoá để dự trữ và sinh sản. Khoai<br /> tây được nhân giống nhân tạo từ các m ảnh củ (tuber segm ent ) và mỗi m ảnh có một<br /> <br /> 116<br /> <br /> hoặc nhiều "m ắt". Các m ắt hay ’’mảnh hạt" (miếng hạt: seed p iece) của củ khoai tây<br /> sẽ tạo ra cây mới.<br /> • Rỗ hú t (giác mút: su cker ): Rễ của một sỏ cây như cây anh đào, táo tây, cây<br /> phúc bồn tử (rasp berry ) và cây mâm xôi (black berry) tạo "giác m ú t” hay các chồi, từ<br /> đó hình th à n h cây mới. Các giông chuôi thương phẩm không tạo h ạt và dược nhân<br /> giông nhờ rỗ hút p h át triển từ chồi trên thân nằm dưới đất. Khi rễ của cây bồ công<br /> anh {dan delion ) bị võ ra thì mỗi m ảnh rễ có thể tạo ra một cây mới.<br /> • Lá b ất định (