Mô hình tư vấn học tập trên hệ thống đào tạo trực tuyến: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Kinh tế dựa trên cộng đồng người dùng đa tiêu chí

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

---------------

BÙI XUÂN HUY

XÂY DỰNG MÔ HÌNH TƯ VẤN HỌC TẬP

TRÊN HỆ THỐNG ĐÀO TẠO TRỰC TUYẾN

DỰA TRÊN CỘNG ĐỒNG NGƯỜI DÙNG ĐA TIÊU

CHÍ

Chuyên ngành: HỆ THỐNG THÔNG TIN QUẢN LÝ

Mã số: 9340405

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ

HÀ NỘI - NĂM 2024

CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. NGUYỄN AN TẾ

2. PGS.TS. TRẦN THỊ SONG MINH

Phản biện 1:

Phản biện 2:

Phản biện 3:

Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án

cấp Trường Đại học Kinh tế Quốc dân

Vào hồi: ngày tháng năm 2023

Có thế tìm hiểu luận án tại:

- Thư viện Quốc gia

- Thư viện Đại học Kinh tế Quốc dân

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU

CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1. Huy, B. X., Tế, N. A., & Minh, T. T. S. (2020), ‘Tổng quan về hệ thống tư

vấn tự động và ứng dụng trong đào tạo trực tuyến’, Kỷ yếu hội thảo khoa

học quốc gia Hệ thống thông tin trong kinh doanh và quản lý, 320-330

2. Huy, B. X., Tế, N. A., & Minh, T. T. S. (2022), ‘Phát triển mô hình tư vấn

học tập trong đào tạo trực tuyến dựa trên cộng đồng người học đa tiêu

chí’, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế và Kinh doanh Châu Á, 32(7), 45-64.

3. Huy, B. X., Tế, N. A., & Minh, T. T. S. (2022), ‘Đánh giá các phương

pháp xây dựng cộng đồng người học trên hệ thống tư vấn học tập trong

môi trường đào tạo trực tuyến’, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế và Kinh doanh

Châu Á, 34(5), 16-26.

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Cơ sở hình thành đề tài

1.1. Bối cảnh chung

Hiện nay, sự bùng nổ về thông tin và số lượng người dùng Internet đã tạo

ra nhiều thách thức về tình trạng quá tải thông tin, gây khó khăn cho người

dùng trong việc tìm kiếm chính xác và kịp thời những hàng hóa, dịch vụ, tài

nguyên mà họ thực sự quan tâm. Điều này đã làm gia tăng nhu cầu về các hệ

thống tư vấn thông tin hơn bao giờ hết. Hệ thống tư vấn thông tin giải quyết vấn

đề quá tải thông tin bằng cách trích lọc những thông tin cần thiết dựa trên

những đặc trưng, sở thích, mối quan tâm hoặc hành vi quan sát được của người

dùng về một hàng hóa, dịch vụ hoặc tài nguyên nào đó. Hệ thống tư vấn thông

tin có thể giúp giảm chi phí tìm kiếm và lựa chọn các mặt hàng và dịch vụ trong

môi trường trực tuyến. Các hệ thống tư vấn thông tin cũng đã được chứng minh

về sự cải thiện chất lượng của quá trình ra quyết định.

Hệ thống tư vấn thông tin không chỉ được ứng dụng trong lĩnh vực du

lịch, giải trí, thương mại mà còn được ứng dụng trong lĩnh vực giáo dục đào tạo

đặc biệt là trên hệ thống đào tạo trực tuyến (E-learing). Một hệ thống đào tạo

trực tuyến có thể được xây dựng theo hướng quản lý học tập (LMS-Learning

management system) hoặc theo hướng học tập cá nhân hóa (PLS- Personalized

learning system). Trong hệ thống quản lý học tập, người học được đối xử như

nhau thông qua các khóa học được thiết kế theo dạng one size - fits - all nghĩa

là sẽ cung cấp những nội dung bài giảng, tài liệu, đề thi và các dịch vụ khác

một cách đồng nhất, không phân biệt đặc trưng của từng cá nhân như nền

tảng kiến thức, mục tiêu, mối quan tâm, thói quen học tập.v.v. Ngược lại, hệ

thống học tập cá nhân hóa có khả năng xây dựng các khóa học linh hoạt, phù

hợp với từng người học khác nhau thông qua việc tư vấn một cách hiệu quả

tài nguyên học tập, nội dung học tập và các dịch vụ học tập khác dựa trên các

đặc trưng của người học đó.

1.2. Bối cảnh của ngành giáo dục

Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin đã và đang đem lại những

chuyển biến to lớn trong ngành giáo dục và đào tạo ở mọi cấp độ. Việc giảng

dạy và học tập không còn bị giới hạn trong những hình thức truyền thống mà

còn dần dần tích hợp và chuyển sang nền tảng kỹ thuật số dựa trên công nghệ,

kết nối Internet và các phương tiện truyền thông. Trong bối cảnh đó, xây dựng

một hệ thống đào tạo trực tuyến hiệu quả là ứng dụng công nghệ để đem đến

cho người học nhiều cơ hội học tập bất kể tuổi tác, giới tính, không gian và thời

gian nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục và đào tạo. Đây không chỉ là một nhu

cầu mà còn là một thách thức đối với các cơ sở đào tạo. Mặt khác, đại dịch

Covid-19 bùng phát đã dẫn đến việc tương tác trực tiếp trong hoạt động giảng

dạy và học tập càng bị giới hạn do giãn cách hoặc cách ly xã hội. Dịch bệnh đã

khiến gần 63 triệu trường học trên khắp thế giới trong đó có Việt Nam phải

chuyển đổi từ phương thức đào tạo truyền thống sang phương thức đào tạo trực

tuyến. Đây là một “cú hích” khiến cho nhu cầu và thách thức nói trên ngày càng

cấp thiết và sẽ không chấm dứt kể cả khi đại dịch kết thúc.

Tại Việt Nam, từ năm 2003 đã có nhiều hội thảo, hội nghị về khả năng áp

dụng đào tạo trực tuyến trong hoạt động giảng dạy. Về mặt pháp lý, ngày

18/03/2021, Bộ GD&ĐT đã kịp thời ban hành Thông tư 08/2021/TT-BGDĐT

về quy chế đào tạo trình độ đại học, trong đó công nhận hình thức giảng dạy và

đánh giá bằng hình thức trực tuyến. Văn bản này có thể được xem là cơ sở pháp

lý cho các cơ sở giáo dục đại học đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng đào tạo

trực tuyến. Có thể thấy đào tạo trực tuyến là một xu hướng đang diễn ra mạnh

mẽ trong và ngoài nước.

Một đặc điểm của hình thức đào tạo trực tuyến và cũng là một khác biệt

rất quan trọng giữa hình thức đào tạo này với đào tạo truyền thống là người học

dễ bị lạc lõng, mất phương hướng trong môi trường học tập ảo rộng lớn vì ít

hoặc không được tiếp xúc với giảng viên và bạn đồng học cụ thể, không biết

nên học tập theo cách thức như thế nào, học nhóm với những ai, gặp khó khăn

trong việc tìm kiếm các tài nguyên học tập phù hợp hoặc đánh giá mức độ cần

thiết và thứ tự ưu tiên của các tài liệu học tập.v.v. Từ đó dẫn đến tình trạng

người học bị cô lập, thụ động và suy giảm động lực học tập. Vì vậy, cùng sự

phát triển mạnh mẽ của hình thức đào tạo trực tuyến là nhu cầu phát triển các hệ

thống tư vấn học tập để giải quyết vấn đề quá tải thông tin, hỗ trợ người học ra

những quyết định trong quá trình học tập. Cụ thể là tư vấn lựa chọn tài nguyên

học tập, lựa chọn môn học phù hợp với năng lực của bản thân để xây dựng lộ

trình học tập cá nhân, lựa chọn cách thức học tập để đạt kết quả học tập tốt nhất

cho từng môn học. Bên cạnh đó, học tập theo nhóm là một hoạt động rất quan

trọng. Hoạt động này tạo điều kiện trao đổi kiến thức và kinh nghiệm giữa

những người học với nhau, làm gia tăng sự tích cực trong học tập, vì vậy tư vấn

nhóm học tập cũng là một chức năng của hệ thống tư vấn học tập trong đào tạo

trực tuyến. Mỗi nhóm học tập có thể được xem là một cộng đồng bao gồm

những người học có đặc trưng tương tự nhau. Các nhóm học tập thường được

người học thành lập dựa trên sự tương đồng về thói quen học tập, sở thích, mục

tiêu, kết quả học tập.v.v. Trong quá trình học tập, ngoài kinh nghiệm của bản

thân, người học luôn tham khảo kinh nghiệm từ những bạn học trong cùng

nhóm học tập khi cần ra quyết định. Việc tham khảo kinh nghiệm này không

chỉ giới hạn từ những bạn học cùng lớp mà còn có thể mở rộng ra các lớp khác

cùng môn học và cũng không bị giới hạn trong một khóa học mà còn có thể đúc

kết từ những khóa học trong quá khứ. Như vậy, khái niệm cộng đồng người học

không chỉ giới hạn trong phạm vi một lớp học mà còn có thể được mở rộng ra

trong phạm vi một môn học trong một khóa học hoặc nhiều khóa học khác

nhau.

1.3. Tình hình nghiên cứu, ứng dụng

Các nghiên cứu về hệ thống tư vấn học tập trong đào tạo trực tuyến có thể

phân loại theo hai nhóm chính (i) phương pháp tư vấn dựa trên nội dung

(Content-based filtering) - các tư vấn đưa ra dựa trên đặc trưng cá nhân của

người học và lịch sử tương tác của họ với hệ thống, (ii) phương pháp tư vấn

dựa trên cộng sự cộng tác (Collaborative filtering

) - các tư vấn được đưa ra

dựa trên việc xem xét người học trong một cộng đồng bao gồm những người

học có những đặc trưng tương tự và những đánh giá từ cộng đồng đó về nội

dung tư vấn. Cả hai phương pháp tư vấn học tập dựa trên nội dung và tư vấn

học tập dựa trên sự cộng tác đều dựa trên việc quản trị hồ sơ người học bao

gồm các bước biểu diễn, khởi tạo, cập nhật và khai thác để đưa ra tư vấn

hoặc sắp xếp người học vào cộng đồng phù hợp. Theo kết quả tổng quan tài

liệu, các nghiên cứu về hệ thống tư vấn học tập trên thế giới chỉ mới dừng lại

ở mức độ đề xuất, cải tiến thuật toán và đánh giá cũng như so sánh hiệu quả

thuật toán. Hiện chưa có bằng chứng khoa học nào cho thấy có những nghiên

cứu tiếp cận từ góc độ hệ thống thông tin, xem xét hệ thống tư vấn học tập

như một phân hệ của hệ thống đào tạo và đề xuất giải pháp triển khai cũng

như đánh giá hiệu quả của hệ thống.

Tại Việt Nam, đã có một số ứng dụng đào tạo trực tuyến như: hệ thống

VNPT E-Learning; trợ lý học tập thông minh VioEdu LMS ứng dụng AI của

tập đoàn FPT. Ngoài ra, các cơ sở giáo dục đại học cũng bước đầu nghiên cứu

và triển khai đào tạo trực tuyến, và cho các kết quả khả quan. Tuy nhiên, các

giải pháp phần mềm VNPT-Elearning, VioEduLMS đều chỉ có tính năng theo

dõi và phân tích lịch sử hoạt động của người học để tư vấn lộ trình học tập phù

hợp khai thác kinh nghiệm cá nhân của người học chứ không tư vấn theo

hướng khai thác kinh nghiệm cộng đồng. Bên cạnh đó, hầu hết các cơ sở giáo

dục đại học chỉ mới xây dựng hệ thống đào tạo trực tuyến theo hướng quản lý

học tập và đào tạo kết hợp, một số cơ sở giáo dục đại học đã xây dựng hệ

thống đào tạo trực tuyến hoàn toàn như Cơ sở giáo dục đại học Mở Tp.HCM,

Cơ sở giáo dục đại học Kinh Tế Quốc dân, Đại học Đà Nẵng.v.v. Tuy nhiên

chưa có trường nào tích hợp hệ thống tư vấn học tập cho người học vào hệ

thống đào tạo trực tuyến. Ngoài ra, tại Việt Nam có rất nhiều nghiên cứu về đào

tạo trực tuyến, nhưng các nghiên cứu về hệ thống tư vấn học tập còn rất ít.

Trên cơ sở những phân tích về bối cảnh chung, bối cảnh của ngành giáo

dục và tình hình nghiên cứu ứng dụng, nghiên cứu sinh lựa chọn chọn đề tài

“Xây dựng mô hình tư vấn học tập trên hệ thống đào tạo trực tuyến dựa trên

cộng đồng người dùng đa tiêu chí” cho luận án.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu tổng quát của luận án là nghiên cứu xây dựng mô hình tư vấn

học tập trên hệ thống đào tạo trực tuyến dựa trên cộng đồng người dùng đa tiêu

chí để cung cấp các kết quả tư vấn đa dạng như cách thức học tập, tài nguyên

học tập, lựa chọn môn học, gợi ý nhóm học tập, v.v. theo hướng thích nghi cộng

đồng. Để đạt được mục tiêu tổng quát, các mục tiêu cụ thể được đề ra như sau:

Thứ nhất: đề xuất mô hình tư vấn học tập trên hệ thống đào tạo trực tuyến

dựa trên cộng đồng người dùng đa tiêu chí.

Thứ hai: thực nghiệm để làm rõ tính khả thi của mô hình được đề xuất.

Thứ ba: đưa ra các khuyến nghị để có thể triển khai mô hình tư vấn học

tập trên hệ thống đào tạo trực tuyến dựa trên cộng đồng người dùng đa tiêu chí

vào thực tiễn của các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam.

Thứ tư: đề xuất giải pháp đánh giá hiệu quả của mô hình tư vấn học tập

trên hệ thống đào tạo trực tuyến dựa trên cộng đồng người dùng đa tiêu chí.

3. Câu hỏi nghiên cứu

Luận án hướng đến mục tiêu nghiên cứu xây dựng mô hình tư vấn học tập

trên hệ thống đào tạo trực tuyến dựa trên cộng đồng người dùng đa tiêu chí,

thông qua việc trả lời các câu hỏi nghiên cứu như sau:

Thứ nhất: Mô hình tư vấn học tập trên hệ thống đào tạo trực tuyến dựa

trên cộng đồng người dùng (cụ thể là người học) đa tiêu chí gồm những thành

phần nào? Cách thức hoạt động cũng như sự tương tác với của phân hệ tư vấn

học tập với các phân hệ khác của hệ thống đào tạo trực tuyến như thế nào?

Thứ hai: Hồ sơ đặc trưng người học bao gồm những thành phần nào và

được khai thác như thế nào để hình thành các cộng đồng đa tiêu chí trong hệ

thống tư vấn học tập được luận án đề xuất?

Thứ ba: Làm thế nào để triển khai ứng dụng hiệu quả mô hình tư vấn học

tập trên hệ thống đào tạo trực tuyến được luận án đề xuất vào thực tiễn các cơ

sở giáo dục đại học ở Việt Nam?

Thứ tư: Có thể sử dụng phương pháp nào để đánh giá hiệu quả của hệ

thống tư vấn học tập được luận án đề xuất trong môi trường đào tạo trực tuyến?

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là mô hình tư vấn học tập trên hệ thống

đào tạo trực tuyến dựa trên cộng đồng người dùng đa tiêu chí. Đối tượng nghiên

cứu này bao gồm: (i) vai trò hỗ trợ của hệ thống tư vấn đối với quá trình ra

quyết định trong hoạt động học tập, (ii) mô hình biểu diễn sự tích hợp của hệ

thống tư vấn học tập như một thành phần của hệ thống đào tạo và (iii) mô hình

kiến trúc-chức năng của hệ thống tư vấn học tập.

Phạm vi nghiên cứu của luận án giới hạn cho các cơ sở giáo dục đại học

và chỉ tập trung vào đối tượng người học bao gồm vấn đề quản trị hồ sơ người

học, thành lập cộng đồng người học, các phân hệ tư vấn nhóm học tập, tư vấn

lựa chọn môn học và tư vấn cách thức học tập với dữ liệu thực nghiệm được rút

trích từ hệ thống đào tạo trực tuyến của trường Đại học Kinh tế Quốc dân.

5. Phương pháp nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu chủ đạo được sử dụng cho nghiên cứu này là

phương pháp luận nghiên cứu khoa học thiết kế (Design Science Research

Methodology - DSRM) được dùng phổ biến trong nghiên cứu về hệ thống

thông tin. Ngoài ra, các phương pháp bổ trợ cho phương pháp nghiên cứu chủ đạo

trên bao gồm phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu PRISMA và phương

pháp phân tích và thiết kế hệ thống thông tin.

6. Khung nghiên cứu tổng quát

Luận án đề xuất khung nghiên cứu tổng quát bao gồm ba thành phần: ngữ

cảnh, nghiên cứu và cơ sở tri thức dựa trên khung nghiên cứu các hệ thống

thông tin của Hevner và cộng sự. Thành phần ngữ cảnh bao gồm bối cảnh,

tình hình nghiên cứu, ứng dụng và nhu cầu của người học. Từ ngữ cảnh này,

các vấn đề cần nghiên cứu được xác định. Thành phần nghiên cứu tuân theo

phương pháp luận khoa học thiết kế gồm có các bước: thiết kế và phát triển

các phương pháp, thực nghiệm, đánh giá và điều chỉnh. Thành phần cơ sở tri

thức bao gồm: các lý thuyết nền tảng về hệ thống tư vấn, hệ hỗ trợ ra quyết

định, đánh giá chất lượng của hệ thống tư vấn và khung phân tích học tập

trong giáo dục đại học; phương pháp luận khoa học thiết kế, phương pháp

phân tích và tổng hợp tài liệu và phương pháp phân tích thiết kế hệ thống

thông tin; các công cụ hỗ trợ là ngôn ngữ lập trình và các thư viện liên quan.

Các kết quả nghiên cứu của luận án được ứng dụng vào thực tiễn của đào tạo

trực tuyến và đóng góp cho cơ sở tri thức.

7. Những đóng góp mới của luận án

Các đóng góp của luận án về mặt lý luận:

Thứ nhất: Luận án đã tổng hợp các nghiên cứu, lý luận và thực tiễn về sự cần thiết

của hệ thống tư vấn học tập trong môi trường đào tạo trực tuyến.

Thứ hai: Luận án đã phát triển khung lý thuyết cho hệ thống hỗ trợ ra quyết định để

làm cơ sở cho hoạt động tư vấn hỗ trợ ra quyết định cho người học trong môi trường đào tạo

trực tuyến dựa trên cộng đồng người dùng (cụ thể là người học) đa tiêu chí.

Thứ ba: Luận án đưa ra giải pháp đánh giá hiệu quả của hệ thống tư vấn học tập

trong môi trường đào tạo trực tuyến tại các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam.

Các đóng góp của luận án về mặt thực tiễn:

Thứ nhất: Luận án đã đề xuất mô hình tư vấn học tập dựa trên cộng đồng người dùng

(cụ thể là người học) đa tiêu chí cho các cơ sở giáo dục đại học tại Việt Nam để có thể áp

dụng, triển khai trong thực tiễn.

Thứ hai: Luận án đề xuất một cách tiếp cận đột phá trong việc sử dụng thuật toán

khai thác dữ liệu học tập từ hệ thống đào tạo trực tuyến để tư vấn cho người học.

Thứ ba: Luận án đã đưa ra các khuyến nghị để triển khai mô hình tư vấn học tập dựa

trên cộng đồng người dùng (cụ thể là người học) đa tiêu chí cho các cơ sở giáo dục đại học

ở Việt Nam.

8. Bố cục của luận án

Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, bố cục của luận án gồm năm

chương.

Chương 1 Tổng quan tình hình nghiên cứu.

Chương 2 Cơ sở lý thuyết.

Chương 3 Đề xuất mô hình.

Chương 4 Thực nghiệm mô hình.

Chương 5 Các khuyến nghị.

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

Chương 1 của luận án lược khảo một cách toàn diện các nghiên cứu về tư

vấn học tập trên hệ thống đào tạo trực tuyến trong khoảng thời gian từ 2015 đến

2022. Các nghiên cứu được khảo sát trên ba khía cạnh như sau: (i) tiếp cận từ

góc độ hệ thống thông tin hay chỉ dừng lại ở mức độ đề xuất thuật toán, (ii)

phương pháp đánh giá và (iii) các đặc trưng được sử dụng để xây dựng hồ sơ

người học nhằm xác định các khoảng trống tri thức để làm cơ sở cho việc định

hướng nghiên cứu của luận án.

Các khoảng trống tri thức

Khoảng trống thứ nhất: Các nghiên cứu hiện nay chỉ dừng ở mức độ đề

xuất thuật toán tư vấn mới hoặc cải tiến những thuật toán tư vấn đang có. Hiện

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Xây dựng mô hình tư vấn học tập trên hệ thống đào tạo trực tuyến dựa trên cộng đồng người dùng đa tiêu chí

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi