Khoa học và trồng và chăm sóc rừng - Phần 1

Chia sẻ: Dweferhyj Gerhrtdjhtyd | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

299
lượt xem 85
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lập địa rừng là cơ sở kỹ thuật ứng dụng rất quan trọng của trồng và chăm sóc rừng, nội dung chủ yếu là nghiên cứu nhân tố lập địa, phân loại lập địa và đánh giá lập địa. Thông qua nghiên cứu lập địa rừng, có thể chọn ra loài cây trồng rừng có sản lượng cao nhất, đề ra các biện pháp chăm sóc rừng thích hợp, đồng thời có thể dự báo sức sản xuất rừng và sản lưọng rừng trong tương lai, tiến đến có thể đánh giá phân loại rừng, các hiệu ích kinh doanh rừng, giá thành sản xuất gỗ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khoa học và trồng và chăm sóc rừng - Phần 1

1 Gi¸o tr×nh h-íng tíi thÕ kû 21 ViÖn sü Shen Guofang Khoa häc Trång vµ ch¨m sãc rõng Nhµ xuÊt b¶n L©m nghiÖp Trung Quèc 2001. (TËp I) Ng-êi biªn dÞch: GS.TS TrÇn V¨n M·o §¹i häc L©m nghiÖp 2004 Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
2 Lêi t¸c gi¶ Trång vµ ch¨m sãc rõng lµ mét m«n khoa häc chñ yÕu cña l©m sinh häc, gi¸o tr×nh khoa häc trång vµ ch¨m sãc rõng cã tªn gäi ®Çu tiªn. Tr-íc ®©y khoa häc trång rõng. Vµo thËp kû 50 cña thÕ kû 20 ®Õn nay, cø 10 n¨m söa ®æi bæ sung 1 lÇn. LÇn nµy v× sö dông tªn m«n häc míi vµ gÆp lóc x©y dùng m«i tr-êng sinh th¸i ®ang ph¸t triÓn nhanh chãng. VÒ néi dung gi¸o tr×nh ®· ®-îc söa ®æi bæ sung, ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña nã lµ: (1) Cã c¬ së lý luËn ®Çy ®ñ ®Æc biÖt lµ tiÕp cËn víi sinh th¸i häc. (2) Cè g»ng ph¶n ¸nh nh÷ng thµnh tùu vÒ trång vµ ch¨m sãc rõng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nh-ng tr¸nh chi tiÕt cô thÓ qu¸. (3) Cè g¾ng liªn hÖ víi nhõng c«ng tr×nh träng ®iÓm míi x©y dùng cña nhµ n-íc, ph¶n ¸nh vÒ nh-ng néi dung thÝch øng víi thùc tÕ nh-: “n«ng l©m kÕt hîp”, “lËp ®Þa rõng”, “khoanh nu«i rõng”, “thiÕt kÕ quy ho¹ch rõng” Cuèn s¸ch nµy do nhiÒu nhµ khoa häc giµ trÎ tËp trung biªn so¹n trong 2 n¨m, bao gåm 22 ch-¬ng. Do chóng t«i mÊy n¨m nay ®¶m nhiÖm nhiÒu c«ng t¸c nÆng nÒ, néi dung mét sè ch-¬ng tiÕt vÉn ch-a ®ñ, thay ®æi hÖ thèng gi¸o tr×nh còng cÇn cã thêi gian kh¶o nghiÖm. Hy väng sù chØ dÉn cña ng-êi ®äc. Shen Guofang 25 thµng 7 n¨m 2001 Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
3 Lêi ng-êi dÞch Khoa häc trång vµ ch¨m sãc rõng ®-îc dÞch tõ gi¸o tr×nh chuÈn h-íng tíi thÕ kû 21 cho c¸c tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp ë Trung Quèc do ViÖn sü Shen Guofang chñ biªn. NhiÒu ch-¬ng tiÕt trong cuèn s¸ch cã thÓ gióp cho c¸n bé gi¶ng d¹y, häc viªn sau ®¹i häc vµ sinh viªn tr-êng §¹i häc L©m nghiÖp tham kh¶o. Ngoµi ra gi¸o tr×nh còng gióp cho c¸n bé l·nh ®¹o, c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ doanh nghiÖp cã tÇm nh×n ®óng ®¾n h¬n trong c«ng t¸c trång vµ ch¨m sãc rõng. Trong qu¸ tr×nh biªn dÞch chóng t«i nhËn ®-îc sù gióp ®ì cña ban l·nh ®¹o nhµ tr-êng, bé m«n L©m sinh vµ khoa L©m häc mµ ng-êi trùc tiÕp lµ: Gi¸o s-, hiÖu phã Vò TiÕn Hinh, PGS. Chñ nhiÖm bé m«n Hoµng Kim Ngò, PGS tr-ëng phßng Qu¶n lý ®µo t¹o NguyÔn V¨n TuÊn, PCN khoa Ph¹m V¨n §iÓn, chñ nhiÖm bé m«n Vò §¹i D-¬ng. Do cuèn s¸ch bao gåm nhiÒu néi dung, chóng t«i biªn dÞch thµnh 2 tËp. TËp I bao gåm 2 phÇn: nguyªn lý c¬ b¶n vÒ trång vµ ch¨m sãc rõng, trång rõng TËp II bao gåm Qu¶n lý ch¨m sãc rõng ph-¬ng ph¸p thu ho¹ch vµ t¸i sinh rõng, nh÷ng c«ng tr×nh träng ®iÓm vµ ch¨m sãc rõng. NhiÒu vÊn ®Ò Ýt liªn quan víi ®iÒu kiÖn n-íc ta chóng t«i chØ l-îc dÞch. Cã thÓ nhiÒu danh tõ vµ néi dung ch-a phï hîp víi v¨n phong vµ t×nh h×nh cô thÓ ViÖt Nam. Xin ®éc gi¶ l-îng thø vµ bæ sung cho lÇn xuÊt b¶n sau. Ngµy 25 th¸ng 10 n¨m 2004 Ng-êi biªn dÞch Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
4 PhÇn 1. Nguyªn lý c¬ b¶n cña trång vµ ch¨m sãc rõng Ch-¬ng I LËp ®Þa rõng LËp ®Þa rõng lµ c¬ së kü thuËt øng dông rÊt quan träng cña trång vµ ch¨m sãc rõng, néi dung chñ yÕu lµ nghiªn cøu nh©n tè lËp ®Þa, ph©n lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa. Th«ng qua nghiªn cøu lËp ®Þa rõng, cã thÓ chän ra loµi c©y trång rõng cã s¶n l-îng cao nhÊt, ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p ch¨m sãc rõng thÝch hîp, ®ång thêi cã thÓ dù b¸o søc s¶n xuÊt rõng vµ s¶n l-äng rõng trong t-¬ng lai, tiÕn ®Õn cã thÓ ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i rõng, c¸c hiÖu Ých kinh doanh rõng, gi¸ thµnh s¶n xuÊt gç vµ ®Çu t- ch¨m sãc rõng. Nã cã t¸c dông quan träng trong viÖc n©ng cao chÊt l-îng rõng, ph¸t triÓn l©m nghiÖp bÒn v÷ng, b¶o vÖ vµ t¸i sinh rõng tù nhiªn, kh«i phôc vµ më réng tµi nguyªn rõng. Trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ c¸c n-íc ph¸t triÓn l©m nghiÖp, ®· më réng c«ng t¸c nghiªn cøu lËp ®Þa, trong ®ã rÊt nhiÒu thµnh qu¶ nghiªn cøu ®· ph¸t huy ®-îc t¸c dông quan träng trong x©y dùng s¶n xuÊt l©m nghiÖp. §Êt n-íc ta do ®Þa m¹o, khÝ hËu , ®Êt ®ai vµ sinh vËt cã sù kh¸c nhau rÊt lín, tÊt nhiªn cã ¶nh h-ëng quan träng ®Õn c¸c biÖn ph¸p s¶n xuÊt l©m nghiÖp. Cho nªn , ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu, ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ c¸c nh©n tè ®ã, nghÜa lµ ph¶i nghiªn cøu toµn diÖn ®Õn lËp ®Þa rõng. 1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ lËp ®Þa rõng LËp ®Þa lµ kh¸i niÖm th-êng dïng trong l©m häc. Khi ph©n lo¹i lËp ®Þa ph¶i lµm râ mét sè thuËt ng÷ sau: LËp ®Þa vµ sinh c¶nh (site and habitat) - Héi nh÷ng ng-êi c«ng t¸c l©m nghiÖp Mü (1971) cho r»ng: “LËp ®Þa lµ c¸c lo¹i h×nh thùc b× vµ chÊt l-îng cña chóng ë trªn ®Êt rõng vµ m«i tr-êng ®Êt rõng”. - Tµi liÖu “®iÒu tra lËp ®Þa rõng” §øc n¨m1981 cho r»ng: “ LËp ®Þa lµ tæng thÓ c¸c ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cña thùc vËt, mµ chóng lµ nh÷ng nh©n tè t¸c dông ®Õn sinh tr-ëng thùc vËt”. - Nhµ l©m häc §øc- Ernst Rohrig (1982) trong cuèn “ Trång vµ ch¨m sãc rõng” cã nªu r»ng: “LËp ®Þa lµ tæng hîp c¸c nh©n tè m«i tr-êng vËt lý vµ ho¸ häc mµ cã t¸c dông quan träng ®èi víi sinh tr-ëng, ph¸t triÓn cña Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
5 c©y rõng. Nh÷ng nh©n tè ®ã ®èi víi c¸c thÕ hÖ rõng ph¶i ®¶m b¶o æn ®Þnh hoÆc cã sù biÕn ®æi theo qui luËt tuÇn hoµn”. - Nhµ l©m häc Mü D.M Smith (1996) trong quyÓn “trång rõng thùc dông” cã nªu r»ng: “LËp ®Þa lµ tæng thÓ m«i tr-êng cña mét ®Þa ph-¬ng, m«i tr-êng lµ mét kho¶ng kh«ng gian cã c©y rõng vµ sinh vËt ®ang sèng, tån t¹i vµ t¸c ®ông qua l¹i lÉn nhau”. Ngµy nay néi dung cña “lËp ®Þa” trong l©m häc vµ “ sinh c¶nh” trong sinh th¸i häc cã xu thÕ gièng nhau. Nãi chung lËp ®Þa cã 2 nghÜa: (1) Cã vÞ trÝ ®Þa lý. (2) Nã lµ tæng hîp cña ®iÒu kiÖn m«i tr-êng ( sinh vËt, ®Êt, khÝ hËu) tån t¹i ë mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh. Cho nªn cã thÓ nãi lËp ®Þa kh«ng thay ®æi vµ kh«ng liªn quan víi loµi c©y sinh tr-ëng trªn ®ã. ChÊt l-îng lËp ®Þa vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ( site quality and site condition) ChÊt l-îng lËp ®Þa lµ 1 tiÒm lùc s¶n xuÊt cña c©y rõng trªn 1 ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nµo ®ã hoÆc c¸c lo¹i thùc b× kh¸c nhau trªn lËp ®Þa ®ã. Cho nªn chÊt l-îng lËp ®Þa cã liªn quan víi loµi c©y, cã lËp ®Þa cao, lËp ®Þa thÊp. ChÊt l-îng lËp ®Þa bao gåm nh©n tè khÝ hËu, ®Êt vµ sinh vËt. Mét lËp ®Þa ®èi víi c¸c loµi c©y kh¸c nhau cã thÓ cã chÊt l-îng lËp ®Þa kh¸c nhau. Cßn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa lµ tæng hîp c¸c ®iªï kiÖn m«i tr-êng tù nhiªn cã quan hÖ víi sinh tr-ëng ph¸t triÓn c©y rõng trªn ®Êt trång rõng. ChÊt l-îng lËp ®Þa vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa lµ tõ chung th-êng ®-îc dïng nh- nhau. Khi ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa th-êng tiÕn hµnh ph¸n ®o¸n hoÆc dù b¸o søc s¶n xuÊt hiÖn t¹i ®èi víi lËp ®Þa. Môc ®Ých ®¸nh gi¸ lµ dù b¸o thu ho¹ch vµ l-îng ho¸ søc s¶n xuÊt cña ®Êt hoÆc lµ x¸c ®Þnh lo¹i lËp ®Þa cña rõng. ChØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa th-êng dïng chØ sè lËp ®Þa, cßn gäi lµ chØ sè vÞ trÝ ®Êt, tøc lµ ®¸nh gi¸ b»ng chiÒu cao b×nh qu©n (H) cña c©y -u thÕ ë 1 tuæi chuÈn nhÊt ®Þnh hoÆc chiÒu cao b×nh quÇn cña mét sè c©y cao nhÊt. Ph©n lo¹i lËp ®Þa vµ lo¹i h×nh lËp ®Þa ( site classification and site type) Mçi lo¹i lËp ®Þa cã ®Æc tÝnh cña b¶n th©n nã. Trªn ®Êt trång rõng víi diÖn tÝch lín th× kh«ng tån t¹i ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nh- nhau. VÒ nghiªn cøu khoa häc ®èi víi mçi nh©n tè lËp ®Þa ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu tû mØ lµ c«ng viÖc v« cïng quan träng, nh-ng khi tiÕn hµnh thiÕt kÕ quy ho¹ch trång rõng th× Ýt khi lÊy 1 nh©n tè ®¬n ®éc ®Ó nghiªn cøu. Trong thùc tiÔn ch¨m sãc nu«i d-ìng rõng, ph©n lo¹i lËp ®Þa cã 2 m¨t : Theo nghÜa réng vµ theo nghÜa hÑp. VÒ nghÜa hÑp cã khÝ hËu, lo¹i ®Êt gÇn gièng nhau vÒ ®iÒu kiÖn sinh th¸i gäi lµ ph©n lo¹i lËp ®Þa. §¬n vÞ mµ tæ hîp thµnh ®-îc gäi lµ lo¹i h×nh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa (lo¹i h×nh lËp ®Þa) hoÆc lo¹i h×nh ®iÒu kiÖn thùc vËt. Lo¹i h×nh lËp ®Þa lµ tªn gäi chung cña ph©n lo¹i dinh d-ìng ®Êt vµ dinh d-ìng n-íc t-¬ng tù nhau. Nãi réng ra ph©n lo¹i lËp ®Þa bao gåm viÖc ph©n khu vµ v¹ch ra c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i c¸c cÊp trong hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa. NÕu theo ý nghÜa chung th× ph©n lo¹i lËp ®Þa th-êng theo nghÜa hÑp. Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
6 2. LÞch sö vµ xu thÕ ph¸t triÓn nghiªn cøu lËp ®Þa rõng HiÖn nay ph©n lo¹i lËp ®Þa ®-îc chia ra 4 lo¹i: mét lµ c¨n cø vµo tÝnh thÝch nghi, ®iÓn h×nh lµ ph©n lo¹i 8 cÊp ®Êt cña n-íc Mü. Hai lµ ph©n lo¹i theo chóng lo¹i, tæ thµnh vµ ®Æc ®iÓm sinh tr-ëng cña c¸c loµi c©y gç, c©y bôi vµ c©y cá sinh tr-ëng trªn lËp ®Þa rõng vµ mét sè chØ tiªu sinh tr-ëng kh¸c, nghÜa lµ c¨n cø vµo hiÖu qu¶ cña lËp ®Þa rõng ®Ó ph©n lo¹i. §¹i biÓu cho ph©n lo¹i nµy lµ ph-¬ng ph¸p Cajander PhÇn Lan, ph-¬ng ph¸p Krajina cña B¾c Mü, ph-¬ng ph¸p kiÓu sinh c¶nh cña Daubenmire n-íc Mü. Ba lµ c¨n cø vµo c¸c nh©n tè ph¸t sinh vµ h×nh thµnh lËp ®Þa rõng vµ ®Æc tÝnh lËp ®Þa ®Ó ph©n lo¹i. Bèn lµ ph-¬ng ph¸p to¸n häc. 2.1. L-îc sö nghiªn cøu lËp ®Þa Nghiªn cøu lËp ®Þa ë c¸c n-íc trªn thÕ giíi chñ yÕu tËp trung ë phan lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa, trong ®ã PhÇn lan, §øc, Liªn X« cò, Mü vµ Cana®a cã lÞch sö nghiªn cøu lËp ®Þa rõng t-¬ng ®èi l©u. ë PhÇn Lan Blomquist (1872) ®· chia ®Êt n-íc ra lµ 3 ®Þa ®íi sinh tr-ëng, mçi ®Þa ®ãi l¹i chia ra 3 cÊp ®Êt, c¨n cø chñ ýeu cña phan lo¹i lµ ®Êt, h-íng dèc vµ thùc b×. Ramann (1983) trong cuèn “ §Êt häc vµ lËp ®Þa häc rõng” ®· nªu lªn nhËn thøc vÒ ®Êt rõng øng dông trong mét sè thùc tiÔn l©m nghiÖp. N¨m 1926 A.C. Cajander ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu phan lo¹i lËp ®Þa, «ng rÊt coi träng nh©n tè m«i tr-êng vµ mèi quan hÖ thùc vËt vµ m«i tr-êng, «ng cho r»ng kiÓu lËp ®Þa rõng nªn lÊy nh÷ng ®Æc tr-ng loµi -u thÕ, loµi ®Æc h÷u, loµi ®Æc tr-ng lµm c¬ së; «ng l¹i cho r»ng trong mét khu vùc nhÊt ®Þnh cã thÓ th«ng qua thùc b× nhÊt ®Þnh, ®Æc biÖt lµ ®iÒu kienÑ lËp ®Þa ®-îc ph¶n ¸nh bëi tæ thµnh c©y tÇng d-íi ®Ó x¸c ®Þnh kiÓu lËp ®Þa rõng. ¤ng ®Þnh nghÜa lËp ®Þa nh- sau: “ lËp ®Þa cã chÊt l-îng lËp ®Þa t-¬ng tù vµ sù nèi liÒn mäi l©m phÇn tæ thµnh c©y d-íi gÇn nhau “. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ phan lo¹i lËp ®Þa vµ kiÓu lËp ®Þa ®· lµm c¬ së khoa häc lo¹i h×nh lËp ®Þa rõng. C¸c nhµ l©m häc §øc ®· muèn dïng ph-¬ng ph¸p biÓu thu ho¹ch l©m phÇn ®Ó chia ra søc s¶n xuÊt ®Êt l©m phµn cao hay thÊp, nh-ng do ®iÒu kiÑn kü thuËt cã h¹n, ch-a thÓ ®-a ra ph-¬ng ph¸p hoµn thiÖn .Hartige ( 1804) ®· ®¸nh gi¸ s¶n l-îng ®Êt rõng vµ ®-a ra 3 lo¹i h×nh trªn, gi-u· vµ d-íi, Cotta (1804) cóng nªu ra 100 cÊp. N¨m 1926 , C.A. Kranss cïng ®- ¶anhiÒu nh©n tè trogn ph©n lo¹i lËp ®ia, vÒ sau më réng thµnh m«t lo¹i lÊy c¸c ®Æc ®iÓm vÒ khÝ hËu, ®Þa lý, ®Êt, thùc b× lµm c¬ së ph©n lo¹i. NhiÒu quan ®iÓm cho r»ng: “ Tæng thÓ l©m phÇn chÝnh lµ sù nèi nhiÒu l©m phÇn cã cïng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa hoÆc ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai”. ë B¾c Mü nh- Canada vµ Mü dïng ph-¬ng ph¸p phan lo¹i nhiÒu nhan tè nh- Hill (1953) Jurdan (1975) Barnes (1982) vµ ®· ¸p dông sinh th¸i häc trong ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng. Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
7 ChÊt l-îng lËp dÞa rõng lµ kh¶ n¨ng sinh tr-ëng c©y trªn ®Êt rõng, nhËn thøc ®iÒu nµy nhµ khoa häc Mü ®· x©y dùng ph-¬ng ph¸p tiªu chuÈn ph©n lo¹i lËp ®Þa, hÖ thèng lËp ®Þa rõng ®-îc sö dông réng r·i ë §øc, PhÇn Lan. GÇn ®©y hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý, viÔn th¸m ph¸t triÓn m¹nh, nhiÒu ng-êi dïng ph-¬ng ph¸p to¸n häc vµ ph©n tÝch thèng kª ®a nguyªn kh«ng chØ tæng hîp ®-¬c nhiÒu nh©n tè mµ cã thÓ ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng tõ ®Þnh tÝnh ®Õn ®Þnh l-îng, c¸c nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n-íc ®Òu tiÕn hµnh th¨m dß rÊt nhiÒu. Nh÷ng n¨m 50 thÕ kû 20 Trung Quèc còng cã nh÷ng b-íc ph¸t triÓn nghiªn cøu ph©n lo¹i lËp ®Þa . vÒ ph©n lo¹i lËp dÞa rõng, nh÷ng n¨m 1970 ®Õn nay ®· hÊp thô ®-îc nh÷ng kinh nghiÖm cã Ých cña §øc, Mü, Canada, NhËt b¶n ®· tiÕn hµnh ®-a ra ph-¬ng ¸n lo¹i h×nh lËp ®Þa cho tæ hîp t¸c nghiªn cøu hä sa méc trªn 14 tØnh miÒn Nam. MÊy n¨m nay ®· tiÕn hµnh ph©n lo¹i lËp ®Þa trªn toµn quèc vµ ®-a ra hÖ thèng lËp ®Þa 6 cÊp ( Zhang, 1990), cã t¸c gi¶ chia ra 5 cÊp. 2.2. Xu thÕ ph¸t triÓn nghiªn cøu lËp dÞa rõng Sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt l©m nghiÖp ®· ®-a ra yªu cµu cµng ngµy cµng cao vÒ ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp dÞa, xu thÕ ph¸t triÓn chung lµ tõ viÖc ph©n lo¹i c¸c nh©n tè ®¬n lÎ theo c¸c môc ®Ých ®Æc thï ph¸t triÓn thµnh ph©n lo¹i nhiÒu nh©n tè sinh th¸i tæng hîp víi môc ®Ých qu¶n lý tµi nguyªn rõng, lµm cho viÖc t×m hiÓu vµ lý gi¶i t¸c dông lÉn nhau gi÷a thùc b× rõng vµ nhan tè m«i tr-êng ®-îc s©u s¾c h¬n, nhËn ®-îc nhiÒu th«ng tin lËp ®Þa chÝnh x¸c h¬n, cung cÊp c¸c tµi liÖu c¬ b¶n cho kinh doanh l©m nghiÖp. Trªn c¬ së ph©n lo¹i lËp ®Þa ®Ênh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, cïng víi nhu cÇu l©m nghiÖp hiÑn ®¹i. ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa tõng loµi c©y ph¸t triÓn h-íng ®Õn ®¸nh gi¸ tæng hîp nhiÒu loµi c©y, ph-¬ng ph¸p kÕt hîp ®¸nh gi¸ tæng hîp søc s¶n xuÊt vµ chÊt l-îng lËp ®Þa rõng ®-îc øng dông réng r·i. §¸nh gi¸ thèng nhÊt ®Êt kh«ng cã rõng vµ ®Êt rõng ®Ó gi¶i quyÕt d¸nh gi¸ viÖc thay thÓ nhiÒu loa× c©y mét quyÕt s¸ch tèi -u cña chän ®Êt nµo c©y Êy vµ ®¸nh gi¸ ®éng th¸i cña sù tho¸i ho¸ chÊt l-îng nh÷ng khu rõng trång thuÇn loµi vµ liªn canh. VÊn ®Ò nµy ph¶i ®-îc coi träng vµ nghiªn cøu réng r·i. trogn ®¸nh gi¸ chÊtl-îng lËp ®Þa, cïng víi sù ph¸t triÓn ph-¬ng ph¸p to¸n häc hiÖn ®¹i vµ øng dông kü thuËt m¸y vi tÝnh, nh÷ng vÊn ®Ò vµ kÐt luËn kh«ng ng-êng ®-îc ®Þnh l-îng, kiÓm nghiÖm vµ chØnh söa, tõ ®ã tÝnh thÝch dông khoa häc thµnh qu¶ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa sÏ ®-îc n©ng cao ë møc ®é míi. Cïng víi sù ®i s©u nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ph©n lo¹i lËp ®Þa, viÖc n©ng cao tr×nh ®é khoa häc vµ s¶n xuÊt l©m nghiÖp, vÒ sau cÇn t¨ng c-êng nghiªn cøu c¬ së nh©n tè lËp ®Þa, mèi quan hÖ ®Æc tÝnh sinh vËt häc vµ sinh th¸i häc cña loµi. lËp ®Þa lµ mét hÖ ®éng th¸i phøc t¹p, cµng ®i s©u t×m hiÓu b¶n chÊt cña nã ph¶i triÓn khai nghiªn cøu ®éng th¸i ®Þnh Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
8 vÞ, lËp c¸c « tiªu chuÈn cè ®Þnh t×m hiÓu nh÷ng quy luËt biÕn ®æi vµ mèi t-¬ng quan cña déng th¸i theo thêi gian vµ khong gian ®Î viÖc phan lo¹i vµ ®¸nh gi¸ d-îc chÝnh x¸c h¬n. Cïng víi sù ph¸t triÓn l©m nghiÖp hiÖn ®¹i, cÇn tÝch cùc triÓn khai nghiªn cøu kü thuËt øng dông lËp dÞa rõng, n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt nghiªn cøu ®iÒu tra lËp ®Þa.tr×nh ®é xö lý th«ng tin, kü thuËt vÏ b¶n ®å lËp ®Þa, kho sè liÖu lËp ®Þa vµ c¶i thiÖn hÖ thèng qu¶n lý, lµm cho c«ng t¸c nghiªn cøu lËp ®Þa phôc vô tèt h¬n cho x©y dùng ngµnh l©m nghiÖp. 3. Kh¸i qu¸t vÒ nh©n tè lËp ®Þa rõng Khi ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa rõng, nãi chung nh©n tè lËp ®Þa ®-îc ¸p dông chñ yÕu bao gåm 3 lo¹i, nh©n tè m«i tr-êng vËt lý, nh©n tè thùc b× rõng vµ nh©n tè ho¹t ®éng con ng-êi. Nh©n tè m«i tr-êng vËt lý bao gåm khÝ hËu, ®Þa h×nh vµ ®Êt ®ai, nh©n tè thùc b× bao gåm lo¹i h×nh, tæ thµnh, ®é che phñ, vµ t×nh h×nh sinh tr-ëng cña thùc vËt. Trong c¸c nh©n tè cã mét sè nh©n tè chñ ®¹o. 3.1.Nh©n tè m«i tr-êng vËt lý 3.1.1. KhÝ hËu C©y xanh bao gåm c¶ c©y gç ®Òu ph¶i dùa vµo sù chi phèi cña lËp dÞa, chñ yÐu lµ n¨ng l-îng mÆt trêi, n-íc, CO2 vµ c¸c chÊt dinh d-ìng ho¸ häc, ®éng lùc khèng chÕ nh÷ng nh©n tè ®ã ®Õn tõ kh«ng gian, ®-îc ®Þnh nghÜa lµ bøc x¹ mÆt trêi khÝ hËu khu vùc vµ l-îng n-íc r¬i. §-¬ng nhiªn tæng bøc x¹ vµ n-íc r¬i lµ v« cïng quan träng. nh-ng trong 1 n¨m do ph©n bè bøc x¹ mÆt trêi vµ nøoc r¬i kh«ng ®ång ®Òu nªn xuÊt hiÖn mïa, chóng lµ ®iÒu kiÖn sinh tr-ëng cña thùc vËt. Nãi chung khÝ hËu kh«ng chØ ¶nh h-ëng ®Õn lo¹i h×nh thùuc b× mµ cßn ¶nh h-ëng ®Õn sinh tr-ëng vµ søc s¶n xuÊt cña c©y rõng. Nh÷ng loµi c©y ë miÒn nam sinh tr-ëng nhanh h¬n c©y miÒn B¸c vµ cïng mét c©y sinh tr-ëng ë vung nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi sÏ cao h¬n. Chøng to khÝ hËu quyÕt ®Þnh ®iÒu kiÑn thuû nhiÖt cña sinh vËt mµ h×nh thµnh mét lo¹i thùc b× cã tÝnh côc bé. Tãm l¹i, ®¹i khÝ hËu quyÕt ®Þnh sù ph©n bè thùc b× rõng trªn ph¹m vi lín hoÆc mét khu vùc, tiÓu khÝ hËu ¶nh h-ëng ®Õn sù ph©n bè côc bé cña loµi hoÆc quÇn x·. Do ®Æc tÝnh khÝ hËu nh- vËy trong ph©n lo¹i lËp ®Þa , khÝ hËu lµ c¬ së hoÆc c¨n cø cña sù ph©n lo¹i khu vùc lín, trong ph©n chia lo¹i h×nh lËp ®Þa kh«ng xem xÐt ®Õn nh©n tè khÝ hËu. NhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng ®iÒu kiÑn khÝ hËu lµ c¨n cø chñ yÕu ®Ó ph©n lo¹i khu vùc lËp ®Þa ( regionnal classification). Khi ph©n chia khu vùc lËp dÞa, ®ai lËp ®Þa hay khu lËp ®Þa chñ yÕu lµ kÕt hîp ®iÒu kiÖn thuû nhiÖt vµ biÕn ®æi thùc b× rõng ®Ó xem xÐt. TiÓu khÝ hËu lµ nhan tè quan träng ¶nh h-ëng ®ªnsinh tr-ëng c©y rõung, nh-ng rÊt Ýt dïng trong ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i lËp ®Þa,bëi v× sù biÕn ®æi tiÓu khÝ hËu th-êng lien quan mËt thiÕt víi biÕn Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
9 ®æi ®Þa h×nh, mµ biÕn ®æi ®Þa h×nh th-êng kÌm theo sù biÕn ®æi nh©n tè ®Êt, nh- h-íng dèc, vÞ trÝ dèc kh¸c nhau, tiÓu khÝ hËu vµ ®iÒu kiÖn ®Êt cïng ph¸t sinh biÕn ®æi, cho nªn rÊt cã cã nhana tè tiÓu khÝ hËu ®¬n ®éc liªn quan víi sinh tr-ëng c©y rõng. 3.1.2.§Þa h×nh §Þa h×nh bao gåm ®é cao so mÆt biÓn, h-íng dèc, ®é dèc. KiÓu dèc, tiÓu ®Þa h×nh. §Þa h×nh ¶nh h-ëng ®Õn nhan tè thuû nhiÖt vµ ®iÒu kiÑn ®Êt lien quan trùc tiÕp víi sinh tr-ëng caay rõng. Trªn mét sè c¶nh quan ®Æc biÖt, ®Þa chÊt bÒ mÆt ®Þa h×nh, h×nh d¹ng hoÆc ®Þa h×nh häc sÏ lµm thay ®æi khÝ hËu, ®Þa h×nh th«ng qua ®é dèc h-íng dèc ¶nh h-ëng ®Õn l-îng bøc x¹ mÆt trêi, ¶nh h-ëng cña vïng nói, ®é cao so mÆt biÓn cã thÓ t¸c dông trùc tiÕp ®Õn l-îng n-íc r¬i, nh-ng sù ph©n phèi l¹i cña ®Þa h×nh ®èi víi n-íc chñ yÕu biÓu hiÖn ë ph-¬ng thøc di chuyÓn sau khi n-íc ®Õn mÆt ®Êt. §é s©u vµ tÝnh thÊm mÆt ®Êt mµ n-íc khèng chÕ lµ tù do ch¶y ®i hay gi÷ l¹i mét thêi gian ë bç; vÞ trÝ ®Þa h×nh c¶nh quan ( ch©n, s-ên, ®Ønh nói hoÆc b·i s«ng ) ¶nh h-ëng rÊt nhiÒu ®Õn t×nh h×nh n-íc cña lËp ®Þa. §Æc tr-ng ®Êt ¶nh h-ëng cµng nhiÒu ®Õn sù trao ®æi n-íc vµ dinh d-ìng trong ®Êt, vµ mét sè thuéc tÝnh lËp ®Þa quan träng ®-îc m« t¶ tõ khÝ hËu vµ lËp ®Þa. ®Êt vïng nói t¸c dông cña ®Þa h×nh ®Õn sinh tr-ëng ph¸t triÓn cña c©y rõng l¹i cùc kú quan träng, cïng m«t khu vùc nói, do ®Þa thÕ kh¸c nhau ph©n bè th¼ng ®øng cña thôc b× rÊt kh¸c nhau,trogn ph¹m vi mét khu vùc ®é cao so mÆt biÓn lµm thay ®æi l-îng bèc h¬i, l-îng m-a, ®é Èm ®Êt tõ ®ã ¶nh h-ëng ®Õn dé ph× cña ®Êt tÝnh h×nh sinh tr-ëng thùuc b× hoÆc ph¸t sinh lo¹i h×nh thùuc b×. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh côc bé lµ: (1) Nh©n tè sinh th¸i æn ®Þnh, trùc quan dÔ x¸c ®Þnh (2) Th-êng liªn quan víi ®é cao sinh tr-ëng, ®Þa h×nh h¬i thay ®æi chót Ýt sinh tr-ëng c©y rõng ®· thÓ hiÖn râ nÐt. (3) Mçi mét nh©n tè ®Þa h×nh côc bé ( h-íng dèc, ®é dèc…) ®Òu ph¶n ¸nh ®Æc tr-ng tæ hîp cña mét sè nh©n tè sinh th¸i trùc tiÕp ( tiÓu khÝ hËu,®Êt ®ai, thùc b×) . HiÖn nay nh÷ng ng-êi lµm c«ng t¸c lËp ®Þa rõng trong ngoµi n-íc ®Òu dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n chia kiÓu lËp ®Þa vµ x©y d-ng mét m« h×nh håi quy víi sinh tr-ëng c©y rõng, ®¸nh gi¸ chÊt l-äng lËp ®Þa. 3.1.3.§Êt ®ai §Êt bao gåm lo¹i ®Êt, ®é dµy tÇng ®Êt, chÊt ®Êt, dinh d-ìng trong ®Êt, mïn ®Êt, pH ®Êt, ®é x©m thùc cña ®Êt, hµm l-îng sãi trong c¸c líp ®Êt, hµm l-îng muèi trong ®Êt, thµnh phÇn vµ lo¹i d¸ mÑ…§Êt lµ gi¸ thÓ sinh tr-ëng c©y rõng lµ nhan tã c¬ b¶n cña lËp ®Þa rõng. B¶n th©n nh©n tè ®Êt chÞu ¶nh h-ëng cña nhiÒu nhan tè vÒ khÝ hËu, ®Þa chÊt, ®Þa h×nh, h×nh thµnh sù kh¸c biÖt vÒ ®Êt trogn c¸c khu vùc ®Þa lý kh¸c nhau, mµ ®Êt kh¸c nhau quyÕt ®Þnh sù ph©n bè vµ tiÒm lùc sinh tr-ëng cña loµi c©y kh¸c nhau. Khi ®¸nh gi¸ tiÒm lùc s¶n xuÊt trång rõng vµ nh÷ng biÑn ph¸p kü thuËt trång rõng nãi chugn ®Òu kh«ng t¸ch rêi ph©n rÝch ®iÒu kiÖn ®Êt. §Ó lµm râ kÕt cÊu ®Êt vµ ph©n tÝch c¸c mÉu ®Êt vÒ tÝnh chÊt lý ho¸, th-êng th-êng ph¶i ®µo ®Êt ë ®é s©u nhÊt ®Þnh, song sè mÉu qua snhiÒu Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
10 sÏ t¨ng l-îng c«ng viÖc vµ chi phÝ lín, lÊy mÉu qu¸ Ýt sÏ khã d¹i biÓu cho t×nh h×nh thùuc tÕ. Cho nªn, trong thùc tÕ th-êng lÊy nh©n tè n-íc h÷u hiÖu trong ®Êt ®Ó lµm nh©n tè ph¸n ®o¸n ®¸nh gi¸ chñ yÕu, nÕu nh- ®¸ vµ ®Êt thÞt s©u qu¸ , hä quyÕt ®Þnh ph©n tÝch chÊt ®Êt ë ®é s©u cña tÇng rÔ ¶nh h-ëng ®Õn sù tÝch n-íc ë tÇng ®ã. Dinh d-ìng trong ®Êt xem ra tÝnh quan träng kh«ng cao l¾m. Dï mét sè nh©n tè khã x¸c ®Þnh, nh-ng lµm c¬ së nghiªn cøu, vÒ nh©n tè ®Êt-lËp ®Þa cã t¸c dôg quan träng ®èi víi sinh tr-ëng c©y rõng vµ tÝen hµnh x¸c ®Þnh l-¬ng lín, c«ng t¸c nµy lµ th-êng thÊy nhÊt. Ngoµi ra quan hÖ ®Êt víi c¸c nh©n tè m«i tr-êng kh¸c nh- ®é dµy tÇng ®Êt vµ ®Þa h×nh,chÊt mïn vµ thùc b×, pH vµ m¹ch n-íc ngÇm thÓ hiÖn kh¸ râ nÐt. Do nh©n tè ®Êt cã mét sè ®Æc tÝnh: (1) cã t¸c dông khèng chÕ cña n-íc, ph©n, kh«ng khÝ, nhiÖt (2) lien quan víi ®é cao (3) dÔ x¸c ®Þnh (4) tÝnh tæng hîp m¹nh, nã ph¶n ¸nh toµn diÖn dÕn kh«ng gian sinh tr-ëng bé rÔ vµ ®é ph×. Cho nªn, mèi quan hÖ gi÷a nh©n tè ®Êt vµ sinh tr-ëng c©y rõng ®-îc nhiÒu nhµ khoa häc trong vµ ngoµi n-íc nghiªn cøu kh¸ réng r·i. NhiÒu ng-êi nghien cøu lËp ®Þa n-íc ngoµi ®Òu lÊy ®Êt lµ chÝnh, ph©n lo¹i lËp ®Þa NhËt B¶n vÉn lÊy ®Êt lµm c¬ së, ë Trugn Quèc ngµoi ®Êt b×nh nguyen ra, nãi chugn kh«ng chØ dïng nh©n tè ®Êt ®¬n thuÇn ®Ó d¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, mµ kÕt hîp víi nh©n tè ®Þa h×nh ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, tiÕn hµnh ph©n lo¹i lËp ®Þa. Tãm l¹i nh©n tè ®Êt lµ mét c¨n cø quan träng ®Ó ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa. 3.1.4. Thuû v¨n Bao gåm ®é s©u vµ biÕn ®æi thêi tiÕt cña m¹ch n-íc ngÇm, ®é kho¸ng ho¸ vµ thµnh phÇn muèi cña m¹ch nø¬c ngÇm cã tÝch n-íc theo mïa vµ kÐo dµi hay kh«ng. §èi víi mét sè ®Êt trång rõng ®ång b»ng, thuû v¨n cã t¸c dông rÊt quan träng, theo nghiªn cøu cña Du Li (1995) m¹ch n-íc ngÇm cao, muèi ho¸ ®Êt nÆng, khèng chÕ n-íc ngÇm d©ng lªn lµ ®iÒu mÊu chèt cña c¶i t¹o ®Êt. Trong ph©n lo¹i lËp ®Þa vïng ®Êt dång b»ng nh©n tè thuû v¨n ®Æc biÖt lµ n-íc ngÇm trë thµnh mét trong nh÷ng nhan tè chñ yÕu cÇn ph¶i xem xÐt tíi. 3.2.Nh©n tè thùc b× Nh÷ng ®Æc tr-ng hÖ sinh th¸i, tæ thµnh loµi c©y chñ yÕu cña quÇn x·, ®é lín t-¬ng ®èi cña ®é nhiÒu lµ vËt chØ thÞ cña chÊt l-îng lËp ®Þa, t- floai h×n rõng ®Õn c©y tÇng d-íi,tõ loµ c©y quµn x· ®Æc trugn cho ®Æc tÝnh sinh th¸i kh¸c nhau ®Õn nh÷ng loµi c©y kh«ng thµnh quÇn x· ®Òu ph¶n ¸nh ë møc ®é vµ tÇng thøu kh¸c nhau®Æc tr-ng m«i tr-êng sinh tr-ëng cña rõng. TÊt c¶ mäi lo¹i h×nh rõng hçn giao hay thuÇn loµi, l¸ kim hay l¸ réng, c©y th-êng xanh nhiÖt ®íi hay c©y m-ua mïa nhiÖt ®íi ®Òu t¹o nªn mét thµnh phÇn chñ yÕu cña c¶nh quan ®Þa lý, nh÷ng thùc b× ®ã th-êng yªu cÇu ®iÒu kiÑn thuû nhÖt kh¸c nhau, tõ ®o ph¶n ¸nh sù kh¸c Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)