Hình phạt đối với pháp nhân thương mại phạm tội - kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

Pháp nhân thương mại (PNTM) là chủ thể mới của tội phạm theo Bộ luật hình sự 2015, sửa đổi – bổ sung 2017, với các hành vi phạm tội ngày càng gia tăng và gây hậu quả khó lường. Các quy định hiện hành về hình phạt đối với PNTM còn hạn chế và đặt ra nhiều thách thức trong việc áp dụng hiệu quả, đồng thời đảm bảo tuân thủ pháp luật và duy trì sự tồn tại, phát triển của các pháp nhân này. Nghiên cứu này nhằm làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn, so sánh kinh nghiệm quốc tế để đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam.

Nghiên cứu này hướng đến việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho các nhà lập pháp, cơ quan tư pháp, và các nhà nghiên cứu luật pháp tại Việt Nam nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về hình phạt đối với pháp nhân thương mại, đảm bảo hiệu quả răn đe, giáo dục, và duy trì sự phát triển kinh tế-xã hội.

Bài viết phân tích sâu về hình phạt đối với pháp nhân thương mại (PNTM) phạm tội, một chủ thể mới được quy định trong Bộ luật hình sự 2015, sửa đổi – bổ sung 2017 của Việt Nam. Tình hình PNTM phạm tội ngày càng phức tạp, gây hậu quả nghiêm trọng, trong khi các quy định pháp luật hiện hành về hình phạt còn sơ sài, chưa thống nhất và thiếu đa dạng, dẫn đến khó khăn trong áp dụng và tiềm ẩn rủi ro ảnh hưởng đến kinh tế, chính trị, xã hội. Nghiên cứu làm rõ các khái niệm, đặc điểm của PNTM phạm tội và các điều kiện chịu trách nhiệm hình sự của PNTM theo pháp luật Việt Nam, bao gồm hành vi phạm tội nhân danh PNTM, vì lợi ích của PNTM, dưới sự chỉ đạo hoặc chấp thuận của PNTM và trong thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự. Bài viết chỉ ra rằng số lượng tội danh mà PNTM phải chịu trách nhiệm hình sự còn hạn chế (33 tội danh) và các loại hình phạt chính (phạt tiền, đình chỉ hoạt động có thời hạn/vĩnh viễn) cùng hình phạt bổ sung (cấm kinh doanh, cấm huy động vốn) chưa đa dạng, thiếu linh hoạt so với các quốc gia khác. Để đưa ra bài học kinh nghiệm, bài viết so sánh quy định về hình phạt PNTM tại một số quốc gia. Hoa Kỳ tập trung vào phạt tiền, khắc phục hậu quả và các chương trình tuân thủ đạo đức, nhằm cân bằng giữa trừng phạt và duy trì hoạt động của doanh nghiệp. Các nước Châu Âu như Pháp, Bỉ có hệ thống hình phạt đa dạng hơn và phạm vi chủ thể chịu trách nhiệm rộng lớn hơn, bao gồm cả các tổ chức chính trị, công đoàn. Các quốc gia Châu Á như Trung Quốc và Indonesia cũng có những quy định riêng về phạm vi chủ thể và hình phạt, trong đó Indonesia áp dụng cả tịch thu lợi nhuận và giám sát hành chính. Từ những phân tích trên, bài viết đưa ra các khuyến nghị cho Việt Nam: cần học hỏi kinh nghiệm của Hoa Kỳ về áp dụng hình phạt tiền và các biện pháp quản chế, tuân thủ để giúp PNTM cải tổ nội bộ và tiếp tục phát triển, thay vì áp dụng các hình phạt đình chỉ hoạt động gây hậu quả kinh tế-xã hội nghiêm trọng. Đồng thời, cần mở rộng phạm vi chủ thể PNTM chịu trách nhiệm hình sự, đa dạng hóa các loại hình phạt, đặc biệt là các hình phạt liên quan đến danh tiếng, và làm rõ các điều kiện chịu trách nhiệm hình sự để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật.