MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Vốn là một tiền đề vật chất giữ vai trò quyết định đầu tiên đối với
sự phát triển của mọi lĩnh vực đời sống xã hội trong điều kiện kinh tế thị
trường; sự phát triển công nghiệp nói chung, công nghiệp công nghệ cao
nói riêng cũng không phải là ngoại lệ.
Để thực hiện chủ trương tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa,
hiện đại hóa trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư
(4.0); Đảng ta chủ trương tập trung, ưu tiên phát triển công nghiệp
công nghệ cao. Phát triển công nghiệp công nghệ cao có vai trò nòng
cốt và “xương sống” tạo nền tảng cho sự phát triển lực lượng sản xuất,
củng cố sức mạnh, an ninh quốc gia, nâng cao năng suất, hiệu quả nền
kinh tế; đảm bảo sự phát triển bền vững, tiến bộ, công bằng xã hội, duy
trì lợi thế cạnh tranh và bảo vệ lợi ích quốc gia. Để tập trung cho ưu
tiên phát lĩnh vực này, Đảng và Nhà nước ta có nhiều chủ trương,
chính sách nhằm huy động vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ
cao trong thời gian qua; coi đây là nội dung cấp thiết, nhiệm vụ quan
trọng hàng đầu của quốc gia trong quá trình phát triển.
Hà Nội là Thủ đô của cả nước, nằm trên vùng kinh tế trọng
điểm Bắc Bộ; tập trung các nguồn lực kinh tế - xã hội, có vai trò tạo
động lực, thúc đẩy các địa phương khác phát triển. Điều đó cho phép
Thành phố tận dụng lợi thế để huy động vốn vào phát triển các lĩnh
vực, nhất là huy động vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ cao.
Nhận thức được điều đó, thành phố Hà Nội đã cụ thể hóa chủ trương,
chính sách của Đảng, nhà nước; tích cực, chủ động và có nhiều
phương thức phù hợp nhằm huy động vốn cho phát triển công nghiệp
nói chung, công nghiệp công nghệ cao nói riêng một cách hiệu quả. Vì
vậy, những năm qua huy động vốn cho phát triển công nghiệp công
nghệ cao ở thành phố Hà Nội đã đạt được những thành tựu nhất định
trong xây dựng kế hoạch, ban hành cơ chế, chính sách và tổ chức thực
hiện huy động vốn; góp phần quan trọng vào quá trình phát triển kinh tế
- xã hội nói chung và phát triển công nghiệp nói riêng của Thành phố.
Tuy nhiên, quá trình huy động vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ
cao ở thành phố Hà Nội vẫn còn nhiều hạn chế, thách thức cần phải
được khắc phục như xây dựng kế hoạch chưa sát nhu cầu thực tế; cơ
1
chế, chính sách còn nhiều bất cập; tổ chức huy động vốn về quy mô, số
lượng vốn huy động còn nhỏ, vốn từ ngân sách nhà nước chưa nhiều;
nhất là huy động vốn tư nhân đầu tư vào công nghiệp công nghệ cao quy
mô chủ yếu còn nhỏ, tăng chậm so với mục tiêu và tổng số vốn huy
động ngành công nghiệp; thiếu đồng đều giữa các hình thức vốn huy
động, cơ cấu vốn huy động còn bất hợp lý và phụ thuộc vào nguồn vốn
nước ngoài là chủ yếu...
Làm thế nào để huy động vốn cho phát triển công nghiệp
công nghệ cao ở thành phố Hà Nội được hiệu quả là một câu hỏi lớn
cần có sự trả lời thỏa đáng cả về lý luận và thực tiễn. Đã có nhiều
công trình nghiên cứu về huy động vốn cho phát triển công nghiệp,
công nghiệp công nghệ cao trên các phương diện và bằng các phương
pháp tiếp cận khác nhau. Tuy nhiên, đến nay chưa có công trình nào
nghiên cứu về huy động vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ
cao ở thành phố Hà Nội một cách toàn diện, sâu sắc dưới góc độ
kinh tế chính trị; đồng thời, việc lựa chọn địa bàn thành phố Hà
Nội là trường hợp nghiên cứu cụ thể, gắn với đặc điểm vị trí địa
lý, điều diện tự nhiên và kinh tế - xã hội của địa phương.
Với những lý do đã nêu trên, để góp phần làm sâu sắc cơ sở
lý luận, thực tiễn về vốn, huy động vốn, phát triển công nghiệp công
nghệ cao và huy động vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ cao
ở thành phố Hà Nội, tác giả chọn đề tài “Huy động vốn cho phát
triển công nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội” làm đề tài
nghiên cứu luận án tiến sĩ, chuyên ngành Kinh tế chính trị.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về huy động
vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội; đề
xuất quan điểm, giải pháp huy động vốn cho phát triển công nghiệp công
nghệ cao ở thành phố Hà Nội đến năm 2035.
* Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận
án, khái quát giá trị các công trình khoa học đã tổng quan và chỉ ra
những vấn đề, khoảng trống luận án cần nghiên cứu.
- Làm rõ những vấn đề lý luận về vốn và huy động vốn cho
phát triển công nghiệp công nghệ cao. Xây dựng quan niệm, xác định
2
nội dung, tiêu chí và các yếu tố tác động đến huy động vốn cho phát
triển công nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội; nghiên cứu
kinh nghiệm về huy động vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ
cao ở một số thành phố trong nước và nước ngoài; từ đó, rút ra bài
học cho thành phố Hà Nội.
- Đánh giá đúng thực trạng huy động vốn cho phát triển
công nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội: Làm rõ thành
tựu, hạn chế, nguyên nhân của thành tựu, hạn chế và những vấn
đề đặt ra cần giải quyết từ thực trạng huy động vốn cho phát triển
công nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội.
- Đề xuất quan điểm và giagi pháp huy động vốn cho phát triển
công nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội đến năm 2035.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Huy động vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ cao.
Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu huy động vốn
(dưới dạng tiền tệ) theo quy trình (xây dựng kế hoạch huy động vốn; xây
dựng, hoàn thiện cơ chế, chính sách huy động vốn; thực hiện huy động
vốn thông qua các hình thức) cho phát triển công nghiệp công nghệ cao
gồm: vốn từ ngân sách nhà nước (ngân sách Trung ương, ngân sách địa
phương); vốn từ tín dụng; vốn từ các doanh nghiệp; phát hành trái phiếu
(trái phiếu trung ương, trái phiếu địa phương); vốn nước ngoài (FDI,
ODA) và đánh giá kết quả huy động vốn đến quá trình phát triển công
nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội. Luận án chỉ đề cập mô tả
thực trạng và đánh giá nguồn thông tin dữ liệu thứ cấp.
- Về không gian: ở thành phố Hà Nội.
- Về thời gian: các số liệu khảo sát, đánh giá từ năm 2018 đến
2023; quan điểm, giải pháp đến 2035.
4. Cơ sở lý luận, chính trị, pháp lý và thực tiễn
Cơ sở lý luận
Luận án nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-
Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng Cộng
sản Việt Nam về huy động vốn cho phát triển công nghiệp nói chung
và huy động vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ cao nói riêng.
3
Cơ sở chính trị
Luận án dựa trên nội dung, quan điểm trong các văn kiện Đại hội
Đảng cộng sản Việt Nam, văn kiện Đảng bộ thành phố Hà Nội; các nghị
quyết, chỉ thị của Đảng các cấp về huy động vốn cho phát triển công
nghiệp công nghệ cao.
Cơ sở pháp lý
Luận án dựa trên các các văn bản quy phạm pháp luật của nhà
nước, nhất là các định nghĩa, quy định trong Luật Đầu tư 2020, Luật
Công nghệ cao 2008, Luật khoa học và công nghệ 2013, có giá trị hiện
hành về những quy định pháp luật về trách nhiệm, quyền hạn của các
thành tố trong hệ thống chính trị đối với hoạt động huy động vốn, lĩnh
vực công nghiệp công nghệ cao và và huy động vốn cho phát triển công
nghiệp công nghệ cao.
Cơ sở thực tiễn
Luận án nghiên cứu kinh nghiệm về huy động vốn cho phát triển
công nghiệp công nghệ cao ở các thành phố trong nước và nước ngoài;
dựa trên tư liệu, số liệu điều tra, báo cáo thống kê của các sở, ban
ngành ở thành phố Hà Nội; kết quả nghiên cứu của các công trình khoa
học trong và ngoài nước; kế thừa có chọn lọc kết quả nghiên cứu của
các công trình khoa học được công bố liên quan đến đề tài luận án.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, luận
án sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu của khoa học kinh tế
chính trị như: Trừu tượng hóa khoa học, kết hợp với một số phương
pháp điều tra, thống kê, so sánh, phân tích tổng hợp... Cụ thể:
Phương pháp biện chứng duy vật: Phương pháp này được sử dụng
trong các chương, nhất là ở chương 2 và 3 của luận án. Khi nghiên cứu các
nội dung của luận án, tác giả luôn quán triệt và xem xét từng vấn đề trong quá
trình vận động, phát triển, đặt nó trong mối quan hệ tổng thể với nhiều vấn đề,
có sự tương tác qua lại với các vấn đề khác. Nhằm xây dựng lý luận, đánh giá
thực trạng, đề xuất quan điểm, giải pháp về huy động vốn cho phát triển công
nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội đến năm 2035.
Phương pháp trừu tượng hóa khoa học: Phương pháp này được
sử dụng chủ yếu ở chương 2 để phân tích làm rõ quan niệm trung tâm
4
của luận án; xác định các yếu tố tác động đến huy động vốn cho phát
triển công nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội. Đồng thời,
cũng được sử dụng trong khảo sát quá trình huy động vốn cho phát triển
công nghiệp công nghệ cao của các thành phố trong nước và nước ngoài
với các thành phố điển hình, đặc trưng nhất, để rút ra những kinh
nghiệm cho thành phố Hà Nội; nhằm thực hiện huy động vốn cho phát
triển công nghiệp công nghệ cao một cách thực chất và hiệu quả.
Phương pháp thống kê - so sánh: Được sử dụng chủ yếu ở
chương 3 của luận án. Trên cơ sở các số liệu thu thập được, tác giả tiến
hành thống kê - so sánh nhằm thống kê thu thập số liệu vốn, huy động
vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội; tác
giả tiến hành so sánh, đối chiếu hệ thống các số liệu để rút ra sự khác
nhau, sự thay đổi giữa những số liệu thống kê ở các giai đoạn khác
nhau. Từ đó, rút ra được những kết luận quan trọng, tìm ra nguyên
nhân, đưa ra giải pháp cho vấn đề mà luận án nghiên cứu.
Phương pháp phân tích - tổng hợp: Đây là phương pháp được sử
dụng trong suốt quá trình xây dựng luận án nhằm phân tích làm rõ
những nội dung nghiên cứu của luận án và được tác giả sử dụng ở cả 4
chương của luận án. Ở chương 1, tác giả phân tích các công trình nghiên
cứu của các tác giả có liên quan để tổng quan tình hình nghiên cứu có
liên quan đến đề tài luận án. Trên cơ sở đó, tác giả tổng hợp để xây dựng
quan niệm, hình thành khung lý luận của chương 2. Đối với chương 3
tác giả tiến hành phân tích và tổng hợp những số liệu thu thập được
nhằm đưa ra những nhận xét, đánh giá sát thực tình hình huy động vốn
cho phát triển công nghiệp công nghệ cao ở thành phố Hà Nội hiện nay,
chỉ rõ thành tựu, hạn chế của quá trình này. Đối với chương 4, sử dụng
phương pháp này để làm rõ nội dung quan điểm và luận giải các giải
pháp huy động vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ cao ở thành
phố Hà Nội đến năm 2035.
Phương pháp logic kết hợp với lịch sử: Được sử dụng tại chương
1, 2 và 3 của luận án nhằm tìm hiểu quá trình hình thành nhận thức vấn đề
huy động vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ cao ở các địa phương
nói chung, ở thành phố Hà Nội nói riêng; cũng như hoạt động thực tiễn
nhằm huy động vốn cho phát triển công nghiệp công nghệ cao ở thành
5