ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
-----------------------
NGUYỄN THỊ HOÀI THANH
NGHIÊN CỨU SỰ PHÂN BỐ CÁC HỢP CHẤT
ENT-KAURAN DITECPENOIT TRONG CÂY KHỔ SÂM BẮC BỘ
(CROTON TONKINENSIS GAGNEP., EUPHORBIACEAE)
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
Hà Nội – 2011
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
-----------------------
NGUYỄN THỊ HOÀI THANH
NGHIÊN CỨU SỰ PHÂN BỐ CÁC HỢP CHẤT
ENT-KAURAN DITECPENOIT TRONG CÂY KHỔ SÂM BẮC BỘ
(CROTON TONKINENSIS GAGNEP., EUPHORBIACEAE)
Chuyên ngành : Hóa hc hữu cơ
Mã số : 60 44 27
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. Phan Minh Giang
Hà Nội - 2011
Nguyễn Thị Hoài Thanh Cao học Hóa K20
Luận văn Thạc sĩ 2011
1
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN ......................................................................................... 8
1.1 GIỚI THIỆU CHUNG VỀ CHI CROTON (HỌ EUPHORBIACEAE) ....................... 8
1.2 CÂY KHỔ SÂM BẮC BỘ (CROTON TONKINENSIS GAGNEP.) ...................... 10
1.2.1 Thực vật học ............................................................................................. 10
1.2.2 Tác dụng dƣợc lý của cây Khổ sâm Bắc Bộ [1, 4] .................................. 11
1.3 THÀNH PHẦN HÓA HỌC CỦA CÂY KHỔ SÂM BẮC BỘ .............................. 11
1.3.1 Các ent-kauran ditecpenoit từ chi Croton ................................................ 11
1.3.2 Các kauran ditecpenoit từ cây Khổ sâm Bắc Bộ ..................................... 12
1.3.3 Các flavonoit ............................................................................................. 17
1.3.4 Các ancaloit............................................................................................... 18
1.3.5 Các thành phần hóa học khác ................................................................... 20
1.4 HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA CÂY KHỔ SÂM BẮC BỘ ................................... 21
1.4.1 Tác dụng kháng kí sinh trùng sốt rét ........................................................ 21
1.4.2 Tác dụng kháng vi sinh vật ....................................................................... 21
1.4.3 Tác dụng chống viêm ................................................................................ 22
1.4.4 Tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thƣ .................................... 22
Chƣơng 2:NHIỆM VỤ VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................... 25
2.1 NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN ...................................................... 25
2.2 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................. 25
2.2.1 Phƣơng pháp chiết và phân tách các hợp chất từ nguyên liệu thực vật ... 25
2.2.2 Các phƣơng pháp phân tích, phân tách và phân lập sắc ký ..................... 26
2.2.3 Các phƣơng pháp nghiên cứu cấu trúc (các phƣơng pháp phổ) .............. 27
Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM ................................................................................. 28
3.1 THIẾT BỊ VÀ HÓA CHẤT ........................................................................................ 28
3.2 NGUYÊN LIỆU THỰC VẬT .................................................................................... 28
3.3 ĐIỀU CHẾ CÁC PHẦN CHIẾT TỪ CÂY KHỔ SÂM ............................................ 29
3.4 PHÂN TÍCH CÁC PHẦN CHIẾT BẰNG SẮC KÝ LỚP MỎNG ......................... 30
Nguyễn Thị Hoài Thanh Cao học Hóa K20
Luận văn Thạc sĩ 2011
2
3.4.1 Phân tích phần chiết n-hexan (CTH) ...................................................... 30
3.4.2 Phân tích phần chiết điclometan (CTD) .................................................. 31
3.4.3 Phân tích phần chiết etyl axetat (CTE) ................................................... 33
3.5 PHÂN TÁCH CÁC PHẦN CHIẾT VÀ PHÂN LẬP CÁC HỢP CHẤT .................. 33
3.5.1 Phân tách phần chiết n-hexan (CTH) ...................................................... 33
3.5.2 Phân tách phần chiết điclometan (CTD) ................................................ 35
3.5.3 Phân tách phần chiết etyl axetat (CTE) .................................................. 36
3.5.4 Phân tách phần chiết nƣớc (CTW1) ....................................................... 36
3.6 HẰNG SỐ VẬT LÝ VÀ DỮ KIỆN PHỔ CỦA CÁC HỢP CHẤT
ĐƢỢC PHÂN LẬP ............................................................................................. 38
3.7 PHÂN TÍCH HPLC MẪU CHIẾT MEOH
CÀNH NHỎ CÂY KHỔ SÂM BẮC BỘ .............................................................. 42
3.7.1 Nguyên liệu .............................................................................................. 42
3.7.2 Chuẩn bị mẫu phân tích: điều chế phần chiết metanol ............................ 42
3.7.3 Điều kiện phân tích sắc ký HPLC ............................................................... 42
Chƣơng 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ............................................................. 43
4.1 ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU ....................................................................................... 43
4.2 ĐIỀU CHẾ CÁC PHẦN CHIẾT TỪ CÂY KHỔ SÂM ................................................ 43
4.3 PHÂN TÁCH CÁC PHẦN CHIẾT TỪ CÀNH KHỔ SÂM BẮC BỘ ...................... 46
4.3.1 Phân tách phần chiết n-hexan (CTH) ...................................................... 46
4.3.2 Phân tách phần chiết điclometan (CTD) ................................................. 46
4.3.3 Phân tách phần chiết etyl axetat (CTE) ................................................... 46
4.3.4 Phân tách phần chiết nƣớc (CTW) .......................................................... 47
4.4 CẤU TRÚC CỦA CÁC HỢP CHẤT ĐƢỢC PHÂN LẬP ........................................ 44
4.5 PHÂN TÍCH HPLC MẪU CHIẾT MEOH
CÀNH NHỎ CÂY KHỔ SÂM BẮC BỘ .............................................................. 52
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 55
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 57
Nguyễn Thị Hoài Thanh Cao học Hóa K20
Luận văn Thạc sĩ 2011
1
LỜI MỞ ĐẦU
Vốn là một đất nƣớc đƣợc thiên nhiên ƣu đãi, nằm trong vùng nhiệt đới gió
mùa, Việt Nam có một thảm thực vật vô cùng phong phú và đa dạng với hơn
12.000 loài thực vật bậc cao. Từ nhiều thế kỷ nay, thực vật không chỉ là nguồn cung
cấp dinh dƣỡng cho con ngƣời mà còn là những phƣơng thuốc chữa bệnh quý . Trên
con đƣờng phát triển các thuốc chữa bệnh mới cac hóa chất có nguồn gốc thiên
nhiên vân đang đong gop ma
nh vao cac linh vƣc điêu tri
bao gôm chông ung thƣ ,
chông nhiêm khuân, chống viêm, điêu chinh miên di
ch va cac bê
nh vê thân kinh .
Giƣa nhƣng năm 2000 - 2005 tiếp tục có hơn 20 thuôc mơi la các hợp chất thiên
nhiên hoă
c các dân xuât tƣ
thiên nhiên đa đƣơc thƣơng mại hóa . Viê
c áp dụng cac
phƣơng phap sang lo
c hoa
t tinh sinh ho
c nhanh trong các nghiên cứu hóa dƣợc và y
sinh đang đặt ra những thach thƣ
c cac nha hoa ho
c hợp chất thiên nhiên trong
nghiên cƣ
u cac quy trinh phân lập nhanh , hiê
u qua cac hơp chât thiên nhiên tƣ
cac
nguôn thƣc vâ
t, vi nâm, sinh vâ
t biên… và cac chuyên hoa hoa ho
c các cấu trúc
gốc, v dụ nhƣ bằng các con đƣờng biomimetic, để tạo ra các dân xuât mơi chứa các
phần cấu trúc quyết định cho các hoạt tnh sinh học mới.
Một trong những con đƣờng đi nhanh đến các hợp chất có tác dụng sinh học là
dựa trên các kiến thức dƣợc lý học dân tộc. Cây Khổ sâm Bắc Bộ có tên khoa học là
Croton tonkinensis Gagnep, họ Thầu dầu (Euphorbiaceae) là một cây thuốc phổ
biến trong y học dân gian Việt Nam, đặc biệt là các bệnh về chống nhiễm trùng,
viêm loét hoành tá tràng, đau dạ dày… Cây Khổ sâm Bắc Bộ cũng đã đƣợc nghiên
cứu, đánh giá các tác dụng dƣợc lý trên ký sinh trùng sốt rét, vi sinh vật và các mô
hình kháng viêm và chống ung thƣ in vitro. Các nghiên cứu sâu của các nhà khoa
học Việt Nam đã phát hiện đƣợc nhóm hợp chất ent-kauran ditecpenoit từ lá cây
Khổ sâm Bắc Bộ quyết định cho các hoạt tnh này. Các hợp chất thiên nhiên đƣợc
biết đến là xuất hiện hạn chế vào các loài và các bộ phận cụ thể của thực vật do
nguồn gốc sinh tổng hợp của chúng. Tiếp theo các nghiên cứu về các thành phần từ