Lão hà tiện
Dịch giả: Tuấn Đô
Tiểu dẫn
Nguyên tác Tiếng Pháp: L' Avare ( 1668)
Lão hà ti nệ di n l n đ u ngày 9 tháng chín năm 1668 trên sân kh uễ ầ ầ ấ
c a Hoàng cung (Palais - Royan).ủ
Molie s m vai Arpagông. Lúc đ u, công chúng có v không hoanắ ầ ẻ
nghênh l m. Khán gi đã quen v i cái c l là v k ch, dù bi k chắ ả ớ ướ ệ ở ị ị
(tragédic) hay h k ch (comédie), đ u ph i vi t b ng văn v n, còn vănỷ ị ề ả ế ằ ầ
xuôi ch dành cho lo i hài k ch (farce) và nh ng trò h bouffonnerie.ỉ ạ ị ữ ề
Chính Môlie tr c đó cũng v n tôn tr ng c l này và h u h tướ ẫ ọ ướ ệ ầ ế
nh ng v h k ch dài c a ông dài đ u vi t b ng văn v n (nh ữ ở ỷ ị ủ ề ế ằ ầ ư Gã
Tactuyf, K ghét đ i, Tr ng h c làm v , v.vẻ ờ ườ ọ ợ ...). B ng nhiên th y m tỗ ấ ộ
v h k ch năm h i vi t b ng văn xuôi, khán gi có ph n nào b ngở ỷ ị ồ ế ằ ả ầ ị ỡ
ngàng, nên t thái đ e dè l nh nh t. V h k ch năm h i đ u tiên màỏ ộ ạ ạ ở ỷ ị ồ ầ
Molie vi t b ng văn xuôi, là ế ằ Đông Juăng (1665), cũng đã b th t b i,ị ấ ạ
và theo nhà văn hào Voute (th k XVIII) thì chính là vì v y đã vi tế ỷ ở ấ ế
b ng văn xuôi.Bây gi đ n v ằ ờ ế ở Lão hà ti nệ cũng g p s ph n bu nặ ố ậ ồ tẻ
đó.
M t lý do n a khi n cho công chúng c a khu Hoàng - cung khôngộ ữ ế ủ
đ c th a mãn, là n i dung bu n th m c a v k ch, v n là h k ch,ượ ỏ ộ ồ ả ủ ở ị ố ỷ ị
đáng l ph i làm vui cho ng i xem nh nh ng v k ch tr c c aẽ ả ườ ư ữ ở ị ướ ủ
Môlie, m c d u tác gi cho ta thoáng th y nh ng cái x u xa c a conặ ầ ả ấ ữ ấ ủ
ng i, nh ng bao gi ông cũng v n đem cái tài ho t bát c a ng iườ ư ờ ẫ ạ ủ ườ
vi t k ch vui đ che gi u cái v đáng bu n c a cu c đ i. Nh ng vế ị ể ấ ẻ ồ ủ ộ ờ ư ở
này l i khi n cho ng i ta não lòng trông th y c nh gia đìnhạ ế ườ ấ ả
Arpagông, b thì ham mê ti n b c m t cách c c kỳ ích k tàn nh n,ố ề ạ ộ ự ỷ ẫ
con cái thì do tính x u c a b xui nên hoang phí, h n hào đ i v iấ ủ ố ỗ ố ớ
ng i b không còn là b n a; ngoài ra không có m t nhân v t nàoườ ố ố ữ ộ ậ
đáng g i là chính di n, làm cho ng i ta vui lòng đ c th y con ng iọ ệ ườ ượ ấ ườ
t t đ p, đ quên cái n t ng não nùng kia. Công chúng đ n v iố ẹ ể ấ ượ ế ớ
Môlie ch đ i đ c c i no nê th a thích nh m i khi, thì l n nàyờ ợ ượ ườ ỏ ư ọ ầ
không đ c mãn ý, nên t v l nh nh t. T ngày 9 tháng chín đ nượ ỏ ẻ ạ ạ ừ ế
ngày 9 tháng m i, v k ch ch đ c di n có chín bu i.ườ ở ị ỉ ượ ễ ổ
Nh ng d n d n v sau n i dung sâu s c và giá tr ngh thu t chânư ầ ầ ề ộ ắ ị ệ ậ
chính c a v k ch đã kh c ph c đ c s lãnh đ m c a công chúng, vàủ ở ị ắ ụ ượ ự ạ ủ
t bu i tái di n ngày 14 tháng m i hai năm 1668 đ n ngày Môlie m từ ổ ễ ườ ế ấ
(17-2-1673), v k ch đã đ c di n đ n b n ch c l n. Cho đ n ngàyở ị ượ ễ ế ố ụ ầ ế
nay, Lão hà ti nệ là m t trong nh ng v k ch c a Môlie đ c côngộ ữ ở ị ủ ượ
di n nhi u nh t, và đ c các nhà phê bình văn h c trên toàn th gi iễ ề ấ ượ ọ ế ớ
coi là m t trong nh ng tác ph m l n nh t c a Môlie ( Molière )ộ ữ ẩ ớ ấ ủ
Ng i ta th ng nói đ n ngu n g c c a v k ch này và xác đ nh r ngườ ườ ế ồ ố ủ ở ị ị ằ
Môlie đã vay m n đ tài c a nhi u tác gi khác, đ c bi t là h k chượ ề ủ ề ả ặ ệ ỷ ị
Cái niêu (1) c a Plôt (Plaute), nhà vi t k ch l n c a La - mã c đ iủ ế ị ớ ủ ổ ạ
(250 - 184 tr. J.C). C n ph i nói ngay r ng vay m n c t chuy n ho cầ ả ằ ượ ố ệ ặ
m t vài tình ti t c a c nhân, hay c c a ng i đ ng th i đi n a,ộ ế ủ ổ ả ủ ườ ươ ờ ữ
h i đó là m t vi c bình th ng, không gây thành chuy n xôn xao gìồ ộ ệ ườ ệ
l m mi n là tác gi có đem l i đ c ph n sáng t o đ c đáo c a mình,ắ ễ ả ạ ượ ầ ạ ộ ủ
mà v đi m này thì rõ ràng là Môlie đã đem vào tác ph m ề ể ẩ Lão hà ti nệ
ph n sáng t o đ c đáo sâu s c.ầ ạ ộ ắ
Môlie m n đ tài c a Plôt. Nh ng nhà văn La - tinh ch k câuượ ề ủ ư ỉ ể
chuy n m t ng i nghèo b ng b t đ c m t cái niêu đ y vàng,ệ ộ ườ ỗ ắ ượ ộ ầ
không dám tiêu pha, ch nghĩ chuy n đem chôn gi u và luôn luôn loỉ ệ ấ
l ng nghi ng , ch s có ng i l y tr m, vì bao lâu nay nghèo kh , cóắ ờ ỉ ợ ườ ấ ộ ổ
bao gi có nhi u vàng trong tay nh v y. Đ nờ ề ư ậ ế
khi h n đ t lòng cho con gái cái niêu vàng đó làm c a h i môn, thì h nắ ứ ủ ồ ắ
kh i đ c b nh lo ng i băn khoăn. Câu chuy n g n gi ng nh ngỏ ượ ệ ạ ệ ầ ố ư ụ
ngôn Anh th đóng giày và nhà tài phúợ (Le Savetier et le Financier) c aủ
La Fôngten, và Plôt không h nghĩ đ n s mô t sâu s c thói hà ti nề ế ự ả ắ ệ
keo b n, không t lòng ham mê ti n b c c a ng i tích lu làm giàu,ẩ ả ề ạ ủ ườ ỹ
mà ch t n i kh c kho i lo âu c a k b ng nhiên v đ c món ti nỉ ả ỗ ắ ả ủ ẻ ỗ ớ ượ ề
to b t ng . Trái l i, tác ph m Môlie đã h ng sang m t tr ng tâmấ ờ ạ ẩ ướ ộ ọ
khác: v nên đi n hình c a ng i hà ti n, mô t tính hà ti n trong t tẽ ể ủ ườ ệ ả ệ ấ
c cái v l b ch chê c i, cái m t x u xa kh nh t và ghê g mả ẻ ố ị ườ ặ ấ ả ố ấ ớ
nh t c a nó. Arpagông không ph i ch là con ng i hà ti n trong vănấ ủ ả ỉ ườ ệ
h c c , ch bi t kh kh ôm p đ ng vàng, h n là m t tay t s n giàuọ ổ ỉ ế ư ư ấ ố ắ ộ ư ả
s c a th i đ i, đ ng tích c c tìm m i ph ng k ki m cho th tụ ủ ờ ạ ươ ự ọ ươ ế ế ậ
nhi u ti n đ tích lu , m t tên cho vay n ng lãi c a th i đ i m i, đemề ề ể ỹ ộ ặ ủ ờ ạ ớ
đ ng ti n sinh l i, và ham l i đ n quên c b n ph n làm cha, m t cồ ề ợ ợ ế ả ổ ậ ấ ả
tình máu m và m t c tính ng i, tr nên điên r và l b ch. H nủ ấ ả ườ ở ồ ố ị ắ
s ng m t cách tr ng gi , nh nh ng anh t s n c a th i đ i, có xe,ố ộ ưở ả ư ữ ư ả ủ ờ ạ
có ng a, có k h u ng i h , có gia nhân m c ch ph c nh nh ngự ẻ ầ ườ ạ ặ ế ụ ư ở ữ
nhà đ i gia, nào m h u phòng, nào anh đánh xe, nào đ u b p, nàoạ ụ ầ ầ ế
qu n gia, r i cũng "túng t ng yêu đ ng", cũng ti c tùng khách kh a,ả ồ ắ ươ ệ ứ
cho có th di n, song t t c nh ng cái đóể ệ ấ ả ữ ch có m ngoài, nhìn vàoỉ ẽ
bên trong thì th y t t c tính ch t đê ti n x u xa c a con ng i hàấ ấ ả ấ ệ ấ ủ ườ
ti n, keo b n. Nhân v t Arpagông, v i tính cách ph c t p c a nó, đãệ ẩ ậ ớ ứ ạ ủ
tr thành nhân v t đi n hình c a ng i hà ti n, tiêu bi u cho lòng hamở ậ ể ủ ườ ệ ể
vàng c a ng i t s n tích l đ ng hình thành th i đ i đó. Quaủ ườ ư ả ỹ ươ ở ờ ạ
nhân v t y, Môlie đã mô t đ c nh ng nét đi n hình c a con ng iậ ấ ả ượ ữ ể ủ ườ
t s n c a th i đ i, b ng m t ngòi bút châm bi m sâu s c, đ kíchư ả ủ ờ ạ ằ ộ ế ắ ả
cay đ c, và m t thái đ khinh ghét vô cùng quy t li t, khi n cho vộ ộ ộ ế ệ ế ở
k ch c a ông có m t ý nghĩa xã h i r t l n và m t giá tr đ o đ c r tị ủ ộ ộ ấ ớ ộ ị ạ ứ ấ
cao.
Bên c nh nhân v t chính y, còn có nh ng nhân v t ph , trong s đóạ ậ ấ ữ ậ ụ ố
có hai nhân v t mà Môlie đã mô t v i m t nét bút khá đ m đà, đậ ả ớ ộ ậ ể
hoàn thành b c tranh gia đình Arpagông, v i t t c ý nghĩa chua chátứ ớ ấ ả
c a nó: đó là Clêan và Êly, hai ng i con c a Arpagông. Hai ng iủ ườ ủ ườ
đ u có m t m i tình yêu th m thi t: Clêan thì yêu cô Marian, mà bề ộ ố ắ ế ố
đ nh l y, đ n n i th tiêu c tình nghĩa cha con c a c đôi bên; Ely thìị ấ ế ỗ ủ ả ủ ả
yêu Vale, nh ng b b ép g cho m t ông già (vì ông này có c a vàư ị ố ả ộ ủ
không đòi h i môn), và đã đ ng đ u v i b già m m mi ng m tồ ươ ầ ớ ố ồ ế ộ
mi ng hai, ch ng ra th th ng gì c . Chính s mô t hi n th c tínhế ẳ ể ố ả ự ả ệ ự
cách nh ng ng i con c a Arpagông, đã t p trung hoàn thành b cữ ườ ủ ậ ứ
tranh gia đình tên hà ti n, đã là l i t cáo danh thép, đ y đ và trungệ ờ ố ầ ủ
th c, v ch t i lòng ham vàng c a giai c p t s n, nó đã th tiêu cự ạ ộ ủ ấ ư ả ủ ả
m i quan h thiêng liêng nh t c a con ng i, và làm cho gia đình tố ệ ấ ủ ườ ư
s n tr nên m t gia đình mà đ ng ti n đã phá ho i c đ n tình nghĩaả ở ộ ồ ề ạ ả ế
cha con, m t s th c mà sau này xã h i t s n không ng ng xác minh.ộ ự ự ộ ư ả ừ
Do đó v k ch có m t ý v tri t lý thâm tr m và th m thía.ở ị ộ ị ế ầ ấ
M c d u tính ch t h i gi t o c a tình ti t và nh t là c a đo n k t,ặ ầ ấ ơ ả ạ ủ ế ấ ủ ạ ế
Lão hà ti nệ là m t trong nh ng k ch ki t tác c a Môlie, có m t đ a vộ ữ ị ệ ủ ộ ị ị
u vi t trên văn đàn th gi i, do b c tranh s c nét và đ m đà c a tácư ệ ế ớ ứ ắ ậ ủ
gi v nên đi n hình c a tên hà ti n và gia đình c a h n.ả ẽ ể ủ ệ ủ ắ
Kịch, Kịch bản
Lão hà tiện
Dịch giả: Tuấn Đô
MOLIÈRE
T sáchủ Ki t tác Sân kh u th gi i ệ ấ ế ớ ra m t b n đ cắ ạ ọ là công s c c aứ ủ
nhi u th h Sân kh u n i ti p s u t m, nghiên c u, d ch thu t vàề ế ệ ấ ố ế ư ầ ứ ị ậ
gi i thi u v i b n đ c Vi t Nam su t h n n a th k qua, có nhớ ệ ớ ạ ọ ệ ố ơ ử ế ỷ ả
h ng l n không ch v Sân kh u mà có t m nh h ng đ n phátưở ớ ỉ ề ấ ầ ả ưở ế
tri n văn h c ngh thu t Vi t Nam nói chung. T t nhiên ti p nh n vàể ọ ệ ậ ệ ấ ế ậ
giao l u văn hoá ngh thu t không di n ra m t chi u mà tác đ ng quaư ệ ậ ễ ộ ề ộ
l i.ạ
B t đ u t các tác ph m c đ i Hy L p, Trung Qu c, n Đ v i cácắ ầ ừ ẩ ổ ạ ạ ố Ấ ộ ớ
tên tu i hàng đ u v bi k ch và hài k ch nh : Exkhin, ripít, Xôph c,ổ ầ ề ị ị ư Ơ ố
V ng Th a Ph , Kaliđáx... b sách tr i r ng qua nhi u th i kỳ r cươ ừ ủ ộ ả ộ ề ờ ự
r c aỡ ủ Sân kh u th gi i nh th i đ i Ph c H ng, Lãng m n vàấ ế ớ ư ờ ạ ụ ư ạ
Hi n đ i... gi i thi u nh ng ki t tácệ ạ ớ ệ ữ ệ chói sáng có s c s ng xuyên quaứ ố
nhi u th k c a nh ng nhà vi t k chề ế ỷ ủ ữ ế ị ki t xu t nh S chxpia, Sinl ,ệ ấ ư ế ơ
Môlie, Coócnây, J.G t, Gôgôn, ípxen, Muyxê, Ghenman, B.Br ch,ớ ế
Sêkh p, B ckét, Raxin, Jăng Anui, Camuy, Tào Ngu... Nhi u tác ph mố ế ề ẩ
ra đ i t hàng ngàn năm tr c nh ng t t ng và ngh thu t v nờ ừ ướ ư ư ưở ệ ậ ẫ
đ ng hành v i b n đ c và khán gi hôm nay.ồ ớ ạ ọ ả
Tác ph m c a ba tác gi Sân kh u Vi t Nam: Đào T n,ẩ ủ ả ấ ệ ấ Nguy n Huyễ
T ng, Nguy n Đình Thi có m t trong ưở ễ ặ T sách Ki t tác Sân kh u thủ ệ ấ ế
gi iớ đã đáp ng đòi h i c a đông đ o b n đ c. ứ ỏ ủ ả ạ ọ
Nhà xu t b n Sân kh u ấ ả ấ c m n H i đ ng tuy n ch n g m các nhàả ơ ộ ồ ể ọ ồ
Sân kh u h c tiêu bi u và Công ty Minh Thành - B Ch huy Quân sấ ọ ể ộ ỉ ự
TP H Chí Minh đã giúp đ t n tình, trách nhi m cao đ T sách ki tồ ỡ ậ ệ ể ủ ệ
tác k p th i ra m tị ờ ắ b n đ c tr n v n 100 cu n trong năm 2006, chàoạ ọ ọ ẹ ố
m ng nh ng s ki n tr ng đ i c a đ t n c. ừ ữ ự ệ ọ ạ ủ ấ ướ
Xin trân tr ng gi i thi u cùng b n đ cọ ớ ệ ạ ọ
M t s th lo i văn h c : k ch.ộ ố ể ạ ọ ị
- Ngày so n:30.07.2007ạ
- Ngày d y:ạ