LUẬN VĂN:
Quan hệ phân phối ở nước ta
hiện nay
Lời nói đầu
Nền kinh tế nước ta hiện nay là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa. Trong nền kinh tế đó thì vị trí của việc phân phối là hết sức quan trọng. Nhưng do
hạn chế của sinh viên năm thứ 2 nên ta chỉ tập chung nghiên cứu vấn đề phân phối thu
nhập ở nước ta hiện nay.
Trong nền kinh tế thị trường phân phối thu nhập giữ một vị trí hết sức quan trọng.
Phân phối thu nhập nối liền sản xuất với sản xuất, sản xuất với tiêu dùng, nối liền các thị
trường hàng hoá tiêu dùng, dịch vụ với thị trường yếu tố sản xuất làm cho sự vận động
của kinh tế thị trường diễn ra thông suốt. Giải quyết tốt vấn đề phân phối thu nhập có ý
nghĩa to lớn đối với sự ổn định, tăng trưởng và phát triển kinh tế. Mặt khác để ổn định và
tăng trưởng nền kinh tế chúng ta phải cải cách lưu thông, phân phối mới dần thoát khỏi
tình trạng khủng hoảng, lạm phát và từng bước có sự tăng trưởng, phát triển.
Thực tiễn sau 10 năm đổi mới nền kinh tế nước ta có nhiều sự thay đổi và những
thay đổi đó muốn mang lại hiệu quả cho nền kinh tế nước ta thì chúng ta càng phải
nghiên cứu kỹ lưỡng các vấn đề thuộc lĩnh vực phân phối thu nhập như tiền lương, lợi
nhuận, lợi tức, địa tô phù hợp với nguyên lý kinh tế thị trường cũng như các tác động của
chúng đối với sự phát triển kinh tế của nước ta hiện nay.
Chính vì trị trí quan trọng đó nên tôi đã viết đề tài "Quan hệ phân phối ở nước ta
hiện nay
Chương I
Cơ sở lý luận của vấn đề phân phối ở
nước ta hiện nay
1.1. Bản chất và vị trí của phân phối
1.1.1. Phân phối là một khâu của quá trình tái sản xuất xã hội
Qúa trình tái sản xuất xã hội, theo nghĩa rộng, bao gồm 4 khâu: sản xuất, phân
phối, trao đổi và tiêu dùng. Các khâu này có quan hệ chặt chẽ với nhau, trong đó sản xuất
là khâu cơ bản đóng vai trò quyết định; các khâu khác phụ thuộc vào sản xuất, nhưng
chúng có quan hệ trở lại đối với sản xuất cũng như ảnh hưởng lẫn nhau. Trong quá trình
tái sản xuất, xã hội, phân phối và trao đổi là các khâu trung gian nối sản xuất và tiêu
dùng, vừa phục vụ và thúc đẩy sản xuất, vừa phục vụ tiêu dùng.
Phân phối bao gồm: phân phối cho tiêu dùng sản xuất (sự phân phối tư liệu sản
xuất, sức lao động của xã hội vào các ngành sản xuất) là tiên đề, điều kiện và là một yếu
tố sản xuất, nó quyết định quy mô, cơ cấu và tốc độ phát triển của sản xuất. Phân phối thu
nhập quốc dân hình thành thu nhập của các tầng lớp dân cư trong xã hội. Phân phối thu
nhập là kết quả của sản xuất, do sản xuất quyết định. Tuy là sản vật của sản xuất, song sự
phân phối có ảnh hưởng không nhỏ đối với sản xuất: có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm sự
phát triển của sản xuất. Ph. Ăngghen viết: " Phân phối không phải chỉ đơn thuần là kết
quả thụ động của sản xuất và trao đổi": nó cũng có tác động trở lại đến sản xuất và trao
đổi". Nó cũng có liên quan mật thiết với việc ổn định tình hình kinh tế - xã hội và nâng
cao đời sống nhân dân.
Như vậy, phân phối là phân phối tổng sản phẩm xã hội và phân phối thu nhập
quốc dân và nó được thực hiện dưới các hình thái; phân phối hiện vật và phân phối dưới
hình thái giá trị (phân phối qua quan hệ tài chính, quan hệ tín dụng.....)
1.1.2. Phân phối là một mặt của quan hệ sản xuất
C. Mác đã nhiều lần nêu rõ quan hệ phân phối cũng bao hàm trong phạm vi quan
hệ sản xuất: " quan hệ phân phối về thực chất cũng đồng nhất với quan hệ sản xuất ấy,
rằng chúng cấu thành mặt sau của quan hệ sản xuất ấy". Xét về quan hệ giữa người và
người thì phân phối do quan hệ sản xuất quyết định. Vì vậy, mỗi phương thức sản xuất có
quy luật phân phối của cải vật chất thích ứng với nó. Quan hệ sản xuất như thế nào thì
quan hệ phân phối như thế ấy. Cơ sở của quan hệ phân phối là quan hệ sở hữu về tư liệu
sản xuất và quan hệ trao đổi hoạt động cho nhau. Sự biến đổi lịch sử của các lực lượng
sản xuất và quan hệ sản xuất xét theo sự biến đổi của quan hệ phân phối. Quan hệ phân
phối có tác dụng trở lại đối với quan hệ sở hữu và do đó đói với sản xuất: có thể làm tăng
hoặc giảm quy mô sở hữu, hoặc cũng có thể làm biến dạng tính chất của quan hệ sở hữu.
Các quan hệ phân phối vừa có tính đồng nhất, vừa có tính lịch sử. Tính đồng nhất thể
hiện ở chỗ, trong bất cứ xã hội nào, sản phẩm lao động cũng được phân chia thành: một
bộ phận cho tiêu dùng sản xuất, một bộ phận để dự trữ và một bộ phận cho tiêu dùng
chung của xã hội và cho tiêu dùng cá nhân. Tính lịch sử của quan hệ phân phối là mỗi xã
hội có quan hệ phân phối riêng phù hợp với tính chất của quan hệ sản xuất của xã hội đó,
nghĩa là quan hệ phân phối là một mặt của quan hệ sản xuất và cũng như quan hệ sản
xuất, quan hệ phân phối có tính chất lịch sử. C. Mác viết: " Quan hệ phân phối nhất định
chỉ là biểu hiện của một quan hệ sản xuất lịch sử nhất định. Do đó, mỗi hình thái phân
phối đều biến đi cùng một lúc với phương thức sản xuất nhất định tương ứng với hình
thái phân phối ấy. Chỉ thay đổi được quan hệ phân phối khi đã cách mạng hoá được quan
hệ sản xuất đẻ ra quan hệ phân phối ấy. Phân phối có tác động rất lớn đối với sản xuất
nên Nhà nước cách mạng cần sử dụng phân phối như là một công cụ để xây dựng chế độ
mới, để phát triển kinh tế theo hướng xã hội chủ nghĩa.
1.2. Các hình thức phân phối thu nhập trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt
Nam
1.2.1. Tính tất yếu khách quan của sự tồn tại nhiều hình thức phân phối thu
nhập trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam
Xuất phát từ yêu cầu của các quy luật kinh tế khách quan và từ đặc điểm kinh tế
khách quan vàt từ đặc điểm kinh tế - xã hội nước ta. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa
xã hội ở nước ta tồn tại nhiều hình thức phân phối thu nhập. Đó là vì:
Thứ nhất, nền kinh tế nước ta là nền kinh tế nhiều thành phần, có nhiều hình thức
sở hữu khác nhau.
Thứ hai, trong nền kinh tế nước ta còn tồn tại nhiều phương thức kinh doanh khác
nhau.
Nền kinh tế nước ta là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong
nền kinh tế này, có nhiều chủ thể sản xuất kinh doanh thuộc nhiều thành phần kinh tế
tham gia. Mỗi thành phần kinh tế có phương thức tổ chức sản xuất - kinh doanh khác
nhau. Ngay trong mỗi thời kỳ, kể cả thành phần kinh tế Nhà nước cũng có các phương
thức kinh doanh khác nhau, do đó, kết quả và thu nhập là khác nhau.
Hơn nữa, trong điều kiện của nền kinh tế thị trường, các chủ thể sản xuất, kinh
doanh tham gia vào nền kinh tế đều có sự khác nhau về sở hữu của cải, tiền vốn, trình độ
chuyên môn, tay nghề, năng lực sở trường, thậm chí khác nhau cả về may mắn... Do đó,
khác nhau về thu nhập.
Vì vậy, không thể có một hình thức phân phối thu nhập thống nhất, trái lại có
nhiều hình thức khác nhau.
1.2.2. Các hình thức phân phối thu nhập trong thời kỳ chủ nghĩa xã hội
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng ta đã khẳng định và Đại hội
Đảng lần thứ IX cũng tiếp tục khẳng định điều đó: " Thực hiện hình thức phân phối, lấy
phân phối theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế là chủ yếu, đồng thời phân phối dựa
trên mức đóng góp các nguồn lực khác vào kết quả sản xuất - kinh doanh và phân phối
thông qua phúc lợi xã hội".
Một là: Phân phối theo lao động:
Phân phối theo lao động là phân phối trong các đơn vị kinh tế dựa trên cơ sở sở
hữu công cộng về tư liệu sản xuất (kinh tế Nhà nước) hoặc các hợp tác xã cổ phần mà
phần góp vốn của các thành viên bằng nhau (kinh tế hợp tác). Các thành phần kinh tế này
đều dựa trên chế độ công hữu xã hội chủ nghĩa về tư liệu sản xuất ở các trình độ khác
nhau. Người lao động làm chủ những tư liệu sản xuất, nên tất yếu cũng làm chủ phân
phối thu nhập. Vì vậy, phân phối phải vì lợi ích của người lao động.
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và ngay cả trong giai đoạn thấp của chủ
nghĩa cộng sản, tức là chủ nghĩa xã hội cũng chưa thể thực hiện phân phối theo nhu cầu
cũng không thể phân phối bình quân mà chỉ có thể phân phối theo lao động.
Tất yếu phải thực hiện phân phối theo lao động trong các đơn vị kinh tế thuộc
thành phần kinh tế dựa trên cơ sở công hữu về tư liệu sản xuất là vì:
- Lực lượng sản xuất phát triển chưa cao, chưa đến mức có đủ sản phẩm để phân
phối theo nhu cầu. Vì phân phối do sản xuất quyết định, cho nên C. Mác đã viết: " Quyền
không bao giờ có thể ở một mức cao hơn chế độ kinh tế và sự phát triển văn hoá của xã
hội do chế độ kinh tế đó quyết định".
- Sự khác biệt về tính chất và trình độ lao động dẫn tới việc mỗi người có sự cống
hiến khác nhau, do đó phải căn cứ vào lao động đã cống hiến cho xã hội của mỗi người
để phân phối.
- Lao động chưa trở thành một nhu cầu của cuộ sống, nó còn là phương tiện để
kiếm sống, là nghĩa vụ và quyền lợi. Hơn nữa, còn những tàn dư ý thức, tư tưởng của xã
hội cũ để lại, như: coi khinh lao động, ngại lao động chân tay, chây lười, thích làm ít
hưởng nhiều, so bì giữa cống hiến và hưởng thụ...
Trong những điều kiện đó, phải phân phối lao động để khuyến khích người chăm,
người giỏi, giáo dục kẻ lười, người xấu, gắn sự hưởng thụ của mỗi người với sự cống
hiến của họ. Đây cũng là hình thức nhằm khắc phục những tàn dư tư tưởng của xã hội cũ,
không chỉ trong thời kỳ quá độ mà cả khi chủ nghĩa xã hội đã được xác lập, phân phối
theo lao động vẫn là hình thức phân phối chủ yếu.
Phân phối theo lao động là hình thức phân phối thu nhập căn cứ vào số lượng và
chất lượng của từng người đã đóng góp cho xã hội. Theo quy luật này, người làm nhiều
hưởng nhiều, làm ít hưởng ít, có sức lao động mà không làm thì không hưởng; lao động
có kỹ thuật cao, lao động ở những ngành nghề độc hại, trong những điều kiện khó khăn
đều được hưởng phần thu nhập thích đáng.
Căn cứ cụ thể theo phân phối lao động là:
- Số lượng lao động được đo bằng thời gian lao động hoặc số lượng sản phẩm làm
ra.
- Trình độ thành thạo lao động và chất lượng sản phẩm làm ra:
- Điều kiện và môi trường lao động: lao động nặng nhọc, lao động trong hầm mỏ,
lao động ở những vùng có nhiều khó khăn, xa xôi hẻo lánh như miền núi, hải đảo....
- Tính chất của lao động
- Các ngành nghề cần được khuyến khích.
Phân phối theo lao động được thực hiện qua những hình thức cụ thể, như:
- Tiền công trong các đơn vị sản xuất - kinh doanh:
- Tiền thưởng;
- Tiền phụ cấp;
- Tiền lương trong các cơ quan hành chính sự nghiệp.
Phân phối theo lao động có tác dụng:
- Thúc đẩy mọi người nâng cao tinh thần trách nhiệm, thúc đẩy nâng cao năng suất
lao động, xây dựng tinh thần và thái độ lao động đúng đắn, khắc phục những tàn dư tư
tưởng cũ, củng cố kỷ luật lao động....
- Thúc đẩy mọi người nâng cao trình độ nghề nghiệp, trình độ văn hoá, ổn định lao
động, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức lao động xã hội.
- Tác động mạnh đến đời sống vật chất và văn hoá của người lao động, vừa đảm
bảo tái sản xuất sức lao động vừa tạo điều kiện cho người lao động phát triển toàn diện.
Phân phối theo lao động là hợp lý nhất, công bằng nhất so với các hình thức phân
phối đã có trong lịch sử. Cơ sở của sự công bằng xã hội của sự phân phối đó là sự bình
đẳng trong quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất.
Tuy vậy, theo C. Mác, phân phối theo lao động về nguyên tắc vẫn là sự bình đẳng
trong khuôn khổ "pháp quyền tư sản", tức là sự bình đẳng trong xã hội sản xuất hàng hoá,
theo nguyên tắc sự trao đổi hoàn toàn ngang giá. Sự bình đẳng ở đây được hiểu theo
nghĩa quyền của người sản xuất là tỷ lệ với lao động mà người ấy đã cung cấp; sự bình
đẳng đó còn thiếu sót là "với một công việc ngang nhau và do đó, với một phần tham dự
như nhau vào quỹ tiêu dùng của xã hội thì trên thực tế, người này vẫn lĩnh nhiều hơn
người kia, người này vẫn giàu hơn người kia".
Phân phối theo lao động còn có những hạn chế nhưng đó là những hạn chế không
thể tránh khỏi trong giai đoạn đầu của xã hội cộng sản chủ nghĩa. Chỉ khi nào cùng với sự
phát triển toàn diện của cá nhân, năng suất của họ càng tăng lên và tất cả các nguồn của
cải xã hội đều tuôn ra dồi dào thì khi đó người ta mới có thể vượt ra khỏi giới hạn chật
hẹp của cái pháp quyền tư sản và xã hội mới có thể thực hiện phân phối theo nhu cầu. Chỉ
khi đó mới có sự bình đẳng thật sự.
Hai là: Phân phối theo vốn
ở nước ta đang tồn tại nhiều thành phần kinh tế với sự đa dạng các hình thức sở
hữu và các hình thức tổ chức sản xuất - kinh doanh. Do đó, ngoài hình thức phân phối
theo lao động, trong thời kỳ quá độ còn tồn tại các hình thức phân phối thu nhập khác. Đó
là:
- Trong các đơn vị kinh tế tập thể bậc thấp có sự kết hợp phân phối theo vốn và
phân phối theo lao động.
- Trong thành phần kinh tế cá thể, tiểu chủ thì thu nhập phụ thuộc vào sở hữu tư
liệu sản xuất, vốn đầu tư sản xuất và tài năng sản xuất, kinh doanh của chính những
người lao động.
- Trong kinh tế tư bản tư nhân và tư bản Nhà nước , việc phân phối ở đây dựa trên
cơ sở sở hữu vốn cổ phần, sở hữu sức lao động, sở hữu tư bản....
Ba là: Phân phối thông qua phúc lợi tập thể, phúc lợi xã hội
Để nâng cao mức sống về vật chất và văn hoá của nhân dân, đặc biệt là các tầng
lớp nhân dân lao động, sự phân phối thu nhập của mọi thành viên xã hội còn được thực
hiện thông qua quỹ phúc lợi tập thể và xã hội. Sự phân phối này có ý nghĩa hết sức quan
trọng vì nó góp phần:
- Phát huy tính tích cực lao động cộng đồng của mọi thành viên trong xã hội:
- Nâng cao thêm mức sống toàn dân, đặc biệt đối với những người có thu nhập
thấp, đời sống khó khăn, làm giảm sự chênh lệch quá đáng về thu nhập giữa các thành
viên trong cộng đồng.
- Giáo dục ý thức cộng đồng, xây dựng chế độ xã hội mới.
- Quỹ phúc lợi tập thể và xã hội là một bộ phận không thể thiếu trong quá trình
phân phối thu nhập cho cá nhân trong cộng đồng, song quỹ đó chỉ có ý nghĩa tích cực khi
được quy định và sử dụng một cách hợp lý phù hợp với yêu cầu và các điều kiện khách
quan.
Tính hợp lý của quỹ phúc lợi tập thể và xã hội được biểu hiện như sau:
- Quỹ phúc lợi tập thể, xã hội không thể mở rộng quá khả năng của nền kinh tế cho
phép.
- Tốc độ tăng trưởng thu nhập trực tiếp của cá nhân trong cộng đồng phải tăng
nhanh hơn tốc độ tăng trưởng phúc lợi tập thể và xã hội.
- Trong giới hạn đã xác định, cần sử dụng có hiệu quả, tiết kiệm, hợp lý các quỹ
phúc lợi tập thể và xã hội. Việc sử dụng phải nhằm mục đích thiết thực, tránh lãng phí xa
hoa, phô trương hình thức. Vì các quỹ này có quan hệ đến lợi ích thiết thân của mỗi
thành viên tập thể, cộng đồng, cho nên cần phát huy đầy đủ dân chủ, trưng cầu ý kiến của
quảng đại quần chúng, sao cho mỗi loại phúc lợi đều thích hợp với nhu cầu bức thiết của
quần chúng, phát huy được tác dụng vốn có của nó.
- Quỹ phúc lợi xã hội là bộ phận của chính sách xã hội cần được giải quyết theo
tinh thàn xã hội hoá. Nhà nước giữ vai trò nòng cốt; đồng thời động viên mỗi người dân,
các doanh nghiệp, các tổ chức trong xã hội, các cá nhân và tổ chức nước ngoài cùng tham
gia đóng góp.
1.3. Từng bước thực hiện công bằng xã hội trong phân phối thu nhập
Chủ nghĩa xã hội phát triển mới có điều kiện để thực hiện một bước cơ bản về
công bằng xã hội trong phân phối thu nhập.
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa từ một
nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và
lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hoá theo định hướng XHCN, thì vẫn còn sự
tồn tại bất bình đẳng về phân phối thu nhập. Sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội đòi hỏi
phải tạo ra những tiền đề, những biện pháp để từng bước thu hẹp và xoá bỏ sự bất bình
đẳng đó, tiến tới một xã hội: "không có chế độ người bóc lọt người, một xã hội bình
đẳng, nghĩa là ai cũng phải lao động và có quyền lao động, ai làm nhiều thì hưởng nhiều,
làm ít hưởng ít, không làm không hưởng.
Để đạt mục tiêu này, từ thực tiễn nước ta, cần phải thực hiện:
Thứ nhất, phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất, bởi như Ph.Ăngghen, phương
thức phân phối về căn bản là phụ thuộc vào số lượng sản phẩm được phân phối.
Thứ hai, tiếp tục hoàn thiện chính sách tiền công, tiền lương, chống chủ nghĩa bình
quân và thu nhập bất hợp lý, bất chính.
Để từng bước thực hiện phân phối công bằng hợp lý, cần có chính sách phân phối
bảo đảm thu nhập của những người lao động có thể tái sản xuất sức lao động. Gắn chặt
tiền công, tiền lương với năng suất, chất lượng và hiệu quả sẽ đảm bảo quan hệ hợp lý về
thu nhập cá nhân giữa các ngành nghề. Nhgiêm trị những kẻ có thu nhập bất chính, cần
phải tiền tệ hoá tiền lương và thu nhập, xoá bỏ những đặc quyền, đặc lợi trong phân phối.
Thứ ba, điều tiết thu nhập dân cư, hạn chế sự chênh lệch quá đáng về mức thu
nhập.
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, một mặt, phải thừa nhận sự
chênh lệch về mức thu nhập giữa các tập thể, cá nhân là khách quan; mặt khác, Nhà nước
phải hạn chế sự chênh lệch thu nhập quá đáng để không dẫn tới sự phân hoá xã hội thành
hai cực đối lập, bằng cách điều tiết thu nhập và các giải pháp quản lý.
Điều tiết thu nhập là một yêu cầu khách quan trong nền kinh tế thị trường nói
chung, ngay cả trong các nước tư bản chủ nghĩa cũng phải điều tiết thu nhập nhằm duy trì
sự ổn định xã hội. ở nước ta, việc điều tiết thu nhập càng quan trọng, nhằm hạn chế sự
chênh lệch quá đáng về thu nhập để không dẫn tới sự phân hoá xã hội thành hai cực đối
lập.
Điều tiết thu nhập được thực hiện thông qua hình thức điều tiết giảm thu nhập
thông qua hình thức thuế thu nhập và hình thức tự nguyện đóng góp của cá nhân có thu
nhập cao vào quỹ phúc lợi xã hội, từ thiện.... Trong đó thuế thu nhập là hình thức quan
trọng nhất, chủ yếu nhất là điều tiết làm tăng thu nhập được thực hiện thông qua ngân
sách Nhà nước, ngân sách các tổ chức chính trị - xã hội, các quỹ bảo hiểm qua giá, trợ
cấp, phụ cấp các loại, tín dụng tiêu dùng và có thể một phần hiện vật cho một số đối
tượng nhất định, qua các hoạt động từ thiện của các tổ chức và cá nhân. Những điều đó
nhằm trợ giúp thường xuyên cho những người có thu nhập thấp, trợ giúp những người
thất nghiệp, những người tham gia bảo hiểm khi gặp rủi ro, những người thuộc diện
chính sách xã hội, bổ sung thu nhập mang tính chất bình quân trong các tổ chức, các
doanh nghiệp vào các dịp lễ, tết vv....
Thứ tư, khuyến khích làm giàu hợp pháp đi đôi với xoá đói giảm nghèo.
Mục tiêu phấn đấu của nhân dân ta là dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân
chủ, văn minh. Dân có giàu thì nước mới có thể mạnh, nước mạnh có khả năng thực hiện
sự công bằng xã hội và có cuộc sống văn minh. Vì vậy, phải phát huy nỗ lực làm giàu
cho mọi công dân. Nhà nước không những khuyến khích mọi người làm giàu một cách
hợp pháp mà còn tạo điều kiện, giúp đỡ bằng nhiều biện pháp.
Khuyến khích mọi thành phần kinh tế, mọi công dân, mọi nhà đầu tư mở mang
ngành nghề, tạo nhiều việc làm cho người lao động. Mọi công dân đều được tự do hành
nghề, thuê mướn nhân công theo pháp luật, phát triển dịch vụ việc làm. Phân bố lại dân
cư và lao động trên địa bàn cả nước. Mở rộng kinh tế đối ngoại, đẩy mạnh xuất khẩu lao
động. Tạo điều kiện cho mọi người lao động tự tạo, tìm kiếm việc làm.
Thực hiện xoá đói giảm nghèo, đền ơn đáp nghĩa, bảo hiểm xã hội và các hoạt
động nhân đạo, từ thiện. Để từng bước đạt tới sự tiến bộ và công bằng xã hội trong phân
phối thu nhập, xuất phát từ điều kiện cụ thể, nhiệm vụ trước mắt là phải thực hiện tốt
chương trình xoá đói giảm nghèo, nhất là đối với vùng căn cứ cách mạng, vùng đồng bào
dân tộc thiểu số.
Chương II
Thực trạng quan hệ phân phối và một số
giải pháp nhằm hoàn thiện quan hệ phân phối
ở nước ta hiện nay
2.1. Thực trạng
Cùng với quá trình chuyển đổi nền kinh tế từ cơ chế tập chung quan liêu bao cấp
sang nền kinh tế hàng hoá với kinh tê hàng hoá nhiều thành phần, tất yếu phải đổi mới
chính sách kinh tế - xã hội cũ trước đây cho phù hợp vớ cơ câu cơ chế mới của nền kinh
tế. Trong đó việc thay đổi về vấn đề phân phối thu nhập là rất quan trọng. Trong đó chính
sách tiền lương, tiền công ... là đặc biệt quan trọng. Để có cơ sở cho việc đổi mới đó,
trước hết cần phải đánh giá đúng thực trạng của các chính sách đó. Trên cơ sở đó mới có
thể đưa ra những phương hướng giải quyết trong thời gian tới.
2.1.1. Việc phân phối qua hệ thống tiền lương của nhà nước có nhiều điểm bất
hợp lý.
Tiền lương tối thiểu điều chỉnh thấp không đủ chi cho nhu cầu thiết yếu của người
lao động và gia đình họ, về lý thuyết thì xây dựng các mức tiền lương tối thiểu nhu cầu
của người lao động được ưu tiên xem xét và tính toán tỷ mỷ. Tuy nhiên khi ban hành
thường không đảm bảo. Ví dụ tại thời điểm 1/4/1993 mức tiền lương tối thiểu được tính
toán là 170 nghìn đồng/ người/ tháng. Trong khi đó mức tiền lương tối thiểu ban hành
chỉ có 120 nghìn bằng 70%. Việc điều chỉnh các mức tiền lương tối thiểu rất chậm,
không theo kịp với tốc độ tăng giá cả các mặt hàng thiết yếu nên khả năng tái sản xuất
sức lao động của tiền lương tối thiểu ngày càng bị giảm đi. Ví dụ : Nếu điều chỉnh tương
ứng với tốc độ tăng giá cả thì mức tiền lương đủ sống tại thời điểm lần một ( năm 1997)
phải đạt 289 nghìn, tại lần điều chỉnh thứ hai (1999) phải đạt 312 ngàn đồng. Tại lần điều
chỉnh thứ 3 (2001) phải đạt 308 ngàn đồng, nếu lấy mức tiền lương tối thiểu quy định
năm 1993 là 120 ngàn đồng điều chỉnh với tốc độ trượt qua các năm thì cần phải đạt 200
ngàn (1997) : 225 ngàn (1999) và 240 ngàn ( 2001)
Kết quả tiền lương tối thiểu rất gần với người ngèo. Nếu áp dụng định nghĩa về
chuẩn nghèo quốc tế ( 2100 Kcalo/người / ngày) tiền lương tối thiểu do nhà nước ban
hành năm 1993 gấp 1,9 lần ngưỡng nghèo về lương thực, thực phẩm; 1,2, ngưỡng nghèo
chung. Năm 1997 các chỉ số tương ứng lá 1,3 và 0,8. Năm 1999 là 1,4 và 0,9 và năm
2001 tăng lên khoảng 1,7, và 1,1 ( lưu ý là mức nghèo chỉ tính cho 1 người còn mức tiền
lương tối thiểu phải đảm bảo nuôi 0,6 người ).
Năm 2003 với mức tiền lương tối thiểu khoảng 290 ngàn thì gấp khoảng 1,8 lần
ngưỡng nghèo chuẩn quốc tế.
Dưới giác độ kinh tế chính sách tối thiểu " thấp hợp lý" đã hạn chế tính linh hoạt
và hiệu quả của doanh nghiệp, không khuyến khích cắt thị trường lao động giả tạo, sự
gian rối và lộn xộn trong hạch toán kinh doanh của các doanh nghiệp. Đặc biệt là doanh
nghiệp nhà nước khiến thất thu ngân sách.
Tính chất bình quân chủ nghĩa vẫn còn, biểu hiện qua số bậc trong nghạch lương
còn quá nhiều, hệ số tăng giữa hai bậc lương quá thấp, lại không có quy định nâng lương
sớm trươc thời hạn, bất kể công việc ra sao ... nên chưa khuyến khích được sự hăng say
trong công tác.
Mức lương thực tế đang ngày càng rời xa mức lương danh nghĩa. Tính chung, từ
năm 1993 đến hết năm 1998, giá cả đã tăng lên tới gần 50%, tưc là tới thời điểm cuối
năm 1998 mức lương thực tế đã giảm đi một nửa so với thời điểm áp dụng chính sách
tiền lương mới theo nghị định 25/CP, mặc dù Nhà nước đã nâng mức lương tối thiểu từ
120.000 đồng / tháng lên 144.000 đồng / tháng. 180.000 đồng / tháng và210.000/ tháng (
từ 1/1/ 2002) để điều chỉnh những bất hợp lý trong chính sách tiền lương cho phù hợp
hơn thực tiễn cuộc sống.
Chính sách tiền lương có nhiều điểm bất hợp lý giữa các khu vực các bộ phận
cũng như các đơn vị sản xuất kinh doanh trong nội bộ khui vực doanh nghiệp nhà nước.
Ví dụ, tình trạng bất hợp lý giữa các khu vực thể hiện ở việc xếp các khu vực nghiên cứu
và triển khai vào từng ngạch bậc với khu vực hành chính sự nghiệp. Tiền lương trong nội
bộ khu vực doanh nghiệp nhà nước có rất nhiều vấn đề cần giải quyết. Ví dụ, có những
doanh nghiệp chỉ đạt mức lương tối thiểu 200.000 đồng – 300.000 đồng/ tháng. Trong
khi mức lương ở một số doanh nghiệp có sản phẩm độc quyền trên 2 triệu đồng/ tháng.
Ngoài ra ở nước ta đang tồn tại sự không bình đẳng trong việc trả lương lao động
ở một số nghành nghề kinh doanh. Theo loại hình doanh nghiệp hay theo khu vực kinh
tế. Số liệu điều tra cho thấy nghành có thu nhập cao nhất hiện nay là nghành dịch vụ ( tài
chính, ngân hàng, kinh doanh vàng bạc, khách sạn và du lịch ...)
Ngành có thu nhập thấp nhất là khu vực quản lý nhà nước ( quận, huyện, sở ban
ngành) , thu nhập bình quân lao động của ngành dịch vụ năm 1994 là 17,07 triệu đồng
năm 1995 là 24,01 tiệu đồng năm 1996 là 28,68 triệu đồng. Trong lúc thu nhập bình quân
năm của lao động ở khu vực quản lý nhà nước chỉ đạt 4,58 triệu năm 1994; 5,21 triệu
năm 1995, và 5,51 triệu năm 1996. Như vậy thu nhập bình quân của một lao động ở khu
vực quản lý kinh doanh dịch vụ cao cấp 5,2 lần thu nhập bình quân của một lao động ở
khu vực quản lý nhà nước, các ngành còn lại có thu nhập bình quân cao gấp 2,1 lần đến
2,5 lần thu nhập bình quân cuả lao động công chức thuộc khu vực quản lý Nhà nước.
2.1.2. Hệ thống chính sách liên quan đến phân phối thu nhập ngoài lĩnh vực
tiền lương của nhà nước có vai trò hết sức to lớn đối với tăng trưởng kinh tế và công
bằng xã hội, nhưng chưa được nhìn nhận đúng mức và chưa chuyển biến kịp với quá
trình chuyển sang cơ chế thị trường.
Đó là các chính sách phân phối thu nhập theo sự đóng góp của các nguồn lực khác
vào quá trình tăng trưởng kinh tế ngoài sức lao động như nguồn vốn vật chất, tài chính.
Các chính sách phân phối lại qua các loại thuế, chính sách tạo sự bình đẳng thật sự trong
cơ hội tiếp cận sự tăng trưởng kinh tế để thông qua đó nâng cao thu nhập. Người nghèo,
vùng nghèo đang có nguy cơ đứng ngoài quá trình chuyển đổi cơ chế hiện nay do gặp
những hạn chế trong việc tiếp cận các nguồn lực phát triển khác.
2.1.3. Tính chất chưa hoàn thiện của thể chế kinh tế mới đang hình thành trong
quá trình chuyển đổi ( vừa có cơ chế thị trường nhưng chưa hoàn thiện vừa còn tình trạng
kế hoạch hoá tập trung chưa được giải quyết triệt để) cũng gây tác động không thuận nhất
định trong việc sử lý mối tương quan giữa phân phối thu nhập và tăng trưởng kinh tế.
Trước hết đó là sự thiếu nhất quán trong mặt bằng cơ chế, sự thiếu vắng hoặc không linh
động thị trường vốn, thị trường lao động, hệ thống pháp luật không đồng bộ.... vả lại,
trong nhận thức chung của xã hội vấn đề thu nhập thường được hiểu như là thuộc lĩnh
vực chính sách xã hội , chứ không phải là vấn đề của bản thân sự tăng trưởng và phát
triển kinh tế.
2.1.4. Do nền kinh tế ở trình độ thấp, nên khả năng đáp ứng phúc lợi xã hội của
nhà nước cũng ở mức độ thấp trên phạm vi toàn xã hội.
Đến nay mới thực hiện chế độ bảo hiểm xã hội với 14% số người lao động, còn lại
86% ( trong đó 63% là nông dân) chưa được tham gia bảo hiểm xã hội ( mới làm thí điểm
cho nông dân ở Nghệ An) ; chưa có chế độ bảo hiểm thất nghiệp chưa có đủ khả năng và
các biện pháp để xây dựng cơ sở hạ tầng tối thiểu, các công trình công cộng nhất là ở
những vùng sâu vùng xa.
2.1.5. Giải quyết việc làm tạo cho người thu nhập là vấn đề còn phải giải quyết
lâu dài.
Theo kết quả lao động việc làm. Tỷ lệ thất nghiệp khu vực đô thị trêncả nước ( So
với dân trong độ tuổi lao động hoạt động kinh tế) là 6,42% năm 2000. Và 6,28% năm
2001. Tỷ lệ thất nghiệp năm 2001 có giảm chút ít so với năm 2000. Nhưng vẫn ở mức
cao. Vùng đồng bằng sông hồng là 7,07%. Vùng Đông – Bắc là 6,78%; Vùng Bắc –
Trung bộ là 6,82%; Vùng tây nguyên là 5,55% các tỉnh, thnhf phố lớn tỉ lệ thất nghiệp
giảm đi. Hà nội tỷ lệ thất nghiệp là 7,95% năm 2000 giảm xuống còn 7,39% năm 2001 ....
Tỷ lệ về thời gian lao động được sử dụng ở khu vực nông thôn; 74,37% tăng hơn so với
năm 2000. Như vậy, thời gian qua nhờ có sự cố gắng của Đảng, nhà nước và cộng đồng
xã hội trong việc phát triển kinh tế – xã hội tạo ra nhiều việc làm mới, nên tỷ lệ thất
nghiệp và thiếu việc làm ở cả khu vực đô thị và khu vực nông thôn vẫn còn ở mức cao,
đây vẫn đang là vấn đề bức xúc cần giải quyết.
2.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quan hệ phân phối ở nước ta hiện nay.
2.2.1. Cải cách tiền lương trong giai đoạn tới
Nhiều năm qua chúng ta tiến hành sản xuất tiền lương theo nội quy trình ngược,
lấy ngân sách làm chuẩn. Để từ đó tìm mọi giải pháp thực hiện dần dần cho đến khi mức
lương phù hợp với giá trị sức lao động. Hậu quả của việc thực hiện quy trình ngược là
hơn một thập niên qua,dù đã điều chỉnh nhiều lần, mức lương vẫn chỉ dao động trên dưới
30% giá trị sức lao động. Những nhà quản lý tài chính ngân sách, tiền tệ biện minh trước
các kỳ họp quốc hội là do thiếu ngân sách, thiếu tiền nên không thể tăng lương do tăng
năng xuất lao động với việc trượt lương theo giá do yêu cầu cải cách giá đặt ra để đảm
bảo đồng lương thực tế. Đó là nguyên nhân dẫn đến kéo dài sự vi phạm quy luật giá trị
sức lao động và nó đang gây ra tiêu cực trên mọi lĩnh vực hoạt động đời sống xã hội.
Để đảm bảo tính khoa học của cải cách tiền lương, đề nghị phải chuyển sang thực
hiện quy trình thuận. Tức là phải xây dựng mức lương tối thiểu phù hợp với giá trị sức
lao động làm chuẩn, sau đó tiến hành các giải pháp tạo nguồn thu để từng bước thực hiện
mức lương chuẩn đã xác định.
- Phải làm cho tiền lương thực sự trở thành giá cả của sức lao động:
Hiện nay ở Việt Nam thị trường sức lao động đang được hình thành sức lao động
cũng trở thành hàng hoá, người lao động có quyền tự do lựa chọn nơi làm việc đáp ứng
các nhu cầu, khả năng của mình theo đúng hợp đồng lao động. Trong nền kinh tế thị
trường tiền lương thực sự là giá cả của sức lao động, điều đó đỏi hỏi phải tính đúng, tính
đủ giá trị của sức lao động để làm cơ sở cho việc xác định tiền lương. Muốn vậy, mức
lương cho người lao động phải thể hiện trình độ học vấn, tay nghề, quá trình lao động
giản đơn hay lao động phức tạp. Mức lương đó phải thoả mãn nhu cầu tái sản xuất và mở
rộng sức lao động. Đảm bảo cho người lao động sống đủ mà không cần phải làm gì thêm.
Nếu họ muốn làm giàu thì buộc phải làm thêm nhiều việc.... chỉ trên cơ sở như vậy tiền
lương khuyến khích thế hệ trẻ để ra sức học tập, không ngừng nâng cao trình độ văn hoá,
khoa học kỹ thuật và nghiệp vụ sản xuất kinh doanh thích ứng với cơ chế thị trường.
Để tiền lương thực sự là đòn bẩy thúc đẩy người lao động làm việc với sức sáng
tạo cao. Trong thời gian tới chúng ta cần tiếp tục hoàn thiện các chính sách tiền lương.
Trong việc xác định tiền lương cần quán triệt các quan điểm sau đây:
- Tiền lương phải đủ đảm bảo tái sản xuất mở rộng sức lao động nó phải thực sự là
thu nhập chủ yếu của người lao động.
- Tiền tệ hoá lương một cách triệt để (xoá bỏ tận gốc các khoản bao cấp trong
phân phối).
- Mức lương phải gắn liền với trình độ phát triển kinh tế xã hội, hiệu quả sản xuất
kinh doanh, quan hệ cung cầu lao động, mức cống hiến của từng cá nhân, sự biến động
của giá cả và lạm phát.
- Chống chủ nghĩa bình quân trong việc trả công lao động.
Để hoàn thiện giải quyết vấn đề tiền lương, cần tiếp tục xác định mức lương tối
thiểu.
Tiền lương tối thiểu ở đây cần được hiểu là tiền lương tối thiểu có thể đảm bảo.
Tức là một mức lương đảm bảo cho một mức sống tối thiểu. Nếu nhỏ hơn mức đó sẽ là
thảm hoạ cho con người (theo ASmith). Tuy nhiên mức sống của con người lao động
phải phù hợp với yêu cầu và trình độ phát triển kinh tế xã hội. Mức lương tối thiểu đó
phải đảm bảo tính toán đầy đủ các yếu tố cần thiết của quá trình tái sản xuất sức lao động
(cả về sinh lý, nhân văn và các quan hệ xã hội).
Tiền lương tối thiểu phải đảm bảo tính thống nhất: Việc xác định và thực hiện tiền
lương tối thiểu thống nhất sẽ tạo điều kiện để giữ vững vai trò điều tiết của Nhà nước và
phát huy quyền tự chủ của các tổ chức kinh tế trong lĩnh vực lao động. Tiền lương tối
thiểu thống nhất là công cụ cần thiết để bảo hộ giá trị sức lao động cho những người lao
động không phân biệt đó là thành phần kinh tế nào.
Nhà nước cần sớm luật pháp hoá tiền lương tối thiểu nhằm ngăn ngừa và giải
quyết các chanh chấp giữa các giới chủ và thợ. Buộc những người sử dụng lao động phải
tìm cách khác để giảm chi phí, tăng hiệu quả sản xuất kinh doanh, bảo vệ cho người làm
công ăn lương. Việc luật pháp hoá tiền lương tối thiểu bao gồm việc xác định mức lương,
tiền lương cụ thể và phải điều chỉnh nó trong từng thời kỳ theo đà phát triển của sản xuất
và mức tăng của năng suất lao động, đồng thời cũng điều chỉnh trong từng thời gian
những mức lương tối thiểu áp dụng cho từng vùng khác nhau.
Tiếp tục hoàn thiện cơ chế quản lý phân phối tiền lương cho người lao động.
Vì nguồn tiền lương ở hệ thống trả lương khác nhau nên có cơ chế quản lý phân
phối nó khác nhau.
+ Đối với lĩnh vực sản xuất kinh doanh cụ thể là các doanh nghiệp quốc doanh,
nguồn tiền chi trả không phải từ ngân sách mà phải từ kết quả sản xuất kinh doanh của
các doanh nghiệp này. Ngân sách Nhà nước phải tiếp tục việc cắt hẳn những khoản chi
bao cấp về tiền lương và thu nhập. Các doanh nghiệp này sau khi bù đắp các chi phí,
hoàn thành nghĩa vụ nộp ngân sách, tổng thu nhập còn lại của doanh nghiệp do doanh
nghiệp toàn quyền sử dụng, phần chia cho các quỹ, Xí nghiệp. Nhà nước cần thực hiện
việc kiểm soát và điều tiết tổng thu nhập các doanh nghiệp.
+ Trong lĩnh vực hành chính sự nghiệp: Nhà nước trả lương phải trên cơ sở biên
chế nghiêm ngặt và tiếp tục thực hiện việc khoán quỹ lương.
Trong lĩnh vực này thực hiện khoán quỹ lương theo khối lượng công việc....
Nếu thực hiện mạnh mẽ việc sáng lọc, sa thải và thực hiện tuyển dụng lại theo quy
chế mới với phương châm chú ý chất lượng, trình độ, hạn chế dần số lượng, tiến tới tinh
giảm bộ máy đến mức tối ưu.
* Cải cách hành chính, sắp xếp lại bộ máy bầu cử tránh trung lặp sửa đổi pháp
lệnh công chức xác định rõ chức danh làm căn cứ trả lương công chức hành chính và cán
bộ dân cử, bầu cử.
* Cải cách chế độ thanh toán kế toán hiện hành sao cho Nhà nước có thể kiểm soát
được sự vận động của tiền lương trong xã hội, kiểm soát được thu nhập của từng người
lao động.
* Coi cải cách cơ cấu thu chi ngân sách phù hợp với cơ cấu thị trường định hướng
XHCN vừa là trọng tâm, vừa là cấp bách để giải quyết vấn đề kinh tế, xã hội nói chung
và cải cách tiền lương nói riêng ở nước ta trong giai đoạn tới. Theo đó cần hoàn thiện hệ
thống thuế sao cho thuế là nguồn thu chủ yếu của ngân sách Nhà nước. Mọi hoạt động có
thu nhập đều phải đóng thuế, thực hiện thuế tiền lương, tiền công đối với người lao động.
Điều chỉnh cơ cấu đầu tư, giảm tỷ trọng đầu tư phát triển giảm đầu tư ngân sách Nhà
nước cho các doanh nghiệp Nhà nước. Khuyến khích các thành phần kinh tế ngoài kinh
tế Nhà nước đầu tư vào sản xuất ra hàng hoá thông thường ( hàng hoá tư nhân): Đầu tư
Nhà nước chủ yếu tập chung vào lĩnh vực phát triển sự nghiệp kinh tế. Thực hiện chi tiêu
của ngân sách Nhà nước, chủ yếu là chi thường xuyên và trong đó chủ yếu cho tiền
lương.
2.2.3. Các giải pháp phân phối theo lao động trong cơ chế thị trường định hướng
XHCN
Giải pháp toàn bộ cho vấn đề này là phải thấy rõ được mối quan hệ biện chứng
kéo cách giữa ba nhân tố:
Nhân tố thứ nhất, kinh tế định hướng xã hội chủ nghĩa chứa hai xung lực: khu vực
kinh tế quốc doanh - tập thể và khu vực tư nhân, cá thể, tư bản. Nhân tố thứ hai là cơ chế
thị trường chứa hai sung lực: sức mạnh thị trường và những tiêu cực của nó lại tác động
vào tất cả cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng xã hội. Nhân tố thứ ba là nhà nước được
tạo dựng trên cơ sở hạ tầng và tác động trở lại cơ sở hạ tầng xã hội.
Các Mác nêu lên: "lực lượng vật chất chỉ có thể đánh bại bởi lực lượng vật chất
thôi. Nhưng lý luận sẽ trở thành lực lượng vật chất, một khi nó thâm nhập vào quần
chúng" . Lênin cũng nêu "không có lý luận cách mạng thì không có phong trào cách
mạng". Lênin còn chỉ ra rằng: " Người cách mạng, người cộng sản ý thức được xu thế
của thời đại, phải tự giác bắt tay vào xây dựng xã hội mới, không trông chờ hoàn cảnh
chín muồi đến mà phải biết tạo hoàn cảnh". Vai trò này thuộc về bộ tham mưu Đảng -
Nhà nước - người tổ chức, dắt dìu mọi hoạt động xã hội phải triển khai thực hiện những
vấn đề dưới đây:
- Nước ta phải xây dựng cho được cơ sở kinh tế của chủ nghĩa xã hội, bằng con
đường công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước. Đồng thời ta phải đón đầu để hình
thành những mũi nhọn phát triển theo trình độ tiên tiến của khoa học công nghệ thế giới
tạo nền tảng cho sự tăng trưởng nhanh, hiệu quả cao và lâu bền của toàn bộ nền kinh tế.
Đảm bảo cho thành phần kinh tế quốc doanh phát triển, hỗ trợ đắc lực cho nền kinh tế tập
thể, tạo ra cơ sở kinh tế xã hội để thực hiện phân phối và mở rộng phân phối theo lao
động trong xã hội từng bước thực hiện công bằng xã hội.
- Phải đặc biệt chú ý tới vai trò của Nhà nước, tổ chức bộ máy Nhà nước và những
con người được tuyển dụng đảm trách công việc Nhà nước ở đây chỉ đưa ra những yêu
cầu đào tạo, tuyển dụng cán bộ nhân viên Nhà nước trước đòi hỏi mới của đất nước.
- Cần đổi mới tận gốc quan niệm và phương pháp công tác cán bộ, từ khâu đánh
giá tuyển chọn sử dụng bố trí cán bộ nhất là cán bộ chủ chốt. Đã qua rồi cái thời con
người chỉ biết chấp hành máy móc và theo chỉ thị mệnh lệnh như một chiếc máy. Cuộc
sống mới đòi hỏi phải tập trung được trong bộ máy Nhà nước những con người có tài
đức, nhìn xa thấy rộng, dám làm, dám chịu trách nhiệm, tính toán hiệu quả, giữ nguyên
kỷ cương, phép nước.
- Phải dân chủ hoá công tác cán bộ mới trách được những tư thù, phe cánh, họ
hàng, gia thế, bè phái mới đề cao được yêu cầu tuyển chọn thận trọng công tâm.
- Tất cả phải gắn lại với công tác đào tạo bồi dưỡng theo nguồn chức danh, yêu
cầu sử dụng - không đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học; học để thực hành; thực
hành và học kỹ lưỡng theo quy trình thuận nghịch như vậy khó có được đội ngũ cán bộ
vừa hồng vừa chuyên đảm đang việc nước. Những con người như bác Hồ dạy là " công
bậc của dân, nghĩa là ghánh vác việc chung của dân, chứ không phải để đè đầu dân".
Người còn dạy "Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội phải có con người xã hội chủ nghĩa".
Cũng là để nhấn mạnh tới nhân tố chủ quan, đến vai trò sáng tạo của chủ thể con người
có ý thức.
2.2.3.1: Để giải quyết đúng đắn và phát huy vai trò của phân phối thu nhập
trong nền kinh tế thị trường trước hết phải quán triệt đặc trưng và nguyên tắc phân
phối thu nhập trong nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước
ta.
Hiện nay nước ta đang chuyển nền kinh tế sang vận hành theo cơ chế thị trường có
sự quản lý của nhà nước. Nền kinh tế thị trường ở nước ta là nền kinh tế thị trường theo
định hướng xã hội chủ nghĩa ( XHCN). Còn nhiều ý kiến khác nhau về mô hình kinh tế
này. ở đây xin đề cập tới một số khía cạnh về đặc trưng và nguyên tắc cơ bản của phân
phối thu nhập trong nền kinh tế thị trường theođịnh hướng XHCN.
Trong lịch sử đã có nhiều mô hình CNXH như CNXH phong kiến. CNXH không
tưởng. CNXH khoa học ... chúng tôi cho rằng CNXH ở nước ta là CNXH khoa học văn
minh, hiện đại. Với các đặc trưng cơ bản là bình đẳng, phồn vinh và văn minh.
Bình đẳng là đặc trưng chung của các mô hình CNXH ngay từ khi loài người phân
chia thành giai cấp có kẻ giàu người nghèo phát sinh ra quan hệ bất bình đẳng thì con
người mơ ước về một xã hội tốt đẹp hơn, công bằng hơn giữa người với người và gọi đó
là CNXH. Tuy nhiên việc hiểu về bình đẳng còn hết sức khác nhau. Theo chúng tôi trong
lĩnh vực phân phối thu nhập, bình đẳng khác với bình quân. ở đây mỗi người có quyền sở
hữu về lao động, đát đai, vốn. Năng lực kinh doanh đều nhận được thu nhập từ việc trả
công cho các yếu tố sản xuất căn cứ theo mức độ đóng góp của nó vào sản xuất và được
tính toán theo nguyên tắc thích hợp. Đồng thời với việc trả công đúng đắn cho các yếu tố
sản xuất căn cứ theo mức độ đóng góp của nó vào sản xuất, sự bình đẳng còn được thể
thiện ở việc đảm bảo xã hội cho mỗi người sao cho sự giàu có ngày càng tăng lên, sự
nghèo khổ ngày càng giảm đi nhằm hạn chế và tiến tới xoá bỏ sự phân hoá giàu nghèo.
Muốn vậy, phải phân bổ hợp lý nguồn lực đầu vào và có một hệ thống điều tiết phân phối
thu nhập như chương trình việc làm. phân bổ tài nguyên, chương trình giáo dục, thuế thu
nhập, hệ thống bảo hiểm và trợ cấp xã hội. Từ đó sự bình đẳng trong phân phối thu nhập
ở nước ta đòi hỏi phải dảm bảo ba yêu cầu một là phaỉ trả giá đúng đắn cho các yếu tố
sản xuất theo nguyên tắc" năng xuất giới hạn" Hai là Nhà nước phải tác động tích cực tới
việc phân bổ nguồn lực đầu vào thông qua các chương trình phát triển kinh tế – xã hội.
Ba là, có được hệ thống đảm bảo trợ giúp xã hội đối với những người già, không nơi
nương tựa, gặp rủi ro, khó khăn hoạn nạn..... để họ có mức sống bình thường tìm cơ hội
tham gia vào hoạt động kinh tế, có được thu nhập hoặc có thể sống được hết cuộc đời còn
lại của mình.
Phồn thịnh là đặc trưng phân biệt CNXH khoa học với các thứ CNXH là phải nói
tới nền kinh tế ngày càng phát triển ở đó có nhiều hàng hoá và dịch vụ để đáp ứng nhu
cầu ngày càng gia tăng của con người, Trong phân phối thu nhập, phồn thịnh thể hiện ở
chỗ thu nhập ở các yếu tố sản xuất không chỉ bù đắp những hao phí đã chi ra như hao
mòn máy móc, thiết bị nhà xưởng, tiêu hao sức lực, mất giá của vốn, giảm sút của mầu
mỡ đất đai và thể hiện ở chỗ có được ngày càng nhiều hơn phần thu nhập giành cho tích
luỹ. Điều này có nghĩa là, các yếu tố sản xuất được tái sản xuất mở rộng sức lao động
ngày càng được nâng cao về trình độ, sức khoẻ, chuyên môn nghiệp vụ, sự phát triển toàn
diện. Đất đai, điều kiện tự nhiên như môi trường được bảo toàn tái tạo và nâng độ mầu
mỡ. Vốn được bảo tồn và ngày càng được tăng về quy mô. Năng lực quản lý kinh doanh
ngày càng được nâng cao và hoàn thiện.
Văn minh là sự phản ánh toàn diện các tiêu chuẩn đặc trưng của một chế độ xã hội
có trình độ phát triển cao. Đó là thước đo, là tiêu chuẩn của xã hội sau so với xã hội
trước. Xã hội phong kiến văn minh hơn xã hội nô lệ. Xã hội tư bản văn minh hơn xã hội
phong kiến. CNXH văn minh hơn CNTB. Đó là quy luật tự nhiên của sự phát triển các
phương thức sản xuất xã hội.
Văn minh thể hiện ở mọi lĩnh vực hoạt động kinh tế xã hội, trong đó có lĩnh vực
phân phối thu nhập. Văn minh trong phân phối thu nhập không chỉ phản ánh ở sự phân
phối ngày càng bình đẳng hơn, phồn thịnh hơn mà còn thể hiện ở chỗ chế độ phân phối
ngày càng tiếp cận với quy luật hơn, đáp ứng đúng đắn nhu cầu và lợi ích của con người.
Từ những đặc trưng như vậy, phân phối thu nhập trong nền kinh tế thị trường ở
nước ta cần tuân theo các nguyên tắc sau đây.
Thứ nhất, phân phối thu nhập theo quyền sở hữu các yếu tố sản xuất tức là người
lao động nhận được tiền lương, người sở hữu đất đai nhận được địa tô, người sở hữu vốn
nhận được lợi tức, nhà kinh doanh nhận được lợi nhuận.
Thứ hai, phải dựa vào nguyên lý năng suất giới hạn để đánh giá mức đóng góp của
các yếu tố sản xuất trong quá trình sản xuất làm căn cứ tính toán thu nhập của các yếu tố
sản xuất. Có vậy mới đảm bảo tái sản xuất các yếu tố sản xuất.
Thứ ba, phân phối thu nhập phải được thực hiện trên thị trường, thông qua hoạt
động của hệ thống cung cầu và giá cả hàng hoá trên thị trường quyết định nhằm đảm bảo
tính linh hoạt và sự cân đối thích ứng giữa các thị trường.
Thứ tư, Nhà nước thông qua các chính sách và công cụ kinh tế để tác động vào
phân phối thu nhập bằng cách phân bổ nguồn lực đầu vào và điều tiết thu nhập cuối cùng
của các chủ thể tham gia kinh tế thị trường.
2.2.3.2. Từ đó phải tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện các nguyên tắc, nội dung phân
phối thu nhập cho phù hợp với nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN ở Việt
Nam.
2.2.3.3. Tăng cường nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện các công cụ kinh tế để
điều tiết phân phối thu nhập trong nền kinh tế thị trường. ở đây phải chú ý cả chính sách
công cụ để tác động vào đầu vào và đầu ra. Để tác động vào phân phối nguồn lực. Nhà
nước phải đóng vai trò tích cực trong việc phân phối tài nguyên, đất đai, phân bổ lực
lượng sản xuất có chương trình giáo dục đào tạo, chính sách lãi suất cho vay vốn, chính
sách xuất nhập khẩu... Để tác động vào phân phối thu nhập cuối cùng Nhà nước phải tác
động tích cực vào tiền lương, lợi nhuận, địa tô thông qua các chính sách tiền lương, thuế,
thanh toán, chuyển khoản để điều hoà thu nhập.
2.2.3.4. Nhà nước phải nắm được thu nhập của mỗi người. Muốn vậy, cần hoàn
thiện bộ máy tổ chức, quản lý của hoạt động tài chính ngân hàng để có thể nắm được và
điều tiết mọi luồng vận động của cải và tiền tệ ra vào các doanh nghiệp cũng như hộ dân
cư.
2.2.3.5. Xây dựng hệ thống luật pháp nói chung và hệ thống luật trong lĩnh vực
phân phối thu nhập phù hợp với nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa
ở Việt Nam.
Kết luận
Phân phối thu nhập đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong nền kinh tế thị trường.
Nó nối liền sản xuất với sản xuất, sản xuất với tiêu dùng, nối liền các thị trường trong nền
kinh tế. Chế độ phân phối đúng đắn góp phần thúc đẩy tốc độ phát triển và tăng trưởng
kinh tế đồng thời đảm bảo được sự bình đẳng xã hội. Trong kinh tế thị trường, phân phối
thu nhập được xác định theo nguyên tắc sở hữu, năng suất giới hạn và phương tiện cung
cầu. Điều đó đảm bảo trả công và trả giá đúng đắn sự đóng góp của các yếu tố sản xuất.
Song phân phối thu nhập một cách tự phát tất yếu đến sự phân hoá bất bình đẳng. Vì vậy
cần có sự can thiệp của Nhà nước.
Lý thuyết phân phối thu nhập của các nhà kinh tế học được thực tiễn thừa nhận và
vận dụng một cách rộng rãi trong các nước có nền kinh tế thị trường mà đặc biệt gần gũi
với Việt Nam là các nước ASEAN. Nhưng lý thuyết đó cần được tiếp tục nghiên cứu và
vận dụng vào nước ta cho phù hợp với định hướng phát triển kinh tế của Đảng và Nhà
nước.
ở nước ta trong những năm qua đã có nhiều sự cố gắng để giải quyết vấn đề phân
phối thu nhập. Đặc biệt rõ nét là từ khi chuyển sang nền kinh tế thị trường đến nay. Hàng
hoá các chính sách kinh tế được áp dụng để giải quyết vấn đề tiền lương, lợi nhuận, lợi
tức, địa tô, bảo hiểm, trợ cấp xã hội....Nhằm tháo gỡ những khó khăn trong phân phối lưu
thông để "cởi trói" cho lĩnh vực sản xuất. Tuy nhiên vấn đề phân phối thu nhập vẫn còn
nhiều khuyết điểm đã kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế nước ta. Vấn đề đặt ra là cần
làm sao để phân phối thu nhập phải dựa trên nguyên tắc của nền kinh tế thị trường một
cách triệt để.
Tài liệu tham khảo
1. Giáo trình kinh tế chính trị Mác - Lênin
NXB chính trị Quốc gia - 2002
2. PGS.TS. Mai Ngọc Cường. Về cải cách tiền lương của cán bộ , công chức ở
Việt Nam những năm tới - Tạp chí kinh tế và phát triển
3. GS.TS : Nguyễn Văn Thường - GS.TS : Tống Văn Đường
PGS .TS : Mai Quốc Chánh - PGS .TS : Phạm Quý Thọ - Cái cách chính sách tiền
lương ở Việt Nam hiện nay - Tạp chí kinh tế và phát triển
4. Thạc sĩ : Nguyễn Lan Hương .Năm 2003 . Lương tối thiểu sẽ là 290.000 đồng -
một tín hiệu vui ? - Báo lao động và xã hội số 206 + 207 + 208 - 2003
5. Tiền công, tiền lương và phân phối thu nhập - CIEM viện nghiên cứu quản lý
kinh tế trung ương - 2002
6. PGS .PTS : Nguyễn Thị Cành - Viện kinh tế TP.HCM : Tác động của tiền
lương, thu nhập ưns dịch chuyển các luồng nhân công hiện nay trên thị trường lao động
TP.HCM
7. TS : Trần Thị Hằng : Về phân phối thu nhập ở nước ta hiện nay - Lý luận chính
trị - số 1 - 2002
Mục lục
Lời nói đầu...................................................................................................................1
Chương I: Cơ sở lý luận của vấn đề phân phối ở
nước ta hiện nay ........................................................................................................3
1.1. Bản chất và vị trí của phân phối ....................................................................3
1.2. Các hình thức phân phối thu nhập trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam
............................................................................................................................5
1.3. Từng bước thực hiện công bằng xã hội trong phân phối thu nhập .................9
Chương II: Thực trạng quan hệ phân phối và một số giải pháp nhằm hoàn thiện
quan hệ phân phối ở nước ta hiện nay .................................................................... 12
2.1. Thực trạng .................................................................................................. 12
2.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện quan hệ phân phối ở nước ta hiện nay. .. 15
Kết luận .................................................................................................................... 24
Tài liệu tham khảo ................................................................................................... 25
