Luận văn Thạc sĩ Tâm lí học: Kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là khảo sát thực trạng một số kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh từ đó đề xuất biện pháp phát triển kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tâm lí học: Kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Dương Thị Thu Huyên KỸ NĂNG SỐNG CỦA SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Dương Thị Thu Huyên KỸ NĂNG SỐNG CỦA SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH Chuyên ngành : Tâm lí học Mã số : 8310401 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN VĂN PHƯƠNG Thành phố Hồ Chí Minh - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả Dương Thị Thu Huyên
LỜI CẢM ƠN Với lòng biết ơn chân thành nhất tôi xin cảm ơn Ban Giám Hiệu, quý thầy cô giáo cùng toàn thể cán bộ công nhân viên, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Cảm ơn trường đại học Trà Vinh đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi thu thập số liệu hoàn thành đề tài. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với thầy hướng dẫn: TS. Nguyễn Văn Phương đã tận tình động viên, giúp đỡ, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Các thầy, cô giáo khoa Tâm lí học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình tôi theo học cao học và thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học này. Tôi xin cảm ơn quý thầy cô phản biện và hội đồng chấm luận văn đã đọc và có những nhận xét, góp ý quý giá về luận văn. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã sát cánh, động viên và giúp đỡ tôi rất nhiều trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn này Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả Dương Thị Thu Huyên
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1 Chương 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ KỸ NĂNG SỐNG CỦA SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC.................................................................................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ..................................................................................... 5 1.1.1. Một số nghiên cứu về kỹ năng sống trên thế giới ................................................ 5 1.1.2. Một số nghiên cứu về kỹ năng sống trong nước .................................................. 7 1.2. Những khái niệm cơ bản ............................................................................................. 7 1.2.1. Kỹ năng ................................................................................................................ 9 1.2.2. Kỹ năng sống ..................................................................................................... 19 1.3. Kỹ năng sống của sinh viên trường đại học .............................................................. 23 1.3.1. Đặc điểm sinh viên trường đại học .................................................................... 23 1.3.2. Kỹ năng sống của sinh viên trường đại học ....................................................... 34 1.3.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng sống của sinh viên trường đại học ........ 43 Tiểu kết chương 1 ................................................................................................................ 48 Chương 2. THỰC TRẠNG KỸ NĂNG SỐNG CỦA SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH .......................................................................................... 49 2.1. Tổ chức nghiên cứu .................................................................................................. 49 2.1.1. Địa bàn nghiên cứu ............................................................................................ 49 2.1.2. Khách thể nghiên cứu ........................................................................................ 49 2.1.3. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 51 2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh .......................................................................................................................... 55 2.2.1. Thực trạng một số kỹ năng sống thuộc nhóm kỹ năng nhận thức của sinh viên trường đại học Trà Vinh ......................................................................... 55
2.2.2. Thực trạng kỹ năng sống thuộc nhóm kỹ năng liên quan đến cảm xúc của sinh viên trường đại học Trà Vinh .................................................................. 63 2.2.3. Thực trạng một số kỹ năng sống thuộc nhóm kỹ năng xã hội của sinh viên trường đại học Trà Vinh. ................................................................................ 65 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh .... 72 Tiểu kết chương 2 ................................................................................................................ 75 Chương 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG SỐNG CỦA SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH .................................................... 76 3.1. Kết quả khảo sát về một số biện pháp phát triển kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh ........................................................................................... 76 3.2. Đề xuất một số biện pháp phát triển kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh ................................................................................................................... 78 Tiểu kết chương 3 ................................................................................................................ 83 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................................... 84 1. Kết luận ........................................................................................................................ 84 2. Kiến nghị...................................................................................................................... 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 87 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Phân bố thành phần mẫu nghiên cứu ..................................................... 51 Bảng 2.2. Cách quy đổi điểm trung bình chung thành mức độ trong “đánh giá mức độ quan trọng của các kỹ năng sống” ............................................... 53 Bảng 2.3. Cách quy đổi điểm trung bình chung thành mức độ trong “thực trạng kỹ năng sống” ............................................................................... 53 Bảng 2.4. Cách quy đổi điểm trung bình chung thành mức độ trong “yếu tố ảnh hưởng” ............................................................................................ 53 Bảng 2.5. Cách quy đổi điểm trung bình chung thành mức độ trong phần 2 – biện pháp ............................................................................................... 54 Bảng 2.6. Một số kỹ năng sống thuộc nhóm kỹ năng nhận thức của sinh viên trường đại học Trà Vinh ........................................................................ 55 Bảng 2.7. Tần suất tham gia các khóa học kỹ năng sống của sinh viên ................ 59 Bảng 2.8. Đánh giá vai trò của kỹ năng sống đối với cuộc sống ........................... 60 Bảng 2.9. Hiểu biết về khái niệm kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh................................................................................................. 60 Bảng 2.10. Đánh giá mức độ quan trọng của các kỹ năng sống của sinh viên ............ 61 Bảng 2.11. Một số kỹ năng sống thuộc nhóm kỹ năng nhận thức của sinh viên trường đại học Trà Vinh xét theo giới tính, khối ngành, năm học và học lực ................................................................................................... 62 Bảng 2.12. Về kỹ năng sống thuộc nhóm kỹ năng liên quan đến cảm xúc ............. 63 Bảng 2.13. Về kỹ năng sống thuộc nhóm kỹ năng liên quan đến cảm xúc theo giới tính, năm học, khối ngành, học lực ................................................ 64 Bảng 2.14. Về một số kỹ năng sống thuộc nhóm kỹ năng xã hội của sinh viên trường đại học Trà Vinh ........................................................................ 65 Bảng 2.15. Về một số kỹ năng sống thuộc nhóm kỹ năng xã hội theo giới tính, năm học, khối ngành, học lực ................................................................ 68 Bảng 2.16. Thực trạng kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh .......... 69
Bảng 2.17. Thực trạng kỹ năng sống theo giới tính, năm học, khối ngành, học lực. ......................................................................................................... 70 Bảng 2.18. Các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh .......................................................................................... 72 Bảng 3.1. Biện pháp nâng cao kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh ....................................................................................................... 76
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Tần suất tham gia các khóa học kỹ năng sống của sinh viên. ..............59 Biểu đồ 2.2. Nhân tố về kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh ........70
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thuật ngữ “kỹ năng sống” bắt đầu được quan tâm tại Việt Nam vào những năm đầu thập niên 90 – khi xã hội bắt đầu có những chuyển biến phức tạp – nền kinh tế thị trường và việc du nhập các nền văn hóa từ các nước bên ngoài vào Việt Nam hay sự biến đổi của môi trường tự nhiên đã tác động rất lớn đến con người. Vì lẽ đó đã đòi hỏi sinh viên tạo ra những nội lực cần thiết để thích nghi và phát triển. Kỹ năng sống còn được xem như một biểu hiện quan trọng của năng lực tâm lý – xã hội, giúp cho sinh viên vững vàng trước cuộc sống vốn chứa đựng nhiều cơ hội và thách thức (Nguyễn Thanh Bình, 2007). Giáo dục trong xu hướng hiện nay không chỉ hướng vào mục tiêu tạo ra nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, mà còn hướng đến mục tiêu phát triển đầy đủ và tự do giá trị của mỗi cá nhân giúp cho con người có năng lực để cống hiến, đồng thời có năng lực để sống một cuộc sống có chất lượng và hạnh phúc. Xã hội hiện đại luôn nảy sinh những vấn đề phức tạp và những vấn đề bất định đối với con người. Nếu con người không có năng lực để ứng phó vượt qua những thách thức đó và hành động theo cảm tính thì rất dễ gặp rủi ro (Nguyễn Thanh Bình, 2007). Triển khai Kế hoạch số 363/KH-BGDĐT ngày 6/6/2016 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc tổ chức biên soạn bộ tài liệu “Giáo dục đạo đức - lối sống văn hóa” và “Thực hành kỹ năng sống” sử dụng trong các trường phổ thông, đại học, học viện, trường đại học, cao đẳng và trung cấp. Nhằm tăng cường công tác giáo dục đạo đức, lối sống văn hóa và giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, góp phần triển khai công tác giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện theo tinh thần Nghị quyết số 29-NQ/TW trong thời gian tới (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2017). Kỹ năng sống giúp sinh viên nhận biết và có thái độ tích cực đối với
2 những tình huống căng thẳng, sẵn sàng chấp nhận những khó khăn, thử thách trong cuộc sống. Đồng thời, sinh viên cũng có cách để ứng phó tích cực trong nhiều tình huống khác nhau, biết cách giải tỏa cảm xúc và làm chủ bản thân, luôn trau dồi kỹ năng suy nghĩ tích cực, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng tự nhận thức cảm xúc của bản thân. Hiện nay, có nhiều đề tài đã nghiên cứu về kỹ năng sống, nhưng vẫn chưa có nhiều nghiên cứu ở các trường đại học vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Đặc biệt trường đại học Trà Vinh vẫn chưa có một đề tài nghiên cứu về kỹ năng sống của sinh viên. Mặc dù trường đại học Trà Vinh với số lượng sinh viên được tuyển sinh vào các năm khá cao với 18 ngành bậc sau đại học, 39 ngành bậc đại học và 26 ngành bậc cao đẳng. Xuất phát từ những lý do trên, tôi thực hiện nghiên cứu đề tài "Kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh" 2. Mục đích nghiên cứu Khảo sát thực trạng một số kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh từ đó đề xuất biện pháp phát triển kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh 3.2. Khách thể nghiên cứu Sinh viên trường đại học Trà Vinh 4. Giả thuyết khoa học - Sinh viên trường đại học Trà Vinh có kỹ năng sống ở mức trung bình. - Có sự khác biệt giữa mức độ kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh theo năm học. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống một số vấn đề lý luận cơ bản của đề tài: kỹ năng, kỹ năng
3 sống, kỹ năng sống của sinh viên trường đại học, các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng sống của sinh viên trường đại học,… 5.2. Nghiên cứu thực trạng kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh và các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng sống. 5.3. Đề xuất một số biện pháp phát triển kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh. 6. Giới hạn nghiên cứu 6.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu Nghiên cứu chỉ giới hạn trong một số kỹ năng sống của sinh viên theo quan niệm của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) gồm 3 nhóm kỹ năng sống: nhóm kỹ năng nhận thức; nhóm kỹ năng liên quan đến cảm xúc; nhóm kỹ năng xã hội. 6.2. Giới hạn khách thể nghiên cứu - Đề tài nghiên cứu khách thể chính là sinh viên trường đại học Trà Vinh bao gồm sinh viên từ năm 1 đến năm 4 của bậc đại học hệ chính qui (khoảng 200 sinh viên); - Đề tài nghiên cứu khách thể bổ trợ là các giảng viên, cán bộ quản lý lớp tại trường Đại học Trà Vinh. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Nghiên cứu những vấn đề lý luận có liên quan đến nhiệm vụ của đề tài qua sách, báo, tài liệu tham khảo và những công trình nghiên cứu có liên quan. 7.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Mục đích: Khảo sát ý kiến của sinh viên nhằm đánh giá thực trạng một số kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh. Nội dung bảng hỏi: - Mức độ biểu hiện một số kỹ năng sống của sinh viên trường đại học
4 Trà Vinh. - Các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh. - Các biện pháp phát triển kỹ năng sống cho sinh viên trường đại học Trà Vinh. Cách tiến hành, gồm hai giai đoạn: - Giai đoạn 1: Thiết kế bảng hỏi mở để lấy ý kiến của sinh viên, giảng viên về vấn đề nghiên cứu nhằm xây dựng tiêu chí cho bảng hỏi. - Giai đoạn 2: Tiến hành khảo sát thử trên sinh viên để tính toán độ tin cậy của bảng hỏi, đồng thời tiến hành chỉnh sửa các câu chưa đạt yêu cầu. - Giai đoạn 3: Hoàn thiện bảng hỏi và phát đến khách thể trên mẫu nghiên cứu đã chọn. Hướng dẫn khách thể nghiên cứu cách thức trả lời và nhận lại phiếu đã hoàn thành. 7.3. Phương pháp phỏng vấn Mục đích: Thu thập thông tin bổ sung làm rõ hơn thực trạng một số kỹ năng sống của sinh viên trường đại học Trà Vinh và nguyên nhân của thực trạng. Cách tiến hành: Phỏng vấn trực tiếp sinh viên, giảng viên. Có ghi biên bản phỏng vấn. 7.4. Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê Xử lý và phân tích số liệu từ phiếu trả lời bằng chương trình thống kê SPSS 20, tính tần số, tỉ lệ phần trăm, tính trung bình, độ phân cách, độ lệch tiêu chuẩn, kiểm nghiệm Chi-Square, tính hệ số tương quan, xếp thứ hạng. Trình bày kết quả nghiên cứu dưới dạng bảng, biểu đồ.
5 Chương 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ KỸ NĂNG SỐNG CỦA SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Một số nghiên cứu về kỹ năng sống trên thế giới Thuật ngữ “kỹ năng sống” được WinthropAdkins sử dụng lần đầu tiên trong một chương trình đào tạo nghề thực hiện trong những năm 1960.Vào cuối năm 1960, thuật ngữ “kỹ năng sống” được những nhà tâm lý học thực hành đưa ra và coi đó như là khả năng xã hội rất quan trọng trong việc phát triển cá nhân (Nguyễn Thị Thu Hằng, 2011). Năm 1989, Bộ Lao Động Mỹ thành lập một Ủy ban Thư ký về Rèn luyện các Kỹ năng Cần thiết, nhằm mục đích “Thúc đẩy nền kinh tế bằng nguồn lao động kỹ năng cao và công việc thu nhập cao”. Đồng thời, các công trình nghiên cứu về các bộ chuẩn kỹ năng sống của trẻ em ở lứa tuổi học sinh tiểu học. Ở Mỹ, Bộ Lao động Mỹ và Hiệp hội Đào tạo và Phát triển Mỹ đã thực hiện một cuộc nghiên cứu về các kỹ năng cơ bản trong công việc (Nguyễn Hữu Long, 2016). Năm 1996, tại Mỹ La Tinh hội thảo về kỹ năng sống được tổ chức tại Costa Rica. Năm 1998, một hội thảo khác được tổ chức tại Mexico. Colombia là một trong những quốc gia nhận được tài trợ lớn từ PAHO / WHO và các quốc gia khác để thực hiện chương trình này trên toàn hệ thống giáo dục quốc dân (Nguyễn Thị Thu Hằng, 2011). Tại vùng biển Caribe, Liên hợp quốc phối hợp với Đại học Tây Ấn, Bộ giáo dục và Bộ y tế đã điều hành dự án CARICOM nhằm đưa chương trình giảng dạy kỹ năng sống vào các bậc học: Mẫu giáo, tiểu học và trung học trên toàn vùng Caribe thông qua cách tiếp cận giáo dục sức khỏe và cuộc sống gia đình (Nguyễn Thị Thu Hằng, 2011).
6 Vào những năm 1990 - 2002, ở Úc Hội đồng Kinh Doanh Úc và Phòng thương mại và công nghiệp Úc với sự bảo trợ Bộ Giáo dục, Đào tạo và Khoa học và Hội đồng giáo dục quốc gia Úc cho xuất bản “Kỹ năng hành nghề cho tương lai” gồm 8 kỹ năng mà người sử dụng lao động yêu cầu bắt buộc phải có (Huỳnh Văn Sơn, 2009). Ở Canada, Bộ Phát triển Nguồn nhân lực và Kỹ năng Canada có nhiệm vụ xây dựng nguồn nhân lực mạnh và có năng lực cạnh tranh giúp người lao động nâng cao chất lượng năng lực ra quyết định và năng suất làm việc nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống (Huỳnh Văn Sơn, 2009). Từ năm 1966, Botswana và Nam Phi được sự hỗ trợ của trung tâm chính sách quốc tế về rượu (ICAP), chương trình “Growing up” (1996 – 1999) ra đời nhằm thực hiện giáo dục kỹ năng sống cho một số trường tiểu học ở một số khu vực này. Cụ thể là Nepal, kỹ năng sống được xem là một phương thức để ứng phó hay những kỹ năng cần để tồn tại bao gồm: kỹ năng tồn tại; kỹ năng chung về giải quyết vấn đề; kỹ năng dịch chuyển tức là sự thích ứng với nghề nghiệp, kết hợp giữa kỹ năng tồn tại, kỹ năng chung và kỹ năng nghề nghiệp (Nguyễn Thị Thu Hằng, 2011). Tại khu vực Châu Á, được sự tài trợ của tổ chức UNESCO, UNICEF, UNFPA, các chương trình giáo dục kỹ năng sống đã được triển khai rộng khắp ở cả Nam Á (Bangladesh, Bhutan, Ấn Độ, Nepal, Sri lanka), Đông Á (Trung Quốc), Trung Á (Mông Cổ), Đông Nam Á (Campuchia, Indonesia, Lào, Myanmar, Philipines, Thái Lan, Myanmar, Đông Timor, Việt Nam) (Nguyễn Thị Thu Hằng, 2011). Tại Singapore có Cục phát triển lao động WDA (Workforce Development Agency). WDA đã thiết lập hệ thống các kỹ năng hành nghề ESS (Singapore Employability Skills System) (Huỳnh Văn Sơn, 2009). Tại Lào, từ năm 1997 – 2002, lần đầu tiên việc giáo dục kỹ năng sống được thực hiện tại năm trường trung học cơ sở thuộc một tỉnh thành, sau đó
7 mở rộng ra 700 trường tiểu học và trung học thuộc 8 tỉnh, tuy nhiên nội dung chương trình chưa đề cập đến việc sử dụng thời gian mà tập trung vào kỹ năng giao tiếp có hiệu quả, kỹ năng tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề (Nguyễn Thanh Bình, 2007). Tại Campuchia, tìm việc, kiếm tiền để nuôi sống bản thân và gia đình là những kỹ năng quan trọng đối với thế hệ trẻ và người lớn, quốc gia này cho rằng kỹ năng sống là năng lực cần phải có để nâng cao điều kiện sống có hiệu quả nhằm phát triển quốc gia, trong đó bao gồm ba nhóm kỹ năng: kỹ năng chung, kỹ năng tiền nghề nghiệp, kỹ năng nghề nghiệp. Trong giáo dục kỹ năng sống, Campuchia đã đề ra những mục tiêu về việc tích hợp kỹ năng vào môn học, đồng thời các kỹ năng nghề được lựa chọn thực hiện dựa trên khả năng của từng trường (Nguyễn Thanh Bình, 2007). Như vậy, từ năm 1960 đến nay, trên thế giới nói chung và ở Châu Á nói riêng, kỹ năng sống đã được triển khai đưa vào giáo dục ở các bậc học, cả trong giáo dục chính quy và không chính quy. Đồng thời, có rất nhiều nghiên cứu kỹ năng sống, đặc biệt chú trọng đến chương trình đào tạo, bộ chuẩn kỹ năng sống cho từng cấp bậc học. 1.1.2. Một số nghiên cứu về kỹ năng sống trong nước Tại khoản 3 điều 39 mục 4 chương số 2 của Luật giáo dục được bổ sung theo Nghị quyết số 51/2001/QH10 ngày 25 tháng 12 năm 2001 đã nêu mục tiêu của giáo dục Đại học:“Đào tạo trình độ Đại học giúp sinh viên nắm vững kiến thức chuyên môn và có kỹ năng thực hành thành thạo, có khả năng làm việc độc lập, sáng tạo và giải quyết những vấn đề thuộc chuyên ngành được đào tạo”, đồng thời tại khoản 2 điều 40 yêu cầu về nội dung, phương pháp giáo dục Đại học trình độ cao đẳng, trình độ Đại học “phải coi trọng việc bồi dưỡng ý thức tự giác trong học tập, năng lực tự học, tự nghiên cứu, phát triển tư duy sáng tạo, rèn luyện kỹ năng thực hành, tạo điều kiện cho người tham gia nghiên cứu, thực nghiệm, ứng dụng” (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2006).
8 Thực hiện Quyết định số 1501/QĐ-TTg ngày 28/8/2015 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh niên, thiếu niên và nhi đồng giai đoạn 2015-2020”; Quyết định số 410/QĐ-BGDĐT ngày 4/02/2016 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc ban hành Kế hoạch triển khai Quyết định số 1501/QĐ-TTg ngày 28/8/2015 của Thủ tướng Chính phủ trong các cơ sở giáo dục, đào tạo; Triển khai Kế hoạch số 363/KH-BGDĐT ngày 6/6/2016 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc tổ chức biên soạn bộ tài liệu “Giáo dục đạo đức - lối sống văn hóa” và “Thực hành kỹ năng sống” (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2017). Năm 2007, Nguyễn Thanh Bình sau khi tham gia dự án Đào tạo giáo viên Trung học cơ sở đã cho ra đời “Giáo trình Giáo dục kỹ năng sống” với nội dung chủ yếu về vấn đề đại cương và một số biện pháp nhằm giáo dục kỹ năng sống cho học sinh (Nguyễn Thanh Bình, 2007). Một số bài báo viết về kỹ năng sống có giá trị thực tiễn và được nhiều người quan tâm như bài báo của tác giả Nguyễn Quang Uẩn “Khái niệm kỹ năng sống xét theo góc độ tâm lý học” trong tạp chí tâm lý học (Nguyễn Quang Uẩn, 2008). Năm 2006, tác giả Nguyễn Thị Oanh đã nghiên cứu, tìm hiểu và cho ra nhiều quấn sách về kỹ năng sống như: “Kỹ năng sống cho tuổi vị thành niên”, “10 cách thức rèn kỹ năng sống cho tuổi vị thành niên”. Năm 2010, tác giả Nguyễn Hữu Long bảo vệ đề tài: “kỹ năng sống của học sinh Trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh”. Sau đó, cuốn sách “Phát triển kỹ năng sống dành cho lứa tuổi thiếu niên” được xuất bản, nhằm xây dựng những định hướng tích cực để đưa kỹ năng sống vào giảng dạy tại các bậc học và góp phần nâng cao định hướng giá trị và tạo lập các hành vi phù hợp ở lứa tuổi thiếu niên. Năm 2009, Huỳnh Văn Sơn xuất bản cuốn sách “Nhập môn kỹ năng sống” và Trung tâm hộ trợ sinh viên Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức diễn
9 đàn ”Những kỹ năng thực hành xã hội dành cho sinh viên”, nhằm hỗ trợ kiến thức về một số kỹ năng sống và làm việc trong thời kỳ hội nhập và phát triển của đất nước. Năm 2011, Trần Thị Minh Hằng có một nghiên cứu về “Giáo dục kỹ năng sống cho sinh viên hiện nay” đã cho thấy việc hình thành kỹ năng sống cho sinh viên phải được chú trọng song song với việc hình thành kỹ năng nghề trong tương lai (Trần Thị Minh Hằng, 2011). Năm 2019, tác giả Lê Thị Thu Hà có nghiên cứu về “Thực trạng giáo dục kỹ năng sống cho sinh viên trường Đại học Hồng Đức”. Qua nghiên cứu cho thấy rằng sự cần thiết của hoạt động giáo dục kỹ năng sống cần được nhận thức đúng đắn và có những biện pháp nâng cao để sinh viên vững vàng trong học tập, cuộc sống và công việc (Lê Thị Thu Hà, 2019). Tác giả Đinh Thị Tình đã có đề tài nó về vấn đề giáo dục kỹ năng sống cho sinh viên năm nhất tại trường cao đẳng sư phạm Lạng Sơn. Trong nghiên cứu đã cho thấy rằng vai trò hết sức quan trọng và giữ vai trò quyết định trong việc hình thành nhân cách, bản lĩnh, tính chuyên nghiệp,… đối với mỗi cá nhân (Đinh Thị Tình, 2019). Nhìn chung, tại Việt Nam, có khá nhiều nghiên cứu kỹ năng sống, các nghiên cứu đã tập trung trên cả phương diện lý luận và ứng dụng thực tiễn cho từng độ tuổi, cấp học khác nhau. Những nghiên cứu trên tạo điều kiện cho việc lựa chọn hệ thống kỹ năng sống vừa phù hợp với đặc điểm lứa tuổi vừa phù hợp với thực tiễn nền giáo dục, đáp ứng nguyên tắc dạy và học kỹ năng sống “học đi đôi với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn và nhà trường gắn liền với xã hội”. 1.2. Những khái niệm cơ bản 1.2.1. Kỹ năng a. Khái niệm về kỹ năng Vấn đề kỹ năng đang nhận được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu.
10 Có nhiều định nghĩa về kỹ năng được đưa ra, có thể sắp xếp các định nghĩa theo ba hướng chính: kỹ năng được xem là kỹ thuật của hành động; kỹ năng là năng lực của cá nhân trong hoạt động; kỹ năng là hành vi ứng xử của cá nhân. Thuật ngữ kỹ năng được nhìn nhận dưới nhiều góc độ khác nhau bởi nhiều tác giả trong và ngoài nước. Mỗi quan niệm mang một ý nghĩa nhất định và thể hiện cụ thể lập trường của tác giả. ➢ Quan niệm thứ nhất xem kỹ năng là mặt kỹ thuật của thao tác, hành động, hoạt động Từ điển tâm lý học Mỹ do tác giả J.P.Chaplin chủ biên 1968 định nghĩa kỹ năng là “thực hiện một trật tự cao cho phép chủ thể tiến hành hành động một cách trôi chảy và đúng đắn” (Vũ Khắc Bình và Lê Quốc Anh, 2009). Một số tác giả như A.A.Xmiecnop, A.N.Leonchep, X.I.Rubinxtein, B.M.Chieplop, A.G.Covaliov, B.Ph.Lomov đã xem kỹ năng là sự vận dụng kỹ thuật hành động phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh và yêu cầu của hoạt động (Huỳnh Văn Sơn, 2012). Tác giả Trần Trọng Thủy (1978) trong quyển “Tâm lý học lao động” cũng cho rằng “Kỹ năng là mặt kỹ thuật của hành động, con người nắm được cách hành động tức là có kỹ thuật của hành động, có kỹ năng” (Phan Thị Luyến, 2007). Các tác giả Nguyễn Hữu Nghĩa, Triệu Xuân Quýnh, Bùi Ngọc Oánh cho rằng: “Kỹ năng là những hành động được hình thành do sự bắt chước trên cơ sở của tri thức mà có, chúng đòi hỏi sự tham gia thường xuyên của ý thức, sự tập trung chú ý, cần tiêu tốn nhiều năng lượng của cơ thể”. Các tác giả cũng khẳng định: kỹ năng cũng có những đặc điểm khác nữa là “hành động chưa được khái quát, do thao tác chưa chính xác nên vai trò kiểm soát của thị giác là quan trọng” (Nguyễn Hữu Nghĩa, Triệu Xuân Quýnh, Bùi Ngọc Oánh, 1994).
11 Tóm lại, các tác giả nêu trên đã chú ý đến mặt kỹ thuật của kỹ năng, tìm hiểu kỹ năng theo hướng nghiên cứu các thao tác cụ thể. Bên cạnh đó, hướng nghiên cứu trên chưa nhấn mạnh đến yếu tố vận dụng tri thức về phương thức hành động cũng như kết quả của hành động. ➢ Quan niệm thứ hai xem kỹ năng là một biểu hiện của năng lực con người trong hoạt động Theo từ điển Tâm lý học do tác giả Vũ Dũng biên soạn, kỹ năng là “năng lực vận dụng có kết quả những tri thức về phương thức hành động đã được chủ thể lĩnh hội để thực hiện những nhiệm vụ tương ứng. Ở mức độ kỹ năng, công việc được hoàn thành trong điều kiện hoàn cảnh không thay đổi, chất lượng chưa cao, thao tác chưa thuần thục, và còn phải tập trung chú ý căng thẳng. Kỹ năng được hình thành qua luyện tập” (Vũ Dũng, 2000). Trong từ điển Tâm lý học của A.M.Colman, kỹ năng được hiểu như sau: “Kỹ năng là sự thông thạo, hiểu biết chuyên môn sâu, là khả năng đạt được thành tích cao trong một lĩnh vực nhất định; cụ thể là một cách thức thực hiện hành vi có sự phối hợp, có tổ chức, đạt được thông qua sự huấn luyện và thực hành” (Huỳnh Văn Sơn, 2009). Từ điển Tiếng Nga (1968) định nghĩa: “Kỹ năng là khả năng làm một cái gì đó, khả năng này được hình thành bởi tri thức, kinh nghiệm”. Hai nhà nghiên cứu K.K.Platonov và G.G.Golubev (1977) cũng cho rằng kỹ năng là năng lực của một người thực hiện công việc có kết quả với một chất lượng cần thiết trong những điều kiện mới và trong một khoảng thời gian tương ứng. Đồng thời, “kỹ năng luôn được nhận thức. Cơ sở tâm lý của nó là sự hiểu biết về mối quan hệ qua lại giữa mục đích hành động, các điều kiện và phương thức thực hiện hành động” (Chu Liên Anh, 2011). Theo V.A.Crutexki (1974): “Kỹ năng là phương thức thực hiện hành động đã được con người nắm vững từ trước”, “Kỹ năng là sự thực hiện thành công một hay nhiều hoạt động phức tạp nào đó với những thủ thuật, những