intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình Thực tập sinh học động vật: Phần 2

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:29

Thêm vào BST
Báo xấu
94
lượt xem 11
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB) Phần 2 của Giáo trình Thực tập sinh học động vật sau đây giới thiệu tới các bạn những nội dung về ảnh hưởng của thể dịch và một số chất lên tim ếch tách rời; khảo sát chu kỳ tim - ngoại thu tâm; khảo sát đáp ứng kích thích của cơ vân; hoạt động của ruột tách rời.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Thực tập sinh học động vật: Phần 2

  1. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät Baøi 3 AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THEÅ DÒCH VAØ MOÄT SOÁ CHAÁT LEÂN HOAÏT ÑOÄNG CUÛA TIM EÁCH TAÙCH RÔØI I. ÑAÏI CÖÔNG Trong cô theå, hoaït ñoäng sinh lyù cuûa tim ñöôïc ñieàu hoaø bôûi heä thaàn kinh trung öông (thoâng qua caùc xung) vaø theå dòch (caùc hormon). Tim cuûa ñoäng vaät baäc cao coù nhöõng tính chaát sinh lyù ñaëc bieät cuûa moâ tim vaø cuûa caùc teá baøo cô tim. Nhôø vaäy, chuùng vaãn coù khaû naêng hoaït ñoäng töï ñoäng moät caùch nhòp nhaøng ngay caû khi bò taùch rôøi khoûi cô theå, töùc coâ laäp chuùng khoûi söï ñieàu hoøa cuûa heä thaàn kinh vaø heä theå dòch. Thaäm chí khi tim bò taùch rôøi vaø nuoâi soáng trong moâi tröôøng ñaày ñuû caùc dung dòch sinh lyù thích hôïp (ñoái vôùi tim eách laø Ringer, thoû laø Tyrode), oxy, nhieät… nhöõng yeáu toá coù theå thay theá cho vai troø cuûa maùu thì chuùng laïi coù söï caûm öùng nhaïy hôn so vôùi khi coøn trong cô theå ñoái vôùi moät soá caùc yeáu toá kích thích. Nuùt xoang SA (Sinoatrial node) Taâm nhó traùi Nuùt Nhó thaát AV (Atrioventricular node) Boù His Taâm thaát phaûi Caùc nhaùnh Purkinje Taâm thaát traùi Caùc sôïi Purkinje Hình 4.1. Heä thoáng nuùt töï ñoäng cuûa tim ngöôøi Tính töï ñoäng cuûa tim noùi treân coù ñöôïc nhôø moät toå chöùc caùc haïch (nuùt) ñaëc bieät. ÔÛ tim eách, ñoù laø caùc haïch Remark, Ludwig vaø Bidder. ÔÛ tim ngöôøi, ñoù laø caùc toå chöùc haïch xoang, haïch nhó thaát, boù His vaø löôùi Purkinje. 18
  2. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät Hoaït tính cuûa caùc haïch naøy khaùc nhau trong tính naêng ñieàu hoaø hoaït ñoäng tim, duø coù tính töï ñoäng nhöng chuùng chòu söï ñieàu hoøa cuûa caùc saûn phaåm thaàn kinh - tieát. Baèng phöông phaùp coâ laäp tim eách theo kieåu Straub, ñöa dung dòch Ringer vaøo taâm thaát, ngöôøi ta coù theå khaûo saùt moät soá hoaït tính cuûa döôïc chaát, caùc hormon vaø dung dòch ion khaùc nhau leân hoaït ñoäng cuûa tim taùch rôøi khi ñöa laàn löôït caùc chaát naøy vaøo taâm thaát cuûa tim taùch rôøi (moãi khi ñöa chaát naøo ñoù vaøo phaûi röûa tim baèng dung dòch sinh lyù cho saïch caùc chaát ñöôïc söû duïng tröôùc ñoù ñoïng trong xoang tim). Caùc chaát giao caûm nhö adrenalin, noradrenalin vaø moät soá chaát ñieän giaûi coù hoùa trò 2 khaùc nhö Ca2+… coù taùc duïng laøm taêng cöôøng hoaït ñoäng cuûa tim gioáng nhö taùc duïng cuûa thaàn kinh giao caûm. Ngöôïc laïi, vôùi caùc chaát thuoäc loaïi phoù giao caûm nhö acetylcholin, digitaline, caùc ion coù hoùa trò 1 nhö K+…laïi coù hoaït tính öùc cheá hoaït ñoäng cuûa tim gioáng nhö taùc duïng cuûa thaàn kinh phoù giao caûm. II. CHUAÅN BÒ a. Duïng cuï - thieát bò - Duïng cuï giaûi phaãu: kim huûy tuûy, keùo lôùn, keùo nhoû, pince cong, caëp moûm tim, kim khaâu (cong) phaãu thuaät, chæ thöôøng, khay giaûi phaãu… - Truï ghi, ñeøn coàn, giaáy caûm nhieät, giaù ghi. - Caùc pipette Pasteur hay oáng nhoû gioït. - OÁng Straub (Moät duïng cuï thuûy tinh oáng coù caáu truùc rieâng bieät cho caùc thí nghieäm thoâng tim. OÁng daøi khoaûng 5cm, moät ñaàu ñöôïc keùo nhoû thaønh mao quaûn coù ñöôøng kính töø 0,5-1mm (ñöôøng kính naøy coù theå ñöôïc thay ñoåi tuøy vaøo tim caùc loaøi khaùc nhau). Phaàn treân chöùa dung dòch hoaëc gaén vôùi caùc oáng cao su. Ñaàu nhoû cuûa oáng Straub ñöôïc luoàn vaøo ñoäng maïch chuû traùi cuûa tim taùch rôøi, sau ñoù duøng chæ hoaëc keïp ñeå coá ñònh chaët). - OÁng thoâng tim (Canuyn, thay cho oáng Straub). - Caùc oáng nhöïa (hoaëc cao su) coù khoùa. - Ñoàng hoà baám giaây. - Buùt ghi caûm nhieät baèng kim loaïi (coù theå duøng nhieät ñeøn coàn hoaëc tuï ñieän ñeå laøm noùng ñaàu kim ghi ít nhaát laø 450C). - Giaáy caûm nhieät (coù theå duøng giaáy thöôøng cho aùm khoùi treân beà maët giaáy) - Maùy ñoäng kyù (Kymograph). Maùy ñoäng kyù ñöôïc söû duïng phoå bieán trong caùc thí nghieäm veà sinh lyù hoïc, ñoäng hoïc…Nguyeân taéc caáu truùc cuûa maùy bao goàm moät truï quay kim loaïi hình truï roãng vaø ñöôïc bao beân ngoaøi baèng giaáy caûm öùng nhieät coù keû oâ hoaëc traéng. 19
  3. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät Truï quay hoaït ñoäng quay troøn nhôø boä phaän ñoäng cô ñieän hoaëc boä phaän leân giaây coùt. Toác ñoä cuûa truï quay coù theå ñieàu chænh ñöôïc cho phuø hôïp vôùi thí nghieäm. Ñi keøm vôùi truï quay thöôøng coù caùc thieát bò taïo nhòp, xaùc ñònh thôøi gian, nguoàn ñieän kích thích, heä thoáng giaù ñôõ… Trong Sinh lyù hoïc, maùy ñoäng kyù ñöôïc söû duïng cho caùc thí nghieäm nhaèm tìm hieåu quy luaät hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan nhö thaàn kinh, heä tieâu hoùa, heä hoâ haáp, heä cô. Coù theå thöïc hieän caùc thí nghieäm caáp dieãn vaø tröôøng dieãn. b. Hoùa chaát - Dung dòch Tyrode (söû duïng cho tim thoû, boï…). - Dung dòch Ringer (söû duïng cho tim eách, coùc). - Dung dòch Adrenalin 1.10-3. - Dung dòch Acetylcholin 1.10-3. - Dung dòch CaCl2 2%. - Dung dòch KCl 2%. Chuù yù: - Caùc dung dòch hormon phaûi ñöôïc baûo quaûn trong ñieàu kieän traùnh toái ña aùnh saùng, thöôøng xuyeân phaûi ñaäy naép . Baûng 4.1. Coâng thöùc cuûa caùc dung dòch sinh lyù DUNG DÒCH (g/l) THAØNH PHAÀN Ringer Locke Tyrode NaCl 6-6,5 9,0 8,0 KCl 0,1 0,2 0,2 CaCl2 0,1 0,2 0,2 NaHCO3 0,1 0,19 1,0 MgCl2 0,16 1,0 NaH2PO4 0,16 0,05 Glucose 1,0 1,0 Chuù yù: - Khi pha caùc dung dòch treân caàn söû duïng nöôùc caát trung tính traùnh caùc muoái kim loaïi naëng laøm toån thöông teá baøo soáng vaø moâ soáng. - Luoân pha NaHCO3 vaø Na2HPO4 sau cuøng ñeå ñaûm baûo söï hoaø tan. 20
  4. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät c. Maãu vaät - Thoû khoûe maïnh (hoaëc con Boï-Guinea pig). - EÁch khoûe maïnh. - Tröôùc khi thí nghieäm 2 giôø, khoâng neân cho con vaät aên. III. THÖÏC HAØNH 1. Thao taùc maùy ñoäng kyù - Daùn giaáy caûm nhieät vaøo truï ghi (maët laùng giaáy naèm phía ngoaøi), hô noùng kim ghi baèng ñeøn coàn ñaët phía döôùi ñaàu kim ghi. - Boá trí caùc vò trí maùy, giaù ñôõ sao cho thuaän lôïi, khi giaûi phaãu cheá phaåm xong coù theå thí nghieäm ñöôïc ngay, traùnh ñeå laâu, tim rôøi hoaït ñoäng yeáu ñi. - Ñaëc bieät, boá trí söï tieáp caän giöõa ñaàu kim ghi vaø maët giaáy (ñaõ daùn bao quanh truï) sao cho coù khaû naêng tieáp xuùc toát nhaát (luoân tieáp xuùc vôùi beà maët cuûa giaáy trong suoát quaù trình khôûi ñoäng maùy, löïc ma saùt giöõa kim ghi vaø giaáy phaûi giaûm ôû möùc toái thieåu, kim ghi luoân vuoâng goùc vôùi truïc cuûa truï ghi). - Chaïy thöû maùy vaø thöû ghi caùc dao ñoäng treân giaáy, taét maùy ñeå giaûi phaãu eách. 2. Laøm cheá phaåm tim rôøi cuûa eách - Huûy tuûy eách Giöõ eách trong loøng baøn tay Duøng ngoùn tay troû aán ñaàu eách xuoáng Duøng kim huûy naõo ñaâm thaúng goùc vaøo loã xöông chaåm cuûa eách (nôi tieáp giaùp giöõa xöông ñaàu vaø xöông soáng) Quay muõi nhoïn kim veà phía mieäng eách (ñeå loït vaøo xoang naõo, huûy xoang naõo) Caån thaän ñöa kim loït vaøo giöõa oáng xöông soáng (ñeå phaù tuûy soáng) Ghim eách naèm ngöûa leân khay moå vaø moå môû loàng ngöïc Chuù yù: - Neáu huûy naõo thaønh coâng thì eách seõ duoãi thaúng hai chaân vaø choã huûy naõo khoâng bò chaûy maùu, eách baát ñoäng. - Quaù trình giaûi phaãu khoâng ñeå cho da eách bò khoâ, coù theå duøng khaên aåm bao laáy mình eách. EÁch huûy tuûy xong, goïi laø eách tuûy. 21
  5. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät - Ghim eách naèm ngöûa leân khay moå. - Caét da ngöïc theo ñöôøng tam giaùc caân, moät ñænh naèm giöõa buïng döôùi, hai ñænh coøn laïi naèm ôû hai vò trí naùch. - Duøng keùo caét boû thaønh ngöïc theo ñöôøng ñaõ caét da, caån thaän caét rôøi moâ lieân keát, coá gaéng khoâng gaây toån thöông caùc noäi quan, nhaát laø tim. - Duøng keïp nhaác nheï bao tim, ñöa muõi keùo nhoû caét doïc theo truïc daøi cuûa tim, taùch bao tim qua hai beân ñeå tim loä ra ngoaøi. Tìm loã chaãm vaø phaù xoang naõo Huûy tuûy soáng Hình 4.2. Thao taùc huûy tuûy eách Moå loàng ngöïc vaø xoang bao tim Buoäc caùc maïch - Duøng kim cong luoàn chæ döôùi cung ñoäng maïch phaûi, sau ñoù buoäc chaët taïi vò trí caùch tim khoaûng 1cm, caét goïn hai ñaàu chæ. Maùu khoâng coøn löu thoâng vaøo ñoäng maïch phaûi (neân thaét nhieàu nuùt chæ traùnh tröôøng hôïp chæ bò xuùc trong thí nghieäm).Töông töï, duøng kim cong luoàn chæ döôùi cung ñoäng maïch traùi sau tim 1cm, caét moät veát chöõ V taïi vò trí phía ngoaøi sôïi chæ roài buoäc hôø. Maùu seõ chaûy ra, cöù ñeå maùu chaûy töï do ra khoûi maïch taïi vò trí veát caét - Laät ngöôïc tim leân, luoàn kim coù chæ döôùi tónh maïch chuû chia laøm 3 nhaùnh, caét moät veát chöõ V phía ngoaøi sôïi chæ khoaûng 1cm roài buoäc hôø. Röûa tim Luoàn oáng nhoû gioït coù saün dung dòch Ringer trong oáng, bôm vaøo veát caét V ôû tónh maïch chuû, maùu trong tim seõ ñöôïc toáng ra ngoaøi qua veát caét ôû ñoäng maïch traùi. Tieáp tuïc bôm dung dòch Ringer vaøo cho ñeán khi thaáy tim traéng (saïch heát maùu trong tim), sau ñoù buoäc chaët tónh maïch chuû, caét goïn ñaàu chæ. Luoàn oáng thoâng tim (Canuyn) 22
  6. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät OÁng thoâng tim chöùa ñaày dung dòch Ringer gaén vôùi moät kim thoâng tim. Luoàn ñaàu kim thoâng tim qua veát caét chöõ V ôû cung ñoäng maïch traùi, duøng ngoùn tay ñaåy nheï nhaøng sao cho ñaàu kim vaøo taän taâm thaát xuyeân qua van nhó thaát naèm treân vaùch nhó thaát (luùc kim qua van thaát – ñoäng ta nghe coù tieáng “saäc” nhoû laø ñöôïc). Buoäc cung ñoäng maïch vaøo kim thoâng, keïp chaët. Naâng caû oáng thoâng tim laãn tim leân, duøng keùo caét tim khoûi loàng ngöïc, caét caùc maïch vaø ñöa tim vôùi oáng thoâng tim ra. Chuù yù: Caét ngoaøi caùc nuùt chæ, traùnh laøm toån thöông xoang tónh maïch, ôû ñaây coù haïch xoang tim raát quan troïng. Nuùt thaét 1 Veát caét chöõ V (ñoäng maïch phaûi) Nuùt thaét 3 (ñoäng maïch traùi) Hình 4.3. Caùc thao taùc treân 2 cung ñoäng maïch Vò trí luoàn oáng thoâng coá ñònh tim Nuùt thaét 2 Vò trí ñöa oáng (Xoang tónh maïch) dung dòch röûa tim Hình 4.4. Laät ngöôïc tim vaø thao taùc treân xoang tónh maïch 23
  7. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät Ghim eách leân khay giaûi phaãu Giaûi phaãu loàng ngöïc Thöïc hieän caùc ñöôøng caét, boäc loä loàng ngöïc Caét mang bao tim boäc loä tim ra ngoaøi Hình 4.5. Caùc böôùc tieán haønh giaûi phaãu loàng ngöïc Luoàn chæ döôùi cung ñoäng maïch phaûi Caét hình chöõ V ôû cung ñoäng maïch traùi 24
  8. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät Luoàn chæ döôùi xoang tónh maïch Röûa tim baèng dung dòch Ringer Ñöa kim vaøo cung ñoäng maïch traùi Thoâng tim qua van nhó thaát Hình 4.6. Thao taùc luoàn oáng thoâng tim vaø coâ laäp tim khoûi cô theå a b f c d g e Hình 4.7. Cheá phaåm tim rôøi hoaøn chænh i h Hình 4.8. Sô ñoà cuûa oáng thoâng trong tim. j (a:OÁng chích 10cc; b: Ringer; c:OÁng thoâng tim; k d:Nuùt thaét 3 hoaëc keïp; e: Ñoäng maïch chuû traùi; f: Nuùt thaét 1; g: Ñoäng maïch chuû phaûi; h:Vaùch lieân l m nhó; i: Taâm nhó phaûi; J: Taâm nhó traùi; k: Vaùch nhó thaát; l: Taâm thaát; m: Van nhó thaát. 25
  9. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 3. Thí nghieäm Tim rôøi sau khi ñöôïc coâ laäp co boùp laøm cho möïc nöôùc trong oáng thoâng tim chuyeån ñoäng leân xuoáng (do caùc nuùt coät hôû, coù theå dung dòch nhoû gioït ra ngoaøi nhieàu, do vaäy trong quaù trình thí nghieäm caàn theo doõi möïc dung dòch trong oáng chöùa). - Coá ñònh tim rôøi leân giaù ghi, oáng thoâng tim luùc naøo cuõng chöùa dung dòch Ringer ôû möùc ñoä 2/3 theå tích oáng (5-6ml). - Caëp keïp moûm tim vaøo cô choùp döôùi cuûa tim sao cho khoâng gaây luûng thaønh cô tim, keïp moûm tim ñöôïc noái vôùi kim ghi ôû phía tröôùc heä thoáng ñoøn baåy. Hoaït ñoäng co boùp cuûa quaû tim seõ laøm cho kim ghi di chuyeån leân xuoáng. Kim ghi ñöôïc ñoát noùng baèng ñeøn coàn seõ ghi leân giaáy caûm nhieät ñoà thò hoaït ñoäng cuûa tim rôøi. Dung dòch Ringer Kim thoâng tim Keïp caù saáu Truï ghi Caëp moûm tim Kim Sôïi chæ Ñeøn coàn KYMOGRAP H Hình 4.9. Boá trí thí nghieäm ghi ñieän taâm ñoà tim rôøi - Ghi ñoà thò hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa tim trong 10 phuùt (vôùi dung dòch Ringer). 26
  10. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät - Nhoû moät ñeán ba gioït dung dòch adrenalin vaøo giöõa oáng thoâng tim (chöùa dung dòch Ringer). Quan saùt hoaït ñoäng cuûa tim rôøi döôùi aûnh höôûng cuûa adrenaline. - Duøng pipette huùt heát dung dòch trong oáng thoâng tim, thay dung dòch Ringer môùi, ghi ñoà thò tim hoaït ñoäng laïi sau ñoù nhoû 3 - 5 gioït dung dòch CaCl2 vaøo oáng thoâng tim, quan saùt söï co boùp cuûa tim treân ñoà thò. - Tieán haønh thí nghieäm töông töï vôùi 2 chaát coøn laïi (KCl vaø acetylcholin) - Chuù yù: Thí nghieäm vôùi dung dòch adrenalin tröôùc, dung dòch acetylcholin sau. - Khi thöû vôùi moät chaát môùi, phaûi thay dung dòch cuõ (ñoå boû dung dòch cuõ) baèng dung dòch Ringer môùi ñeå cho ñeán khi tim hoaït ñoäng trôû laïi bình thöôøng Ñieåm nhaän kích thích 03 phuùt (tim eách) Hình 4.10. Taùc duïng cuûa Acetylcholin leân tim rôøi Ñieåm nhaän kích thích 03 phuùt (tim eách) Hình 4.11. Taùc duïng cuûa Adrenalin leân tim rôøi 27
  11. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät - AÛnh höôûng cuûa adrenalin: nhoû 1-3 gioït adrenalin vaøo syringe ñang chöùa khoaûng 2ml dung dòch Ringer, ñoà thò coù bieân ñoä cao hôn vaø taàn soá lôùn hôn, chöùng toû tim ñaäp nhanh vaø maïnh hôn. - AÛnh höôûng cuûa Ca2+ thay dung dòch Ringer coù adrenalin trong syringe nhieàu laàn cho ñeán khi ñöôøng ghi trôû veà bình thöôøng. Sau ñoù, nhoû 1-3 gioït CaCl2 vaøo syringe ñang coù khoaûng 2ml dung dòch Ringe, ñöôøng ghi daàn leân cao hôn, nhöng xuoáng khoâng ñeán möùc ban ñaàu, bieân ñoä giaûm daàn, chöùng toû tröông löïc cô tim taêng leân, tim co maïnh hôn nhöng giaõn keùm hôn, cuoái cuøng ngöøng ñaäp ôû thì taâm thu. - AÛnh höôûng cuûa K+: thay dung dòch coù CaCl2 baèng dung dòch Ringer nhieàu laàn cho ñeán khi ñoà thò trôû laïi bình thöôøng. Sau ñoù, nhoû 1-3 gioït KCl vaøo trong oáng, ñöôøng ghi seõ daàn xuoáng thaáp hôn, nhöng leân khoâng ñeán möùc ban ñaàu, bieân ñoä giaûm, chöùng toû tröông löïc cô tim giaûm xuoáng, tim giaõn nhieàu hôn vaø co keùm ñi, cuoái cuøng tim ngöøng ñaäp ôû thì taâm tröông. - AÛnh höôûng cuûa acetylcholin: thay dung dòch coù KCl baèng dung dòch Ringer nhieàu laàn, cho ñeán khi ñoà thò trôû laïi bình thöôøng. Sau ñoù, nhoû 1-3 gioït acetylcholin vaøo trong oáng. Ñöôøng ghi seõ coù bieân ñoä vaø taàn soá giaûm daàn, chöùng toû tim ñaäp yeáu vaø chaäm, cuoái cuøng tim ngöøng ñaäp ôû thì taâm tröông. IV. YEÂU CAÀU 1. Sinh vieân phaûi giaûi phaãu ñeå coù moät tim rôøi hoaøn chænh, ñeå coù theå ghi ñöôïc ñoà thò. 2. Ghi ñöôïc ñoà thò hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa tim rôøi. 3. Thaáy roõ ñöôïc caùc taùc duïng cuûa caùc chaát leân hoaït ñoäng cuûa tim rôøi, taêng hay giaûm so vôùi bình thöôøng. 4. Caùc chaát thöû phaûi theo ñuùng lieàu löôïng, thöù töï cho vaøo oáng thoâng tim. 5. Tìm hieåu baûn chaát caùc döôïc chaát trôï tim ngoaøi thò tröôøng vaø trong caáp cöùu. 28
  12. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät Baøi 4 KHAÛO SAÙT CHU KYØ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA TIM VAØ GAÂY NGOAÏI THU TAÂM I. ÑAÏI CÖÔNG a. Ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa tim Tim vaø maïch laø caùc cô quan chuû yeáu thöïc hieän chöùc naêng tuaàn hoaøn maùu. Heä tuaàn hoaøn cuûa ñoäng vaät traûi qua quaù trình tieán hoùa töø tuaàn hoaøn ñôn – hôû ñeán ñôn kín, vaø cuoái cuøng laø giai ñoaïn tuaàn hoaøn kheùp kín. Tim cuõng coù caùc giai ñoaïn tieán hoùa töông öùng: töø khuùc cuoän cuûa thaønh maïch ñeán tim moät ngaên, hai ngaên, ba ngaên vaø cuoái cuøng laø boán ngaên hoaøn chænh. Tim nhö moät maùy bôm hoaït ñoäng töï ñoäng vaø chòu söï ñieàu hoøa ñoàng thôøi cuûa caùc heä thaàn kinh– theå dòch trong suoát ñôøi soáng cuûa caù theå. Söï co giaõn nhòp nhaøng cuûa tim coù chu kyø, moãi chu kyø laø moät chu chuyeån taâm goàm ba giai ñoaïn, baét ñaàu taâm nhó co boùp laø taâm nhó thu, roài ñeán taâm thaát co boùp laø taâm thaát thu, cuoái cuøng caû taâm nhó vaø taâm thaát ñeàu giaõn ra laø taâm tröông toaøn boä. Treân ñoà thò toång quaùt, coù theå chia chu kyø hoaït ñoäng cuûa tim ra thaønh hai pha, pha co (taâm thu) vaø pha giaõn (taâm tröông). ÔÛ ngöôøi, chu kyø hoaït ñoäng cuûa tim (co - giaõn) theo caùc taàn soá vaø bieân ñoä oån ñònh goàm hai pha: tim co (coøn goïi laø pha thu taâm) vaø pha giaõn (coøn goïi laø pha tröông taâm). Caû hai pha ñeàu coù thôøi gian nhö nhau laø 0,4 giaây, vaø chu kyø laø 0,8 giaây. 1- Taâm nhó co (0,07-0,08 giaây) 2- Taâm nhó giaõn (0,02-0,03 giaây) 3- Taâm thaát co (0,3 giaây) 4- Taâm thaát giaõn (0,35 giaây) 3 5- Nghæ chung (0,05 giaây) a: Taâm thu (0,4 giaây). 4 b: Taâm tröông (0,4 giaây). 2 Hình 5.1. Ñoà thò hoaït ñoäng 1 cuûa moät chu kyø tim 5 a b 29
  13. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät Caùc saûn phaåm cuûa thaàn kinh vaø theå dòch (xung ñieän, ion…) ñeàu coù khaû naêng taùc ñoäng vaøo chu kyø hoaït ñoäng cuûa tim, vaø cuõng gioáng nhö caùc moâ höng phaán khaùc, tim coù theå nhaän kích thích ñeå thay ñoåi moät soá ñaëc ñieåm cuûa chu kyø. Tuy nhieân, do ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa mình, tim coù caùc quy luaät rieâng so vôùi caùc moâ höng phaán khaùc trong vieäc nhaän vaø phaûn öùng vôùi taùc nhaân kích thích. Tuøy theo thôøi ñieåm nhaän khích thích vaø caùch phaûn öùng vôùi kích thích, ngöôøi ta chia chu kyø tim thaønh ba giai ñoaïn (pha): - Pha trô tuyeät ñoái thuoäc giai ñoaïn ñaàu cuûa kyø (taâm thu). ÔÛ pha naøy, tim söû duïng toaøn boä naêng löôïng ñeå taïo aùp löïc ñaåy maùu vaøo heä maïch, do vaäy neáu coù kích thích rôi vaøo thôøi ñieåm naøy, tim tuyeät ñoái khoâng phaûn öùng, giai ñoaïn naøy ñöôïc coi laø pha trô tuyeät ñoái (ôû ngöôøi pha naøy keùo daøi töø 0,2-0,3 giaây keå töø luùc taâm nhó co). - Pha trô töông ñoái thuoäc cuoái kyø cuûa giai ñoaïn taâm thu, neáu coù kích thích, tim khoâng ñaùp öùng ngay maø moät thôøi gian ngaén sau môùi phaûn öùng baèng moät co boùp theâm vaøo, ñoù laø giai ñoaïn trô töông ñoái (ôû ngöôøi, pha naøy keùo daøi 0,05-0,15 giaây tröôùc khi baét ñaàu giai ñoaïn taâm tröông). - Pha taâm tröông laø giai ñoaïn chòu kích thích cuûa tim, ôû ngöôøi giai ñoaïn chòu kích thích keùo daøi töø 0,4 – 0,45 giaây. Neáu taùc nhaân kích thích rôi vaøo pha tim giaõn (taâm tröông), tim seõ ñaùp öùng baèng moät nhòp co phuï goïi laø “ngoaïi thu taâm”. Sau co phuï noùi treân, tim coù moät giai ñoaïn “nghæ buø”, thoâng thöôøng giai ñoaïn nghæ buø keùo daøi baèng moät chu kyø hoaït ñoäng cuûa tim. Pha trô tuyeät ñoái Pha trô töông ñoái Co phuï Pha chòu kích thích Nghæ buø Kích thích Kích thích Hình 5.2. Ngoaïi thu taâm vaø giai ñoaïn nghæ 30
  14. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät Giai ñoaïn nghæ buø coù yù nghóa raát lôùn trong hoaït ñoäng sinh lyù tim, tröôùc heát chuùng caàn thu nhaän ñuû löôïng maùu veà tim sau laàn co phuï, hoäi tuï naêng löôïng hao phí cho moät laàn co tieáp theo vaø quan troïng hôn, tim tìm caùch giöõ nhòp ban ñaàu. Khaùc vôùi ñoäng vaät maùu noùng, tim eách chöa tieán hoùa hoaøn chænh, coù caáu taïo moät taâm thaát vaø hai taâm nhó, taâm nhó ngaên caùch vôùi taâm thaát bôûi moät maøng moûng (maøng nhó thaát), do vaäy maùu taâm thaát cuûa eách laø maùu pha do töø caû 2 taâm nhó ñoå vaøo Phía döôùi tim phaân bieät hai maïch maùu lôùn laø cung ñoäng maïch phaûi vaø traùi, caùc cung ñoäng maïch naøy hôïp laïi thaønh thaân ñoäng maïch chung. Xoang tónh maïch naèm ôû vò trí tónh maïch chuû ñoå vaøo, phình ra khoâng to laém tuy nhieân chuùng coù caáu truùc moûng vaø trong. Hoaït ñoäng cuûa tim eách coù theå ghi ñöôïc leân treân giaáy cuûa truï ghi. b. Caùc taùc nhaân kích thích Ñeå khaûo saùt ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa tim (vaø caùc moâ soáng noùi chung), trong phoøng thí nghieäm, ngöôøi ta coù theå söû duïng nhieàu yeáu toá, trong ñoù thoâng thöôøng laø doøng ñieän moät chieàu bôûi chuùng coù caùc ñaëc ñieåm: - Coù theå kích thích baát kyø toå chöùc naøo, khoâng phuï thuoäc kích thöôùc, vò trí cuûa moâ, deã daøng ñöa ñieän cöïc tôùi nôi caàn kích thích. - Coù theå xaùc ñònh chính xaùc cöôøng ñoä kích thích töø mA ñeán micro A, ñoàng thôøi ñieàu chænh ñöôïc cöôøng ñoä mong muoán trong caû quaù trình thí nghieäm. - Coù theå xaùc ñònh chính xaùc thôøi gian kích thích vaø ñieàu chænh ñöôïc. - Caùc thieát bò ñôn giaûn, goïn, deã tìm, deã laøm. - Sau khi bò kích thích, toå chöùc moâ ít bò toån thöông, mau choùng ñöôïc phuïc hoài. Khi nhaän kích thích ñieän, moâ thöôøng dieãn ra hieän töôïng ñaûo cöïc do caùc ion kim loaïi töï do treân beà maët moâ, teá baøo thay ñoåi noàng ñoä hoaëc thay ñoåi söï phaân boá. Caùc cô cheá trao ñoåi chaát qua maøng bò thay ñoåi taïm thôøi khieán teá baøo höng phaán hay öùc cheá hoaït ñoäng, sau ñoù söï taùi phaân cöïc giuùp teá baøo trôû laïi traïng thaùi ban ñaàu. II. CHUAÅN BÒ a. Duïng cuï- thieát bò - Duïng cuï giaûi phaãu: keùo lôùn, keùo nhoû, pince cong, kim huûy naõo. - Khay giaûi phaãu. 31
  15. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät - Truï ghi, giaù ghi, ñeøn coàn, giaáy caûm nhieät. - Ngaét ñieän (khoùa K). - Ñieän cöïc ñôn. - Ñieän cöïc caù saáu. - Boâng thaám nöôùc. - Chæ, caëp moûm tim. - OÁng nhoû gioït. - Maùy ñieän caûm öùng (Dubois-Reymond). - Maùy ñieän haï theá 10 – 15Volt (ñuû ngöôõng kích thích). - Nguoàn ñieän. b. Hoùa chaát - Dung dòch Ringer. c. Maãu vaät - EÁch khoûe maïnh. III. THÖÏC HAØNH 1. Boá trí maùy ñoäng kyù (coi theâm baøi soá 2) - Daùn giaáy vaøo truï ghi (maët laùng giaáy naèm phía ngoaøi). - Xeáp ñaët caùc vò trí thuaän lôïi giöõa maùy, khay moå, vò trí ñaët ñeøn coàn. - Thöû maùy chaïy ôû toác ñoä chaäm vaø thöû hô noùng kim ghi baèng ñeøn coàn. 2. Chuaån bò ñieän - Söû duïng nguoàn ñieän pin (hoaëc accu). - Hai ñieän cöïc ñôn ñöôïc gaén sao cho daây döông luoân ñi qua khoùa K. Ñöôøng daãn ñieän Caùc ñieän cöïc Nguoàn ñieän Khoùa K Cheá phaåm SH Hình 5.3. Sô ñoà doøng ñieän cho thí nghieäm kích thích tim eách. - Ñaët ñieän cöïc ñôn döông (coù ñi qua khoùa K) vaøo ñaùy tim eách ngay taïi vò trí sau xoang nhó. 32
  16. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät - Moät ñieän cöïc aâm (keïp caù saáu) vaøo haøm döôùi eách. - Trong tröôøng hôïp caàn tìm ngöôõng kích thích, hai ñieän cöïc ñöôïc noái tröïc tieáp vôùi maùy caûm öùng töø. 3. Chuaån bò cheá phaåm tim Huûy tuûy eách, moå loàng ngöïc, sau ñoù caét maøng bao tim (xem laïi baøi Tim rôøi), thænh thoaûng nhoû dung dòch Ringer leân tim trong quaù trình ghi ñoà thò. Vì tim ñöôïc giöõ nguyeân trong cô theå, do vaäy caàn phaûi huûy tuûy thaät toát, traùnh caùc phaûn öùng co giaät toaøn thaân cuûa eách khi nhaän kích thích ñieän. Ñaùy tim (cô taâm thaát) ñöôïc caëp vaøo caëp moûm tim (khoâng ñeå thuûng tim), noái lieàn caëp vôùi sôïi chæ gaén vaøo kim ghi theo heä thoáng ñoøn baåy, sôïi chæ buoäc phía sau ñoøn baåy sao cho löïc ñoøn baåy keùo caêng tim eách döïng ngöôïc leân. 4. Ghi ñoà thò Ghi hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa tim moät ñoaïn ngaén (vaøi cm), khi naøo thaáy ñoà thò treân giaáy ghi oån ñònh môùi tieán haønh kích thích ñieän. Tìm ngöôõng kích thích, roài kích thích co taâm thaát vaøo caùc thôøi kyø khaùc nhau cuûa tim (giai ñoaïn thu taâm, giai ñoaïn tröông taâm). Trong quaù trình thí nghieäm chuù yù khoâng ñeå tim bò khoâ, khoâng ñeå doøng ñieän tröïc tieáp vaøo tim eách quaù laâu. Quan saùt vaø nhaän ñònh keát quaû treân ñoà thò. (Do yeáu toá thieát bò, kyõ a) thuaät vaø do thao taùc, ñoà thò hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa tim eách b) trong thí nghieäm coù theå khoâng gioáng nhau, thoâng thöôøng chuùng coù c) moät trong 4 daïng (a, b, c, d) treân. Do vaäy keát quaû thu ñöôïc coù theå laø 1 d) trong 4 daïng ñoà thò Hình 5.4. Caùc daïng ñoà thò coù theå thu nhaän ñöôïc treân truï ghi 33
  17. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät Ñieän cöïc (keïp caù saáu) KYMOGRAPH Ñieän cöïc ñôn Ngaét ñieän Hình 5.5. Sô ñoà thí nghieäm gaây ngoaïi thu taâm Hieän töôïng ngoaïi thu taâm coù lieân qua nhieàu ñeán traïng thaùi sinh hoïc vaø beänh hoïc cuûa tim. Moät soá teá baøo thuoäc moâ tim ñoùng vai troø tieát hormon theo cô cheá töï tieát vaø moâ tieát ñaõ toång hôïp vaø baøi xuaát caùc hormon peptid coù taùc duïng ñieàu chænh theå tích maùu vaø ñieàu chænh caùc thaønh phaàn ñieän phaân cuûa dung dòch ngoaøi teá baøo (dòch ngoaïi baøo). Khi coù taùc nhaân kích thích (tuøy vaøo giai ñoaïn taâm thu hay taâm tröông), caùc teá baøo tieát naøy seõ giaûi phoùng caùc hormon CDD (Cardio-dilatin) hoaëc ANP (atrial natriuric polypeptid) ñeå ñieàu khieån söï giaõn moâ hay thaét moâ. Caùc hormon naøy taùc ñoäng vaøo nuùt xoang (Keith-Flack) vaø xung ñöôïc phaùt ra töø ñaây sau ñoù lan truyeàn tôùi caùc boä phaän khaùc cuûa tim. Tröôùc heát hai taâm nhó seõ cuøng co boùp moät luùc. IV. YEÂU CAÀU 1. Sinh vieân bieát caùch thieát keá heä thoáng ñieän cho moät thí nghieäm khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa moâ soáng. 2. Ghi ñöôïc ñoà thò hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa tim vaø xaùc ñònh ñöôïc caùc giai ñoaïn cuûa chu kyø tim hoaït ñoäng bình thöôøng. 34
  18. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät 3. Ghi ñöôïc ñoà thò kích thích ôû giai ñoaïn co cuûa taâm thaát. 4. Xaùc ñònh ngoaïi thu taâm vaø giai ñoaïn nghæ buø treân ñoà thò kích thích. 35
  19. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät Baøi 5 KHAÛO SAÙT SÖÏ ÑAÙP ÖÙNG KÍCH THÍCH CUÛA CÔ VAÂN I. ÑAÏI CÖÔNG Söï höng phaán cuûa moâ cô döôùi taùc duïng cuûa caùc loaïi kích thích ñieän, cô hoïc… seõ phuï thuoäc vaøo chaát löôïng, cöôøng ñoä vaø taàn soá cuûa kích thích. Cöôøng ñoä kích thích toái thieåu gaây ra phaûn öùng traû lôøi cuûa cô goïi laø ngöôõng kích thích. Duøng doøng ñieän caûm öùng kích thích vôùi taàn soá khaùc nhau leân cô seõ taïo caùc kieåu co cô khaùc nhau. Ghi nhaän caùc kieåu co cô khaùc nhau treân giaáy seõ cho caùc hình daïng co cô khaùc nhau. Khi chòu moät kích thích ñôn tôùi ngöôõng thì cô traû lôøi laïi baèng moät co ñôn. Khi kích thích lieân tieáp hai hoaëc nhieàu kích thích tôùi ngöôõng, neáu kích thích thöù hai rôi vaøo pha giaõn cuûa kích thích thöù nhaát, kích thích thöù ba rôi vaøo pha giaõn cuûa kích thích thöù hai…ta seõ thu ñöôïc co rung raêng cöa (co rung khoâng hoaøn toaøn). Khi kích thích lieân tieáp (taêng taàn soá kích thích) maø kích thích thöù hai rôi vaøo pha ñænh cuûa kích thích thöù nhaát, kích thích thöù ba rôi vaøo pha ñænh cuûa kích thích thöù hai… ta ñöôïc co rung hoaøn toaøn. Neáu taùc ñoäng leân cô moät kích thích nhanh, lieân tieáp vaø keùo daøi thì cô seõ co cöùng (ñoà thò gioáng nhö co rung hoaøn toaøn), ñöôøng ghi co cöùng coù daïng ñöôøng thaúng. Neáu taùc ñoäng leân cô moät loaït kích thích nhanh, keùo daøi thì söï co seõ giaûm daàn bieân ñoä cho ñeán khi cô khoâng coøn co nöõa. Ñaây laø hieän töôïng moûi cô. Ngöôøi ta chöùng minh raèng cöôøng ñoä co cô giaûm daàn khi bò kích thích quaù nhieàu laø do xung ñoäng truyeàn qua synape trôû neân khoù daàn. Hieän töôïng moûi trong co cô laø do moûi synape thaàn kinh-cô. Do ñoù, neáu kích thích baèng ñieän nhieàu laàn lieân tieáp vaø xen keõ vaøo cô vaø thaàn kinh cuûa moät cheá phaåm thaàn 36
  20. Giaùo trình thöïc haønh Sinh hoïc Ñoäng vaät kinh-cô seõ cho keát quaû laø: caùc kích thích treân daây thaàn kinh seõ laøm cho cöôøng ñoä co cô giaûm daàn, trong khi ñoù caùc kích thích tröïc tieáp vaøo cô thì cöôøng ñoä co cô khoâng giaûm. II. DUÏNG CUÏ, HOAÙ CHAÁT VAØ MAÃU VAÄT - EÁch - Duïng cuï giaûi phaãu: Khay giaûi phaãu, keùo lôùn, keùo nhoû, pince cong, que thuûy tinh ñeå taùch daây thaàn kinh, chæ - Truï ghi, giaù ghi, giaáy caûm nhieät, ñeøn coàn - Maùy haï theá, ngaét ñieän - Goøn thaám nöôùc, oáng nhoû gioït - Dung dòch Ringer III. TIEÁN HAØNH THÍ NGHIEÄM 1. Laép duïng cuï ñieän vaøo maïch ñieän. - Duøng keùo lôùn caét ngang xöông soáng eách ôû treân choã goà khoaûng 2 cm veà phía ñaàu, boû phaàn treân eách (khoâng caàn choïc tuûy). Loät boû da eách töø choã caét xuoáng tôùi chaân. 2. Chuaån bò maùy dao ñoäng kyù Daùn giaáy vaøo truï ghi (maët laùng giaáy naèm phía ngoaøi), hô noùng kim ghi baèng ñeøn coàn. 3. Chuaån bò cheá phaåm thaàn kinh-cô - Boû taát caû cô quan trong buïng eách (chuù yù: traùnh chaïm tôùi daây thaàn kinh maøu traéng ñuïc töø hai beân tuûy soáng ñi ra) giöõ laïi hai ñoâi daây thaàn kinh (khoâng ñöôïc laøm ñöùt). - AÁn xöông soáng cho xöông cuït nhoâ ra, caét ngang ñaàu xöông cuït. Tieáp theo duøng keùo caét doïc hai beân xöông cuït ñeán gaàn saùt xöông soáng, caét ngang qua xöông cuït ñeå boû xöông naøy (neáu khoâng caét, coù theå duøng tay beû ngöôïc xöông cuït leân, sau ñoù caét ngang xöông cuït). - Duøng keùo lôùn caét ñoâi xöông theo chieàu doïc ta ñöôïc hai chaân rieâng bieät. - ÔÛ moät chaân, ta duøng keùo nhoû caét maøng moûng giöõa hai cô, duøng ñuõa thuûy tinh taùch daây thaàn kinh, töø ñoù taùch daàn leân phía xöông soáng sau ñoù 37
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2