Họa Sỹ Huỳnh Văn Gấm
Họa sĩ Huỳnh Văn Gấm
Hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam
Tốt nghiệp: Khoá 15 (1941 - 1945) trường Cao
đẳng Mỹ thuật Đông Dương.
Hoạt động nghệ thuật:
-Uỷ viên Ban chấp hành Hội Mỹ thuật Việt Nam
Khoá 1 (1957 - 1983)
-Tổng biên tập Tạp chí nghệ thuật năm 1978 -
1979.
-Sống và làm việc tại Tp. Hồ Chí Minh từ 1980.
Giải thưởng:
-Giải nhất triển lãm Mùa xuân ở Hà nội 1967.
-Giải nhất triển lãm áp phích 1968.
Đêm 22 - 8 -1945, nhân dân cả tỉnh Tân An hầu như không ai ngủ được.
Tiếng trống khởi nghĩa vang lên từ xã này qua xã khác, càng về khuya tiếng
trống càng dồn dập. Tờ mờ sáng 23-8 trên các nẽo đường đổ về thị xã, lớp
lớp người xếp thành hàng tư với rừng tầm vông vạt nhọn, rừng cờ đỏ sao
vàng, cờ búa liềm vươn cao, hô to khẩu hiệu: “Việt Nam độc lập muôn
năm”… Chỉ huy lực lượng cánh phía nam thị xã là một chàng trai trẻ, tuổi
trên hai mươi. Vị tỉnh ủy viên Tỉnh ủy Lâm thời Tân An này là một họa sĩ.
Họa sĩ Huỳnh Văn Gấm sinh viên Trường Mỹ thuật Đông Dương.
Họa sĩ Huỳnh Văn Gấm
Đang theo học vào năm thứ tư của trường, vụt nột cái sinh viên Gấm biến
mất. Bạn đồng học của ông cứ ngỡ là anh chàng bỏ học đi theo gái, coi đấy
cũng chỉ là một việc thường tình và chẳng bao lâu mọi bạn bè quên hẳn
chuyện này đi. Ngờ đâu Huỳnh Văn Gấm đã vội trở về quê hương cùng
tham gia đội ngũ Cách mạng. Cùng với ông còn có Lê Ngọc Quới (Khương
Minh Ngọc) cũng là sinh viên từ Hà Nội trở về. Cả hai được Tỉnh ủy giao
nhiệm vụ phụ trách khối thanh niên. Đặc biệt, bộ phận Thanh Niên Tiền
Phong phần lớn là anh em có học ít nhiều, đang tràn đầy nhiệt huyết.
Cuộc khởi nghĩa thí điểm thắng lợi trên dự kiến. Kế tiếp khởi nghĩa ở đô
thành Sài Gòn vang dội khắp miền. Năm 1946 Tổng tuyển cử toàn quốc, ông
đắc cử đại biểu Quốc hội. Thế là họa sĩ Huỳnh Văn Gấm nghị sĩ lội suối trèo
đèo hết sức gian khổ ra Hà Nội, dự họp Quốc hội khóa đầu tiên ra mắt Quốc
dân và thành lập Chính thể Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Giữa năm 1946, tình cờ trên con đường từ Văn Miếu về Hàng Bột, họa sĩ
Quang Phòng gặp Huỳnh Văn Gấm bạn bè cùng học. Gấm ngồi trên một
lớp. Gấm mừng rỡ vồn vã hỏi thăm đủ mọi bạn bè trong lớp và nói:
“Mình đi bộ mấy tháng liền từ Nam Bộ ra đấy...”
Mãi đến lúc chia tay Quang Phòng vẫn chưa biết Gấm là Phó Bí thư Tỉnh ủy
Tân An và Nghị viên ra họp Quốc hội.
Về sau, khi hòa bình được lập lại ở miền Bắc, qua lớp chỉnh huấn dài hạn,
ông và Quang Phòng cùng học một tổ, khi ấy Phòng và Gấm mới thân nhau.
Cứ sau buổi học chiều, Gấm và Quang Phòng đi uống chén rượu với đầu gà
và cổ cánh luộc, ở một quán hàng vắng vẻ để thưởng thức cái thú khề khà,
yên lặng, trầm ngâm…
Trái tim và nòng súng. 1963. Sơn mài. 84x160cm
Ông học trường Cao đẳng Mỹ Thuật
Đông Dương niên khóa 1941 – 1945
cùng với Nguyễn Tư Nghiêm, Bùi
Xuân Phái, Tạ Thúc Bình… Sau bị
đuổi xuống lớp dưới vì không làm bài
học. Tuy vậy, Gấm vẫn sinh hoạt học
tập ở lớp cũ. Ông học tập rất say mê,
chăm chỉ. Chẳng hiểu sao ông phải
chịu kỷ luật vì không làm bài. Có lẽ
là ông sống phóng túng, tự do, kể cả
nhảm nhí (ngoài giờ học). Năm 1944
Cách mạng đã đến gần lắm, người ta
vẫn còn thấy ông mải mê vẽ chân
dung Bùi Xuân Phái, rồi vẽ tiếp
phong cảnh Sơn Tây. Bỗng nhiên,
ông bỏ học, biến đi đâu mất.
Thời kỳ chiến tranh chống Mỹ, Hội
Mỹ thuật sơ tán lên Đông Du, Hà
Bắc, có một chị là vợ cán bộ, người
cùng cơ quan với Huỳnh Văn Gấm từ
Hà Nội lên thăm chồng, thấy Gấm
quần nâu áo vải quê mùa, cứ tưởng ông là ông nông dân chủ nhà, nên chị
một hai thưa gởi cẩn thận và cung kính gọi bằng bác.
Một chuyện khác trái ngược lại, năm ông đi công tác ở Cuba về, ông đến
nhà Quang Phòng vào lúc đêm đã khuya, đứa con thứ hai lên sáu của Quang
Phòng thoạt đầu cứ ngớ là ông Tây – nhất là thấy ông uống rượu Camay
trong chai nhãn vàng sáng lóa, hút điếu xì gà Havan to tướng thì cứ giương
mắt nhìn trân trân. Huỳnh Văn Gấm gọi cháu cho kẹo, thằng bé chẳng dám
lại. Quang Phòng ngây ra ngắm nhìn dáng cao lớn, tráng kiện trong bộ quân
phục sĩ quan cao cấp của quân giải phóng màu cỏ úa đậm, gương mặt trẻ ra
đến mươi tuổi, Quang Phòng chịu, không tìm đâu ra dấu vết người bạn xềnh
xoàng, cái vét tông xám bạc, cái quần kaki cũ…
Đó là sau ngày ông Gấm được Mặt trận Giải phóng Miền Nam Việt Nam cử
làm đại diện đi dự Đại hội Văn hóa ba châu: Á – Phi – Mỹ Latinh, tổ chức ở
Habana, năm 1968.
Thời kỳ đang còn trên ghế Trường Mỹ thuật hay về sau là một nghệ sĩ sáng
tác, tác phẩm của ông không nhiều. Nhưng, cái gì ông đã bày ra thì người
xem thật khó quên. Trước nhất là cái táo bạo, mới mẻ của nó. ông rất khắt
khe với mình, mỗi lần lại đổi mới cách làm. Có lần ông vẽ, bạn bè thấy đẹp
Cô Liên. 1962. Sơn mài. 66x45cm
quá rồi, họ muốn kêu lên để ông dừng lại. Nhưng, ông lại quá tay làm hỏng
mất. Thấy bạn cụt hứng, ông có vẻ hơi ngượng, vỗ về:
- Cứ để im mặc mình nhé! Mình làm mãi rồi cũng phải ra.
Với cung cách làm việc như vậy, ông vẽ rất nhiều mà tranh chẳng có bao
nhiêu. Cứ thấy chưa thực sự vừa lòng là ông xóa bỏ.
Xuề xòa, giản dị, Gấm rất dễ hòa vào cuộc sống chung quanh và thích nghi
với mọi hoàn cảnh thiếu thốn của mình.
Thực tình không bao giờ ông muốn để cho mọi người thấy mình có vẻ gì
quan trọng khi nói về thành tích. Ong thường thốt ra lời với cái giọng buồn
buồn “Lắm cha làm thì chẳng bằng ai mà tự đánh giá mình thì cao bỏ mẹ”.
Họa sĩ Quang Phòng giới thiệu với mọi người về ông như thế.
Họa sĩ Huỳnh Văn Gấm như đã nói trên, ông không nhiều tác phẩm, những
tác phẩm đã ra đời hầu như tập trung vào đề tài Cáng mạng và Kháng chiến.
“Trái tim và nòng súng”, “Nam kỳ khởi nghĩa 1940’, “Công hội đỏ”, “Ngô
Gia Tự”, “Võ Thị Sáu”, “Bác Hồ thời thơ ấu”; ông thể hiện đề tài Cách
mạng với một tình cảm chân thành mà không phải bất cứ họa sĩ nào cũng có.
Cuối đời, một điều không may ập đến: Ông vừa đạt được giải thưởng Hồ
Chí Minh cao quý, bạn bè mừng rỡ cho ông thì quái ác ông mắc phải chứng
ung thư phổ!… Vẫn biết đấy là nan y phải nằm viện điều trị, nhưng ông vẫn
là thành viên nhiệt thành của Ban nghiên cứu lịch sử của quê hương. Một
lần, tôi lên bệnh viện thăm. Với nét mặt rạng rỡ ông cho biết vừa phát hiện
ra một viên quận trưởng của giặc trong thời kháng chiến chống Pháp bị du
kích chặn xe Jeep bắn chết trên đường đi công cán, đấy là cha của một họa sĩ
tên tuổi ở chiến trường thuộc Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt
Nam, tiếc thay ông quận trưởng ấy lại chính là cán bộ địch vận nằm vùng
của Cách mạng. Gấm xem thường cái chết, vẫn lạc quan, phóng túng vô kỷ
luật, nằm viện mà vẫn trèo rào ra ngoài tìm một quán vắng vẻ để “Hưởng cái
thú khề khà, yên lặng, trầm ngâm…” với đầu gà hay cổ cánh luộc và một
chai xị đế.