Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam: Tiểu thuyết trinh thám – kinh dị của Di Li

Chia sẻ: Tri Lễ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:104

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tập trung vào việc nghiên cứu các phương diện cốt truyện, tình huống truyện, hình tượng nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân vật, không gian và thời gian nghệ thuật trong hai tiểu thuyết trinh thám - kinh dị “Trại Hoa Đỏ” và “Câu lạc bố số 7” của Di Li.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam: Tiểu thuyết trinh thám – kinh dị của Di Li

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC NGUYỄN THỊ LĨNH TIỂU THUYẾT TRINH THÁM – KINH DỊ CỦA DI LI LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Thái Nguyên – 2017
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC NGUYỄN THỊ LĨNH TIỂU THUYẾT TRINH THÁM – KINH DỊ CỦA DI LI Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60 22 01 21 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN ĐỨC HẠNH Thái Nguyên – 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn đều trung thực và chưa từng được công bố ở bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Lĩnh
1 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Văn – Xã hội, Trường Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên và các Thầy, Cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập. Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên hướng dẫn PGS.TS Nguyễn Đức Hạnh đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong suốt thời gian tác giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đã giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Lĩnh
2 MỤC LỤC 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 4 2. Lịch sử vấn đề ..................................................................................................... 4 3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu ..................................................................... 6 4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu .............................................................. 7 5. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 8 6. Cấu trúc của luận văn ......................................................................................... 8 7. Đóng góp của luận văn ....................................................................................... 9 NỘI DUNG.......................................................................................................... 10 Chương 1. TIỂU THUYẾT TRINH THÁM – KINH DỊ CỦA DI LI TRONG VĂN XUÔI TRẺ VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI ................................... 10 1.1. Cơ sở lí luận của đề tài .................................................................................. 10 1.1.1. Giới thuyết về truyện trinh thám ................................................................ 10 1.1.2. Giới thuyết về truyện kinh dị ..................................................................... 13 1.1.3. Truyện trinh thám – kinh dị trong văn học Việt Nam hiện đại .................. 18 1.1.4. Sự kết hợp hài hòa truyện trinh thám và truyện kinh dị trong sáng tác của Di Li ............................................................................................................... 21 1.2. Nhà văn Di Li và những sáng tác đặc sắc trong văn xuôi trẻ Việt Nam đương đại .............................................................................................................. 23 1.2.1.Tiểu sử ......................................................................................................... 23 1.2.2 Quá trình sáng tác........................................................................................ 24 1.2.3 Sáng tác của Di Li trong văn xuôi trẻ Việt Nam đương đại ....................... 26 Tiểu kết chương 1................................................................................................ 29 Chương 2. CỐT TRUYỆN, TÌNH HUỐNG TRUYỆN, NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT TRINH THÁM - KINH DỊ CỦA DI LI ............... 30 2.1. Cốt truyện trong tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li ........................... 30 2.1.1. Khái niệm Cốt truyện ................................................................................. 30 2.1.2. Một số kiểu cốt truyện trong tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li .... 31 2.2. Tình huống truyện trong tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li .............. 39
3 2.2.1. Khái niệm Tình huống truyện .................................................................... 39 2.2.2. Một số kiểu tình huống truyện trong tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li ..................................................................................................................... 41 2.3. Các kiểu loại nhân vật trong tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li ........... 51 2.3.1. Khái niệm nhân vật trong tác phẩm văn học.............................................. 51 2.3.2. Một số kiểu loại nhân vật trong tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li . 54 2.3.3. Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li ..................................................................................................................... 61 Tiểu kết chương 2 ................................................................................................ 75 Chương 3. KHÔNG GIAN NGHỆ THUẬT VÀ THỜI GIAN NGHỆ THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT TRINH THÁM- KINH DỊ CỦA DI LI ............... 76 3.1. Khái niệm không gian và thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết ................ 76 3.1.1. Khái niệm Không gian nghệ thuật ............................................................. 76 3.1.2. Khái niệm Thời gian nghệ thuật................................................................. 77 3.2. Không gian nghệ thuật và thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li ......................................................................................... 78 3.2.1. Không gian nghệ thuật trong tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li ..... 78 3.2.2. Thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết trinh thám và kinh dị của Di Li .... 88 Tiểu kết chương 3................................................................................................ 94 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 98
4 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Văn học Việt Nam đang trên con đường đổi mới, tìm tòi với những nỗ lực cách tân đáng chú ý. Trong bối cảnh đổi mới sáng tạo, thể tài văn học trinh thám – kinh dị là một lối đi rất độc đáo, mới mẻ, hứa hẹn nhiều vấn đề thú vị cần được tìm hiểu, đánh giá. Việc nghiên cứu thể tài này sẽ giúp cho chúng ta có cái nhìn đầy đủ, toàn diện, khách quan và công bằng hơn về một dòng văn học lâu nay vốn chưa thực sự được quan tâm đúng mức ở Việt Nam. Di Li là một nhà văn trẻ đã gây tiếng vang trên văn đàn với tư cách là một trong những tác giả tiên phong và thành công với dòng văn học trinh thám – kinh dị. Sáng tác của chị đã được bạn đọc yêu mến và tìm đọc, được một số nhà nghiên cứu - phê bình văn học tìm hiểu và đánh giá cao. Tiểu thuyết của Di Li đã kết hợp được các đặc trưng nghệ thuật cơ bản của truyện trinh thám - truyện kinh dị để tạo ra một thể tài văn học mới mẻ, hấp dẫn. Có thể nói, đây là cây bút nữ đầu tiên sáng tác thành công thể tài văn học này ở Việt Nam. Nghiên cứu tiểu thuyết trinh thám - kinh dị của Di Li, chúng tôi mong muốn không chỉ góp phần nhận diện, khẳng định giá trị của tác phẩm, đóng góp của nhà văn vào thành tựu chung của văn học nước nhà mà còn để nhận thức rõ hơn các khuynh hướng sáng tác đa dạng phong phú của văn xuôi trẻ Việt Nam đương đại. Mặc dù tác phẩm của Di Li chưa được giảng dạy trong nhà trường nhưng là một giáo viên dạy Ngữ văn trường THPT, sau khi thực hiện đề tài này, chúng tôi mong muốn có thêm tư liệu tham khảo để giảng dạy tốt hơn phần văn học Việt Nam hiện đại trong nhà trường. 2. Lịch sử vấn đề Di Li là cây bút trẻ đầy bản lĩnh và cá tính khi dám mạnh dạn đi vào một con đường sáng tác hấp dẫn những cũng rất chông gai, đó là văn học trinh thám, kinh dị - hai thể tài đòi hỏi sức tưởng tượng phi thường. Hai cuốn tiểu thuyết “Trại Hoa Đỏ” và “Câu lạc bộ số 7” của Di Li với sự kết hợp giữa
5 chất trinh thám và kinh dị đã thực sự gây bất ngờ với độc giả cũng như giới nghiên cứu phê bình. Đến nay, trước một kiểu loại sáng tác mới mẻ của một tác giả còn trẻ tuổi, vẫn chưa có nhiều những bài viết nghiên cứu về tác phẩm của Di Li. Đây là một khoảng trống mà chúng tôi mong muốn được lấp đầy. Theo khảo sát của chúng tôi, mới chỉ có một số bài báo phân tích, đánh giá về tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li. Nhìn chung các bài viết đều khẳng định sự đổi mới của Di Li trong tiểu thuyết là sự kết hợp giữa trinh thám và kinh dị. Tuy nhiên, vấn đề tiểu thuyết trinh thám - kinh dị của Di Li chưa ai đặt ra như một đối tượng nghiên cứu thực sự. Dẫu sao, những nhận xét của các tác giả đã cho chúng tôi những gợi ý quý báu để đi vào nghiên cứu. Nhà văn Trần Thanh Hà trong một bài báo nghiên cứu về truyện trinh thám của Việt Nam đã nhận xét: “Truyện trinh thám, cũng như truyện kinh dị, rùng rợn, đều đã có ở Việt Nam từ thế kỷ trước với những tác phẩm của Thế Lữ, Hồ Dzếnh(bút danh Lưu Thị Hạnh). Nhưng gần đây, hai thể loại này không phát triển. Di Li là nhà văn nữ đầu tiên tạo nên hình thức kết hợp giữa trinh thám và kinh dị”. Tiểu thuyết Câu lạc bộ số 7 thu hút được khá nhiều sự quan tâm của các nhà văn, nhà phê bình. Nhà văn Nguyễn Quang Thiều trong bài viết giới thiệu mở đầu tiểu thuyết này đã đánh giá: “Di Li có một phẩm chất vô cùng quan trọng trong sáng tạo thể loại trinh thám, đó là sự kiên nhẫn hay khả năng mai phục. Kiên nhẫn gieo những chi tiết quan trọng một cách tưởng vô tình và rải rác trong từng trang sách nhưng với một ý đồ rõ ràng và thông minh. Chính điều đó làm nên hiệu quả là diễn biến của vụ án hoàn toàn diễn ra như nó ở ngoài đời chứ không phải sự sắp đặt của tác giả. Yếu tố này làm nên sự hồi hộp cho tác phẩm”. Lời đánh giá của nhà văn Nguyễn Việt Hà trong trang bìa sách tiểu thuyết này thì nhận định: “Văn chương trinh thám của người Việt vốn đã khẳng định được chân diện của mình. Với Câu lạc bộ số 7, sự xác tín đó càng rõ nét. Một cuốn tiểu thuyết lãng mạn trẻ trung đẫm đầy ly kỳ,
6 được viết dưới một chủ đề khá lạ ở ta. Những tội ác mang màu sắc nghi lễ tôn giáo, cho dù đấy chỉ là một tà giáo. Sau Trại Hoa Đỏ, Di Li đích thực là một khuôn mặt hiếm hoi của thể loại tâm lý hình sự xã hội Việt Nam”. Cũng trong lời giới thiệu ở trang bìa sách tiểu thuyết Câu lạc bộ số 7, đạo diễn Quốc Trọng đã có nhận xét: “Câu chuyện khiến người đọc bị cuốn theo một cách mê mụ bởi các chi tiết và tình huống. Chính sự đan cài khéo léo các tình tiết tưởng chừng vô nghĩa đã khiến độc giả luôn bị nhầm lẫn trong việc đoán định câu chuyện. Tội ác, một khi được nhào nặn với đức tin bệnh hoạn và mù quáng, sẽ trở thành thảm họa của cộng đồng. Căng thẳng. Hồi hộp. Trộn lẫn không khí đôi phần ma mị dường như vẫn là phong cách mang đậm chất Di Li trong Câu lạc bộ số 7”. Tiểu thuyết Trại Hoa Đỏ được nhà văn Trần Thanh Hà tâm đắc giới thiệu: “Trinh thám đòi hỏi bản lĩnh và sự tính toán chi li, người không bản lĩnh chỉ lừa được độc giả trong vài quãng. Di Li lừa độc giả cho đến khi kết thúc. Nói theo một hình tượng trong tác phẩm, Di Li là người giỏi chơi ma trận và đã chơi thắng”. Trong bài viết Một vài đặc điểm tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li (Tạp chí Văn nghệ quân đội, 01/2017), tác giả Trần Thị Vân đánh giá: “Điểm làm nên sức hấp dẫn nhất của tiểu thuyết trinh thám là sự bất ngờ, kịch tính. Tiểu thuyết của Di Li cũng không ngoại lệ. Với Trại Hoa Đỏ và Câu lạc bộ số 7, yếu tố bất ngờ và kịch tính thể hiện rõ nét trong cách sắp đặt các chi tiết của tác giả và ở cái kết. Di Li thường đưa người đọc từ bất ngờ này đến bất ngờ khác, có những khi tưởng chừng như các sự kiện không hề có sự liên quan với nhau, nhưng đến cuối cùng lại có mối liên hệ vô cùng mật thiết, làm cơ sở để soi sáng cho vấn đề đã được nói đến”. Như vậy, có thể thấy, dù đã có một số ít bài báo nghiên cứu, bài viết đánh giá về tác phẩm của Di Li, nhưng chủ yếu vẫn chỉ dừng lại ở mức độ khái lược và tính chất giới thiệu. 3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu
7 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung vào việc nghiên cứu các phương diện cốt truyện, tình huống truyện, hình tượng nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân vật, không gian và thời gian nghệ thuật trong hai tiểu thuyết trinh thám - kinh dị “Trại Hoa Đỏ” và “Câu lạc bố số 7” của Di Li. Tuy nhiên, phong cách là một chỉnh thể, cho nên luận văn có lúc phải mở rộng sự quan tâm đối chiếu đến một số phương diện khác trong sáng tác của các nhà văn đương thời. 3.2. Mục tiêu nghiên cứu Thực hiện đề tài này, chúng tôi hướng đến ba mục tiêu: Thứ nhất, xác định cơ sở lý thuyết cho việc giải quyết đề tài, từ đó phân tích làm rõ những đặc trưng nội dung và nghệ thuật trong tiểu thuyết trinh thám - kinh dị của Di Li. Thứ hai, nhận diện cá tính sáng tạo độc đáo của Di Li trong sự so sánh mở rộng với các tiểu thuyết trinh thám, tiểu thuyết kinh dị ở Việt Nam. Từ đó, khẳng định tài năng, đóng góp của Di Li trên văn đàn đương đại. Thứ ba, thông qua phân tích, khẳng định giá trị của tác phẩm và cá tính sáng tác của nhà văn Di Li, chúng tôi mong muốn góp phần nhận diện và khẳng định giá trị các khuynh hướng sáng tác trong văn xuôi trẻ Việt Nam hôm nay. 4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu 4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu văn bản tiểu thuyết trinh thám - kinh dị “Trại Hoa Đỏ” và “Câu lạc bộ số 7” của Di Li. - So sánh mở rộng tới một số tác phẩm thuộc thể tài truyện trinh thám, truyện kinh dị ở Việt Nam như tác phẩm của Phạm Cao Củng, Thế Lữ, Lan Khai... - Phân tích và đánh giá những giá trị của tác phẩm, cá tính sáng tạo của nhà văn Di Li.
8 4.2. Phương pháp nghiên cứu Xuất phát từ mục đích, yêu cầu, đối tượng của đề tài, luận văn, chúng tôi sử dụng đồng bộ các phương pháp sau: - Phương pháp phân tích tác phẩm văn học theo đặc trưng thể loại: sử dụng phương pháp này để phân tích tiểu thuyết của Di Li ở các yếu tố của thể tài trinh thám – kinh dị. - Phương pháp nghiên cứu thi pháp học: sử dụng phương pháp này để tiếp cận, cắt nghĩa, lí giải tiểu thuyết của Di Li một cách khoa học, hệ thống. - Phương pháp nghiên cứu liên ngành (văn hóa học, xã hội học): sử dụng phương pháp này để nghiên cứu tiểu thuyết của Di Li đặt trong mối quan hệ với các ngành khoa học liên quan, giải quyết các vấn đề tâm lí học, pháp luật.v.v.. - Ngoài ra chúng tôi còn sử dụng một số thao tác nghiên cứu văn học quen thuộc như so sánh, thống kê, liệt kê: sử dụng các thao tác này nhằm đưa ra những cứ liệu và định lượng để nhận định, đánh giá vấn đề, làm sáng tỏ các luận điểm. 5. Phạm vi nghiên cứu Do khuôn khổ luận văn thạc sĩ, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu hai tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li là “Trại Hoa Đỏ” (NXB Công an nhân dân, năm 2009) và “Câu lạc bộ số 7” (NXB Lao động, năm 2016). Trong quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi còn so sánh đối chiếu với những tác phẩm truyện trinh thám và truyện kinh dị khác khi cần thiết. 6. Cấu trúc của luận văn Gồm 3 phần: - Phần mở đầu - Phần nội dung: chia làm 3 chương + Chương 1: Tiểu thuyết trinh thám - kinh dị của Di Li trong văn xuôi trẻ Việt Nam đương đại.
9 + Chương 2: Cốt truyện, tình huống truyện, nhân vật trong tiểu thuyết trinh thám - kinh dị của Di Li + Chương 3: Không gian và thời gian nghệ thuật trong tiểu thuyết trinh thám kinh dị của Di Li. - Phần kết luận - Phần tài liệu tham khảo 7. Đóng góp của luận văn - Đây là công trình nghiên cứu đầu tiên tìm hiểu toàn diện, hệ thống về tiểu thuyết trinh thám - kinh dị của Di Li. - Ban đầu xác lập một số đặc trưng nổi bật của thể tài tiểu thuyết trinh thám kinh dị. - Khẳng định ưu điểm và hạn chế của tác phẩm cũng như đóng góp của nhà văn vào thành tựu của văn xuôi trẻ Việt Nam đương đại.
10 NỘI DUNG Chương 1 TIỂU THUYẾT TRINH THÁM – KINH DỊ CỦA DI LI TRONG VĂN XUÔI TRẺ VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI 1.1. Cơ sở lí luận của đề tài 1.1.1. Giới thuyết về truyện trinh thám Truyện trinh thám là tập hợp những tác phẩm văn học xoay quanh một vụ án, một hành trình điều tra. Câu chuyện được tổ chức theo sự vận động tuyến tính, trong đó thám tử, tội phạm và tất cả các nhân vật liên quan đến hành trình kiếm tìm không nằm ngoài định hướng làm sáng tỏ điều bí ẩn. Thể tài văn học này bùng nổ trong xã hội phương Tây, bắt nguồn từ Mỹ, nở rộ ở Anh, Pháp và sau đó lan rộng ra nhiều nước trên thế giới như Nga, Nhật, Trung Quốc. Văn học trinh thám bắt đầu từ phương Tây, có mầm mống từ Kinh Thánh với truyền thuyết về Abel và Cain, về Daniel…, được tiếp tục trong các truyện bí hiểm đậm chất duy lí thời kì Khai Sáng (tiêu biểu là tác phẩm “Zadig” của Voltaire), và đến thế kỉ XIX, văn học trinh thám chính thức khai sinh với các sáng tác của nhà văn Mĩ E.A. Poe. Nhiều tác phẩm đã trở thành niềm đam mê của đông đảo bạn đọc, như Bí mật của Marie Roget, Mi cũng là một con người của E.A.Poe, Dải băng lốm đốm, Thám tử Sherlock Holmes của Conan Doyle, Mười người da đen nhỏ của Agatha Christie, Độc giả thứ 7, Đề thi đẫm máu của Lôi Mễ, Người đàn bà ở đầu dây điện thoại của Shizuko Natshuki.v.v.. Ở Việt Nam, đó là Bàn tay sáu ngón, Kỳ Phát giết người, Chiếc gối đẫm máu của Phạm Cao Củng, Mảnh trăng thu của Bửu Đình, Vàng máu của Thế Lữ, cùng những tác phẩm thuộc thể tài truyện phản gián - tình báo như Ông cố vấn của Hữu Mai, X30 phá lưới của Đặng Thanh.v.v.. Truyện trinh thám chủ yếu gắn với nhu cầu giải trí của độc giả. Nhiều nhà văn trinh thám đã coi nhẹ yếu tố văn chương để tập trung vào những tình
11 tiết gay cấn, li kỳ như một phương thức câu khách. Đây cũng là lí do khiến truyện trinh thám dù thu hút đông đảo số lượng độc giả nhưng vẫn bị xếp vào khu vực cận văn học, văn học bình dân. Tuy nhiên, trong tiến trình vận động phát triển, văn học trinh thám đã có nhiều thay đổi để tiếp tục con đường chinh phục độc giả với những đòi hỏi thẩm mỹ khắt khe hơn. Bàn về văn học trinh thám, TS Nguyễn Văn Tùng đã nhận định rằng: Sự ra đời của văn học trinh thám đáp ứng nhu cầu của nhân loại nhằm nâng cao thức thức tự vệ, khả năng phát hiện và chống lại cái ác; rèn cho con người tư duy loogic, khả năng phán đoán chính xác và phản ứng nhanh [theo Lí luận văn học và đổi mới đọc hiểu tác phẩm, NXB Giáo dục Việt Nam, tr162]. Là thể tài văn học thứ yếu, tiểu thuyết trinh thám (policier) trong cách giải thích thuần túy nhất, là không phải tiểu thuyết đen, tiểu thuyết phản gián hoặc tiểu thuyết li kì, giật gân (thriller), mà là tiểu thuyết trinh thám về ẩn ngữ, trong đó người đại diện có một không hai là Agatha Christie đã sản sinh ra những tác phẩm làm say mê nhất và có nhiều đổi mới nhất trong văn học. Việc xuất bản mới đây những tác phẩm cuối cùng của ba “nữ hoàng về tội ác” P.D.James, E.Georgeet, R.Rendell đã mang lại cho văn học bằng chứng về các bậc thầy của thể tài này. Nếu, kể từ Tiểu thuyết Mới, tính hiện đại dường như đã tước đi từ tiểu thuyết khuynh hướng trần thuật của nó, thì tiểu thuyết trinh thám, ngược lại, đã cáng đáng trọn vẹn cái chức năng đầu tiên và cơ bản này của văn học, ở điểm là ngày nay dường như chỉ còn duy nhất các nhà văn tiểu thuyết trinh thám là những người còn biết kể những gì một câu chuyện muốn kể. Trung tâm của một tiểu thuyết trinh thám không phải là tội ác mà là cuộc điều tra: “Cái chết thật đáng tò mò, bạn có thấy thế không? Khi con người chết vì bệnh tật, đó thật là tàn nhẫn, vô lí, nhưng đó lại là cái chết thực sự. Khi họ chết vì các tội ác, vì bọn giết người, bọn ám sát, cái chết lại trở nên
12 trừu tượng. Giống như là giải pháp về cái bí ẩn đã xảy ra từ trước. Giống như ta đang sống trong tiểu thuyết trinh thám vậy” (Chủ nhật rực rỡ, phim của Franỗois Truffaut, 1983). Trong tiểu thuyết trinh thám, cái chết không xuất hiện như là sự phi lí, quá đáng, không thể tưởng tượng được, mà nó, giống như trong một phương trình, một ẩn số thích hợp để cấp cho nó một giá trị. Cái chết đó xui nên cuộc điều tra về ý nghĩa mà không gây sợ hãi hoặc làm xáo trộn. Sự sâu sắc của tiểu thuyết trinh thám là không được có ở đó bất cứ một cái nhìn, một ý thức hệ, một chủ nghĩa tượng trưng nào coi đó như là ý nghĩa và sự phong phú của truyện kể; truyện kể trinh thám là chính nó ở sự sáng tỏ thực sự của nó, trong chừng mực mà nó bị phụ thuộc vào một ẩn ngữ. Những “tiểu thuyết đen”, như các tác phẩm của James Ellroy, Ed McBain, Lieberman, đều được biểu lộ qua một trạng thái căng giữa những khả năng bất tận của tính mơ mộng, có thể nhập vào những luận đề về con người, thế giới, xã hội, Chúa trời, với sự lôgic thuần túy mang tính tự sự và tuyến tính của tiểu thuyết trinh thám. Bởi vì tiểu thuyết trinh thám không phải là gì khác hơn là “truyện kể vị truyện kể”, cũng giống như “nghệ thuật vị nghệ thuật”. Trong truyện trinh thám, không có gì là “cho không” cả: mọi thứ được viết ra đều có một lí do tồn tại- giống như thế giới của tiểu thuyết trinh thám bị chi phối bởi một “nguyên lí về lí do đầy đủ”: “Chẳng có gì xảy ra mà không có lí do đầy đủ, nghĩa là không có gì xảy ra mà không thể được đối với người hiểu biết tương đối các sự vật để mang lại một lí do đủ xác định tại sao nó lại như vậy, mà không phải khác đi” (Leibniz, Những nguyên lí của Tự nhiên và của Ân sủng, 1714). Là công trình của lí tính, tiểu thuyết trinh thám trình bày ngay tức thì như một cuộc điều tra về sự thật. Nhưng cái sự thật đó không cư trú ở ngoài - văn bản, phó mặc cho độc giả và cho những kiến giải của họ: trong một cuốn tiểu thuyết trinh thám, tất cả đều được nói ra, nói đúng ra, là để tưởng tượng. Không hề có một “khoảng trống”, một sự bí ẩn nào, trừ cái người biết ai đã
13 giết người. Nhưng ngay cả sự bí ẩn đó cũng không phải chỉ có một, bởi vì sự giải quyết chỉ được thấy ở đâu đó trong những gì đã được miêu tả và đã được biết đến. Khuynh hướng tự nhiên của độc giả là tin rằng sự thật cần phải được sáng tạo, nó nằm ở những chỗ sâu xa của truyện kể và rằng sự lí giải phải có những nỗ lực mới đưa được ra ánh sáng. Vậy mà, sự thật thì vẫn luôn luôn ở đó, nó không bị lộ ra, nhưng là hồi ức độc giả sẽ nhớ lại, vào lúc cuối truyện rằng văn bản đã giấu nó ngay từ đầu. Mối liên quan với sự thật và nguyên lí của lí do đầy đủ đã tổ chức nên điều đó (toàn bộ những gì được viết ra đều bị phụ thuộc vào cốt truyện, cốt truyện ở đây là lí do cuối cùng) đã khiến tiểu thuyết trinh thám là một phản - tiểu thuyết. 1.1.2. Giới thuyết về truyện kinh dị Khi công chúng bắt đầu chán chê các loại tiểu thuyết, nhất là tiểu thuyết hiện thực vốn đã chiếm ưu thế từ năm 1860 thì họ bắt đầu tìm kiếm những thể tài mới. Dĩ nhiên là vẫn còn nhiều người đọc các loại tiểu thuyết ấy, nhưng riêng những độc giả tinh tế, sâu sắc và đòi hỏi cao hơn thì lại muốn có một cái gì đó khác với việc miêu tả trung thực thế giới khách quan hay những con người trong đời thực. Văn học loại này phụ thuộc quá nhiều vào logic, lý trí và những chuẩn mực của xã hội nên nhiều khi đã tỏ ra đơn điệu và cứng nhắc. Tất cả những ai khao khát một sự thật sâu sắc và một điều gì đó như là sự tiết lộ đều quay sang thể tài kinh dị với nhiều hy vọng. Họ linh cảm rằng chỉ có thể tài này mới có thể đáp ứng được những nguyện vọng sâu kín nhất của họ. Yếu tố kinh dị có thể được nuôi bằng sự hoang tưởng, đôi khi là sự cuồng loạn, nhưng nó luôn được nuôi bằng niềm hy vọng của độc giả. Hầu hết các giới đều phản đối các nhà văn viết tiểu thuyết kinh dị. Những người có thần kinh mạnh mẽ thì không thích những chi tiết ma quái vì họ luôn nhớ là ngày xưa ở trường, người ta đã dạy họ rõ ràng là một với một là hai. Những người theo đạo Thiên Chúa giáo thì ngờ rằng các nhà văn
14 viết truyện kinh dị đã về phe với quỷ dữ. Những kẻ cầu tiến thì trách móc các nhà văn, cho rằng họ không quan tâm đến những vấn đề chính trị và giới trí thức nửa mùa thì chỉ coi truyện kinh dị là một thứ sách đọc thêm để rèn luyện phong cách viết văn… Thế nhưng số còn lại, dù là số ít, vẫn ủng hộ các nhà văn viết truyện kinh dị: đó là những kẻ hiếu kỳ, những người hay lo sợ, những kẻ nhiệt thành hăng hái, những kẻ không mang đầu óc thủ cựu… Nói tóm lại, đó là tất cả những ai muốn tìm kiếm một điều gì đó khác với những cái đã thấy trong đời thường. Thật tiếc khi người ta cho là yếu tố kinh dị gắn liền với sự điên rồ cuồng loạn hay những trò phù thủy. Thực ra, kinh dị là một hiện thực được nhìn dưới một con mắt khác. Yếu tố kinh dị cho phép các nhà văn đề cập các vấn đề liên quan đến chúng ta, miêu tả bằng những từ ngữ cụ thể, những hình ảnh sinh động rút từ những chuyện xảy ra trong đời sống thường ngày: thời gian, định mệnh, thế giới bên kia, bộ mặt của Chúa Trời, sự cứu rỗi, tình yêu… Các nhà nghiên cứu thần học và triết học cũng đã đề cập đến các vấn đề này một cách sâu sát hơn nhưng tiếc thay, hiểu được họ chỉ có những người có trình độ nhận thức cao hoặc có đầu óc cao siêu như họ. Các nhà văn viết truyện kinh dị trái lại dùng những hình ảnh, những biểu tượng, những phép liên tưởng… đôi khi cũng hơi mạo hiểm, để làm cho mọi người hiểu được điều họ muốn nói. Họ thường khắc họa bằng những hình ảnh thông thường bên ngoài: một bông hồng với sự liên tưởng đến mùa xuân, đến một thiếu nữ, đến máu hay lòng ham muốn. Điều quan trọng là phải nhìn bông hoa ấy theo một cách riêng biệt nào đó. Các nhà văn không hề thay đổi đối tượng phản ánh. Họ chỉ nhân lên ý nghĩa và quyền lực của các đối tượng ấy. Họ không hề bóp méo thế giới khách quan mà chỉ đưa ra một cách nhìn mới về cái thế giới ấy. Chỉ có yếu tố hoang đường, kỳ bí và yếu tố thần tiên là liên kết với yếu tố kinh dị. Tất cả những cái còn lại đều là đối kháng hoặc xa lạ với nó.
15 Nếu văn học về khoa học viễn tưởng có một nền tảng khoa học với các giả thuyết về sự tồn tại của sinh vật ở các hành tinh khác, sự tồn tại của các quy luật sinh học khác… thì văn học kinh dị chỉ quan tâm đến một điều: thể xác và linh hồn của con người ở ngay trên hành tinh này mà thôi. Ngược với các nhà văn khác, tư tưởng của các nhà văn viết truyện kinh dị thường là phi lý: tư tưởng ấy không hề lưu tâm đến cái gì khác ngoài những nguyên tắc và nhưng phương thức thuộc về lĩnh vực thơ ca. Một nhà văn viết thể tài này thường chỉ chú ý đến những điều kỳ diệu của cái thế giới bên trong của con người. Họ xem nhẹ cái mà người ta gọi là thực tại. Một nửa cuộc đời mình, con người dùng để ngủ và họ chỉ thức trong một nửa còn lại. Thế nhưng Pascal đã từng tự hỏi: “Không biết là một nửa cuộc đời mà chúng ta ngỡ rằng mình thức kia có phải cũng là một loại giấc ngủ hơi khác biệt với giấc ngủ thực hay không, cái giấc ngủ mà trong đó chúng ta thức mà vẫn nghĩ rằng mình đang ngủ”. Các nhà văn viết truyện kinh dị cũng thế. Lẫn lộn giữa mộng và thực, thích mộng hơn thực, họ mạnh dạn và hăm hở lao vào khám phá cái thế giới xa lạ, kỳ bí và rùng rợn, sản phẩm của chính cái trí tưởng tượng vô cùng phong phú của mình. Sẽ rất sai lầm khi nghĩ rằng những người đọc tiểu thuyết kinh dị luôn bằng lòng với những gì mà các nhà văn viết theo thể tài ấy đem đến cho họ. Dù nhàm chán cái đơn điệu của các loại tiểu thuyết khác, và say mê tìm kiếm một cái gì đó mới hơn, thế nhưng người đọc cũng không muốn những chi tiết thường gặp trong các cuốn tiểu thuyết kinh dị làm xơ cứng tâm hồn mình. Lúc đầu, công chúng dễ dàng bị lôi cuốn bởi các yếu tố rùng rợn, ma quái… Thế nhưng dần dà, họ trở nên quen thuộc với những thứ đó. Loại tiểu thuyết đen (roman noir) khi mới xuất hiện đã tạo ra những cơn sốt trong giới độc giả. Thế nhưng dần dần, nó trở nên quen thuộc đến độ người ta có thể rút ra một “công thức chung” như “cách thức làm bánh” cho kết cấu của một cuốn tiểu thuyết loại này: Một lâu đài cổ xưa mà một nửa đã đổ nát; Một bà già chết treo với nhiều nhát dao đâm ở cổ; Một hành lang dài có nhiều cánh
16 cửa trổ ra mà đa số là những cánh cửa bí mật; Ba xác chết đẫm máu; Trộm, cướp thao túng; Một liều lượng vừa đủ những lời thì thầm, những tiếng rên la tắt nghẹn và những tiếng động kinh hoàng… Tất cả những “vật liệu” trên được trộn kỹ vào nhau, thêm “mắm, muối, gia vị” rồi chia làm ba phần hay ba quyển. Thế là có một cuốn tiểu thuyết đen dành cho tất cả những ai muốn giải trí trước khi đi ngủ. Đồng thời, tiểu thuyết kinh dị càng khó gây được sự chú ý của độc giả hơn. Những hồn ma vật vờ, những con quỷ hung tợn, những ngôi nhà mồ âm u, những khu nghĩa trang hoang vắng lạnh lẽo… mà người ta đã gặp đầy dẫy trong các quyển tiểu thuyết càng lúc càng khó tạo “ép-phê” hơn. Một lớp độc giả mới được hình thành, tinh thế, sâu sắc và đòi hỏi cao hơn. Họ chờ đợi những tác phẩm mới không những chỉ đơn giản kéo căng các dây thần kinh của họ mà còn phải làm cho họ chao đảo thật sự và trở nên sâu sắc bằng cách đi tìm ở đó những sợi dây bí ẩn làm rung lên những nỗi kinh hoàng mà trước đó họ chưa bao giờ biết tới. Các nhà văn viết truyện kinh dị có cái chung là đều xây dựng tác phẩm của mình dựa trên yếu tố rùng rợn. Tuy vậy, ở mỗi người, kết cấu truyện, cách xây dựng nhân vật, cách mô tả các sự kiện, cách sử dụng các chi tiết gây rùng rợn, phong cách viết… lại mang những sắc thái hoàn toàn riêng biệt. Các tác giả tên tuổi trong làng văn học kinh dị rất đông đảo: Hoffmann, Edgar Poe, Hitchcock, Mérimée, Maupassant, Villiers de L’Isle - Adam, Alexandre Dumas, Walpole, Maturin, Samuel, Beckett… nhưng nổi bật nhất là Hoffmann, Edgar Poe, Hitchcock và Prosper Mérimée. Hoffmann (nhà văn Đức, thế kỷ 18) đến với văn học kinh dị ngoài ý muốn, mặc dù ở lĩnh vực này, ông đã đạt được nhiều thành công rực rỡ. Hoffmann không thuộc những người ngay từ lúc mới trưởng thành đã thẳng thừng tuyên bố: “Hoặc văn chương hoặc không gì cả”. Trong các truyện kinh dị của mình, Hoffmann rất ít sử dụng những chi tiết kỳ diệu, sự xuất hiện của