Luận văn thạc sĩ khoa học Giáo dục: Biện pháp rèn luyện kỹ năng sử dụng câu hỏi trong dạy học cho sinh viên khoa sư phạm trường ĐH Tây Nguyên

Chia sẻ: Trang Lê | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:206

Thêm vào BST

Báo xấu

262
lượt xem 53
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn cùng tham khảo luận văn thạc sĩ khoa học Giáo dục với đề tài "Biện pháp rèn luyện kỹ năng sử dụng câu hỏi trong dạy học cho sinh viên khoa sư phạm trường ĐH Tây Nguyên" để nắm nội dung kiến thức cần thiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ khoa học Giáo dục: Biện pháp rèn luyện kỹ năng sử dụng câu hỏi trong dạy học cho sinh viên khoa sư phạm trường ĐH Tây Nguyên

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr−êng ®¹i häc s− ph¹m hµ néi Vò Minh ChiÕn BiÖn ph¸p RÌN LUYÖN kü n¨ng sö dông c©u hái trong d¹y häc cho sinh viªn khoa s− ph¹m - tr−êng ®¹i häc t©y nguyªn thùc (hiÖn trong d¹y häc m«n gi¸o dôc häc) LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hµ Néi, 2007
bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr−êng ®¹i häc s− ph¹m hµ néi Vò Minh ChiÕn BiÖn ph¸p RÌN LUYÖN kü n¨ng sö dông c©u hái trong d¹y häc cho sinh viªn khoa s− ph¹m - tr−êng ®¹i häc t©y nguyªn thùc (hiÖn trong d¹y häc m«n gi¸o dôc häc) LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyªn ngµnh: Gi¸o dôc häc M· sè: 60. 14. 01 Ng−êi h−íng dÉn khoa khäc: PGS.TS. Bïi V¨n Qu©n Hµ Néi, 2007
Lêi c¶m ¬n Em xin tr©n träng bµy tá lßng biÕt ¬n PGS.TS: Bïi V¨n Qu©n, lµ ng−êi h−íng dÉn khoa häc, ®· tËn t×nh gióp ®ì em trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu Em xin tr©n träng c¶m ¬n c¸c ThÇy C« gi¸o thuéc Khoa T©m lý - Gi¸o dôc häc, Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi ®· gi¶ng d¹y vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho em häc tËp, nghiªn cøu T¸c gi¶ xin tr©n träng c¶m ¬n c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o, gi¶ng viªn vµ sinh viªn Tr−êng §¹i häc T©y Nguyªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu vµ triÓn khai thùc hiÖn ®Ò tµi Xin göi lêi c¶m ¬n ®Õn tÊt c¶ c¸c b¹n bÌ vµ ®ång nghiÖp - nh÷ng ng−êi ®· lu«n ®éng viªn, khÝch lÖ t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy MÆc dï ®· rÊt cè g¾ng song nh÷ng thiÕu sãt trong luËn v¨n lµ khã tr¸nh khái, rÊt mong nhËn ®−îc sù gãp ý cña c¸c thÇy c« gi¸o, c¸c b¹n ®ång nghiÖp vµ nh÷ng ng−êi cïng quan t©m tíi nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc tr×nh bµy trong luËn v¨n. Xin tr©n träng c¶m ¬n! Hµ Néi, ngµy 02 th¸ng 12 n¨m 2007 T¸c gi¶ Vò Minh ChiÕn
PhÇn më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi Trong thêi ®¹i ngµy nay, khi mµ khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn nh− vò b·o, nh©n lo¹i ®ang b−íc vµo nÒn kinh tÕ tri thøc th× nguån lùc con ng−êi trë nªn v« cïng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Sù c¹nh tranh gi÷a c¸c n−íc chÝnh lµ sù ch¹y ®ua vÒ gi¸o dôc vµ gi¸o dôc chÝnh lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña mçi quèc gia trªn tr−êng quèc tÕ, tiÒm n¨ng trÝ tuÖ trë thµnh ®éng lùc chÝnh cña ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. NhËn thÊy vai trß quyÕt ®Þnh cña gi¸o dôc ®èi víi sù ph¸t triÓn, ViÖt Nam còng nh− nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®· x¸c ®Þnh: Gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu (§iÒu 35, HiÕn ph¸p n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1992).Víi nh÷ng quyÕt s¸ch nh− vËy th× §¶ng vµ Nhµ n−íc ta xem gi¸o dôc “võa lµ ®éng lùc, võa lµ môc tiªu” cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng x· héi, “®Çu t− cho gi¸o dôc lµ ®Çu t− ph¸t triÓn” (NghÞ quyÕt §H §¶ng lÇn thø IX) Víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña khoa häc c«ng nghÖ, sù bïng næ th«ng tin dÉn ®Õn l−îng th«ng tin, tri thøc t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chãng do ®ã néi dung d¹y häc cµng ngµy cµng nhiÒu vµ ngµy cµng ph¶i hiÖn ®¹i hãa, chuÈn hãa vµ tinh gi¶n hãa.... vµ gi¸o dôc sÏ rÊt nhanh chãng bÞ l¹c hËu nÕu kh«ng th−êng xuyªn ®æi míi. VËy ®Ó gi¸o dôc ph¸t huy ®−îc vai trß cña m×nh võa lµ ®éng lùc võa lµ môc tiªu cña sù ph¸t triÓn th× gi¸o dôc ph¶i lu«n ®æi míi vÒ mäi mÆt th«ng qua c¸c cuéc c¶i c¸ch gi¸o dôc Thùc tÕ ë n−íc ta sau 20 n¨m tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi th× gi¸o dôc - ®µo t¹o còng ®· cã nhiÒu ®æi míi vµ ®· thu ®−îc nhiÒu thµnh tùu quan träng, nh÷ng ®ãng gãp cña GD - §T ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc lµ kh«ng thÓ phñ nhËn. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò chÊt l−îng gi¸o dôc ®ang ®−îc c¶ x· héi quan t©m mµ trong ChiÕn l−îc ph¸t triÓn gi¸o dôc ViÖt Nam tõ n¨m 2001 ®Õn 2010 ®· chØ râ nh÷ng yÕu kÐm : “ChÊt l−îng gi¸o dôc - ®µo t¹o ®¹i trµ ë c¸c cÊp bËc häc cßn thÊp. §a sè häc sinh, sinh viªn chØ quen c¸ch häc thô ®éng, thiÕu n¨ng lùc t− duy ®éc lËp, s¸ng t¹o vµ vËn dông kiÕn thøc, kü n¨ng vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng..”, “...Néi dung gi¸o dôc thiÕu thiÕt thùc: NhiÒu phÇn trong 1
ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o ®¹i häc vµ chuyªn nghiÖp ®· l¹c hËu....”. ChÊt l−îng sinh viªn ra tr−êng cßn thÊp ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. ChÊt l−îng gi¸o dôc vµ nhÊt lµ chÊt l−îng gi¸o dôc ®¹i häc ®ang lµ chñ ®Ò g©y bøc xóc trong d− luËn. §Ó kh¾c phôc nh÷ng nh−îc ®iÓm trªn, Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ®· ®Ò ra nhiÒu chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch nh»m ®æi míi néi dung gi¸o dôc, ch−¬ng tr×nh SGK phæ th«ng, chó träng c«ng t¸c ®¶m b¶o chÊt l−îng, thµnh lËp Côc Kh¶o thÝ vµ kiÓm ®Þnh chÊt l−îng gi¸o dôc, n©ng cao hiÖu qu¶ ®µo t¹o cña c¸c tr−êng, khoa s− ph¹m... C¸c tr−êng §¹i häc S− ph¹m, khoa S− ph¹m g¸nh v¸c träng tr¸ch ®µo t¹o nh÷ng sinh viªn S− ph¹m - nh÷ng ng−êi sÏ lµ c« gi¸o, thÇy gi¸o trong t−¬ng lai, cã nhiÖm vô gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ - nh÷ng chñ nh©n t−¬ng lai cña ®Êt n−íc. Muèn n©ng cao chÊt l−îng gi¸o dôc ®ßi hái ph¶i cã ®éi ngò gi¸o viªn giái vÒ chuyªn m«n, tinh th«ng vÒ nghiÖp vô. §Ó cã ®−îc ®éi ngò gi¸o viªn nh− vËy, c¸c tr−êng s− ph¹m ph¶i x©y dùng néi dung, ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o thËt sù khoa häc, phï hîp víi yªu cÇu cña thùc tiÔn ph¸t triÓn ®Êt n−íc vµ thêi ®¹i, trong ®ã ph¶i thùc sù chó träng ®Õn ho¹t ®éng rÌn luyÖn nghiÖp vô s− ph¹m cho SV nh»m h×nh thµnh cho hä nh÷ng kü n¨ng nghÒ nghiÖp c¬ b¶n §iÒu 14 - LuËt gi¸o dôc 2005 ®· nªu râ “nhµ gi¸o gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc ®¶m b¶o chÊt l−îng gi¸o dôc ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc” [36] Tuy vËy, “ë tr−êng S− ph¹m, viÖc d¹y c¸c m«n nghiÖp vô cßn mang nÆng tÝnh hµn l©m, nghÜa lµ coi träng phÇn trang bÞ lý luËn, coi nhÑ viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng. Sinh viªn ®i thùc tËp S− ph¹m th−êng rÊt lóng tóng, bì ngì v× häc thiÕu nh÷ng kü n¨ng, nh÷ng thao t¸c kü thuËt cña nghÒ d¹y häc, cña nghÖ thuËt gi¸o dôc. T×nh tr¹ng ®ã lµ do ë tr−êng S− ph¹m hä Ýt ®−îc tËp d¹y, kh«ng ®−îc rÌn vµ cµng Ýt ®−îc luyÖn khi häc c¸c m«n nghiÖp vô” Bªn c¹nh ®ã, viÖc triÓn khai ch−¬ng tr×nh míi tõ n¨m 2001 theo nghÞ quyÕt 40/2000/QH X cña Quèc héi vÒ ®æi míi toµn diÖn gi¸o dôc phæ th«ng ®· ®Æt ra nhiÖm vô hÕt søc c¬ b¶n, ®ã lµ ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc theo theo h−íng t¨ng c−êng tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña ng−êi häc. NhiÖm vô nµy ®ßi hái ng−êi GV 2
ph¶i ®−îc trang bÞ vµ rÌn luyÖn nhiÒu kü n¨ng vµ PPDH quan träng, trong ®ã kh«ng thÓ thiÕu kü n¨ng sö dông c©u hái trong d¹y häc (KNSDCH). ViÖc rÌn luyÖn KN nµy tõ khi cßn ®−îc ®µo t¹o trong tr−êng s− ph¹m cµng cã ý nghÜa quan träng, gióp cho SV sau khi ra tr−êng nhanh chãng thÝch øng víi thùc tiÔn gi¸o dôc phæ th«ng vµ triÓn khai hiÖu qu¶ c¸c PPDH hiÖn ®¹i TiÕp tôc triÓn khai cuéc vËn ®éng 2 kh«ng trong toµn ngµnh cña Bé GD & §T vµ triÓn khai cuéc vËn ®éng “nãi kh«ng víi ®µo t¹o kh«ng ®¹t chuÈn, kh«ng ®¸p øng nhu cÇu cña XH, nãi kh«ng víi vi ph¹m ®¹o ®øc nhµ gi¸o” trong gi¸o dôc. Ngµy 15/11/2007, t¹i lÔ kû niÖm 40 n¨m ngµy nhµ gi¸o VN, C«ng ®oµn ngµnh Gi¸o dôc ®· chÝnh thøc ph¸t ®éng cuéc vËn ®éng “mçi thÇy c« gi¸o lµ tÊm g−¬ng vÒ ®¹o ®øc, tù häc vµ s¸ng t¹o”...víi nh÷ng nç lùc cña toµn ngµnh trong thêi gian võa qua vµ sù quyÕt t©m trong chØ ®¹o cña Bé GD & §T, hy väng trong thêi gian tíi GDVN sÏ n©ng cao ®−îc chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ Theo b¸o c¸o tæng kÕt KiÕn tËp, TTSP hµng n¨m cña Khoa S− ph¹m, tr−êng §¹i häc T©y Nguyªn vµ ®¸nh gi¸ cña mét sè tr−êng THPT trªn ®Þa bµn tØnh §ak Lak cho thÊy GV míi ra tr−êng vµ gi¸o sinh vÒ kiÕn tËp, TTSP cßn yÕu vÒ c¸c kü n¨ng nghiÖp vô s− ph¹m nãi chung trong ®ã cã kü n¨ng d¹y häc. HÇu hÕt SVSP gÆp nhiÒu khã kh¨n, c¶m thÊy lóng tóng, thiÕu tù tin khi ®i KTSP, TTSP. Cã nhiÒu nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng trªn nh−ng mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng ®ã lµ c«ng t¸c rÌn luyÖn NVSP th−êng xuyªn vÉn ch−a ®−îc nhµ tr−êng coi träng, viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng NVSP cho SV cßn rêi r¹c, thiÕu hÖ thèng, néi dung nghÌo nµn.... XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn, t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: BiÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông c©u hái trong d¹y häc cho sinh viªn Khoa S− ph¹m - Tr−êng §¹i häc T©y Nguyªn (thùc hiÖn trong d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc) 2. Môc ®Ých nghiªn cøu - §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông c©u hái trong d¹y häc cho sinh viªn Khoa S− ph¹m - Tr−êng §¹i häc T©y Nguyªn thùc hiÖn trong d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc theo h−íng ®æi míi PPDH vµ n©ng cao chÊt l−îng ®µo t¹o gi¸o viªn 3
3. Kh¸ch thÓ vµ ®èi t−îng nghiªn cøu - Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: Qu¸ tr×nh d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc ë khoa S− ph¹m - Tr−êng §¹i häc T©y Nguyªn - §èi t−îng nghiªn cøu:BiÖn ph¸p KNSDCH cho sinh viªn Khoa S− ph¹m- Tr−êng §¹i häc T©y Nguyªn thùc hiÖn trong d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc 4. Gi¶ thuyÕt khoa häc Kü n¨ng sö dông c©u hái trong d¹y häc ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ngay trong qu¸ tr×nh häc tËp cña sinh viªn s− ph¹m, th«ng qua viÖc häc tËp cac m«n häc, ®Æc biÖt lµ m«n Gi¸o dôc häc. V× thÕ, trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc ë tr−êng ®¹i häc s− ph¹m, nÕu ®Ò xuÊt vµ thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông c©u hái trong d¹y häc cho SV phï hîp víi tiÕn tr×nh d¹y häc m«n häc vµ quy luËt h×nh thµnh KN, KX th× kü n¨ng sö dông c©u hái trong d¹y häc cña SV sÏ ®−îc n©ng cao 5. NhiÖm vô nghiªn cøu 5.1. Ph©n tÝch vµ tæng hîp nh÷ng c¬ së lÝ luËn cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi 5.2. Kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng rÌn luyÖn KNSDCH cña SV khoa S− ph¹m Tr−êng §¹i häc T©y Nguyªn 5.3. §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p rÌn luyÖn KNSDCH trong d¹y häc cho SVSP 5.4. Thùc nghiÖm s− ph¹m nh»m ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ 6. Giíi h¹n vµ ph¹m vi nghiªn cøu - VÊn ®Ò rÌn luyÖn vµ h×nh thµnh KNSP nãi chung vµ KNDH nãi riªng cho sinh viªn s− ph¹m lµ vÊn ®Ò réng lín, lµ nhiÖm vô cña cña c¶ tr−êng s− ph¹m vµ ®−îc thùc hiÖn trong suèt qu¸ tr×nh ®µo t¹o. Do tÝnh phøc t¹p cña vÊn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn kh«ng cho phÐp cho nªn ®Ò tµi chØ tËp trung vµo viÖc x©y dùng mét sè biÖn ph¸p rÌn luyÖn Kü n¨ng sö dông c©u hái trong d¹y häc cho sinh viªn s− ph¹m - §Ò tµi tiÕn hµnh nghiªn cøu trªn SV ngµnh SP Ng÷ v¨n - Khoa S− ph¹m Tr−êng §H T©y Nguyªn. 4
7. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 7.1. Nhãm ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt Ph©n tÝch lÞch sö, nghiªn cøu so s¸nh, ph©n tÝch logic nh÷ng quan niÖm, lÝ thuyÕt,...nh»m tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸ lÝ luËn, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi. 7.2. Nhãm ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn - Ph−¬ng ph¸p quan s¸t + Trùc tiÕp quan s¸t qu¸ tr×nh tæ chøc c¸c ho¹t ®éng rÌn luyÖn NVSP cña SV ®Ó ph¸t hiÖn ra nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu trong qu¸ tr×nh tæ chøc ®Ó n¾m b¾t vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng + Quan s¸t c¸c ho¹t ®éng rÌn luyÖn NVSP, trong qu¸ tr×nh KTSP, TTSP ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng −u, nh−îc ®iÓm ®Ó ®Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p kh¾c phôc. - Ph−¬ng ph¸p pháng vÊn: Chóng t«i tiÕn hµnh pháng vÊn SV, GV gi¶ng d¹y c¸c bé m«n nghiÖp vô vµ c¸n bé qu¶n lý vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan cña ®Ò tµi. - Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia: Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, th«ng qua c¸c buæi tiÕp xóc víi c¸c chuyªn gia, c¸c GV cã nhiÒu kinh nghiÖm, chóng t«i tranh thñ ®−îc nh÷ng ý kiÕn nh»m lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò cña ®Ò tµi, nh÷ng kinh nghiÖm trong viÖc thùc thi c¸c biÖn ph¸p do ®Ò tµi ®Ò xuÊt. - Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra: Chóng t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra b»ng b¶ng hái ®· ®−îc x©y dùng tõ tr−íc nh»m ph¸t hiÖn thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò nghiªn cøu tr−íc khi cã t¸c ®éng s− ph¹m (xem phô lôc) - Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu s¶n phÈm ho¹t ®éng (nghiªn cøu tr−êng hîp cô thÓ - case study): Th«ng qua viÖc thu thËp, ph©n tÝch c¸c s¶n phÈm ho¹t ®éng cña SV nh− kÕt qu¶ häc tËp, gi¸o ¸n tËp gi¶ng...®Ó ph¸t hiÖn ra nh÷ng −u, nh−îc ®iÓm trong qu¸ tr×nh rÌn luyÖn KN ®Ó ®Ò ra biÖn ph¸p kh¾c phôc - Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm: §Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña nh÷ng cña nh÷ng biÖn ph¸p do luËn v¨n ®Ò xuÊt: x©y dùng néi dung, chän ®èi t−îng TN, x©y dùng tiªu chÝ ®¸nh gi¸, tiÕn hµnh TN, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, ®èi chiÕu kÕt qu¶ thu ®−îc gi÷a nhãm TN vµ nhãm §C - Ph−¬ng ph¸p to¸n häc th«ng kª: Sö dông c¸c c«ng thøc to¸n häc ®Ó tÝnh to¸n, so s¸nh, thèng kª c¸c sè liÖu do c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu trªn thu ®−îc lµm c¬ së ®Ó chøng minh cho nh÷ng vÊn ®Ò cña ®Ò tµi ®Æt ra 5
Ch−¬ng 1 c¬ së lÝ luËn cña viÖc h×nh thµnh kü n¨ng sö dông c©u hái trong d¹y häc cho sinh viªn s− ph¹m 1.1. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò 1.1.1. Trªn thÕ giíi ë Liªn X« (cò) vµ c¸c n−íc §«ng ¢u tr−íc ®©y ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ cÊu tróc nh©n c¸ch, cÊu tróc n¨ng lùc cña ng−êi gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o ë tr−êng s− ph¹m vµ trong qu¸ tr×nh c«ng t¸c. - T¸c gi¶ O.A. Ap®ulinna víi c«ng tr×nh “Bµn vÒ kü n¨ng s− ph¹m” ®· hÖ thèng ho¸ lý luËn vÒ vÊn ®Ò rÌn luyÖn NVSP, trong ®ã ®−a vµ ph©n tÝch nh÷ng KN chung vµ KN chuyªn biÖt trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y vµ gi¸o dôc cña GV - Nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX, cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ tæ chøc lao ®éng khoa häc vµ tèi −u ho¸ qu¸ tr×nh d¹y häc cña c¸c t¸c gi¶ M.I. C«vali«p, K. Babanxki, N.I. B«n®−rex, ®Æc biÖt lµ t¸c gi¶ X.I. Kixegov víi c«ng tr×nh “H×nh thµnh c¸c kü n¨ng, kü x¶o s− ph¹m trong ®iÒu kiÖn gi¸o dôc ®¹i häc”, «ng vµ c¸c céng sù ®· nªu ra h¬n 100 kü n¨ng nghiÖp vô gi¶ng d¹y vµ gi¸o dôc, trong ®ã cã 50 kü n¨ng cÇn thiÕt ®−îc ph©n chia luyÖn tËp theo tõng thêi kú thùc hµnh, thùc tËp s− ph¹m [39] VÒ c¬ b¶n, c¸c nghiªn trªn ®· chØ ra quy tr×nh c¬ b¶n vµ t−¬ng ®èi toµn diÖn vÒ qu¸ tr×nh ®µo t¹o nghiÖp vô s− ph¹m cña gi¸o viªn, ®ã lµ c¬ së ®Ó c¸c nghiªn cøu sau nµy bæ sung vµ hoµn thiÖn nh÷ng nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt cña gi¸o viªn cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. Do ®iÒu kiÖn t¸c gi¶ còng ch−a cã ®iÒu kiÖn ®i s©u t×m hiÓu nh÷ng nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ ph−¬ng t©y. 1.1.2. ë ViÖt Nam ë c¸c c¬ së ®µo t¹o s− ph¹m ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh vµ c¸c cuéc héi th¶o nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy: PGS.TrÇn Träng Thñy ®· ®i s©u nghiªn cøu kü n¨ng lao ®éng c«ng nghiÖp. Trong cuèn s¸ch “T©m lý häc lao ®éng”, «ng ®· nªu kh¸i niÖm kü n¨ng, c¸c ®iÒu kiÖn h×nh thµnh kü n¨ng ho¹t ®éng lao ®éng. [55] 6
N¨m 1987, trong c«ng tr×nh “VÊn ®Ò rÌn luyÖn nghiÖp vô s− ph¹m th−êng xuyªn cho sinh viªn” t¸c gi¶ NguyÔn Quang UÈn còng ®· v¹ch ra ®−êng h−íng lý thuyÕt ®Ó rÌn luyÖn nghiÖp vô s− ph¹m cho sinh viªn [57]. N¨m 1989, trong cuèn s¸ch “Bµi tËp thùc hµnh gi¸o dôc häc” t¸c gi¶ NguyÔn ngäc B¶o vµ NguyÔn §×nh ChØnh còng ®· ®−a ra nh÷ng gîi ý vÒ c¸ch gi¶i mét bµi tËp t×nh huèng s− ph¹m . [16] Ngoµi ra, vÒ vÊn ®Ò kü n¨ng, nghiÖp vô s− ph¹m, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i cßn thÊy cã nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c nh− : PGS.TS. NguyÔn H÷u Long víi bµi: “X©y dùng vµ hoµn thiÖn qui tr×nh rÌn luyÖn nghiÖp vô s− ph¹m cho SV khoa T©m lý - Gi¸o dôc” (B¸o c¸o khoa häc ®Ò tµi cÊp tr−êng 1993) [33] Ngoµi ra, tõ n¨m 1990 trë l¹i ®©y cã rÊt nhiÒu cuéc héi th¶o tæ chøc t¹i c¸c tr−êng §HSP, nh−: §HSPHN, §HSP thuéc §H Th¸i Nguyªn, §HSP Vinh nh»m ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c ®µo t¹o gi¸o viªn trong thêi kú C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. N¨m 1995, t¸c gi¶ NguyÔn H÷u Dòng cã c«ng tr×nh “H×nh thµnh kü n¨ng s− ph¹m cho gi¸o sinh s− ph¹m” [21], ®©y lµ c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ, ®· lµm s¸ng tá c¬ së lý luËn vÒ kü n¨ng s− ph¹m, vÞ trÝ cña kü n¨ng s− ph¹m trong c«ng t¸c ®µo t¹o gi¸o viªn. N¨m 1996, «ng l¹i lµm chñ nhiÖm ®Ò tµi nghiªn cøu cÊp bé “§Þnh h−íng ®æi míi ph−¬ng ph¸p ®µo t¹o gi¸o viªn” [22], trong ®ã ®−a ra hÖ thèng kü n¨ng s− ph¹m cÊn cã cña ng−êi GV vµ ®Ò xuÊt quy tr×nh ®µo t¹o GV ®¸p øng ®ßi hái cña x· héi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy. LuËn ¸n tiÕn sÜ cña t¸c gi¶ TrÇn Anh TuÊn “x©y dùng quy tr×nh tËp luyÖn h×nh thµnh c¸c KN gi¶ng d¹y c¬ b¶n trong cac h×nh thøc thùc hµnh, thùc tËp s− ph¹m”[55]; T¸c gi¶ Phan Thanh Long “c¸c biÖn ph¸p rÌn luyÖn KN d¹y häc cho sinh viªn cao ®¼ng s− ph¹m”[50]; T¸c gi¶ TrÇn ThÞ H−¬ng “x©y dùng vµ sö dông bµi tËp thùc hµnh rÌn luyÖn KN ho¹t ®éng gi¸o dôc trong d¹y häc GDH ë ®¹i häc s− ph¹m” [34] HÇu hÕt c¸c c«ng tr×nh trªn ®· ®i s©u lµm râ hÖ thèng c¬ së lý luËn vµ ph©n lo¹i hÖ thèng c¸c KNSP c¬ b¶n cÇn h×nh thµnh cho sinh viªn trong qu¸ 7
tr×nh ®µo t¹o. T¸c gi¶ TrÇn Anh TuÊn ®i s©u vµo nghiªn cøu quy tr×nh rÌn luyÖn KN gi¶ng d¹y th«ng qua c¸c h×nh thøc thùc hµnh, thùc tËp s− ph¹m; T¸c gi¶ Phan Thanh Long l¹i ®i s©u vµo nghiªn cøu c¸c biÖn ph¸p ®Ó h×nh thµnh KNDH cho sinh viªn C§SP. T¸c gi¶ TrÇn ThÞ H−¬ng ®· ®i s©u vµo nghiªn cøu nh»m x©y dùng vµ sö dông hÖ thèng bµi tËp thùc hµnh ®Ó rÌn luyÖn KN ho¹t ®éng gi¸o dôc trong d¹y häc GDH, cã thÓ nãi ®©y lµ ®Ò tµi cã ý nghÜa thùc tiÔn rÊt cao trong bèi c¶nh cÇn ph¶i t¨ng c−êng h×nh thµnh c¸c KN nghÒ nghiÖp cÇn thiÕt cho SV s− ph¹m, ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi gi¸o dôc phæ th«ng hiÖn nay. VÒ vÊn ®Ò sö dông c©u hái trong d¹y häc cã c«ng tr×nh LuËn v¨n th¹c sü cña t¸c gi¶ NguyÔn ThÞ H¹nh “Sö dông c©u hái nh»m TCH qu¸ tr×nh häc tËp cña sinh viªn trong qu¸ tr×nh d¹y hoc GDH ë khoa MÇm non tr−êng C§SP Gia Lai” [28] vµ LuËn v¨n th¹c sü cña t¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Ch©u “Sö dông c©u hái nh»m tÝch cùc hãa ho¹t ®éng nhËn thøc trªn líp m«n GDH cña sinh viªn tr−êng tr−êng C§SP §iÖn Biªn” [14] Tuy nhiªn, ch−a cã mét c«ng tr×nh nµo ®i s©u nghiªn cøu vµ x©y dùng quy tr×nh rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông c©u hái mét c¸ch bµi b¶n cho SV trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o ë tr−êng s− ph¹m V× vËy, luËn v¨n nµy mong muèn x©y dùng mét sè biÖn ph¸p vµ quy tr×nh rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông c©u hái trong d¹y häc dùa trªn c¬ së lý luËn khoa häc phï hîp víi môc tiªu m«n Gi¸o dôc häc cho SV trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o, cã tÝnh kh¶ thi vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao. 1.2. Nh÷ng kh¸i niÖm c«ng cô 1.2.1. Kü n¨ng d¹y häc 1.2.1.1. Kü n¨ng Cho ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ kü n¨ng vµ ®−a ra rÊt nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ nã. Xem xÐt gÇn hÕt c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ kü n¨ng tõ tr−íc ®Õn nay, qua nghiªn cøu tµi liÖu chóng t«i thÊy cã hai c¸ch tiÕp cËn c¬ b¶n sau: 8
- C¸ch tiÕp cËn thø nhÊt: C¸c t¸c gi¶ nghiªn cøu kh¸i niÖm “KN nghiªng vÒ khÝa c¹nh c¸ch thøc (ph−¬ng thøc) vµ mÆt kü thuËt cña hµnh ®éng, ho¹t ®éng”. Khuynh h−íng nµy cã c¸c t¸c gi¶ nh− V.A. Kruchexki, A.G. C«vali«p, V.X. Rudin, Hµ ThÕ Ng÷, §Æng Vò Ho¹t, TrÇn träng Thuû.... HÇu hÕt c¸c t¸c gi¶ ®Òu thèng nhÊt quan ®iÓm: KN lµ hÖ thèng c¸c thao t¸c (ph−¬ng thøc), thñ thuËt thùc hiÖn hµnh ®éng phï hîp víi môc ®Ých vµ ®iÒu kiÖn hµnh ®éng mµ con ng−êi ®· n¾m v÷ng. - Theo V.A. Kruchexki th× “Kü n¨ng lµ thùc hiÖn mét hµnh ®éng hay mét ho¹t ®éng nµo ®ã nhê sö dông nh÷ng thñ thuËt, nh÷ng ph−¬ng thøc ®óng ®¾n” [43,tr.88]. ¤ng cho r»ng: chØ cÇn n¾m v÷ng ph−¬ng thøc hµnh ®éng lµ con ng−êi ®· cã kü n¨ng, kh«ng cÇn ®Õn kÕt qu¶ cña hµnh ®éng - Trong cuèn “T©m lý häc c¸ nh©n” A.G. C«vali«p còng xem ”Kü n¨ng lµ ph−¬ng thøc thùc hiÖn hµnh ®éng phï hîp víi môc ®Ých vµ ®iÒu kiÖn cña hµnh ®éng”[7]. Vµ ë ®©y C«vali«p còng kh«ng ®Ò cËp ®Õn kÕt qu¶ cña hµnh ®éng. Theo «ng, kÕt qu¶ cña hµnh ®éng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, trong ®ã quan träng h¬n c¶ lµ n¨ng lùc cña con ng−êi chø kh«ng ®¬n gi¶n lµ cø n¾m v÷ng c¸ch thøc hµnh ®éng lµ ®em l¹i kÕt qu¶ t−¬ng øng C¸c t¸c gi¶ Hµ ThÕ Ng÷, §Æng Vò Ho¹t, Th¸i Duy Tuyªn còng quan niÖm KN lµ mÆt kü thuËt cña hµnh ®éng, lµ hÖ thèng thao t¸c trÝ tuÖ vµ thùc hµnh, ph−¬ng thøc vËn dông tri thøc vµo ho¹t ®éng thùc hµnh ®Ó gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô ®Æt ra phï hîp víi ®iÒu kiÖn cho tr−íc. Con ng−êi n¾m ®−îc c¸ch hµnh ®éng tøc lµ cã kü thuËt hµnh ®éng, cã kü n¨ng T¸c gi¶ TrÇn Träng Thuû, trong cuèn “T©m lý häc lao ®éng” còng cho r»ng: “Kü n¨ng lµ mÆt kü thuËt cña hµnh ®éng. Con ng−êi n¾m b¾t ®−îc c¸ch thøc hµnh ®éng tøc lµ cã kü thuËt hµnh ®éng vµ cã kü n¨ng” [58,tr.2]. - C¸ch tiÕp cËn thø hai: Xem xÐt KN kh«ng chØ lµ kü thuËt cña hµnh ®éng mµ cßn lµ biÓu hiÖn n¨ng lùc cña con ng−êi. Theo quan niÖm nµy th× kü n¨ng võa cã tÝnh æn ®Þnh, võa cã tÝnh mÒn dÎo, linh ho¹t, s¸ng t¹o, võa cã tÝnh môc ®Ých. Khuynh h−íng nµy cã N.§. Lªvit«p, X.I. Kixªg«p, K.K. Plat«n«p, NguyÔn Quang UÈn, Ph¹m TÊt Dong, Hµ ThÞ §øc, TrÇn Quèc Thµnh... Tuy 9
c¸ch tr×nh bµy kh¸c nhau, nh−ng hÇu hÕt c¸c t¸c gi¶ ®Òu thèng nhÊt: KN lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ mét nhiÖm vô vÒ lý luËn hay thùc tiÔn nhÊt ®Þnh, lµ n¨ng lùc vËn dông nh÷ng tri thøc vµ kinh nghiÖm ®· cã vµo ho¹t ®éng cña c¸ nh©n Theo N.§. Lªvit«p th× “kü n¨ng lµ sù thùc hiÖn kÕt qu¶ mét ®éng t¸c nµo ®ã hay mét ho¹t ®éng phøc t¹p h¬n b»ng c¸ch lùa chän vµ ¸p dông nh÷ng c¸ch thøc ®óng ®¾n, cã tÝnh ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh”. Theo Lªvit«p th× ng−êi cã kü n¨ng h×nh ®éng lµ ng−êi ph¶i n¾m ®−îc vµ vËn dông ®óng ®¾n c¸c c¸ch thøc hµnh ®éng nh»m thùc hiÖn hµnh ®éng cã kÕt qu¶. ¤ng cho r»ng, con ng−êi cã kü n¨ng kh«ng chØ n¾m b¾t lý thuyÕt vÒ hµnh ®éng mµ ph¶i biÕt vËn dông vµo thùc tÕ [53, tr.3] - K.K. Plat«n«p kh¼ng ®Þnh: ”C¬ së t©m lý cña nh÷ng kü n¨ng lµ sù th«ng hiÓu mèi liªn hÖ gi÷a môc ®Ých hµnh ®éng, c¸c ®iÒu kiÖn vµ ph−¬ng thøc hµnh ®éng” [51, tr.77] - A.V. Pªtr«pxki còng kh¼ng ®Þnh: ”Kü n¨ng lµ sù vËn dông tri thøc, kü x¶o ®· cã ®Ó lùa chän vµ thùc hiÖn nh÷ng ph−¬ng thøc hµnh ®éng t−¬ng øng víi môc ®Ých ®Æt ra” [52, tr.175] - Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt (1997). ®Þnh nghÜa ”Kü n¨ng lµ sù vËn dông nh÷ng kiÕn thøc thu nhËn ®−îc trong mét lÜnh vùc nµo ®ã vµo thùc tÕ” [63] - Trong tõ ®iÓn T©m lý häc do Vò Dòng chñ biªn ®· ®Þnh nghÜa: “Kü n¨ng lµ n¨ng lùc vËn dông cã kÕt qu¶ tri thøc vÒ ph−¬ng thøc hµnh ®éng ®· ®−îc chñ thÓ lÜnh héi ®Ó thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô t−¬ng øng” [59, tr.132] C¸c t¸c gi¶ NguyÔn Ngäc Quang, Hµ ThÞ §øc, TrÇn Quèc Thµnh ®Òu cho r»ng: ”KN lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ mét hµnh ®éng trÝ tuÖ hay hµnh ®éng ch©n tay nhÊt ®Þnh b»ng c¸ch vËn dông nh÷ng tri thøc, nh÷ng kinh nghiÖm ®· cã cña c¸ nh©n”. KN ®ßi hái con ng−êi ph¶i cã tri thøc vÒ hµnh ®éng vµ nh÷ng kinh nghiÖm cÇn thiÕt, nh−ng b¶n th©n tri thøc vµ kinh nghiÖm kh«ng ph¶i lµ KN. Muèn cã KN, con ng−êi ph¶i vËn dông vèn tri thøc vµ kinh nghiÖm ®ã vµo ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ cã kÕt qu¶ 10
Mét sè t¸c gi¶ kh¸c còng ®· ®−a ra c¸c kh¸i niÖn t−¬ng tù: Kü n¨ng lµ n¨ng lùc cña con ng−êi biÕt vËn hµnh c¸c thao t¸c cña mét hµnh ®éng theo ®óng quy tr×nh. Hay: Kü n¨ng víi t− c¸ch lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn mét ho¹t ®éng nµo ®ã dùa trªn nh÷ng tri thøc vµ kü x¶o ®−îc hoµn thiÖn lªn cïng víi chóng VÒ thùc chÊt, hai c¸ch tiÕp cËn nãi trªn kh«ng phñ ®Þnh nhau. Sù kh¸c nhau gi÷a hai khuynh h−íng chñ yÕu ë chç më réng hay thu hÑp thµnh phÇn cÊu tróc cña KN mµ th«i. Dï theo quan niÖm nµo th× khi nãi ®Õn KN chóng ta còng ®Òu ph¶i thèng nhÊt mét sè ®iÓm chung sau: - Thø nhÊt, mäi KN ®Òu ph¶i dùa trªn c¬ së lµ tri thøc vµ kinh nghiÖm ®· cã. Muèn hµnh ®éng, muèn thao t¸c ®−îc tr−íc hÕt ph¶i cã kiÕn thøc vÒ nã, dï cho tri thøc cã thÓ Èn chøa ë nhøng d¹ng kh¸c nhau - Thø hai, kü n¨ng lµ mÆt kü thuËt cña mét thao t¸c hµnh ®éng nhÊt ®Þnh, kh«ng cã kü n¨ng chung, trõu t−îng, t¸ch rêi hµnh ®éng cña c¸ nh©n. KN cña con ng−êi bao giê còng cã môc ®Ých, tøc lµ tr−íc khi hµnh ®éng, thao t¸c con ng−êi ®· h×nh dung ra kÕt qu¶ cÇn ®¹t tíi - Thø ba, ®Ó cã KN ®ßi hái con ng−êi ph¶i biÕt c¸ch thøc hµnh ®éng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ vµ hµnh ®éng theo quy tr×nh, muèn vËy ®ßi hái ph¶i cã sù tËp luyÖn míi cã ®−îc - Thø t−, tiªu chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh sù h×nh thµnh vµ møc ®é ph¸t triÓn cña kü n¨ng lµ: tÝnh chÝnh x¸c, tÝnh thµnh th¹o, tÝnh linh ho¹t vµ sù phèi hîp nhÞp nhµng c¸c ®éng t¸c trong ho¹t ®éng - Thø n¨m, KN liªn quan mËt thiÕt ®Õn n¨ng lùc cña con ng−êi, lµ sù biÓu hiÖn cô thÓ cña n¨ng lùc Víi c¸ch nh×n nhËn nh− vËy, chóng ta cã thÓ hiÓu mét c¸ch chung vµ kh¸i qu¸t vÒ kü n¨ng nh− sau: “Kü n¨ng lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ mét hµnh ®éng hay mét c«ng viÖc nµo ®ã b»ng c¸ch vËn dông nh÷ng tri thøc vµ kinh nghiÖm ®· cã trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh“ 11
1.2.2. Kü n¨ng s− ph¹m Trªn c¬ së kh¸i niÖm vÒ kü n¨ng nãi trªn, c¸c nhµ t©m lý häc s− ph¹m vµ gi¸o dôc häc ®· x©y dùng lªn kh¸i niÖm KNSP. Theo O.A.Ap®ulinna th× ”Kü n¨ng s− ph¹m lµ sù lÜnh héi nh÷ng c¸c thøc vµ biÖn ph¸p gi¶ng d¹y vµ gi¸o dôc dùa trªn sù vËn dông mét c¸ch tù gi¸c c¸c kiÕn thøc t©m lý gi¸o dôc vµ lý luËn d¹y häc bé m«n” [3, tr.45] - T¸c gi¶ NguyÔn Nh− An còng cho r»ng:”Kü n¨ng s− ph¹m lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn cã kÕt qu¶ mét sè thao t¸c hay mét linh ho¹t c¸c thao t¸c phøc t¹p cña mét hµnh ®éng s− ph¹m b»ng c¸ch lùa chän vµ vËn dông nh÷ng tri thøc, nh÷ng c¸ch thøc, nh÷ng quy tr×nh ®óng ®¾n” [1, tr21] T¸c gi¶ TrÇn ThÞ H−¬ng th× cho r»ng:“KNSP lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn cã kÕt qu¶ hÖ thèng c¸c thao t¸c hay hµnh ®éng cña ho¹t ®éng s− ph¹m trªn c¬ së vËn dông nh÷ng tri thøc vµ kinh nghiÖm ®· cã phï hîp víi nh÷ng môc ®Ých vµ ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh” [34, tr28] TS. Phan ThÞ Hång Vinh cho r»ng: "KN S− ph¹m lµ n¨ng lùc thùc hiÖn cã kÕt qu¶ nh÷ng hµnh ®éng s− ph¹m trong ho¹t ®éng ®µo t¹o thÕ hÖ trÎ, trªn c¬ së vËn dông tri thøc s− ph¹m" [61] Chóng t«i thèng nhÊt víi hÇu hÕt c¸c t¸c gi¶, cho r»ng: Kü n¨ng s− ph¹m lµ kh¶ n¨ng vËn dông tri thøc, kinh nghiÖm ®· cã vµo viÖc thùc hiÖn cã kÕt qu¶ mét hµnh ®éng hay ho¹t ®éng s− ph¹m ë ®©y, cã mét sè ®iÓm cÇn l−u ý sau: - Kü n¨ng s− ph¹m lµ kh¶ n¨ng vËn dông c¸c tri thøc vµ c¸c kü x¶o ®· cã vµo viÖc gi¶i quyÕt mét sè thao t¸c hay mét lo¹t c¸c thao t¸c cña mét hµnh ®éng s− ph¹m cô thÓ nh− so¹n bµi, kiÓm tra ®¸nh gi¸, tæ chøc c¸c lo¹i h×nh gi¸o dôc, d¹y häc. - Kü n¨ng s− ph¹m bao gåm nh÷ng kü n¨ng mang tÝnh chÊt kü thuËt (Kü n¨ng nguyªn sinh) vµ nh÷ng kü n¨ng mang tÝnh n¨ng lùc (Kü n¨ng thø sinh). Kü n¨ng s− ph¹m chñ yÕu lµ kü n¨ng thø sinh. Nh÷ng kü n¨ng mang tÝnh chÊt kü thuËt nh− tr×nh bµy b¶ng, vÏ h×nh, chµo häc sinh khi vµo líp... qua qu¸ tr×nh luyÖn tËp ®Õn møc thuÇn thôc th× thµnh kü x¶o, khi ®¸nh gi¸ nh÷ng 12
kü n¨ng nµy chñ yÕu xÐt vÒ mÆt kü thuËt vµ møc ®é thuÇn thôc cña c¸c thao t¸c. Nh÷ng kü n¨ng manh tÝnh n¨ng lùc nh− giao tiÕp, tæ chøc, gi¶ng bµi th× qu¸ tr×nh tËp luyÖn kh«ng thÓ trë thµnh kü x¶o ®−îc mµ nã trë nªn ngµy cµng mÒm dÎo, linh ho¹t vµ ®Çy tÝnh s¸ng t¹o, viÖc ®¸nh gi¸ nh÷ng kü n¨ng nµy chñ yÕu dùa vµo kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng - Con ®−êng chñ yÕu ®Ó h×nh thµnh kü n¨ng lµ luyªn tËp. T¸c gi¶ NguyÔn Nh− An trong luËn ¸n cña m×nh còng ®· nhÊn m¹nh: vai trß cña luyÖn tËp lµ ®Æc biÖt quan träng [1, tr.21]. Song qu¸ tr×nh luyÖn tËp ph¶i cã biÖn ph¸p phï hîp, theo mét quy tr×nh hîp lý, cã tæ chøc, cã kÕ ho¹ch, cã ph−¬ng ph¸p 1.2.2.1. C¬ së ph©n lo¹i kü n¨ng s− ph¹m XuÊt ph¸t tõ c¸c c¸ch tiÕp cËn kh¸ nhau mµ c¸c nhµ nghiªn cøu cã thÓ ®−a ra hÖ thèng c¸c kü n¨ng s− ph¹m kh¸c nhau. C¨n cø vµo chøc n¨ng cña ng−êi thÇy gi¸o, O.A.Ap®ulinna ®· ph©n c¸c KNSP thµnh mÊy nhãm kü n¨ng sau:Nhãm kü n¨ng nghiªn cøu häc sinh; Nhãm kü n¨ng gi¶ng d¹y vµ gi¸o dôc; Nhãm kü n¨ng tiÕn hµnh c«ng t¸c x· héi. Theo t¸c gi¶, trong ba nhãm kü n¨ng trªn th× nhãm kü n¨ng tiÕn hµnh gi¶ng d¹y vµ gi¸o dôc lµ c¬ b¶n nhÊt. - A.V.Pªtr«xki dùa vµo ®Æc ®iÓm nhiÖm vô cña nghÒ d¹y häc ®· ®−a ra hÖ thèng c¸c KNSP nh− sau: Kü n¨ng, kü x¶o th«ng tin; Kü n¨ng, kü x¶o ®éng viªn; Kü n¨ng, kü x¶o ph¸t triÓn; Kü n¨ng, kü x¶o ®Þnh h−íng [52] - T¸c gi¶ NguyÔn Nh− An c¨n cø vµo tÝnh chÊt cña c¸c kü n¨ng ®· ph©n chia hÖ thèng KNSP thµnh hai nhãm. + Nhãm kü n¨ng nÒn t¶ng bao gåm: Kü n¨ng ®Þnh h−íng, kü n¨ng giao tiªp s− ph¹m, kü n¨ng nhËn thøc, kü n¨ng thiÕt kÕ, kü n¨ng tæ chøc, kü n¨ng ®iÒu chØnh, Kü n¨ng nghiªn cøu khoa häc, tù häc, tù båi d−ìng ®Ó tù lùc ph¸t triÓn - Nhãm kü n¨ng chuyªn biÖt gåm: Kü n¨ng d¹y häc, kü n¨ng gi¸o dôc, kü n¨ng nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc, kü n¨ng tù häc tù båi d−ìng, Kü n¨ng tæ chøc, h−íng dÉn häc sinh tù häc ®Ó cã kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu häc suèt ®êi; kü n¨ng ho¹t ®éng x· héi [1,tr.36 - 37] 13
Theo chóng t«i, cã thÓ c¨n cø vµo dÊu diÖu kh¸c nhau ®Ó ph©n chia thµnh c¸c nhãm kü n¨ng chñ yÕu lµ c¸c nhãm kü n¨ng s− ph¹m kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n: - NÕu c¨n cø vµo chøc n¨ng chñ yÕu cña ng−êi gi¸o viªn th× cã hai nhãm kü n¨ng chñ yÕu lµ nhãm kü n¨ng d¹y häc vµ nhãm kü n¨ng gi¸o dôc. (V× chøc n¨ng chñ yÕu cña ng−êi gi¸o viªn lµ d¹y häc vµ gi¸o dôc). Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn mçi nhãm kü n¨ng d¹y häc hay gi¸o dôc l¹i bao gåm c¸c kü n¨ng cô thÓ nh− kü n¨ng chuÈn ®o¸n, kü n¨ng x©y dùng kÕ ho¹ch, kü n¨ng tæ chøc thùc hiÖn, kü n¨ng gi¸m s¸t, kü n¨ng kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶, kü n¨ng nghiªn cøu, c¶i tiÕn. - NÕu c¨n cø vµo yªu cÇu cña thêi ®¹i, xu thÕ ®æi míi cña gi¸o dôc ®Ó chuÈn bÞ nguån nh©n lùc cho thÕ kû XXI, ®ßi hái ng−êi gi¸o viªn ph¶i cã thªm nh÷ng kü n¨ng míi. Ch¼ng h¹n: + Do sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin, ®ßi hái ng−êi GV ph¶i cã kü n¨ng chän läc c¸c tri thøc cËp nhËp vµ phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i, chuyÓn t¶i ®Õn häc sinh víi søc hÊp dÉn cao. §Ó tr¸nh tôt hËu, ng−êi GV cÇn t×m hiÓu, n¾m v÷ng tin häc c¨n b¶n, øng dông tin häc vµo d¹y häc vµ gi¸o dôc. Do ®ã ®ßi hái ng−êi GV ph¶i cã c¸c kü n¨ng lµm viÖc víi m¸y tÝnh, biÕt khai th¸c, t×m kiÕm, sö dông th«ng tin trªn m¸y tÝnh, m¹ng internet... + Do yªu cÇu cña viÖc ®æi míi gi¸o dôc, trong ®ã cã sù ®æi míi néi dung, ph−¬ng ph¸p, h×nh thøc tæ chøc... ®Æc biÖt lµ viÖc triÓn khai thay s¸ch gi¸o khoa theo ch−¬ng tr×nh míi ®ßi hái GV ph¶i ph¶i cã c¸c kü n¨ng d¹y míi, nhÊt lµ kü n¨ng tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña häc sinh trong giê häc, nh»m h×nh thµnh cho HS c¸c kü n¨ng häc tËp hiÖn ®¹i. Tãm l¹i, cã thÓ c¨n cø trªn nh÷ng c¬ së kh¸c nhau ®Ó ph©n kü n¨ng s− ph¹m thµnh c¸c nhãm kü n¨ng hay kü n¨ng cô thÓ kh¸c nhau. Cã nh÷ng kü n¨ng ®Æc tr−ng cho ho¹t ®éng d¹y häc, cã nh÷ng kü n¨ng ®Æc tr−ng cho ho¹t ®éng gi¸o dôc, cã nh÷ng kü n¨ng ®Æc tr−ng cho c¶ ho¹t ®éng d¹y häc vµ gi¸o dôc. Cã nh÷ng kü n¨ng x· héi l©u nay vÉn ®ßi hái ng−êi gi¸o viªn ph¶i cã, cã nh÷ng kü n¨ng míi do yªu cÇu ®ßi hái cña sù tiÕn bé x· héi, cña thêi ®¹i 14
Theo quan ®iÓm cña chóng t«i th× cã thÓ chia c¸c kü n¨ng s− ph¹m thµnh ba nhãm c¬ b¶n dùa vµo chøc n¨ng ®Æc tr−ng cña ng−êi gi¸o viªn. Chøc n¨ng c¬ b¶n cña ng−êi gi¸o viªn lµ d¹y häc vµ gi¸o dôc v× thÕ ng−êi gi¸o viªn ph¶i cã c¸c kü n¨ng d¹y häc vµ c¸c kü n¨ng gi¸o dôc. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh d¹y häc vµ gi¸o dôc ng−êi gi¸o viªn ph¶i lµm viÖc víi nhiÒu ng−êi, ®Ó lµm viÖc cã hiÖu qu¶, ng−êi gi¸o viªn ph¶i c¸c cã kü n¨ng tæ chøc. Trong c¸c nhãm kü n¨ng trªn l¹i cã c¸c kü n¨ng cô thÓ. Tuy nhiªn, c¸ch ph©n chia nµy còng chØ lµ t−¬ng ®èi 1.2.3. Kü n¨ng d¹y häc 1.2.3.1. Kh¸i niÖm Trong luËn ¸n tiÕn sÜ cña NguyÔn Nh− An cã ®−a ra ®Þnh nghÜa: “Kü n¨ng d¹y häc lµ sù thùc hiÖn cã kÕt qu¶ mét sè thao t¸c hay mét lo¹t thao t¸c phøc t¹p cña mét hµnh ®éng gi¶ng d¹y, b»ng c¸ch lùa chän vµ vËn dông nh÷ng tri thøc, nh÷ng c¸ch thøc vµ quy tr×nh ®óng ®¾n“. T−¬ng tù nh− vËy, trong luËn ¸n tiÕn sÜ cña m×nh, t¸c gi¶ TrÇn Anh TuÊn còng ®−a ra ®Þnh nghÜa: “Kü n¨ng d¹y häc lµ sù thùc hiÖn cã kÕt qu¶ mét sè thao t¸c hay mét lo¹t thao t¸c phøc hîp cña mét hµnh ®éng gi¶ng d¹y b»ng c¸ch lùa chän vµ vËn dông nh÷ng tri thøc chuyªn m«n vµ nghiÖp vô cÇn thiÕt vµo c¸c t×nh huèng d¹y häc x¸c ®Þnh“ [55,Tr.71]. Tõ c¸c ®Þnh nghÜa chung vÒ kü n¨ng vµ kü n¨ng s− ph¹m, tham kh¶o hai ý kiÕn trªn chóng t«i ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm kü n¨ng d¹y häc nh− sau: Kü n¨ng d¹y häc lµ kh¶ n¨ng vËn dông c¸c tri thøc vÒ chuyªn m«n, nghiÖp vô cña ng−êi gi¸o viªn ®Ó vâ trang tri thøc khoa häc, ph¸t triÓn trÝ tuÖ vµ h×nh thµnh thÕ giíi quan cho häc sinh. 1.2.3.2. HÖ thèng c¸c kü n¨ng d¹y häc Khã cã thÓ liÖt kª ®Çy ®ñ ®−îc tÊt c¶ c¸c kü n¨ng d¹y häc cÇn cã cña ng−êi gi¸o viªn. NhiÒu nhµ nghiªn cøu nh− Kixeg«p ®· thèng kª h¬n 100 kü n¨ng cô thÓ, Cud¬mina nªu lªn h¬n 50 kü n¨ng c¬ b¶n, NguyÔn Nh− An nªu ra 6 nhãm, bao gåm:Nhãm kü n¨ng ®Þnh h−íng; Nhãm kü n¨ng giao tiÕp s− 15
ph¹m; Nhãm kü n¨ng nhËn thøc;Nhãm kü n¨ng thiÕt kÕ; Nhãm kü n¨ng tæ chøc; Nhãm kü n¨ng kiÓm tra ®iÒu chØnh - NguyÔn H÷u Dòng chia thµnh 5 nhãm kü n¨ng lµ: nhãm kü n¨ng thiÕt kÕ, nhãm kü n¨ng thiÕt lËp mèi quan hÖ víi häc sinh, nhãm kü n¨ng tæ chøc ho¹t ®éng...Trong mçi nhãm còng bao gåm nhiÒu kü n¨ng. VÝ dô, nhãm kü n¨ng thiÕt kÕ bao gåm 14 kü n¨ng kh¸c nhau, nhãm kü n¨ng tæ chøc ho¹t ®éng d¹y häc cã 18 kü n¨ng... - Mçi c¸ch ph©n chia nãi trªn ®Òu cã tÝnh hîp lý cña nã. Theo t¸c gi¶ Phan Thanh Long [50], chia KNDH thµnh c¸c nhãm, råi tõ c¸c nhãm ®Ó x¸c ®Þnh c¸c kü n¨ng cô thÓ nh− sau: Nhãm KN chÈn ®o¸n; Nhãm KN thiÕt kÕ kÕ ho¹ch d¹y häc; Nhãm KN tæ chøc thùc hiÖn kÕ ho¹ch d¹y häc; Nhãm KN gi¸m s¸t, kiÓm tra, ®¸nh gÝa kÕt qu¶ ho¹t ®éng d¹y häc; Nhãm KN gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh trong thùc tiÔn DH b»ng nghiªn cøu khoa häc; Nhãm KN tæ chøc c¸c h×nh thøc d¹y häc kh¸c * Nhãm kü n¨ng chÈn ®o¸n Kü n¨ng chÈn ®o¸n gióp GV ph¸t hiÖn sím vµ cã biÖn ph¸p thÝch hîp trong c«ng t¸c d¹y häc vµ gi¸o dôc, ®Æc biÖt lµ trong c«ng viÖc ph¸t hiÖn vµ båi d−ìng nh÷ng HS cã n¨ng khiÕu vµ ng¨n chÆn nh÷ng lÖch l¹c trong sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña HS. Trong d¹y häc, KN nµy cña GV ®−îc thÓ hiÖn, chØ cÇn th«ng qua nÐt mÆt cö chØ cña häc sinh, th«ng qua c¸ch tr¶ lêi, th«ng qua mét th¸ng bèi rèi, mét nÐt l−ìng lù, ngËp ngõng trong khi tr¶ lêi, mét nÐt tÈy xo¸ trong bµi kiÓm tra.... lµ GV cã thÓ ®o¸n biÕt ®−îc häc sinh ®ang “m¾c” c¸i g×, “m¾c” ë ®©u vµ t¹i sao?... ViÖc h×nh thµnh KN nµy cho SV trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o lµ rÊt khã. Trong tr−êng s− ph¹m, chØ b−íc ®Çu ®Þnh h×nh KN nµy cho sinh viªn mµ th«i. §Ó cã KN nµy, ng−êi GV ph¶i tr¶i qua rÊt nhiÒu kinh nghiÖm trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp * Nhãm kü n¨ng thiÕt kÕ kÕ ho¹ch d¹y häc Nhãm KN nµy ®ßi hái ng−êi GV ph¶i cã KN cô thÓ nh−: KN nghiªn cøu môc tiªu, néi dung ch−¬ng tr×nh cÊp häc, líp häc, m«n häc dùa vµo ®Æc 16
®iÓm cña ®èi t−îng häc sinh ®Ó lËp ra mét kÕ ho¹ch phï hîp, cã tÝnh kh¶ thi, cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc, ®¸nh gi¸ ®−îc. Trong ®ã cÇn x¸c ®Þnh vµ lµm râ ®Çu vµo, ®Çu ra, c¸c ho¹t ®éng ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch, thêi l−îng cÇn thiÕt cho mçi ho¹t ®éng, kÕ ho¹ch ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm cho tõng c¸ nh©n... Ng−êi GV cã thÓ thiÕt kÕ cho mét giai ®o¹n, mét qu¸ tr×nh (n¨m häc, häc kú), cã thÓ thiÕt kÕ mét bµi d¹y, tiÕt d¹y, thËm chÝ ph¶i thiÕt kÕ cho tõng ho¹t ®éng cô thÓ. Cã nh− vËy th× c¸c ho¹t ®éng míi cã chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cao Trong d¹y häc, chóng t«i muèn ®i s©u vµo ph©n tÝch nhãm c¸c KN chuÈn bÞ bµi trªn líp (thiÕt kÕ kÕ ho¹ch cho mét bµi d¹y, tiÕt d¹y). §©y lµ nhãm KN ®Æc tr−ng, c¬ b¶n, quan träng vµ cÇn thiÕt cho mäi GV, bao gåm: - Kü n¨ng nh− ph©n tÝch ch−¬ng tr×nh, thiÕt kÕ bµi so¹n: KN ph©n tÝch môc ®Ých yªu cÇu cña ch−¬ng tr×nh (yªu cÇu vÒ tri thøc, kü n¨ng, th¸i ®é) - KN n¾m tr×nh ®é, th¸i ®é cña HS nh»m x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm cña ®èi t−îng HS tr−íc khi d¹y. §Ó lµm ®−îc viÖc nµy, GV cÇn sö dông c¸c KN giao tiÕp s− ph¹m, nh−: ®µm tho¹i, so¹n hÖ thèng c©u hái ®iÒu tra, sö dông TEST vÒ tri thøc, vÒ kü n¨ng, vÒ th¸i ®é ®Ó th¨m dß, t×m hiÓu häc sinh - KN thiÕt kÕ bµi so¹n, bao gåm: KN ph©n tÝch yªu cÇu bµi häc, dù kiÕn néi dung bµi häc, ph−¬ng ph¸p, ph−¬ng tiÖn d¹y häc, ph©n phèi thêi gian, dù kiÕn h×nh thøc tæ chøc, tr×nh bµy bµi so¹n theo mÉu hîp lý.... - KN chuÈn bÞ bµi lªn líp, ®ßi hái ng−êi GV ph¶i cã c¸c tri thøc nh−, n¾m v÷ng cÊu tróc néi dung ch−¬ng tr×nh, néi dung khoa häc cña ch−¬ng tr×nh, cã c¸c tri thøc vÒ t©m, sinh lý løa tuæi, vÒ gi¸o dôc häc...Ngoµi ra, ng−êi GV ph¶i cã c¸c phÈm chÊt nh− sù cÈn thËn, tØ mØ, cã ãc t−ëng t−îng s− ph¹m Cã thÓ rÌn luyÖn KN nµy cho SV b¾t ®Çu tõ n¨m thø hai th«ng qua RLNVSPTX, th«ng qua thùc hµnh lý luËn d¹y häc vµ PPDH bé m«n, chuÈn bÞ cho b−íc rÌn luyÖn cao h¬n lµ KTSP, TTSP. * Nhãm kü n¨ng tæ chøc thùc hiÖn kÕ ho¹ch d¹y häc §ã lµ nh÷ng KN biÕn nh÷ng môc tiªu, nh÷ng kÕ ho¹ch, nh÷ng dù kiÕn thµnh hiÖn thùc b»ng c¸c ho¹t ®éng cô thÓ thÝch hîp. Nhãm KN nµy cña ng−êi GV thÓ hiÖn b»ng c¸c KN vËn dông tri thøc khoa häc chuyªn m«n, khoa häc 17