intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Lịch sự trong hành động cầu khiến tiếng Việt

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:148

Thêm vào BST
Báo xấu
157
lượt xem 31
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dưới đây là luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Lịch sự trong hành động cầu khiến tiếng Việt. Luận văn trình bày tổng quan về lịch sự ngôn ngữ và hành động cầu khiến; lịch sự trong hành động cầu khiến tiếng Việt. Mời các bạn tham khảo luận văn để nắm bắt nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Lịch sự trong hành động cầu khiến tiếng Việt

  1. BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH --- W › X --- LE THÒ KIM ÑÍNH LÒCH SÖÏ TRONG HAØNH ÑOÄNG CAÀU KHIEÁN TIEÁNG VIEÄT CHUYEÂN NGAØNH: NGOÂN NGÖÕ HOÏC MAÕ SOÁ: 60.22.01 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGOÂN NGÖÕ HOÏC NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. DÖ NGOÏC NGAÂN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – NAÊM 2006
  2. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät LÔØI CAÛM ÔN Luaän vaên naøy hoaøn thaønh ngoaøi söï noã löïc cuûa chính baûn thaân coøn coù söï chæ baûo, giuùp ñôõ taän tình cuûa caùc thaày coâ, caùc anh chò vaø caùc baïn hoïc cuøng khoùa. Tröôùc heát, toâi xin baøy toû loøng tri aân saâu saéc coâ Dö Ngoïc Ngaân, ngöôøi ñaõ heát loøng höôùng daãn khoa hoïc, giuùp ñôõ vaø ñoäng vieân toâi. Toâi xin traân troïng caûm ôn quí thaày coâ ñaõ nhieät tình ñoùng goùp yù kieán vaø truyeàn ñaït cho toâi nhöõng kieán thöùc voâ cuøng quí baùu. Xin caûm ôn Phoøng Ñaøo taïo Sau Ñaïi hoïc vaø Khoa Ngöõ vaên Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ taïo ñieàu kieän ñeå toâi thöïc hieän vaø baûo veä luaän vaên. Sau cuøng, toâi cuõng xin chaân thaønh caûm ôn gia ñình, baïn beø, ñoàng nghieäp ñaõ coå vuõ, khích leä ñeå toâi coù theå yeân taâm hoïc taäp vaø nghieân cöùu. Moät laàn nöõa toâi xin gôûi ñeán taát caû lôøi caûm ôn chaân thaønh vaø saâu saéc nhaát. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 05 naêm 2006 Leâ Thò Kim Ñính
  3. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät MUÏC LUÏC DAÃN NHAÄP 0.1. Lyù do choïn ñeà taøi vaø muïc ñích nghieân cöùu ..................................1 0.2. Lòch söû vaán ñeà ..................................................................................2 0.3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu .................................................10 0.4. Phöông phaùp nghieân cöùu vaø nguoàn ngöõ lieäu ................................11 0.5. Caáu truùc cuûa luaän vaên ....................................................................12 Chöông 1 TOÅNG QUAN VEÀ LÒCH SÖÏ NGOÂN NGÖÕ VAØ HAØNH ÑOÄNG CAÀU KHIEÁN 1.1. Lòch söï ngoân ngöõ .............................................................................15 1.1.1. Khaùi nieäm .....................................................................................15 1.1.1.1. Khaùi nieäm lòch söï ..........................................................................15 1.1.1.2. Vai giao tieáp .................................................................................16 1.1.2. Caùc phöông chaâm lòch söï ............................................................17 1.1.3. Theå dieän vôùi lòch söï .....................................................................18 1.1.3.1. Theå dieän döông tính ....................................................................19 1.1.3.2. Theå dieän aâm tính ........................................................................19 1.1.3.3. Haønh vi ñe doïa theå dieän ............................................................20 1.1.4. Caùc chieán löôïc lòch söï ................................................................21 1.1.4.1. Chieán löôïc lòch söï aâm tính .........................................................21 1.1.4.2. Chieán löôïc lòch söï döông tính ...................................................23 1.1.5. Lòch söï vaø vaên hoùa .....................................................................25 1.2. Caàu khieán vaø haønh ñoäng caàu khieán ..............................................26 1.2.1. Khaùi nieäm .....................................................................................26
  4. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät 1.2.2. Phaân loaïi caùc haønh ñoäng caàu khieán ..........................................33 1.2.2.1. Caàu khieán caïnh tranh .................................................................34 1.2.2.2. Caàu khieán hoøa ñoàng ....................................................................37 1.2.3. Caàu khieán lòch söï ..........................................................................38 Chöông 2 LÒCH SÖÏ TRONG HAØNH ÑOÄNG CAÀU KHIEÁN TIEÁNG VIEÄT 2.1. Caùc haønh ñoäng caàu khieán trong quan heä vôùi pheùp lòch söï ............44 2.1.1. Caùc haønh ñoäng caàu khieán coù tính lòch söï döông tính ...............45 2.1.1.1. Haønh ñoäng môøi ........................................................................45 2.1.1.2. Haønh ñoäng ñoäng vieân/ an uûi ...................................................53 2.1.1.3. Haønh ñoäng khuyeân raên/nhaéc nhôû ..........................................59 2.1.2. Caùc haønh ñoäng caàu khieán coù tính lòch söï aâm tính ....................65 2.1.2.1. Haønh ñoäng ra leänh ..................................................................65 2.1.2.2. Haønh ñoäng yeâu caàu .................................................................71 2.1.2.3. Haønh ñoäng xin pheùp ................................................................74 2.1.2.4. Haønh ñoäng thænh caàu ...............................................................79 2.2. Phöông thöùc bieåu hieän lòch söï caùc haønh ñoäng caàu khieán trong tieáng Vieät ................................................................................................... 84 2.2.1. Phöông thöùc theå hieän tröïc tieáp ................................................86 2.2.1.1. Duøng thaønh phaàn môû roäng .....................................................86 2.2.1.2. Duøng töø xöng hoâ ......................................................................101 2.2.2. Phöông thöùc theå hieän giaùn tieáp .................................................108 2.2.2.1. Duøng hình thöùc khaúng ñònh/ phuû ñònh ..................................111 2.2.2.2. Duøng hình thöùc nghi vaán ........................................................116
  5. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät KEÁT LUAÄN .......................................................................................................127 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ..............................................................................132 PHUÏ LUÏC ..........................................................................................................141
  6. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät DAÃN NHAÄP 0.1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI VAØ MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU Moät trong hai chöùc naêng cô baûn cuûa ngoân ngöõ laø giao tieáp xaõ hoäi. Hoøa mình vaøo söï phaùt trieån cuûa ngoân ngöõ hoïc theá giôùi, Vieät ngöõ hoïc cuõng chuyeån mình ñeå tieáp caän ngoân ngöõ treân bình dieän môùi – ngoân ngöõ trong söï haønh chöùc cuûa noù. Ñaët ngoân ngöõ trôû veà ñuùng vò trí cuûa noù trong moái töông quan giöõa nhieàu yeáu toá, ñaëc bieät laø ngöõ caûnh giao tieáp vaø ñoái töôïng giao tieáp, caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc ñaõ môû ra moät con ñöôøng môùi trong nghieân cöùu ngoân ngöõ: Ngöõ duïng hoïc. Luùc naøy, ngoân ngöõ khoâng coøn laø moät yeáu toá tónh taïi maø laø moät hoaït ñoäng mang tính lieân caù nhaân. Do ñoù, moät vaán ñeà toái quan troïng ñöôïc ñaët ra: pheùp lòch söï trong giao tieáp ngoân ngöõ vaø noù ngaøy caøng thu huùt söï chuù yù cuûa nhieàu nhaø ngoân ngöõ hoïc. Coù theå noùi raèng lòch söï khoâng phaûi laø moät vaán ñeà thuaàn tuyù ngoân ngöõ hoïc. Ngöôïc laïi, noù bò chi phoái raát nhieàu bôûi caùc yeáu toá beân ngoaøi ngoân ngöõ nhö ngöõ caûnh giao tieáp, vai giao tieáp, phong tuïc taäp quaùn, vaên hoùa… Lòch söï ngoân ngöõ laø moät maûnh ñaát roäng lôùn ñang caàn caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc khai phaù. Tuy nhieân, trong khuoân khoå luaän vaên naøy, chuùng toâi böôùc ñaàu chæ mieâu taû moät soá haønh ñoäng caàu khieán chuû yeáu vaø khaûo saùt pheùp lòch söï ngoân ngöõ chi phoái nhö theá naøo ñeán vieäc löïa choïn caùc phöông tieän bieåu ñaït haønh ñoäng caàu khieán cuûa ngöôøi Vieät. Hieän nay, song song vôùi quaù trình giao löu kinh teá cuûa caùc quoác gia laø quaù trình giao löu giöõa caùc neàn vaên hoùa maø moät phaàn trong ñoù laø ngoân ngöõ thì nghieân cöùu veà tieáng Vieät noùi chung vaø veà lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät noùi rieâng laø moät vaán ñeà thöïc söï caàn thieát trong vieäc giöõ gìn baûn saéc vaên hoùa Vieät. 1
  7. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät 0.2. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ Vaán ñeà lòch söï trong ngoân ngöõ noùi chung vaø lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät noùi rieâng vaãn coøn laø moät vaán ñeà khaù môùi meû. 0.2.1. Trong vaøi chuïc naêm trôû laïi ñaây, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ tieán haønh khaûo saùt öùng xöû lòch söï trong ngoân ngöõ treân nhieàu bình dieän. Robin Lakoff (1972, 1977), Geoffery Leech (1983), Penelop Brown & Stephen Levinson (1978, 1987), George Yule (1977)… ñaõ xaây döïng moâ hình lòch söï chung cho taát caû caùc ngoân ngöõ vaø cho raèng lòch söï laø chieán löôïc hay laø phöông tieän giöõ theå dieän trong giao tieáp. Coøn J. House (1989), Held (1992), Blum-Kulla (1987), Maria Sifianou (1999) laïi nghieân cöùu ñoái chieáu hieän töôïng lòch söï giöõa caùc ngoân ngöõ khaùc nhau. Ngoaøi ra, vaán ñeà lòch söï coù lieân quan ñeán giôùi tính hay lòch söï trong söï töông taùc giöõa caùc neàn vaên hoùa cuõng ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu nhö P. Brown (1976), S. Zimin (1981)… ñeà caäp ñeán. Tuy nhieân, veà maët quan ñieåm, giöõa caùc nhaø nghieân cöùu treân vaãn coù nhieàu baát ñoàng khi xaùc ñònh noäi dung, phöông tieän bieåu hieän lòch söï hay vai troø caùc nhaân toá xaõ hoäi ñoái vôùi söï ñaùnh giaù möùc ñoä lòch söï cuûa ngoân ngöõ trong giao tieáp. Sau ñaây, luaän vaên seõ ñi vaøo moâ taû khaùi quaùt nhöõng ñieåm chính trong lyù thuyeát cuûa caùc taùc giaû ñaõ neâu treân. R. Lakoff (1973) laø ngöôøi môû ñaàu cho vieäc nghieân cöùu lòch söï trong ngoân ngöõ. Keá thöøa vaø phaùt huy nguyeân taéc coäng taùc (cooperative principle) trong lyù thuyeát hoäi thoaïi cuûa P. Grice, taùc giaû naøy ñaõ môû roäng caùc khaùi nieäm veà quy taéc ngöõ phaùp (grammatical rules) vaø khaùi nieäm veà taïo döïng caùc hình thöùc phuø hôïp vôùi ngöõ duïng hoïc. Töø ñoù, baø ñaõ ñöa ra khaùi nieäm “lòch söï laø toân troïng nhau”. Ñaây chính laø bieän 2
  8. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät phaùp höõu hieäu ñeå giaûm bôùt söï xung ñoät trong dieãn ngoân. Theo R. Lakoff, coù ba quy taéc lòch söï trong giao tieáp: - Khoâng ñöôïc aùp ñaët (Don’t impose) - Ñeå ngoû söï löïa choïn (Offer optionality) - Laøm cho ngöôøi ñoái thoaïi caûm thaáy thoaûi maùi (Make a feel good) Sau naøy, trong nhieàu coâng trình nghieân cöùu, R. Lakoff ñaõ xem xeùt lòch söï trong söï töông taùc giöõa caùc neàn vaên hoùa, trong ñoù coù söï leã ñoä vaø phaät loøng trong dieãn ñaït ngoân ngöõ. Lyù thuyeát lòch söï cuûa G. Leech (1983) döïa treân khaùi nieäm “lôïi” (benefit) vaø “thieät” (cost) giöõa ngöôøi noùi vaø ngöôøi nghe do ngoân töø gaây neân. Vì theá, söï thay ñoåi möùc ñoä lôïi – thieät trong moät phaùt ngoân seõ laøm thay ñoåi möùc ñoä lòch söï trong lôøi noùi. Töø quan nieäm ñoù, G. Leech ñöa ra nguyeân taéc giaûm tôùi möùc toái thieåu nhöõng caùch noùi khoâng lòch söï vaø taêng tôùi möùc toái ña nhöõng caùch noùi lòch söï. Theo G. Leech, lòch söï laø söï buø ñaép nhöõng hao toån, thieät thoøi do haønh ñoäng noùi cuûa con ngöôøi gaây ra cho ngöôøi ñoái thoaïi. Moät phaùt ngoân lòch söï phaûi laø moät phaùt ngoân coù caùc phöông tieän ñeå ñieàu chænh möùc lôïi – thieät sao cho taïo ñöôïc söï caân baèng xaõ hoäi vaø tình thaân giöõa ngöôøi noùi vôùi ngöôøi nghe. Sau ñaây laø 6 phöông chaâm lòch söï trong lyù thuyeát cuûa G. Leech: - Phöông chaâm kheùo leùo - Phöông chaâm haøo hieäp - Phöông chaâm taùn thöôûng - Phöông chaâm khieâm toán - Phöông chaâm taùn ñoàng - Phöông chaâm caûm thoâng 3
  9. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät Cuõng theo Leech, haønh ñoäng ra leänh laø haønh ñoäng coù baûn chaát khoâng lòch söï vì noù mang tính aùp ñaët, buoäc ngöôøi nghe phaûi haønh ñoäng theo yù muoán cuûa ngöôøi noùi. Ngöôïc laïi, haønh ñoäng khen taëng laø haønh ñoäng lòch söï. Khaûo saùt qua ngoân ngöõ trong söï haønh chöùc cuûa noù, chuùng ta thaáy quan ñieåm naøy coù nhieàu choã khoâng hoaøn toaøn ñuùng ñaén vì khi ngoân ngöõ ñöôïc theå hieän trong giao tieáp thì tính lòch söï cuûa noù bò chi phoái bôûi nhieàu yeáu toá nhö söï cheânh leäch veà quyeàn uy giöõa ngöôøi noùi vaø ngöôøi nghe, quy taéc, toân ti, tuoåi taùc, moái quan heä…. Hôn nöõa, coù nhöõng loaïi leänh ñöôïc thieát cheá xaõ hoäi cho pheùp trong moät soá hoaøn caûnh naøo ñoù neân noù khoâng theå bò xem laø maát lòch söï. Khen laø moät bieåu hieän lòch söï, nhöng lôøi khen khoâng ñuùng luùc seõ taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán ngöôøi nghe. Coù theå noùi P. Brown & S. Levinson (1978 – 1987) laø hai taùc giaû lôùn vaø coù aûnh höôûng saâu roäng nhaát trong lónh vöïc nghieân cöùu veà lòch söï. Döïa treân khaùi nieäm “theå dieän” cuûa E. Goffman (1972), “theå dieän laø hình aûnh cuûa baûn thaân tröôùc ngöôøi khaùc” (public self image), hai taùc giaû naøy ñaõ xaây döïng moät caëp löôõng phaân quan troïng: theå dieän döông tính (positive face) vaø theå dieän aâm tính (negative face). Hai loaïi theå dieän naøy bao giôø cuõng naèm trong moái quan heä ñoái laäp nhöng thoáng nhaát. - Theå dieän döông tính laø mong muoán hình aûnh caùi toâi cuûa mình ñöôïc ngöôøi khaùc xaùc nhaän, beânh vöïc vaø uûng hoä. - Theå dieän aâm tính laø mong muoán ñöôïc töï do haønh ñoäng, khoâng bò ngöôøi khaùc eùp buoäc, aùp ñaët. Trong giao tieáp baèng ngoân ngöõ, coù nhieàu lôøi noùi tieàm taøng nguy cô gaây maát theå dieän cuûa chính ngöôøi noùi hay cuûa ngöôøi nghe. Khi aáy, lòch söï laø moät chieán löôïc nhaèm giaûm thieåu möùc ñoä “maát theå dieän” cho nhöõng ñoái töôïng tham gia giao tieáp. Theo P. Brown & S. Levinson, coù ba chieán löôïc lòch söï cô baûn: lòch söï döông tính (positive politeness) laø haønh vi söûa ñoåi höôùng ñeán theå dieän döông tính cuûa ngöôøi nghe, lòch söï 4
  10. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät aâm tính (negative politeness) laø haønh vi söûa ñoåi höôùng ñeán theå dieän aâm tính cuûa ngöôøi nghe vaø giaùn tieáp laø haønh vi söûa ñoåi baèng caùch traùnh boäc loä tröïc tieáp giaù trò ngoân trung cuûa lôøi noùi. Maëc duø lyù thuyeát cuûa P. Brown & S. Levinson vaãn chöa hoaøn toaøn thoûa ñaùng khi cho raèng lòch söï laø moät chieán löôïc giao tieáp cuûa caù nhaân maø boû qua söï aûnh höôûng cuûa caùc chuaån möïc xaõ hoäi trong öùng xöû baèng ngoân ngöõ nhöng lyù thuyeát naøy vaãn ñöôïc xem laø coù söùc giaûi thích lôùn nhaát. Sau P. Brown & S. Levinson, G. Yule (1996) cuõng coù thaûo luaän veà vaán ñeà lòch söï vaø töông taùc trong Pragmatics. Theo taùc giaû, lòch söï laø phöông tieän duøng ñeå chöùng toû söï nhaän thöùc theå dieän cuûa ngöôøi khaùc. Nhìn chung, so vôùi lyù thuyeát cuûa P. Brown & S. Levinson thì nghieân cöùu cuûa G. Yule cuõng khoâng coù gì môùi hôn. 0.2.2. ÔÛ Vieät Nam, baét ñaàu töø nhöõng naêm 90, vaán ñeà lòch söï trong ngoân ngöõ noùi chung vaø trong haønh ñoäng caàu khieán noùi rieâng cuõng baét ñaàu ñöôïc nghieân cöùu. Môû ñaàu cho xu höôùng naøy laø taùc giaû Nguyeãn Ñöùc Daân vôùi coâng trình Ngöõ duïng hoïc (1998) khi oâng ñeà caäp ñeán nguyeân lyù lòch söï thoâng qua vieäc baøn luaän veà vaán ñeà theå dieän trong lyù thuyeát cuûa P. Brown & S. Levinson vaø neâu ra nhöõng ñieàu chöa thoûa ñaùng trong lyù thuyeát cuûa G. Leech. Ñeán naêm 2000, Nguyeãn Thieän Giaùp cuõng ñieåm qua lyù thuyeát veà lòch söï ngoân ngöõ trong Duïng hoïc Vieät ngöõ. Trong Ñaïi cöông ngoân ngöõ hoïc, taäp 2, Ngöõ duïng hoïc (2001), Ñoã Höõu Chaâu ñaõ giôùi thieäu khaù roõ raøng, ñaày ñuû vaø cuï theå caùc quan ñieåm veà lòch söï töông ñoái hoaøn chænh hôn caû cuûa R. Lakoff, G. Leech, P. Brown & S. Levinson. Tuy ngöõ lieäu ñeå phaân tích chuû yeáu laø tieáng Anh, nhöng ñaây coù theå ñöôïc xem laø taøi lieäu tham khaûo chính baèng tieáng Vieät khi nghieân cöùu veà vaán ñeà lòch söï trong ngoân ngöõ. 5
  11. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät Ngoaøi ba taùc giaû treân, coøn coù moät soá baøi vieát raûi raùc treân caùc baùo vaø taïp chí ñeà caäp ñeán moät soá vaán ñeà lieân quan ñeán pheùp lòch söï trong giao tieáp ngoân ngöõ, ñaëc bieät laø trong khi ñöa ra haønh ñoäng caàu khieán trong tieáng Vieät. Vuõ Thò Thanh Höông, qua nhieàu baøi vieát cuûa mình, ñaõ ñi vaøo tìm hieåu tính lòch söï trong lôøi caàu khieán tieáng Vieät döôùi hai goùc ñoä: phöông thöùc bieåu hieän vaø moái quan heä giöõa hình thöùc bieåu ñaït giaùn tieáp vôùi tính lòch söï trong lôøi caàu khieán cuûa ngöôøi Vieät. Töø ñoù, taùc giaû ñöa ra 12 chieán löôïc thay ñoåi möùc lôïi – thieät cho caùc haønh ñoäng caàu khieán caïnh tranh vaø 9 chieán löôïc thay ñoåi möùc lôïi – thieät cho caùc haønh ñoäng caàu khieán hoøa ñoàng. Qua ñoù, taùc giaû cuõng cho raèng nguyeân taéc phoå nieäm ñoàng nhaát giöõa tính lòch söï vaø giaùn tieáp cuûa caùc taùc giaû nöôùc ngoaøi khoâng phuø hôïp vôùi tieáng Vieät. Döôùi goùc nhìn lòch söï trong söï lieân quan maät thieát vôùi vaên hoùa, Nguyeãn Quang, vôùi baøi vieát Caùc chieán löôïc lòch söï döông tính trong tieáng Vieät, ñaõ giôùi thieäu chi tieát 17 chieán löôïc lòch söï döông tính söû duïng trong giao tieáp. Theo taùc giaû, tính ñöôïc öa chuoäng hôn cuûa moät hay moät moät soá chieán löôïc phuï thuoäc vaøo caùc thaønh toá giao tieáp vaø caùc “aån taøng vaên hoùa” nhö caùc giaù trò, quan nieäm, ñöùc tin vaø phong caùch giao tieáp… Cuõng xem xeùt lòch söï döôùi goùc nhìn vaên hoùa, Toân Nöõ Myõ Nhaät coù baøi “Böôùc ñaàu tìm hieåu caùc ñaëc tröng ngoân ngöõ – vaên hoùa trong haønh vi yeâu caàu cuûa ngöôøi Vieät”, Ñoã Quang Vieät thì so saùnh söï khaùc bieät trong vieäc söû duïng caùc chieán löôïc thænh caàu cuûa ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Phaùp, coøn Nguyeãn Vaên Ñoä thì ñoái chieáu ñeå tìm ra nhöõng neùt töông ñoàng vaø khaùc bieät töø nhöõng yeáu toá laøm bieán ñoåi löïc ngoân trung cuûa lôøi thænh caàu trong tieáng Anh vaø tieáng Vieät… 0.2.3. Veà vaán ñeà caâu caàu khieán, chuùng ta thaáy trong lòch söû nghieân cöùu tieáng Vieät, caâu caàu khieán ñöôïc baøn luaän raát nhieàu. ÔÛ ñaây, chuùng toâi chæ ñieåm qua moät soá quan ñieåm tieâu bieåu. 6
  12. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät • Theo quan ñieåm ngöõ phaùp hoïc truyeàn thoáng, caùc taùc giaû nhö Leâ Vaên Lyù, Buøi Ñöùc Tònh, Traàn Troïng Kim, Nguyeãn Kim Thaûn, Hoaøng Troïng Phieán, Dieäp Quang Ban phaân loaïi caâu theo “muïc ñích phaùt ngoân” gaén lieàn vôùi caùc phöông tieän ngoân ngöõ ñieån hình caáu taïo neân noù. Trong Sô thaûo ngöõ phaùp Vieät Nam (1968), Leâ Vaên Lyù chia caâu tieáng Vieät ra laøm 13 loaïi. Trong ñoù, caâu khuyeán leänh laø caâu maø ngöôøi noùi duøng ñeå boäc loä yù muoán cuûa mình. Nguyeãn Kim Thaûn (1964) trong Nghieân cöùu veà ngöõ phaùp tieáng Vieät, taäp 2, ñaõ chuù yù ñeán loaïi caâu nghi vaán caàu khieán khi phaân bieät caâu nghi vaán chaân chính vôùi caùc loaïi caâu nghi vaán khaùc nhö caâu nghi vaán tu töø hoïc, caâu nghi vaán khaúng ñònh…. Khoâng nhöõng theá, Nguyeãn Kim Thaûn coøn nhaän dieän caùc ñoäng töø khi chuùng mang yù nghóa meänh leänh thì chuùng theå hieän lôøi yeâu caàu, ñeà nghò hay meänh leänh cuûa ngöôøi noùi/ ngöôøi vieát ñoái vôùi ngöôøi nghe/ ngöôøi ñoïc. Hoaøng Troïng Phieán (1980) trong coâng trình nghieân cöùu Ngöõ phaùp tieáng Vieät ñaõ phaân loaïi caâu tieáng Vieät thaønh 4 loaïi: caâu keå, caâu caàu khieán, caâu hoûi vaø caâu than goïi. Veà maët hình thöùc, caâu caàu khieán ñöôïc nhaän dieän baèng moät soá phöông tieän hö töø vaø ngöõ ñieäu. Veà maët noäi dung, caâu caàu khieán noùi leân yù muoán cuûa chuû theå phaùt ngoân vaø yeâu caàu ngöôøi nghe ñaùp laïi baèng haønh ñoäng. Nhaø nghieân cöùu Dieäp Quang Ban trong Ngöõ phaùp tieáng Vieät, taäp 2 (2002) ñaõ phaân loaïi caâu tieáng Vieät thaønh boán loaïi: caâu töôøng thuaät, caâu nghi vaán, caâu meänh leänh vaø caâu caûm thaùn. Theo taùc giaû, caâu caàu khieán baøy toû yù muoán nhôø hay baét buoäc ngöôøi nghe thöïc hieän ñieàu ñöôïc neâu leân trong caâu. Loaïi caâu naøy coù nhöõng hình thöùc nhaát ñònh: phuï töø meänh leänh ñöùng tröôùc vò töø vaø ngöõ ñieäu meänh leänh. 7
  13. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät Hoà Leâ (Cuù phaùp tieáng Vieät – 1992) quan nieäm moãi caâu phaùt ra ñeàu phaûi theo boán ñònh höôùng: traàn thuaät, nghi vaán, caàu khieán vaø caûm thaùn. Ñoái vôùi caâu caàu khieán, ngöôøi nghe phaûi nhaän ra ñieåm caàu khieán trong caâu vaø chuaån bò cho haønh ñoäng phaûn öùng. Tuy phaân loaïi caâu nhö vaäy nhöng taùc giaû Hoà Leâ cho raèng ñaây khoâng phaûi laø caùch phaân loaïi caâu theo muïc ñích noùi naêng vì muïc ñích noùi naêng khoâng theå naøo laø moät phaïm truø roõ vaø ñöôïc xaùc ñònh baèng quan heä ngöõ nghóa – cuù phaùp caû. Töø ñoù, taùc giaû caên cöù vaøo ñaëc ñieåm ngöõ nghóa – ngöõ phaùp cuûa caâu ñeå chia caâu caàu khieán ra laøm boán tieåu loaïi nhoû: - Caâu meänh leänh - Caâu yeâu caàu - Caâu khuyeân raên - Caâu daën doø Tuy nhieân, theo lyù thuyeát veà haønh ñoäng ngoân töø cuûa J. Searle (1969) thì khoâng phaûi luùc naøo kieåu caâu cuõng phuø hôïp vôùi muïc ñích phaùt ngoân cuûa ngöôøi noùi. Muoán xaùc ñònh chính xaùc muïc ñích phaùt ngoân aáy, ngöôøi nghe phaûi döïa vaøo nhieàu yeáu toá khoâng hieän dieän trong lôøi noùi nhö ngöõ caûnh…. Vì theá, suy cho cuøng, caùch phaân loaïi caâu cuûa caùc nhaø nghieân cöùu theo quan ñieåm ngöõ phaùp truyeàn thoáng cuõng chöa hoaøn toaøn thoûa ñaùng. • Ngöôïc laïi caùc nhaø nghieân cöùu duïng hoïc Vieät ngöõ tieâu bieåu nhö Nguyeãn Thieän Giaùp, Ñoã Höõu Chaâu, Nguyeãn Ñöùc Daân… laïi tieán haønh phaân loaïi caâu theo haønh ñoäng ngoân trung. Nguyeãn Thieän Giaùp trong Daãn luaän ngoân ngöõ hoïc (1997) ñaõ taùch bieät ñôn vò caâu vaø ñôn vò phaùt ngoân tröôùc khi tieán haønh phaân loaïi chuùng. Phaùt ngoân laø bieán theå cuûa caâu trong lôøi noùi. Khi xem xeùt phaùt ngoân döïa vaøo haønh ñoäng ngoân trung vaø muïc 8
  14. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät ñích giao tieáp ñôn thuaàn cuûa noù, taùc giaû naøy chia phaùt ngoân ra laøm boán tieåu loaïi: phaùt ngoân nghi vaán, phaùt ngoân meänh leänh, phaùt ngoân caûm thaùn vaø phaùt ngoân töôøng thuaät. Theo taùc giaû, vôùi caùch phaân tích naøy, moät phaùt ngoân hoûi hay phaùt ngoân töôøng thuaät cuõng coù theå trôû thaønh moät phaùt ngoân caàu khieán…. Tröôùc ñoù, Tröông Vaên Chình vaø Nguyeãn Hieán Leâ ñaõ coù söï ñoåi môùi khi phaân loaïi caâu tieáng Vieät. Hai taùc giaû naøy khoâng phaân loaïi caâu theo muïc ñích noùi maø phaân loaïi caâu theo ngöõ ñieäu thaønh caâu coù gioïng thöôøng, gioïng hoûi vaø gioïng bieåu caûm. Sau ñoù, Cao Xuaân Haïo, Buøi Maïnh Huøng phaân loaïi caâu theo tröôøng phaùi ngöõ phaùp chöùc naêng. Chòu aûnh höôûng lyù thuyeát haønh ñoäng ngoân töø cuûa J. Austin, J. Searle, Cao Xuaân Haïo trong Sô thaûo ngöõ phaùp chöùc naêng (1991) cho raèng söï phaân loaïi caâu theo muïc ñích noùi laø hoaøn toaøn khoâng ñuùng vôùi thöïc teá söû duïng cuûa ngoân ngöõ. Töø ñoù, döïa treân hình thöùc ngöõ phaùp, taùc giaû phaân chia caâu tieáng Vieät thaønh hai loaïi lôùn: caâu traàn thuaät vaø caâu nghi vaán. Coøn caâu caàu khieán laø moät tieåu loaïi cuûa caâu traàn thuaät khaùc vôùi caùc tieåu loaïi khaùc veà tình thaùi. Cuõng theo Cao Xuaân Haïo, caâu hoûi gaàn vôùi caâu meänh leänh nhieàu hôn vì caû hai loaïi caâu naøy ñeàu nhaèm yeâu caàu ngöôøi nghe laøm vieäc gì ñoù. Hoûi laø yeâu caàu cung caáp thoâng tin coøn meänh leänh thì coù theå yeâu caàu moät haønh ñoäng baát kyø. Tuy nhieân, khi ñöa ra caùch phaân loaïi naøy, taùc giaû cuõng nhaán maïnh raèng phaàn lôùn giaù trò ngoân trung naøy leä thuoäc quaù nhieàu vaøo ngoân caûnh. Trong baøi vieát Baøn veà vaán ñeà phaân loaïi caâu theo muïc ñích phaùt ngoân, taùc giaû Buøi Maïnh Huøng quan nieäm trong caáu truùc cuûa caâu bao giôø cuõng coù phöông tieän ngoân ngöõ giuùp ta quy caâu veà moät kieåu nhaát ñònh gaén vôùi muïc ñích phaùt ngoân (löïc ngoân trung) ñieån hình. Theo ñoù, taùc giaû phaân loaïi caâu theo daáu hieäu hình thöùc gaén vôùi muïc ñích phaùt ngoân ñieån hình. Döïa treân ba tieâu chí: khoâng xeùt moät caâu naøo ñoù vaøo hai kieåu caâu khaùc nhau, moãi kieåu caâu coù moät hình thöùc rieâng maø kieåu caâu khaùc khoâng coù, khoâng coi ngöõ ñieäu laø phöông tieän ñaùnh daáu kieåu caâu, taùc giaû cho raèng caâu caàu khieán khoâng 9
  15. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät nhaát thieát phaûi ñöôïc xaùc laäp thaønh moät kieåu caâu rieâng. Sau ñoù vì quan nieäm raèng haønh ñoäng caàu khieán laø haønh ñoäng maø baát kyø ngoân ngöõ naøo cuõng coù neân taùc giaû ñöa ra khaùi nieäm caâu caàu khieán trong söï phaân bieät giöõa caâu caàu khieán (döïa vaøo daáu hieäu hình thöùc) vaø haønh ñoäng caàu khieán (döïa vaøo löïc ngoân trung). ÔÛ treân, luaän vaên ñaõ ñieåm qua moät soá coâng trình nghieân cöùu coù lieân quan ñeán lòch söï, haønh ñoäng caàu khieán vaø caâu caàu khieán. Duø coù nhieàu quan ñieåm khaùc nhau nhöng nhìn chung, haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu Vieät ngöõ hoïc ñeàu thoáng nhaát vôùi nhau: haønh ñoäng caàu khieán ñöôïc theå hieän qua “caâu caàu khieán”. Qua nhöõng coâng trình nghieân cöùu ñoù, chuùng toâi cuõng nhaän thaáy caùc nghieân cöùu veà lòch söï treân ngöõ lieäu tieáng Vieät, ñaëc bieät laø trong haønh ñoäng caàu khieán coøn quaù khieâm toán. Vì vaäy, treân cô sôû keá thöøa vaø phaùt trieån caùc thaønh töïu ñaõ coù, luaän vaên naøy tieáp tuïc nghieân cöùu saâu hôn veà vaán ñeà lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät. 0.3. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU Cho ñeán nay, vieäc nghieân cöùu veà tính lòch söï trong lôøi caàu khieán tieáng Vieät vaãn coøn laø moät vaán ñeà khaù môùi meû vaø thaønh töïu chöa nhieàu. Nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân, caàu khieán laø moät khaùi nieäm roäng vaø noù coù nhieàu neùt nghóa khaùc nhau. Caùch thöùc theå hieän noäi dung caàu khieán trong ngoân ngöõ cuõng voâ cuøng ña daïng, phong phuù. Tuyø theo vò theá xaõ hoäi, boái caûnh vaø noäi dung caàu khieán maø ngöôøi Vieät löïa choïn caùch caàu khieán phuø hôïp laøm cho lôøi caàu khieán coù hieäu quaû cao nhaát. Ñoù chính laø caùch caàu khieán lòch söï. Do tính phöùc taïp cuûa vaán ñeà, do haïn cheá nguoàn taøi lieäu nghieân cöùu cuõng nhö trình ñoä hieåu bieát cuûa ngöôøi vieát neân luaän vaên naøy chæ taäp trung mieâu taû caùc haønh ñoäng caàu khieán vaø caùch theå hieän lòch söï caùc haønh ñoäng caàu khieán trong tieáng Vieät sau khi laøm roõ caùc khaùi nieäm lieân quan ñeán lòch söï vaø haønh ñoäng caàu khieán. 10
  16. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät 0.4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU VAØ NGUOÀN NGÖÕ LIEÄU 0.4.1. Phöông phaùp nghieân cöùu Ñeå thöïc hieän noäi dung nghieân cöùu treân, luaän vaên naøy söû duïng nhieàu phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc phuø hôïp vôùi ñaëc tröng cuûa chuyeân ngaønh lí luaän ngoân ngöõ. Ngoaøi nhöõng thuû phaùp nghieân cöùu khoa hoïc chung nhö: quan saùt, söu taàm, thu thaäp ngöõ lieäu, nhaïän xeùt, phaân loaïi… , luaän vaên chuû yeáu vaän duïng xuyeân suoát nhöõng phöông phaùp sau: 0.4.1.1. Phöông phaùp phaân tích ngöõ phaùp – ngöõ nghóa – ngöõ duïng Tính lòch söï trong giao tieáp bò chi phoái bôûi nhieàu yeáu toá. Do ñoù, khi nghieân cöùu moät ngoân baûn naøo ñoù, chuùng toâi xem xeùt ñôn vò naøy khoâng chæ döïa vaøo caáu truùc beân trong cuûa noù maø coøn döïa vaøo caû caùc yeáu toá beân ngoaøi chi phoái ñeán möùc ñoä lòch söï cuûa phaùt ngoân. Cuï theå, luaän vaên naøy seõ duøng caùc thuû phaùp ngöõ nghóa – ngöõ phaùp – ngöõ duïng hoïc, trong ñoù chuû yeáu laø thuû phaùp ngöõ duïng hoïc, ñeå phaân tích caùc vai giao tieáp, ngöõ caûnh vaø hieäu quaû caàu khieán döïa treân caùc yeáu toá trong vaø ngoaøi ngoân ngöõ. 0.4.1.2. Phöông phaùp mieâu taû Phöông phaùp mieâu taû laø phöông phaùp chieán löôïc trong luaän vaên naøy. Caùc nhaän ñònh ñöa ra ñeàu döïa chuû yeáu vaøo keát quaû phaân tích, mieâu taû ngöõ lieäu – phaàn lôùn laø lôøi noùi ñöôïc söu taàm trong ñôøi soáng cuûa ngöôøi Vieät. 0.4.1.3. Phöông phaùp ñoái chieáu Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng ñeå tìm hieåu nhöõng neùt töông ñoàng vaø dò bieät trong caùc hình thöùc dieãn ñaït tính lòch söï trong tieáng Vieät. 0.4.2. Nguoàn ngöõ lieäu Ngöõ lieäu trong luaän vaên naøy ñöôïc thu thaäp töø caùc nguoàn sau: 11
  17. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät - Trong caùc taùc phaåm vaên hoïc, saùch baùo, taïp chí. - Trong lôøi aên tieáng noùi haøng ngaøy. - Treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng. 0.5. CAÁU TRUÙC CUÛA LUAÄN VAÊN : Ngoaøi phaàn Daãn nhaäp, Keát luaän, Phuï luïc vaø danh muïc Taøi lieäu tham khaûo, luaän vaên goàm hai chöông: Chöông 1: Toång quan veà lòch söï ngoân ngöõ vaø haønh ñoäng caàu khieán 1. Lòch söï ngoân ngöõ 2. Caàu khieán vaø haønh ñoäng caàu khieán Chöông 2 : Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät 1. Caùc haønh ñoäng caàu khieán trong quan heä vôùi pheùp lòch söï 2. Caùch bieåu hieän lòch söï caùc haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät ÔÛ chöông 1, chuùng toâi tìm hieåu nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán lòch söï trong ngoân ngöõ; khaùi nieäm “caàu khieán”ø, “haønh ñoäng caàu khieán” vaø “caàu khieán lòch söï”. Sang chöông 2, chuùng toâi ñi saâu vaøo nghieân cöùu, phaân loaïi caùc haønh ñoäng caàu khieán chuû yeáu trong tieáng Vieät döïa treân tính lòch söï aâm tính hay döông tính, xem xeùt chuùng trong moái quan heä vôùi lòch söï roài töø ñoù mieâu taû caùch bieåu hieän lòch söï cuûa caùc haønh ñoäng aáy. 12
  18. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät CHÖÔNG 1 TOÅNG QUAN VEÀ LÒCH SÖÏ NGOÂN NGÖÕ VAØ HAØNH ÑOÄNG CAÀU KHIEÁN Hoaït ñoäng giao tieáp xuaát hieän ngay töø khi con ngöôøi baét ñaàu toàn taïi. Trong quaù trình toàn taïi vaø phaùt trieån, con ngöôøi ñaõ duøng nhieàu phöông tieän khaùc nhau ñeå thöïc hieän vieäc giao tieáp nhö ngoân ngöõ, cöû chæ, ñieäu boä, aùnh maét, caùc loaïi tín hieäu (tín hieäu giao thoâng, tín hieäu haøng haûi…), aâm thanh trong aâm nhaïc, maøu saéc trong hoäi hoïa… , trong ñoù ngoân ngöõ daàn daàn ñaõ chöùng toû khaû naêng truyeàn taûi thoâng tin vöôït troäi cuûa mình so vôùi caùc phöông tieän khaùc. Töø ñoù, ngoân ngöõ trôû thaønh phöông tieän giao tieáp quan troïng nhaát cuûa con ngöôøi. Nhôø ngoân ngöõ, con ngöôøi coù theå trao ñoåi tö töôûng, tình caûm cuûa mình moät caùch nhanh choùng vaø hieäu quaû. Hôn theá nöõa, thoâng qua ngoân ngöõ, ngöôøi ta coù theå ñaùnh giaù ñöôïc trình ñoä vaên hoùa cuûa caû moät coäng ñoàng. Xaõ hoäi ngaøy caøng vaên minh thì ngheä thuaät söû duïng ngoân ngöõ caøng phaûi ñöôïc trau doài. Chaúng phaûi ngaãu nhieân maø ngay töø thuôû xa xöa oâng cha ta ñaõ daïy con chaùu “hoïc aên, hoïc noùi”. Con ngöôøi laø toång hoøa caùc moái quan heä xaõ hoäi. Taát caû chuùng ta ñang chung soáng trong moät coäng ñoàng vôùi nhieàu moái quan heä xaõ hoäi. Vôùi moãi moái quan heä, chuùng ta coù caùch öùng xöû, giao tieáp thích öùng ñeå khoâng laøm phieàn loøng ngöôøi khaùc vaø cuõng ñeå theå hieän pheùp lòch söï, teá nhò cuûa con ngöôøi trong thôøi ñaïi môùi. Taïi sao cuøng moät noäi dung yeâu caàu nhöng khi duøng caùch noùi naøy thì yeâu caàu ñöôïc thöïc hieän, coøn khi duøng caùch noùi khaùc thì khoâng? Tìm hieåu lyù thuyeát lòch söï trong hoäi thoaïi, chuùng ta seõ coù caâu traû lôøi. 1.1. LÒCH SÖÏ NGOÂN NGÖÕ 13
  19. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät 1.1.1. Khaùi nieäm 1.1.1.1. Khaùi nieäm lòch söï Lòch söï (politeness) laø moät nhu caàu trong xaõ hoäi, ñaëc bieät laø trong xaõ hoäi vaên minh. Noù taùc ñoäng, chi phoái ñeán quaù trình giao tieáp vaø caû ñeán hieäu quaû giao tieáp. Vì theá, caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc ñeàu xem noù laø thuoäc tính cuûa dieãn ngoân. Coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû nöôùc ngoaøi veà lòch söï töø nhöõng goùc nhìn khaùc nhau nhö: Robin Lakoff, Geoffery Leech, Evring Goffman, Stephen Levinson – Penelop Brown…. Trong moãi coâng trình nghieân cöùu, caùc taùc giaû, tuyø theo quan nieäm cuûa mình maø ñöa ra nhöõng khaùi nieäm khaùc nhau veà lòch söï. Sau ñaây, luaän vaên seõ neâu ra moät soá khaùi nieäm veà lòch söï cuûa vaøi taùc giaû tieâu bieåu. “Lòch söï laø nhöõng chieán löôïc nhaèm duy trì hay thay ñoåi quan heä lieân caù nhaân” (G. Green) [8]. “Lòch söï nhö laø moät phöông thöùc ñeå giaûm thieåu söï xung ñoät trong dieãn ngoân (…), Nhöõng chieán löôïc lòch söï coù nhieäm vuï ñaëc bieät laø laøm cho cuoäc töông taùc ñöôïc thuaän lôïi” (R. Lakoff) [8]. “Pheùp lòch söï lieân quan tôùi quan heä giöõa hai ngöôøi tham gia giao tieáp maø chuùng ta coù theå goïi laø ta vaø ngöôøi”. Cuï theå, lòch söï coù chöùc naêng “gìn giöõ söï caân baèng xaõ hoäi vaø quan heä beø baïn, nhöõng quan heä naøy khieán chuùng ta coù theå tin raèng ngöôøi ñoái thoaïi vôùi chuùng ta toû ra tröôùc heát laø coäng taùc vôùi chuùng ta”. (G. Leech) [8]. Tuy nhieân, chuùng toâi nhaän thaáy quan nieäm veà lòch söï cuûa P. Brown & S. Levinson laø roõ raøng hôn caû. “Lòch söï chæ baát cöù phöông thöùc naøo ñöôïc duøng ñeå toû ra löu yù ñeán tình caûm (feelings) hay laø theå dieän cuûa nhau trong hoäi thoaïi, baát keå khoaûng caùch xaõ hoäi giöõa ngöôøi noùi vaø ngöôøi nghe nhö theá naøo”(P. Brown & S. Levinson). 14
  20. Lòch söï trong haønh ñoäng caàu khieán tieáng Vieät 1.1.1.2. Vai giao tieáp “Vai giao tieáp” laø moät thuaät ngöõ duøng ñeå bieåu hieän vò theá xaõ hoäi cuûa nhöõng ngöôøi tham gia hoäi thoaïi. Coù theå noùi raèng khaùi nieäm “vai giao tieáp” gaén lieàn vôùi khaùi nieäm lòch söï bôûi vì tính lòch söï cuûa lôøi noùi phuï thuoäc raát nhieàu vaøo vò theá xaõ hoäi (tuoåi taùc, giôùi tính, cöông vò xaõ hoäi) cuûa ngöôøi noùi vaø ngöôøi nghe. Trong quan heä vai, moãi tham thoaïi coù moät soá dieãn ñaït mang tính caù nhaân töông thích vôùi vò theá xaõ hoäi cuûa noù. Khi moät caù nhaân chuyeån töø cöông vò xaõ hoäi naøy sang cöông vò xaõ hoäi khaùc thì caù nhaân ñoù ñoàng thôøi chuyeån sang moät maõ giao tieáp khaùc phuø hôïp vôùi cöông vò môùi. Noùi nhö vaäy ñeå thaáy raèng vai giao tieáp cuûa ngöôøi noùi vaø ngöôøi nghe chi phoái raát lôùn ñeán daáu aán trong ngoân ngöõ giao tieáp. Vai giao tieáp thöôøng ñöôïc phaân thaønh 2 nhoùm: vai thöôøng xuyeân vaø vai laâm thôøi. Caên cöù vaøo moái quan heä phuï thuoäc laãn nhau giöõa caùc thaønh vieân trong hoäi thoaïi, coù theå chia quan heä vai thaønh 2 nhoùm: vai ngöôøi noùi ngang haøng vôùi vai ngöôøi nghe vaø vai ngöôøi noùi khoâng ngang haøng vôùi vai ngöôøi nghe (vai ngöôøi noùi thaáp hôn vai ngöôøi nghe, vai ngöôøi noùi cao hôn vai ngöôøi nghe). Trong giao tieáp, coù nhieàu phöông tieän ngoân ngöõ bieåu hieän tính lòch söï trong öùng xöû vai giao tieáp tieáng Vieät nhö duøng caùc ñaïi töø xöng hoâ, teân rieâng, töø chæ chöùc danh, chöùc vuï… Ñeå coù phaùt ngoân thoûa ñaùng, phuø hôïp vôùi chuaån möïc xaõ hoäi, nhöõng ngöôøi noùi phaûi nhaän thöùc ñöôïc baûn thaân mình trong quan heä vôùi ngöôøi ñoái thoaïi, ñoàng thôøi phaûi phaùn ñoaùn ñöôïc ñuùng hình aûnh xaõ hoäi cuûa ngöôøi ñoái thoaïi ñoù. Thöïc ra, coøn coù nhieàu yeáu toá khaùc lieân quan ñeán lòch söï vaø giao tieáp nhö noäi dung ñöôïc ñeà caäp ñeán trong hoäi thoaïi, muïc ñích cuûa hoäi thoaïi… maø chuùng toâi seõ noùi ñeán ôû phaàn sau khi caàn thieát. 15
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

TL.01: Bộ Tiểu Luận Triết Học
207 tài liệu
1474 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
13=>1