LUẬN VĂN:
Một số vấn đề về đổi mới kế hoạch
5 năm phát triển kinh tế xã hội ở
Việt Nam
Phần mở đầu
Ngày nay xu thế hội nhập khu vực, thế giới và sự phát triển không ngừng của phương thức
sản xuất đã chi phối ngày càng mạnh mẽ vào nền kinh tế xã hội của tất cả các quốc gia trên
toàn thế giới, và Việt Nam cũng không nằm ngoài sự chi phối đó .Nền kinh tế nước ta kể
từ khi công cuộc đổi mới được tiến hành, kinh tế thị trường ngày càng phát triển mạnh mẽ
theo nhiều chiều hướng khác nhau.Điều đó đã đặt ra cho các cơ quan Nhà nước về quản lý
kinh tế phải không ngừng đổi mới và hoàn thiện các công cụ, chính sách quản lý và điều
tiết nền kinh tế , từ đó tạo ra một mức độ can thiệp hợp lý của Nhà nước vào nền kinh tế.
Thực tế đã chứng minh rằng, bằng công tác kế hoạch hoá Nhà nước ta đã thực sự có trong
tay một công cụ hiệu quả trong việc điều tiết thị trường qua đó gián tiếp điều tiết nền kinh
tế. Do vậy đổi mới và hoàn thiện công tác kế hoạch hoá nền kinh tế quốc dân trở thành một
vấn đề hết quan trọng trong công cuộc đổi mới nền kinh tế nước ta. Khi công tác kế hoạch
hoá được đổi mới và hoàn thiện phù hợp với trình độ phát triển của thị trường, sẽ tạo ra
một sự hợp lý về mối quan hệ giữa kế hoạch và thị trường, từ đó phân định rõ ràng “sân
chơi” của chúng trong một nền kinh tế có định hướng như của Việt Nam.
Vấn đề đổi mới và hoàn thiện công tác kế hoạch hoá ở nước ta luôn là vấn đề được quan
tâm chú ý ở tất cả các giai đoạn phát triển, vấn đề này luôn được đề cập ở tất cả các kỳ họp
đại hội của Đảng. Thông qua việc phân tích bản chất của công tác kế hoạch hoá và thực
trạng của nền kinh tế nước ta và những yếu tố tác động khác qua từng thời kỳ nhất định,
chúng ta đã xác định được những công việc phải làm để đổi mới và hoàn thiện công tác kế
hoạch hoá ở Việt Nam. Và như Đảng và Nhà nước đã xác định thì đổi mới công tác kế
hoạch 5 năm phát triển kinh tế xã hội là trọng tâm của công cuộc đổi mới kế hoạch hoá
phát triển kinh tế xã hội.
Để phục vụ cho bài tập đề án môn học cũng như việc học tập chuyên ngành Kế hoạch, Em
đã chọn đề tài “Một số vấn đề về đổi mới kế hoạch 5 năm phát triển kinh tế xó hội ở Việt
Nam “.
.
Phần I
Những vấn đề lý luận về
kế hoạch 5 năm phát triển kinh tế xã hội
I. Kế hoạch 5 năm trong hệ thống kế hoạch hoá phát triển kinh tế xã hội.
1. Hệ thống kế hoạch hoá phân theo thời gian trong nền kinh tế quốc dân.
Hệ thống kế hoạch hoá là một hệ thống các loại hình thức kế hoạch phát triển, đó là hệ
thống các công cụ điều hành và quản lý vĩ mô nền kinh tế của Nhà nước. Trong hệ thống
kế hoạch hoá, mỗi loại hình kế hoạch khác nhau có vai trò khác nhau và chúng có thể
được phân loại theo nhiều góc độ khác nhau.
Nếu xem xét hệ thông kế hoạch hoá theo góc độ nội dung thì hệ thống kế hoạch hoá bao
gồm các bộ phận cấu thành như: Chiến lược phát triển kinh tế xã hội; Quy hoạch phát
triển; kế hoạch phát triển và các chương trình dự án phát triển.
Trong đó chiến lược phát triển kinh tế xã hội là hệ thống các phân tích, đánh giávà lựa
chọn về quan điểm mục tiêu tổng quát, định hướng phát triển các lĩnh vực chủ yếu của đời
sống xã hội và các giải pháp cơ bản, trong đó bao gồm cácchính sách về cơ cấu, cơ chế vận
hành hệ thống kinh tế xã hội nhằm thực hiện mục tiêu đặt ra trong một khoảng thời gian
dài.
Quy hoạch phát triển là sự thể hiện của chiến lược phát triển trong thực tiễn phát triển kinh
tế xã hội của đất nước. Quy hoạch phát triển thể hiện tầm nhìn, sự bố trí chiến lược về thời
gian và không gian lãnh thổ, xây dựng khung vĩ môvề tổ chức không gian để chủ động
hướng tới mục tiêu đạt hiệu quả cao, phát triển bền vững trong tương lai.
Kế hoạch phát triển là một công cụ quản lý và điều hành vĩ mô nền kinh tế quốc dân, nó là
sự cụ thể hoá các mục tiêu định hướng của chiến lược phát triển kinh tế xã hội theo từng
thời kỳ bằng hệ thống các mục tiêu chỉ tiêuvà chỉ tiêu biện pháp định hướngpt và hệ thống
các chính sách, cơ chế áp dụng trong thời kỳ kế hoạch.
Chương trình và dự án phát triển kinh tế xã hội được xem như là một công cụ triển khai
thực hiện các kế hoạch phát triển nhằm giải quyết các vấn đề bức xúc về kinh tế và xã hội.
Là một phương pháp kế hoạch hoá được áp dụng nhiều nước trên thế giới, ở Việt Nam
cùng với quá trình đổi mới và mở cửa nền kinh tế phương pháp kế hoạch hoá quản lý theo
các chương trình dự án mà trọng tâm là các chương trình quốc gia cũng được áp dụng rộng
rãi từ những năm 1992.
Tóm lại khi xem xét hệ thống kế hoạch hoá dưới góc độ nội dung ta thấy được rằng kế
hoạch hoá là một quá trình liên tiếp nhau, bổ trợ nhau và thể hiện mối quan hệ định hướng
và thực hiện giữa các bộ phận cấu thành của hệ thống kế hoạch hoá.
Khi chúng ta xem xét hệ thống kế hoạch hoá ở góc độ thời gian thì hệ thống kế hoạch hoá
lại được phân chia thành 3 loại kế hoạch chủ yếu là: Kế hoạch dài hạn; kế hoạch trung hạn
và kế hoạch ngắn hạn.
1.1. Kế hoạch dài hạn.
Khi nói kế hoạch dài hạn ta có thể hiểu đó là những chiến lược phát triển kinh tế xã hội có
khoảng thời gian từ 10 đến 20 năm. Và ngoài chiến lược phát triển kinh tế xã hội 10 năm,
20 năm chúng ta còn có thể có các chiến lược phát triển kinh tế xã hội có thời gian dài từ
20 đến 25 năm và chúng được gọi là “tầm nhìn”. Để tạo thuận lợi cho việc xây dựng và bố
trí các chiến lược phát triển kinh tế xã hội cho10 năm, “tầm nhìn thường có nội dung tổng
quát hơn, linh động hơn hay mềm hơn và có tính chất định tính hơn so với chiến lược phát
triển kinh tế xã hội. Điều quan trọng của việc phân định giữa chiến lược phát triển kinh tế
xã hội và tầm nhìn là phải thống nhất về mục tiêu định hướng của chúng sao cho những
bước đi trước “thuận” và tạo tiền đề cho bước đi sau đồng thời có khả năng hiệu chỉnh khi
cần thiết.
Một kế hoạch dài hạn thường có nội dung để giải đáp những câu hỏi: Chúng ta đang đứng
ở đâu? Muốn đi đến đâu? Đi bằng cách nào? Và làm thế nào để biết được chúng ta đã đi
đến đó? Để trả lời mỗi một câu hỏi trên chúng ta phải tiến hành những công việc cụ thể
như:
- Nhận dạng thực trạng của nền kinh tế : Quá trình nhận dạng thực trạng phải được đánh
giá toàn diện và trong một khoảng thời gian dài tương đương với thời kỳ của chiến lược
phát triển sẽ xây dựng. Nó là cơ sở để rút ra kết luận đúng đắn cho câu hỏi: Chúng ta đang
đứng ở đâu?.
- Xây dựng các quan điểm phát triển, đó là những tư tưởng chủ đạo thể hiện tính định
hướng của các kế hoạch dài hạn. Việc xác định các quan điểm chủ dạo có ý nghĩa quan
trọng trong việc tìm ra các bước ngoặt của con đường phát triển , nó tạo động lực cơ bản
xuyên xuốtquá trình phát triển của đất nước.
- Xây dựng hệ thống mục tiêu, các mục tiêu chủ yếu là mục tiêu tổng quát, chủ yếu tập
trung vào các vấn đề nâng cao đời sống xã hội của các tầng lớp dân cư, thay đổi bộ mặt đất
nước, tạo thế vững chắc cho đất nước, phản ánh những biến đổi quan trọng của nền kinh
tế.
- Xây dựng hệ thống chính sách và biện pháp. Đây là thể hiện sự hướng dẫn về cách thức
thực hiện các mục tiêu đề ra. Nó bao gồm các chính sách và biện pháp về cơ cấu và cơ chế
vận hành hwj thống kinh tế –xã hội, các chính sách về bồi dưỡng , khai thác, huy động,
phân bổ và sử dụng hợp lý cá nguồn lực phát triển.
1.2 Kế hoạch trung hạn.
Kế hoạch trung hạn là những kế hoạch có khoảng thời gian từ 3 đến 10 năm. ở một số
nước trên thế giới như nước Pháp, khi phân chia theo thời gian thì hình thức duy nhất của
kế hoạch là kế hoạch 5 năm, nước Đức thường xây dựng kế hoạch trung hạn 5 năm, ở
Malaysia có kế hoạch trung hạn 5 năm, kế hoạch trung hạn 3 năm, ở Việt Nam kế hoạch
trung hạn thường là kế hoạch 5 năm.
Kế hoạch trung hạn (kế hoạch 5 năm) là sự cụ thể hoá các chiến lược phát triển kinh tế xã
hội và quy hoạch phát triển trong lộ trình phát triển dài hạn của đất nước. Kế hoạch trung
hạn xác định các mục tiêu chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế, nâng cao phúc lợi xã hội trong thời
kỳ kế hoạch và xác định các cân đối, các chính sách phân bổ nguồn lực, vốn cho các
chương trình phát triển của khu vực kinh tế Nhà nước và khuyến khích sự phát triển của
khu vực kinh tế tư nhân.
1.3. Kế hoạch ngắn hạn (kế hoạch năm- kế hoạch tác nghiệp).
Trong hệ thống kế hoạch phát triển thì kế hoạch 5 năm là công cụ chính sách định hướng
còn kế hoạch hàng năm là công cụ thực hiện. Đặc biệt nếu thực hiện kế hoạch 5 năm theo
hình thức “cuốn chiếu” thì kế hoạch hàng năm thực chất sẽ là một phần định hướng của kế
hoạch 5 năm. Vì vậy, vai trò hay chức năng đầu tiên của kế hoạch năm là cụ thể hoá kế
hoạch 5 năm, phân đoạn kế hoạch 5 năm để từng bước thực hiện kế hoạch 5 năm. Quy mô
và sự cấu thành của kế hoạch năm vì thế chủ yếu đươc quyết định bởi ngân sách, các chỉ
tiêu kế hoạch 5 năm, các tiến trình trong nghiên cứu khả thi và những dự án triển khai
trong thời kỳ trước. Bên cạnh đó kế hoạch năm còn là công cụ để điều chỉnh kế hoạch 5
năm có tính đến đặc điểm của từng năm. Ngoài ra, kế hoạch hàng năm còn đóng vai trò