ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
Mai Thu Quỳnh
NGHIÊN CỨU VĂN BIA HẬU TỘC
KHU VỰC BẮC BỘ VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÁN NÔM
Hà Nội - 2025
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
Mai Thu Quỳnh
NGHIÊN CỨU VĂN BIA HẬU TỘC
KHU VỰC BẮC BỘ VIỆT NAM
Chuyên ngành: Hán Nôm
Mã số: 9220104.01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÁN NÔM
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. Nguyễn Kim Sơn
XÁC NHẬN NCS ĐÃ CHỈNH SỬA THEO QUYẾT NGHỊ
CỦA HỘI ĐỒNG ĐÁNH GIÁ LUẬN ÁN
Người hướng dẫn khoa học
Chủ tịch hội đồng đánh giá
Luận án Tiến sĩ
PGS.TS. Nguyễn Kim Sơn
PGS.TS. Trịnh Khắc Mạnh
Hà Nội - 2025
LỜI CAM ĐOAN
Tôi là Mai Thu Quỳnh, Nghiên cứu sinh ngành Hán Nôm khóa KHXH -
2020 - X thuộc trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà
Nội. Tôi xin cam đoan Luận án “Nghiên cứu văn bia Hậu tộc khu vực Bắc Bộ Việt
Nam” là công trình nghiên cứu độc lập của tôi, với sự hƣớng dẫn tận tình của
PGS.TS. Nguyễn Kim Sơn.
Công trình đƣợc tôi nghiên cứu và hoàn thành tại Viện Nghiên cứu Hán
Nôm từ năm 2020 đến năm 2024. Các tài liệu tham khảo, các số liệu thống kê
phục vụ mục đích nghiên cứu công trình này đƣợc sử dụng đúng quy định, không
vi phạm quy chế bảo mật của Nhà nƣớc. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả có
công bố một phần kết quả trên các tạp chí khoa học của ngành. Còn toàn bộ kết
quả nghiên cứu của Luận án này chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình
nghiên cứu nào khác.
Tác giả xin cam đoan những vấn đề nêu trên là hoàn toàn đúng sự thật. Nếu
sai, tác giả xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trƣớc pháp luật.
Tác giả luận án
Mai Thu Quỳnh
2
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận án này, cùng với những nỗ lực của bản thân, tác giả đã
nhận đƣợc sự động viên, giúp đỡ của rất nhiều ngƣời.
Trƣớc tiên, tác giả xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS.
Nguyễn Kim Sơn - giáo sƣ hƣớng dẫn chính của luận án. Mặc dù công việc quản lí
rất bận rộn nhƣng Thầy vẫn nhận lời làm Giáo sƣ hƣớng dẫn tác giả viết luận án.
Thầy đã tặng những lời khuyên sáng suốt, giúp tác giả chọn đúng hƣớng và hoàn
thiện luận án này. Thầy cũng cố gắng sắp xếp thời gian, tinh tế và chu đáo giúp đỡ
tác giả hoàn thành các thủ tục hành chính cần làm của một Nghiên cứu sinh.
Tác giả cũng muốn gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô trong bộ môn Hán
Nôm và các thầy cô trong khoa Văn học Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân
văn thuộc Đại học Quốc Gia Hà Nội, phòng Đào tạo Sau đại học và phòng Quản lí
Khoa học của Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã giúp đỡ và tạo điều
kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành luận án, hoàn tất các thủ tục hành chính.
Tác giả còn muốn gửi lời cảm ơn chân thành tới Viện trƣởng Viện Nghiên
cứu Hán Nôm là PGS.TS. Nguyễn Tuấn Cƣờng và nguyên Trƣởng phòng phòng
Minh văn học là PGS.TS Trần Trọng Dƣơng: hai giáo sƣ đã tận tình động viên,
nhắc việc, đọc và góp ý về bản thảo nhƣ Ngƣời hƣớng dẫn thứ hai của luận án. Bên
cạnh đó, các anh chị em đồng nghiệp ở Viện Nghiên cứu Hán Nôm cũng đã cổ vũ,
động viên, tạo điều kiện và giúp đỡ những công việc của cơ quan để tác giả có thêm
thời gian và công sức dành cho luận án này.
Đặc biệt xin cảm ơn cha mẹ và chồng đã cùng tôi cố gắng vƣợt qua những
thử thách của bốn năm làm luận án! Nghị lực chiến đấu với bệnh tật của mẹ đã tiếp
thêm sức mạnh cho con. Sự chung vai gồng gánh việc gia đình hai bên của chồng đã
trở thành điểm tựa vững chắc cho em hoành thành công việc.
Do hạn chế về kiến thức, kinh nghiệm, thời gian tìm hiểu và thực hiện nên luận
án có thể còn những thiếu sót. Tôi rất mong sẽ nhận đƣợc nhiều ý kiến đóng góp của
các thầy, cô và độc giả để tôi có thể có những nhận thức sâu sắc hơn về vấn đề này.
Ngƣời viết xin chân thành cảm ơn!
1
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC .................................................................................................................. 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................... 4
DANH MỤC BẢNG................................................................................................... 5
DANH MỤC ẢNH, BIỂU ĐỒ ................................................................................... 6
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 7
1. Lí do lựa chọn đề tài ......................................................................................... 7
2. Mục đích, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................... 8
3. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................. 9
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài: ...................................................... 10
5. Cấu trúc của luận án ....................................................................................... 12
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ ĐỊNH HƢỚNG
NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI ................................................................................ 13
1.1. Các khái niệm liên quan ..................................................................................... 13
1.1.1. Khái niệm văn bia .................................................................................... 13
1.1.2. Hậu tộc, bầu Hậu, phong tục bầu Hậu và thờ Hậu ................................. 16
1.1.3. Văn bia cung tiến ...................................................................................... 17
1.1.4. Văn bia Hậu ............................................................................................. 18
1.1.5. Văn bia Hậu tộc ........................................................................................ 19
1.2. Lịch sử nghiên cứu phong tục thờ Hậu và văn bia Hậu, phong tục bầu Hậu tộc
và văn bia Hậu tộc ..................................................................................................... 19
1.2.1. Lịch sử nghiên cứu phong tục thờ Hậu và bia Hậu nói chung ................ 19
1.2.2. Lịch sử nghiên cứu hoạt động thờ Hậu tộc và văn bia Hậu tộc .............. 28
1.3. Định hƣớng nghiên cứu của đề tài ..................................................................... 29
Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 30
