Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1

Chia sẻ: Ganuongmuoimatong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

82
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là tìm được các lỗi phát âm thường gặp của học sinh lớp 1, mô tả và phân tích nguyên nhân lỗi phát âm của học sinh lớp 1. Mô tả và phân tích được thực trạng rèn phát âm và xây dựng được một số bài tập rèn luyện kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 tại một số trường tiểu học ở thành phố Hồ Chí Minh. Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho các em nhằm góp phần nâng cao năng lực giao tiếp, nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục: Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Lê Thụy Hồng Loan XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP RÈN KĨ NĂNG PHÁT ÂM CHO HỌC SINH LỚP 1 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Lê Thụy Hồng Loan XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP RÈN KĨ NĂNG PHÁT ÂM CHO HỌC SINH LỚP 1 Chuyên ngành : Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học) Mã số : 8140101 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN THỊ LY KHA Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác Tác giả Lê Thụy Hồng Loan
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Thị Ly Kha. Cô đã luôn động viên, tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn trong suốt thời gian vừa qua. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Quý Thầy Cô trong Khoa Giáo dục Tiểu học, Quý Thầy Cô giảng dạy lớp Cao học Giáo dục học (Giáo dục tiểu học), Phòng Đào tạo, Phòng Sau đại học trường Đại học Sư Phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi cũng xin cảm ơn sự giúp đỡ của Quý Thầy Cô, các em học sinh lớp Một của Quý trường Tiểu học đã tham gia hợp tác và hỗ trợ tôi khi tìm hiểu thực tiễn tại trường. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè và tất cả những người đã âm thầm giúp đỡ tôi bằng cách này hay cách khác trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn. Tác giả Lê Thụy Hồng Loan
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt trong đề tài Danh mục các bảng Danh mục các hình ảnh MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN ......................................... 7 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ........................................................................... 7 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài .........................................................................7 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước .........................................................................8 1.2. Cơ sở lí luận......................................................................................................... 13 1.2.1. Cơ sở tâm sinh lí và đặc điểm ngôn ngữ của học sinh lớp 1........................13 1.2.2. Cơ sở ngôn ngữ học .....................................................................................14 1.2.3. Cơ sở giáo dục học ......................................................................................18 1.3. Cơ sở thực tiễn ..................................................................................................... 22 1.3.1. Chương trình, tài liệu dạy học ......................................................................22 1.3.2. Thực trạng rèn luyện kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 tại một số trường tiểu học ở thành phố Hồ Chí Minh ...................................................23 Tiểu kết chương 1 ..................................................................................................... 38 Chương 2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP RÈN KĨ NĂNG PHÁT ÂM CHO HỌC SINH LỚP 1 TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .......................................................................................... 40 2.1. Căn cứ xây dựng bài tập ...................................................................................... 40 2.2. Nguyên tắc xây dựng bài tập ............................................................................... 41 2.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tính chuẩn mực của ngôn ngữ ....................................41 2.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ...............................................................41 2.2.3. Nguyên tắc đảm bảo tính phát triển .............................................................41
2.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính đa dạng ................................................................41 2.3. Quy trình và phương pháp xây dựng bài tập ....................................................... 42 2.3.1. Quy trình xây dựng bài tập ...........................................................................42 2.3.2. Phương pháp xây dựng bài tập .....................................................................43 2.4. Một số bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 ....................................... 44 2.4.1. Bài tập phân biệt âm lỗi và âm đúng ............................................................44 2.4.2. Bài tập luyện phát âm theo mẫu ...................................................................47 2.4.3. Bài tập rèn phát âm kết hợp rèn chính tả......................................................49 2.4.4. Bài tập sửa lỗi phát âm thuộc về ngữ lưu .....................................................55 2.4.5. Trò chơi học tập ...........................................................................................60 Tiểu kết chương 2 ..................................................................................................... 68 Chương 3. KHẢO NGHIỆM HỆ THỐNG BÀI TẬP RÈN KĨ NĂNG PHÁT ÂM CHO HỌC SINH LỚP 1 TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ................................................................................... 69 3.1. Khái quát về việc khảo nghiệm ........................................................................... 69 3.1.1. Mục đích khảo nghiệm ..................................................................................69 3.1.2. Nội dung khảo nghiệm ..................................................................................69 3.1.3. Đối tượng, phạm vi, thời gian và phương pháp khảo nghiệm ......................69 3.1.4. Quy trình và công cụ khảo nghiệm ...............................................................70 3.2. Kết quả khảo nghiệm và phân tích kết quả ......................................................... 73 Tiểu kết chương 3 ..................................................................................................... 78 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 79 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ....................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 82 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI CBQL Cán bộ quản lí GV Giáo viên HS Học sinh HTBT Hệ thống bài tập PH Phụ huynh TP. HCM Thành phố Hồ Chí Minh
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Đặc điểm về cấu tạo và thanh tính của các phụ âm tiếng Việt ............. 15 Bảng 1.2. Đánh giá của giáo viên về vai trò của việc rèn phát âm và ý nghĩa của phân môn Học vần đối với việc rèn phát âm cho học sinh ............ 27 Bảng 1.3. Đánh giá của giáo viên về hệ thống bài tập rèn phát âm cho học sinh trong chương trình sách giáo khoa hiện hành ............................... 28 Bảng 1.4. Đánh giá của giáo viên về lỗi phát âm của học sinh ............................. 28 Bảng 1.5. Nguyên nhân học sinh phát âm sai ....................................................... 29 Bảng 1.6. Những thuận lợi và khó khăn của giáo viên khi rèn phát âm cho học sinh ................................................................................................. 30 Bảng 1.7. Lỗi phát âm của học sinh lớp 1 ............................................................. 33 Bảng 1.8. Ảnh hưởng phương ngữ Nam đến phát âm của học sinh ..................... 36 Bảng 3.1. Bảng đánh giá của giáo viên về hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 ........................................................................... 71 Bảng 3.2. Bảng đánh giá của phụ huynh về hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 ........................................................................... 72 Bảng 3.3. Đánh giá về hình thức của hệ thống bài tập .......................................... 73 Bảng 3.4. Đánh giá về nội dung của hệ thống bài tập ........................................... 73 Bảng 3.5. Đánh giá về hiệu quả của hệ thống bài tập ........................................... 74
DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Hình 2.1. Hình minh họa cặp tối thiểu có nghĩa....................................................... 45 Hình 2.2. Hình minh họa cặp tối thiểu có nghĩa và rỗng nghĩa................................ 46 Hình 2.3. Hình minh họa ví dụ 1 .............................................................................. 50 Hình 2.4. Hình minh họa ví dụ 2 .............................................................................. 50 Hình 2.5. Hình minh họa ví dụ 3 .............................................................................. 51 Hình 2.6. Hình minh họa ví dụ 5 .............................................................................. 52 Hình 2.7. Hình minh họa trò chơi học tập “Ai tinh mắt” ......................................... 62 Hình 2.8. Hình minh họa trò chơi học tập “Ai nhanh hơn” ..................................... 64
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tiếng Việt là môn học có vai trò quan trọng trong việc hình thành năng lực hoạt động ngôn ngữ cho học sinh. Năng lực hoạt động ngôn ngữ được thể hiện tương ứng với bốn kĩ năng chính yếu “nghe - nói - đọc - viết”. Riêng đối với học sinh tiểu học, đặc biệt là giai đoạn đầu cấp tiểu học, lúc này các em bước vào lớp 1 và bắt đầu làm quen với môi trường học tập là chính thì việc rèn luyện kỹ năng nói, đặc biệt là rèn phát âm thật sự rất cần thiết và cần được rèn luyện thường xuyên, rèn luyện suốt đời. Phát âm có vai trò rất quan trọng trong môn Tiếng Việt nói chung và phân môn Học vần nói riêng. Theo tác giả Hoàng Thị Tuyết (2012): Học vần là giai đoạn đầu tiên trong quá trình học đọc viết ở tiểu học. Dạy Học vần còn được gọi là dạy đọc viết chữ. Học sinh khi đến trường chỉ có vốn tiếng mẹ đẻ ở dạng nói - nghe. Kĩ năng đọc viết chỉ thực sự phát huy khi các em được học tại trường. Học vần là một giai đoạn cực kì quan trọng vì nó không những hình thành kĩ năng giải mã và khả năng nhận diện từ mà còn tạo nền tảng cho việc phát triển kĩ năng đọc và viết của học sinh tiểu học. Bên cạnh đó, nắm vững cách phát âm còn là nền tảng cho việc học tập tốt các phân môn khác. Việc phát âm đúng, rõ ràng, diễn đạt lời nói mạch lạc, trôi chảy không những đem lại sự phát triển hoàn thiện về ngôn ngữ mà còn làm cho vốn từ được mở rộng và sử dụng từ ngữ hiệu quả trong giao tiếp. Hơn nữa, việc phát âm và luyện phát âm đúng với chuẩn quy tắc tiếng Việt góp phần giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Tuy nhiên, trong thực tế việc dạy học vần hiện nay phần lớn chỉ dừng lại ở mức rèn luyện phát âm đúng thông qua ngữ liệu có sẵn trong sách giáo khoa mà chưa thực sự quan tâm đến việc thay đổi và xây dựng ngữ liệu nhằm đem lại hiệu quả hơn trong việc rèn luyện phát âm cho học sinh.
2 Nhận ra được tầm quan trọng và sự ảnh hưởng của việc phát âm đối với học sinh trong giai đoạn đầu cấp tiểu học, chúng tôi quyết định chọn đề tài “Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1” để nghiên cứu. 2. Mục tiêu, mục đích nghiên cứu Đề tài “Xây dụng hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1”, nhằm: 1. Tìm được các lỗi phát âm thường gặp của học sinh lớp 1, mô tả và phân tích nguyên nhân lỗi phát âm của học sinh lớp 1. 2. Mô tả và phân tích được thực trạng rèn phát âm và xây dựng được một số bài tập rèn luyện kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 tại một số trường tiểu học ở thành phố Hồ Chí Minh. 3. Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho các em nhằm góp phần nâng cao năng lực giao tiếp, nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu, mục đích đặt ra, người nghiên cứu tiến hành các nhiệm vụ sau: 1. Tìm hiểu cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu. 2. Khảo sát thực trạng lỗi phát âm và thực trạng rèn phát âm cho học sinh lớp 1 tại một số trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. 3. Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm phù hợp với học sinh lớp 1. 4. Thực hiện khảo nghiệm hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 đã xây dựng. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Tiếng Việt cho học sinh lớp 1. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Lỗi phát âm của học sinh lớp 1 và hệ thống bài tập rèn phát âm cho học sinh. 5. Giả thuyết khoa học Nếu có được hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 mang tính khả thi thì sẽ đem lại hiệu quả trong việc góp phần làm giảm lỗi phát âm
3 thường gặp của các em. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn nghiên cứu Luận văn của chúng tôi chỉ nghiên cứu về vấn đề phát âm, cụ thể là lỗi phát âm của học sinh lớp 1 và việc rèn phát âm cho học sinh có có sự phát triển bình thường về ngôn ngữ, về thể chất, về tâm sinh lí nhằm tìm ra những ưu, nhược điểm liên quan đến việc phát âm của các em. Qua đó, chúng tôi tiến hành xây dựng hệ thống bài tập phù hợp nhằm giúp học sinh rèn luyện phát âm tốt hơn. Riêng đối với học sinh có sự khiếm khuyết hay các dị tật ảnh hưởng đến phát âm, đến việc giao tiếp sẽ không thuộc đối tượng liên quan đến vấn đề nghiên cứu của chúng tôi. 6.2. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung: Nghiên cứu lỗi phát âm và hệ thống bài tập rèn phát âm cho học sinh lớp 1. - Mẫu nghiên cứu: Với vấn đề nghiên cứu trên chúng tôi thực hiện khảo sát hai nhóm đối tượng sau: + Nhóm 1: Chọn ngẫu nhiên học sinh lớp 1 đang theo học tại các trường tiểu học ở TP.HCM. Việc chọn mẫu ngẫu nhiên sẽ làm tăng tính khách quan và tính đại diện cho đề tài nghiên cứu. + Nhóm 2: Giáo viên tiểu học, ưu tiên giáo viên đang dạy lớp 1. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Phương pháp phân tích và tổng hợp lí thuyết - Mục đích: Tìm hiểu cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu. - Nội dung và đối tượng thực hiện: + Nội dung: Nghiên cứu về vấn đề phát âm của học sinh lớp 1 và việc rèn luyện phát âm cho học sinh. + Đối tượng: Các tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu - Cách thức thực hiện: Người nghiên cứu thu thập, chọn lọc và đọc tài liệu có liên quan đến vấn đề nghiên cứu: các tài liệu tâm lí học, các tài liệu về ngữ âm, phương ngữ, biện pháp rèn phát âm và cách thức xây dựng hệ thống bài tập nhằm
4 rèn kĩ năng phát âm cho học sinh…Sau đó người nghiên cứu tổng hợp và khái quát hóa các tài liệu trong và ngoài nước có liên quan nhằm mục đích đem lại một cái nhìn tổng quan cũng như sự liên kết trong vấn đề nghiên cứu. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp quan sát - Mục đích: Quan sát để tìm hiểu về cách thức phát âm của học sinh. - Nội dung và đối tượng thực hiện: + Nội dung: Người nghiên cứu quan sát HS phát âm các từ trong bảng từ lượng giá. + Đối tượng: Học sinh lớp 1. - Cách thức thực hiện: Quá trình thu thập, phân tích kết quả là những thông tin về việc phát âm các từ trong bảng từ lượng giá của học sinh sẽ được người nghiên cứu ghi nhận từ việc quan sát, ghi âm và ghi chép trực tiếp. 7.2.2. Phương pháp điều tra - Mục đích: Thu thập những thông tin, những nhận định, đánh giá của giáo viên về các vấn đề liên quan đến phát âm và thực trạng rèn phát âm cho học sinh lớp 1. Đó cũng chính là cơ sở để người nghiên cứu có thể đánh giá được khả năng phát âm của các em trong giai đoạn này và tìm ra được lỗi sai trong quá trình phát âm của các em. Bên cạnh đó, người nghiên cứu có được những thực tiễn quý báu góp phần cho việc tiến hành xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh. - Nội dung và đối tượng thực hiện: + Nội dung: Bao gồm những thông tin, những nhận định và đánh giá của giáo viên về các vấn đề liên quan đến phát âm và thực trạng rèn phát âm cho học sinh lớp 1. + Đối tượng: Giáo viên tiểu học, ưu tiên giáo viên đang dạy lớp 1. - Cách thức thực hiện: Đầu tiên người nghiên cứu cần xây dựng phiếu xin ý kiến. Sau đó, gửi phiếu đến đối tượng phù hợp và cuối cùng là thu thập, tổng hợp các ý kiến và đưa ra kết luận phù hợp. 7.2.3. Phương pháp khảo nghiệm - Mục đích: Nhằm thu thập thông tin, nhận định và đánh giá khách quan cũng
5 như chủ quan của các đối tượng có liên quan đến đề tài nghiên cứu. - Nội dung và đối tượng thực hiện: Hệ thống bài tập rèn phát âm cho học sinh lớp 1 đã được xây dựng. - Cách thức thực hiện: + Bước 1: Xây dựng các chuẩn đánh giá, những tiêu chí cụ thể, dễ hiểu và tường minh khi thực hiện đánh giá hệ thống bài tập. + Bước 2: Liên lạc với những đối tượng phù hợp và tiến hành khảo nghiệm. + Bước 3: Thu thập đầy đủ, chính xác, khách quan tất cả các ý kiến trong quá trình khảo nghiệm. + Bước 4: Xử lí một cách khoa học tất cả ý kiến đó và rút ra kết luận cho hệ thống bài tập đã xây dựng. 7.3. Phương pháp thống kê - Mục đích: Xử lý số liệu, thống kê và phân loại các dữ liệu thu thập được từ thực tiễn. - Nội dung và đối tượng thực hiện: Bảng từ lượng giá và các phiếu khảo sát, khảo nghiệm. - Cách thức thực hiện: Đầu tiên, người nghiên cứu thu thập thông tin. Sau đó tiến hành phân tích, mô tả dữ liệu, tính toán tỉ lệ phần trăm giữa các số liệu thu thập được và trình bày ra các bảng thống kê. Cuối cùng, từ việc thu thập và xử lý số liệu, người nghiên cứu sẽ rút ra được kết luận phù hợp cho từng vấn đề đã xử lý. 8. Đóng góp của đề tài Đề tài thực hiện khảo sát thực trạng lỗi phát âm của học sinh lớp 1 dựa trên mẫu ngẫu nhiên nhằm tìm ra những lỗi phát âm chung, những lỗi phát âm phổ biến. Từ đó hy vọng hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 được xây dựng sẽ mang tính cộng đồng, góp phần trở thành nguồn tham khảo hữu ích phục vụ cho việc dạy học đồng thời hỗ trợ thêm cho giáo viên, phụ huynh trong quá trình rèn phát âm cho các em. 9. Cấu trúc của luận văn Ngoài Phần Mở đầu, Kết luận và Phụ lục, luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn
6 Chương 2: Xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 tại thành phố Hồ Chí Minh Chương 3: Khảo nghiệm hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 tại thành phố Hồ Chí Minh. Bên cạnh các trang chính văn, phần Phụ lục bao gồm: Phiếu xin ý kiến giáo viên về việc rèn phát âm cho học sinh lớp 1, phiếu khảo nghiệm hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 (Dành cho GV và CBQL), phiếu khảo nghiệm hệ thống bài tập rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1 (Dành cho PH), hình minh họa bảng từ lượng giá âm lời nói của học sinh, một số hình ảnh phiếu xin ý kiến và phiếu khảo nghiệm.
7 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN Trong chương 1, người viết tìm hiểu cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của vấn đề nghiên cứu. Cụ thể: Tổng quan về vấn đề nghiên cứu; Cơ sở lí luận bao gồm: Cơ sở tâm sinh lí và ngôn ngữ của học sinh lớp 1; Cơ sở ngôn ngữ học; Cơ sở giáo dục học. Cơ sở thực tiễn bao gồm các nội dung sau: Chương trình, tài liệu dạy học; Thực trạng rèn phát âm cho học sinh lớp 1 tại một số trường tiểu học ở thành phố Hồ Chí Minh. 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu Vấn đề về phát âm và các yếu tố liên quan là một trong những đề tài rất đáng lưu tâm và đã được rất nhiều công trình nghiên cứu trong và ngoài nước đề cập. 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Có thể kể đến một số tài liệu nghiên cứu sau: Công trình nghiên cứu “A Program to Develop the listenning and speaking skill of children in a first grade classroom” (1997) của nhóm tác giả Wilson, Julie Anne. Công trình nghiên cứu này đã khẳng định tầm quan trọng của việc dạy học kĩ năng nghe - nói trong trường tiểu học. Việc tiến hành thử nghiệm của nhóm tác giả trong chương trình “Phát triển kĩ năng nghe - nói trong lớp học” giúp người viết nhìn thấy được các hình thức phát triển kĩ năng nghe - nói được tổ chức rất đa dạng và phong phú, bao gồm một số hoạt động sau: Đặt câu hỏi trong suốt quá trình tham gia lớp học; Thiết kế, tổ chức các trò chơi; Thi kể chuyện; Khai thác các kinh nghiệm, kỹ năng sống; Kiến thức về văn hóa, lịch xử, xã hội…. Bên cạnh đó, tài liệu “Teaching Speaking & Listening in the Primary School” (2000) Third Edition của nhóm tác giả Elizabeth Grugeon, Lyn Dawes, Carol Smith và Lorraine Hubbard cho rằng việc nghe - nói tốt sẽ là cơ sở để học sinh phát triển các kĩ năng khác ngoài kĩ năng đọc - viết trong nhà trường. Trong nghiên cứu này, nhóm tác giả còn nghiên cứu một số hình thức phát triển kĩ năng nghe - nói gắn liền với thực tế như tương tác với máy tính, hoạt động trải nghiệm thực tế, những buổi biểu diễn kịch nghệ,…Như vậy trong tài liệu của nhóm tác giả Elizabeth Grugeon, Lyn Dawes, Carol Smith và Lorraine Hubbard đã thể hiện quan điểm nghe - nói tốt là cơ sở để phát triển các kĩ năng khác, việc ứng dụng một số
8 hình thức phát triển kĩ năng nghe - nói gắn liền với thực tế cần được phổ biến và ứng dụng rộng rãi trong nhà trường tiểu học. Hai tài liệu trên đã đem lại cái nhìn tổng quan về vấn đề phát triển kĩ năng nghe - nói trong nhà trường tiểu học. Bên cạnh đó, tài liệu còn đề cập đến các hình thức phát triển kĩ năng nghe - nói gắn liền với thực tiễn. Thiết nghĩ, đây là nguồn tài liệu quý báu cho những ai đang băn khoăn trong việc đưa ra các biện pháp nhằm phát triển kĩ năng nghe - nói cho học sinh tiểu học (nhất là học sinh lớp 1) nói chung và người viết nói riêng. Người viết đã dựa trên các biện pháp, hình thức phát triển kĩ năng nghe - nói các tác giả đề cập làm cơ sở cho việc xây dựng HTBT rèn phát âm cho học sinh lớp 1 vì phát triển kĩ năng nghe - nói tốt sẽ đem lại hiệu quả trong việc rèn kĩ năng phát âm cho HS. Ngoài ra, trong báo cáo “Pronunciation problems: A case study of English language students at Sudan University of Science and Technology”(2014). Tác giả Elkhair Muhammad Idriss Hassan đã nghiên cứu vấn đề phát âm tiếng Anh của sinh viên bản xứ đã học tiếng Anh nhiều năm. Nghiên cứu được thực hiện trên 50 sinh viên và 30 giáo viên đang giảng dạy tiếng Anh tại đây. Các công cụ được sử dụng để thu thập dữ liệu bao gồm: việc quan sát và sử dụng bảng hỏi. Dựa trên sự phân tích và mô tả những gì thu thập được, tác giả cho rằng các yếu tố sau đây là nguyên nhân hạn chế năng lực phát âm của sinh viên bản xứ: Các yếu tố gây nhiễu; Sự khác biệt trong ngữ điệu của hai ngôn ngữ; Sự không nhất quán giữa phát âm và chính tả trong tiếng Anh. Trong vấn đề rèn phát âm cho học sinh tiểu học cũng vậy, người viết cũng dựa trên sự quan sát và sử dụng bảng từ lượng giá phù hợp nhằm đánh giá khả năng phát âm của học sinh tiểu học, nhất là học sinh lớp 1. Qua việc quan sát và sử dụng bảng từ lượng giá người viết cho rằng các nguyên nhân ban đầu dẫn đến sự hạn chế năng lực phát âm của các em bao gồm: Vấn đề ảnh hưởng phương ngữ và sự không thống nhất quy tắc tương ứng 1 - 1 giữa âm và chữ viết. 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước Có thể kể đến một số nghiên cứu, báo cáo sau: Trong cuốn sách “Dạy trẻ phát âm đúng và làm giàu vốn từ cho trẻ” (1980), tác giả Trần Thị Ngọc Thanh đã nêu rõ ngôn ngữ chính là cơ sở của mọi sự suy nghĩ
9 và là công cụ của tư duy. Không những thế, ngôn ngữ còn là phương tiện giao tiếp cần thiết giữa trẻ với mọi người chung quanh, đồng thời là phương tiện quan trọng để rèn luyện và phát triển trí tuệ. Nhờ có ngôn ngữ mà các cháu có thể thể hiện đầy đủ nhất những nhu cầu, nguyện vọng và tình cảm của mình. Cũng nhờ có ngôn ngữ mà những nhà giáo dục và các bậc cha mẹ có điều kiện hiểu con trẻ của mình nhiều hơn, để từ đó có thể uốn nắn, giáo dục và xây dựng cho các cháu những tình cảm, những hành vi đạo đức đúng đắn nhất. Tác giả Trần Thị Ngọc Thanh khẳng định: việc dạy trẻ phát âm đúng và làm giàu vốn từ cho trẻ không tách rời việc phát triển và hoàn thiện dần ngôn ngữ cho các em. Có thể nói, đây là nguồn tài liệu cần thiết cho những ai đang muốn thực hiện một số biện pháp nhằm rèn kĩ năng phát âm cho HS nói chung và người viết nói riêng trong quá trình dạy học rèn phát âm cho các em. Với cuốn sách “Tiếng Việt và phương pháp phát triển lời nói cho trẻ em”(2002), nhóm tác giả Nguyễn Quang Ninh, Bùi Kim Tuyến, Lưu Thị Lan, Nguyễn Thanh Hồng cho rằng ngôn ngữ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách, phẩm chất tốt đẹp cho trẻ, giúp trẻ điều chỉnh những hành vi của mình. Với cuốn sách này, người viết cho rằng thông qua ngôn ngữ, trẻ biết những gì nên, không nên, từ đó rèn luyện những phẩm chất đạo đức tốt ở trẻ. Học sinh lớp 1 khi đến trường mỗi em có vốn ngôn ngữ ở dạng nói - nghe khác nhau. Lời nói gắn với Tiếng Việt nói chung và rèn phát âm nói riêng sẽ tạo điều kiện cho sự phát triển và hoàn thiện việc rèn phát âm cho trẻ, trẻ phát âm đúng sẽ nghe - nói tốt. Trong “Phương pháp dạy học Tiếng việt ở Tiểu học 1” (2010) của nhóm tác giả Lê Phương Nga, Lê A, Đặng Kim Nga, Đỗ Xuân Thảo, thì tác giả Đặng Kim Nga cũng đã nêu bật nhiệm vụ đặc thù, quan trọng nhất của dạy Học vần là giúp cho học sinh lớp 1 chiếm lĩnh một công cụ mới là “chữ viết”; Thực hiện được quá trình giải mã âm đến chữ và ngược lại chữ đến âm hay còn gọi là dạy đọc - viết sơ bộ, dạy đọc - viết giai đoạn đầu. Phát âm cũng là một phần quan trọng, một phần không thể thiếu trong mỗi giờ Học vần, trong giờ Học vần, HS được rèn phát âm từ các đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất là âm đến các đơn vị lớn hơn như tiếng, từ rồi đến câu, đoạn ứng dụng. Người viết đã dựa trên quy trình rèn phát âm trong giờ Học vần là
10 đi từ các đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất là âm đến các đơn vị lớn hơn như tiếng, từ rồi đến câu, đoạn ứng dụng để tiến hành thiết kế HTBT phù hợp, đi từ cơ bản đến nâng cao với mục đích rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1. Tác giả Trần Thị Tố Trinh trong “Xây dựng hệ thống bài tập nhận thức âm thanh hỗ trợ cho học sinh lớp 1 mắc chứng khó đọc” (2013) đã xây dựng các bài tập nhận thức âm thanh dựa trên li thuyết về đặc điểm ngôn ngữ, tâm sinh lí của trẻ lớp 1 mắc chứng khó đọc. Cụ thể: HTBT nhận thức âm thanh ở cấp độ âm vị, HTBT nhận thức âm thanh ở cấp độ từ, HTBT nhận thức âm thanh ở cấp độ câu, HTBT nhận thức âm thanh ở cấp độ văn bản. Người viết nhận thấy rằng các bài tập được áp dụng từ dễ đến khó, phù hợp với trình độ của các em trong từng thời điểm học tập, HTBT cũng tương ứng với chương trình học và những khó khăn mà HS mắc chứng khó đọc mắc phải. Người viết đã dựa trên HTBT mà tác giả xây dựng dưới hình thức trò chơi học tập làm cơ sở để tiến hành thiết kế các bài tập rèn phát âm gần gũi, sinh động và kích thích phát huy tính tích cực trong việc rèn phát âm cho học sinh lớp 1. Trong bài báo “Xây dựng bảng từ dùng lượng giá âm lời nói của trẻ em nói tiếng Việt”(2014), nhóm tác giả Nguyễn Thị Ly Kha, Phạm Hải Lê đề cập đến vấn đề lượng giá âm lời nói, đề cập đến bảng từ - bộ phận giữ vai trò trung tâm của bộ công cụ lượng giá âm lời nói, đồng thời tiến hành phân tích một số bảng từ đã và đang được sử dụng. Có thể nói, đây là nguồn tài liệu quý báu khi tiến hành lượng giá âm lời nói của trẻ em nói tiếng Việt cho những ai đang nghiên cứu về âm ngữ trị liệu nói chung và người nghiên cứu đề tài nói riêng. Việc tiến hành lượng giá âm lời nói trẻ em dựa trên bộ công cụ này đã đem lại hiệu quả thiết thực cho người viết trong việc tìm ra lỗi phát âm phổ biến cũng như lỗi phát âm do ảnh hưởng phương ngữ của học sinh lớp 1. Tác giả Đinh Thị Hồng Chanh trong “Rèn kĩ năng phát âm chuẩn cho học sinh dân tộc thiểu số lớp 1 trường Tiểu học Sơn Bình - Tam Đường - Lai Châu” (2014) cũng đã nêu rõ phát âm là một phần quan trọng của môn Tiếng Việt, rèn kĩ năng phát âm cho học sinh tiểu học được thực hiện thông qua phân môn Tập đọc. Dựa trên cơ sở lí luận và thực tiễn khảo sát thực trạng dạy - học phát âm cho học
11 sinh lớp 1, tác giả đã đưa ra một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học và phát âm như: Sử dụng trò chơi trong dạy học phát âm; Kết hợp với phụ huynh cho tăng cường nói tiếng Việt ở nhà; Kết hợp vừa đọc vừa viết chữ; Sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học phát âm. Đồng quan điểm trong việc dạy học phát âm cho HS dân tộc thiểu số học tiếng Việt như ngôn ngữ thứ hai, tác giả Lưu Hạ Dung trong “Đề xuất biện pháp sửa lỗi phát âm cho học sinh lớp 1 dân tộc thiểu số trường tiểu học Nà Nghịu - Sông Mã - Sơn La” (2014) đã cho rằng sửa lỗi phát âm cho học sinh tiểu học được thực hiện chủ yếu qua quá trình học Tập đọc. Bên cạnh đó, tác giả cũng đã dựa trên cơ sở lí luận và thực tiễn khảo sát thực trạng phát âm của học sinh lớp 1 người dân tộc thiểu số, tác giả đưa ra một số biện pháp sửa lỗi phát âm cho như: Sử dụng một số phương pháp thông dụng dạy học sinh lớp 1 cách phát âm: phương pháp trò chơi học tập, phương pháp cấu âm, phương pháp luyện tập phát âm theo mẫu,… Người viết cho rằng nguồn tài liệu này đã đưa ra các phương pháp và các biện pháp thiết thực, vì HS dân tộc thiểu số học tiếng Việt như ngôn ngữ thứ hai sẽ gặp nhiều khó khăn hơn so với học sinh lớp 1 người Kinh đang sinh sống và học tập tại TP. HCM có tiếng Việt là ngôn ngữ mẹ đẻ. Các phương pháp và các biện pháp sửa lỗi phát âm cho HS dân tộc thiểu số học tiếng Việt được nêu ra ở trên là nguồn tham khảo cần thiết cho người viết khi tiến hành xây dựng HTBT rèn kĩ năng phát âm cho học sinh lớp 1. Tác giả Trần Thị Hồng Vân trong “Chỉnh âm cho trẻ 3 - 5 tuổi bị rối loạn âm lời nói (tại thành phố Hồ Chí Minh)” (2015) đã quan tâm đến những trẻ có vấn đề về ngôn ngữ (rối loạn âm lời nói). Từ việc nghiên cứu cơ sở lí luận, tác giả nhận thấy việc phát âm đúng có ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển ngôn ngữ, giao tiếp và việc học đọc viết sau này của trẻ. Đồng thời, trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, tác giả đã xây dựng HTBT chỉnh âm và thực nghiệm trên từng trường hợp cụ thể. Có thể thấy các bài tập chỉnh âm thật sự rất cần thiết đối với những trẻ đang gặp khó khăn trong vấn đề phát triển ngôn ngữ. Đồng quan điểm đó, tác giả Nguyễn Ngọc Bích Trâm trong luận văn “Xây dựng bài tập hỗ trợ chỉnh âm cho học sinh lớp một có khó khăn về âm lời nói” (2016) cho rằng phát âm đúng là nền tảng, cơ sở