HẸP EO ĐỘNG MẠCH CHỦ

HẸP EO ĐỘNG MẠCH CHỦ

Là bệnh tim bẩm sinh (TBS) cũng thờng gặp, chiếm khoảng 8% các bệnh TBS.

Cần phát hiện sớm ở trẻ sơ sinh hay ở trẻ nhỏ vì là bệnh nguy hiểm có thể dẫn đến

tử vong. Chẩn đoán lâm sàng thờng dựa vào dấu hiệu không có hay yếu của mạch

bẹn so với mạch cánh tay, tiếng thổi tâm thu thờng khá điển hình. Hẹp eo ĐMC rất

hay đi kèm với các bệnh TBS phức tạp khác mà đặc biệt hay gặp trong hội chứng

Turner (20%), hội chứng Noonan.

Các biến chứng muộn của bệnh có thể gặp là phình mạch tại chỗ hẹp, tách thành

động mạch chủ lên, giãn phình và vỡ các mạch máu não, tăng huyết áp động

mạch. Tăng huyết áp có thể còn tồn tại ngay cả sau khi phẫu thuật sửa chữa toàn

bộ đặc biệt ở các bệnh nhân can thiệp muộn.

I. Giải phẫu bệnh

A. Đại đa số các trờng hợp hẹp eo ĐMC nằm ở ngay trớc vị trí xuất phát của ống

động mạch nghĩa là ở gần sát với chỗ bắt đầu của ĐMC xuống. Thờng gặp có sự

phì đại, co thắt ở thành sau của ĐMC gây hẹp lòng mạch ĐMC ở vị trí này. Cũng

có thể gặp sự thiểu sản của eo ĐMC với các mức độ khác nhau. Bệnh có thể đột

ngột hoặc từ từ dẫn đến suy tim ứ huyết ở trẻ nhỏ. Động mạch dới đòn trái thờng

xuất phát ngay gần chỗ hẹp của eo ĐMC. Trong một số hiếm các trờng hợp, vị trí

hẹp nằm ở ĐMC ngực hay ĐMC bụng.

B. Tuần hoàn bàng hệ thờng gặp ở bệnh nhân lớn tuổi. Điển hình nhất là xuất phát

từ động mạch dới đòn, động mạch vú trong, gian sờn, động mạch giáp trạng

xuống, động mạch chủ xuống sau chỗ hẹp eo động mạch chủ.

C. Các tổn thơng phối hợp: đa số là các bất thờng của buồng tim trái; van ĐMC có

2 lá van chiếm khoảng 50% các trờng hợp, hẹp dới van ĐMC, bất thờng hình dạng

van 2 lá (hội chứng Shone), TLT, ống nhĩ thất chung, tâm thất duy nhất, bất thờng

chỗ xuất phát của động mạch dới đòn phải.

II. Sinh lý bệnh

Hẹp eo ĐMC dẫn đến tăng huyết áp với sự chênh lệch huyết áp tâm thu ở tay và

chân. Tăng hậu gánh do đó dẫn đến phì đại thất trái và cuối cùng dẫn đến giãn

buồng tim trái và suy tim trái dẫn đến suy tim toàn bộ với tăng áp ĐMP. Hẹp eo

ĐMC mạn tính sẽ dẫn đến hiện tợng phát triển tuần hoàn bàng hệ từ ĐMC lên

sang ĐMC xuống.

III. Triệu chứng lâm sàng

A. Dấu hiệu cơ năng: Hẹp eo động mạch chủ phát hiện đợc ở ngời lớn thờng bởi

dấu hiệu tăng huyết áp, đau đầu hay là dấu hiệu đau cách hồi. Đối với các bệnh

nhân trẻ tuổi hay phải nhập viện vì các đợt suy tim ứ huyết.

B. Triệu chứng thực thể

1. Mạch chi trên nảy mạnh hơn nhiều so với mạch chi dới. Những trờng hợp hẹp

nặng có thể không thấy mạch bẹn. Tuy nhiên ở một số trờng hợp mà động mạch d-

ới đòn trái xuất phát từ ngay chỗ hẹp của eo ĐMC thì mạch quay trái cũng không

có hoặc yếu nh động mạch bẹn. Còn trờng hợp động mạch dới đòn phải quặt ngợc

thực quản, mạch cánh tay phải cũng nhỏ và ĐM cảnh phải đập rất mạnh.

2. Huyết áp chi trên thờng tăng tỷ lệ thuận với mức độ hẹp eo ĐMC. Cần phải đo

huyết áp ở tay bên phải, thờng thích ứng tốt khi huyết áp tâm thu cha vợt quá

150mmHg.

3. Tiếng thổi tâm thu thờng nghe thấy ở vùng dới đòn bên trái, có thể lan ra lng ở

vị trí cạnh cột sống. Ngoài ra có thể nghe thấy các tiếng thổi liên tục do tuần hoàn

bàng hệ gây ra. Trong các trờng hợp phối hợp với van động mạch chủ có hai lá

van chúng ta có thể nghe thấy tiếng thổi tâm trơng, thổi tâm thu do hở, hẹp van

ĐMC gây nên.

IV. Các xét nghiệm chẩn đoán

A. Điện tâm đồ: Thờng có dấu hiệu tăng gánh thất trái. Nếu có dấu hiệu tăng gánh

thất phải ở những bệnh nhân hơn 2 tuổi thì cần tìm các tổn thơng phối hợp.

B. Xquang ngực: Có thể bình thờng hay biến đổi nhẹ với cung dới trái giãn. Kinh

điển có thể thấy dấu hiệu 3 cung ở động mạch chủ, quan sát thấy ở t thế thẳng mặt.

Sau vài tuổi có thể thấy các dấu hiệu đặc hiệu hơn nh: dấu ấn xơng sờn, chỉ số tim

ngực tăng rõ rệt.

Hình 32-1. “Dấu ấn sờn” trên phim tim phổi thẳng.

C. Nghiệm pháp gắng sức: Có thể thấy dấu hiệu tăng huyết áp tâm thu ở các bệnh

nhân hẹp eo ĐMC.

D. Siêu âm Doppler tim: Là xét nghiệm quyết định chẩn đoán ở trẻ nhỏ, tuy nhiên

có thể gặp khó khăn ở các bệnh nhân lớn tuổi.

1. Siêu âm TM xác định độ dày của các vách tim, sức co bóp của tâm thất trái.

2. Siêu âm Doppler mầu và siêu âm 2D cho phép xác định vị trí và hình thái của

chỗ hẹp eo ĐMC, đặc biệt là ở trẻ nhỏ. Siêu âm Doppler khẳng định chẩn đoán và

đo mức độ chênh áp qua eo ĐMC.

3. Siêu âm còn giúp loại trừ hay phát hiện ra các tổn thơng phối hợp. Đặc biệt cần

phát hiện một số bất thờng nh van động mạch chủ có hai lá van, hẹp van hai lá, tắc

nghẽn đờng ra thất trái và thông liên thất phối hợp.

4. Cần chú ý quan sát trên siêu âm để phát hiện các tổn thơng của động mạch chủ

bụng, cung động mạch chủ và các mạch máu ở vùng đầu và cổ. Siêu âm cũng có

thể phát hiện sự tồn tại của ống động mạch cũng nh các tuần hoàn bàng hệ nếu có.

E. CT Scanner xoắn ốc, 3 chiều và cộng hởng từ trờng hạt nhân (MRI) là những

thăm dò rất hữu ích cho việc xác định hình thái của chỗ hẹp eo ĐMC, các tổn th-

ơng phối hợp, dạng hẹp eo ĐMC với các nhánh của động mạch dới đòn, có hay

không có tuần hoàn bàng hệ. Với các thế hệ máy mới chúng ta còn có thể quan sát

hình ảnh quay phim trên cộng hởng từ, đây là các hình ảnh rất hữu ích cho việc

chẩn đoán và đề ra phơng pháp điều trị.

Hình 32-2. Hẹp eo ĐMC trên phim MRI và chụp mạch.

F. Thông tim và các bớc tiến hành thông tim

1. Thông tim và chụp buồng tim đợc chỉ định khi:

a. Nghi ngờ có tổn thơng phối hợp.

b. Các thăm dò không chảy máu cha xác định rõ ràng hoặc không thống nhất về

kết quả.

c. Xác định mức độ tuần hoàn bàng hệ để chuẩn bị phẫu thuật.

d. Can thiệp bằng bóng và Stent qua da.

2. Kỹ thuật thông tim

a. Thông tim phải nếu có tổn thơng phối hợp tại tim.

b. Thông tim trái qua đờng động mạch đùi có thể gặp khó khăn khi qua chỗ hẹp eo

nhng với dây dẫn mềm thờng vẫn có thể thực hiện đợc ở đại đa số các trờng hợp.

Cần đo chênh áp qua eo ĐMC và chụp ĐMC.

c. Nếu không thể qua chỗ hẹp của eo ĐMC theo đờng động mạch đùi thì có thể

thông tim theo đờng động mạch cánh tay để chụp chỗ hẹp eo ĐMC và tuần hoàn

bàng hệ.

d. Độ bão hoà ôxy và cung lợng tim cần đợc đo trớc khi phẫu thuật.

3. Các thông số huyết động:

a. Hẹp eo ĐMC đợc chẩn đoán khi có chênh áp lớn hơn hay bằng 10mmHg giữa

ĐMC lên và ĐMC xuống.

b. Chênh áp qua eo ĐMC không phải luôn luôn có mối tơng quan trực tiếp với

mức độ hẹp eo ĐMC, do có rất nhiều tuần hoàn bàng hệ phát triển làm thay đổi

thông số này.

4. Chụp động mạch:

A. Ống thông ''đuôi lợn'' đợc đa đến gần sát chỗ hẹp (phía trên). Chụp ở t thế

nghiêng phải và nghiêng trái.

b. Tuần hoàn bàng hệ cũng hay thấy đợc ở các t thế này.

c. Các phim chụp buồng tim có thể thực hiện nếu nghi ngờ có bất thờng bẩm sinh

khác phối hợp.

V. Tiến triển tự nhiên

A. Suy thất trái đặc biệt ở những trờng hợp hẹp nhiều có thể dẫn đến diễn biến lâm

sàng nặng nề ngay ở những tuần đầu tiên của trẻ (sau khi ống động mạch đóng).

Trên lâm sàng thấy dấu hiệu suy tim trái với tiếng ngựa phi trái, ran ở phổi; ĐTĐ,

Xquang và siêu âm tim khẳng định dấu hiệu quá tải buồng tim trái. Diễn biến lâm

sàng tiếp theo thờng rất nặng nề với tỷ lệ tử vong cao. Việc điều trị tích cực suy

tim có thể giúp trẻ thoát khỏi suy tim cấp nhng thờng để lại hậu quả trên thất trái

và tăng huyết áp động mạch (cánh tay) nặng nề. Đối với các trờng hợp nhiều tuổi

hơn, suy tim trái thờng diễn biến thầm lặng với khả năng thích ứng tốt, do đó việc

bỏ sót chẩn đoán có thể gặp và bệnh nhân thờng nhập viện khi đã có thất trái giãn

nhiều.

B. Tăng huyết áp động mạch: Thờng xuất hiện sau 15 ngày tuổi. Thông thờng

huyết áp tâm thu vẫn dới 150mmHg. Nếu huyết áp tâm thu từ 150 đến 200mmHg

thì sẽ có dày thất trái nhiều trên ĐTĐ, Xquang và siêu âm tim. Nếu huyết áp tâm

thu trên 200mmHg, có thể thấy dấu hiệu mờ mắt. Khi từ tuổi 15 trở lên, tăng huyết

áp động mạch thờng sẽ trở nên cố định, không giảm xuống đợc sau khi đã điều trị

nguyên nhân.

C. Biến chứng khác có thể gặp là Osler. Phình động mạch chủ chỉ xuất hiện sau

một thời gian dài tiến triển bệnh.

VI. Điều trị

A. Điều trị nội khoa là điều trị triệu chứng nhằm bảo tồn bệnh nhân để chuẩn bị

can thiệp. Điều trị suy tim trái là vấn đề quan trọng nhất. Đối với trẻ sơ sinh,

Prostaglandine E1 giúp mở ống động mạch sẽ cải thiện nhanh chóng triệu chứng

lâm sàng. Thuốc lợi tiểu, Digoxin và thông khí nhân tạo là các biện pháp phối hợp

khác khi thực sự cần thiết. Cần hết sức chú ý đến chức năng thận khi dùng các

thuốc điều trị suy tim ở trẻ sơ sinh. Điều trị tăng huyết áp bằng thuốc ở những

bệnh nhân hẹp eo động mạch chủ thờng không có hoặc ít hiệu quả.

B. Chỉ định phẫu thuật: trong các trờng hợp:

1. Trẻ sơ sinh mà điều trị nội khoa ít kết quả.

2. Trẻ nhũ nhi và trẻ nhỏ: có dấu hiệu suy tim trái trên lâm sàng và cận lâm sàng.

3. Trẻ có huyết áp động mạch tâm thu lớn hơn 150mmHg.

4. Đối với các trờng hợp hẹp eo ĐMC khác thì phẫu thuật một cách hệ thống khi

trẻ từ 6 đến 9 tháng tuổi.

5. Với ngời lớn thì chỉ định can thiệp kinh điển khi chênh áp qua eo ĐMC lớn hơn

20 đến 30mmHg. Tuy nhiên cần phối hợp với các dấu hiệu khác nh suy tim xung

huyết, phì đại thất trái, tăng huyết áp khó khống chế...

6. Trờng hợp tái hẹp eo động mạch chủ sau khi đã can thiệp thì có nhiều trung tâm

chỉ định nong bằng bóng qua da có hay không kèm việc đặt giá đỡ (Stent). Các

nghiên cứu ngắn hạn chỉ ra kết quả khá tốt, ít biến chứng, tuy nhiên vẫn cần phải

có các nghiên cứu lâu dài hơn để khẳng định vấn đề này.

C. Theo dõi

Tất cả các bệnh nhân hẹp eo ĐMC cần đợc theo dõi lâu dài. Theo dõi bằng lâm

sàng (tình trạng suy tim trái, tăng huyết áp, mạch bẹn) và cận lâm sàng (SÂ, ĐTĐ)

mỗi năm một lần.