Luận văn tiến sĩ Lịch sử: Quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba từ năm 1991 đến năm 2016

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:187

Thêm vào BST

Báo xấu

78
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án tập trung phân tích và làm rõ thực trạng đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba từ năm 1991 đến năm 2016 trên các lĩnh vực chính trị- ngoại giao; kinh tế; an ninh- quốc phòng; văn hóa- xã hội. Sau đó, tác giả đi đưa ra những đánh giá về thành tựu và hạn chế, một số đặc điểm, vấn đề đặt ra đối với quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba và liên hệ với kinh nghiệm của Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tiến sĩ Lịch sử: Quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba từ năm 1991 đến năm 2016

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH LỘC THỊ THUỶ QU¸ TR×NH §ÊU TRANH B¶O VÖ §éC LËP D¢N TéC ë CUBA Tõ N¡M 1991 §ÕN N¡M 2016 LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ PHONG TRÀO CỘNG SẢN, CÔNG NHÂN QUỐC TẾ VÀ GIẢI PHÓNG DÂN TỘC HÀ NỘI - 2018
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH LỘC THỊ THUỶ QU¸ TR×NH §ÊU TRANH B¶O VÖ §éC LËP D¢N TéC ë CUBA Tõ N¡M 1991 §ÕN N¡M 2016 LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ PHONG TRÀO CỘNG SẢN, CÔNG NHÂN QUỐC TẾ VÀ GIẢI PHÓNG DÂN TỘC Mã số: 62 22 03 12 Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. NGUYỄN VIẾT THẢO 2. PGS.TS. TRẦN THỌ QUANG HÀ NỘI - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Lộc Thị Thuỷ
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 7 1.1. Công trình nghiên cứu của các tác giả liên quan đến luận án 7 1.2. Vấn đề chưa được giải quyết 24 1.3. Những vấn đề luận án tập trung làm rõ 24 Chương 2: QUAN NIỆM VÀ NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUÁ TRÌNH ĐẤU TRANH BẢO VỆ ĐỘC LẬP DÂN TỘC Ở CUBA TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2016 26 2.1. Quan niệm về bảo vệ độc lập dân tộc 26 2.2. Những nhân tố tác động đến quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba 35 Chương 3: THỰC TRẠNG QUÁ TRÌNH ĐẤU TRANH BẢO VỆ ĐỘC LẬP DÂN TỘC Ở CUBA TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2016 60 3.1. Mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung của Đảng và Nhà nước Cuba về đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc 60 3.2. Sự triển khai và kết quả thực hiện quá trình đấu tranh bảo vê ̣ độc lập dân tộc của Cuba 70 Chương 4: ĐÁNH GIÁ QUÁ TRÌNH ĐẤU TRANH BẢO VỆ ĐỘC LẬP DÂN TỘC Ở CUBA TỪ NĂM 1991 ĐẾN NĂM 2016, MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM VÀ VẤN ĐỀ ĐẶT RA 119 4.1. Thành tựu và hạn chế 119 4.2. Một số đặc điểm của quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba giai đoạn 1991-2016 129 4.3. Vấn đề đặt ra đối với Cuba trong thời gian tới và liên hệ với kinh nghiệm của Việt Nam 135 KẾT LUẬN 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 PHỤ LỤC 169
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Tên gốc tiếng Tây Ban Nha/ Tên viết tắt Tên tiếng việt tiếng Anh - Asociación Latinoamericana de Integración ALADILAIA Hiệp hội liên kết - Latin American Integration Mỹ Latinh Association - Alianza Bolivariana para los Pueblos ALBA Liên minh Bolivar dành cho de Nuestra America các dân tộc Châu Mỹ chúng - Bolivarian Alliance for the Peoples of ta Our America Cộng đồng các quốc gia - Comunidad Andina de Naciones CANACN vùng Andes - Andean Community of Nations - Allianza del Pacifico APPA Liên minh Thái Bình Dương - Pacific Alliance CACM Thị trường chung Trung Mỹ - Central American Common Market CARICOM Cộng đồng Caribe - Caribbean Community - Community of Latin American and Cộng đồng các nước Mỹ Caribbean States CELAC Latinh và Caribe - Comunidad de Estados Latinoamericanos y Caribeños Ủy ban Kinh tế Mỹ Latinh - Comisión Económica para América CEPAL và Caribe (của Liên Hợp Latina y el Caribe Quốc) EC Cộng đồng Châu Âu - European Community EU Liên minh Châu Âu - European Union FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài - Foreign Direct Investment Viện Cuba hữu nghị với các - Instituto Cubano de Amistad con los ICAP dân tộc Pueblos - Islamic State Tổ chức Nhà nước Hồi giáo IS tự xưng GDP Tổng sản phẩm quốc nội - Gross Domestic Product MERCOSUR Khối thị trường chung Nam - Mercado Común del Sur
SCM Mỹ - Southern Common Market Hiệp định Thương mại tự do - North American Free Trade NAFTA Bắc Mỹ Agreement - Non-Aligned Movement NAM Phong trào Không liên kết Tổ chức các quốc gia Châu - Organization of America States OAS Mỹ - Grupo de Río Nhóm RIO RIO - Group of RIO PAHO Tổ chức Y tế liên Mỹ - Pan American Health Organization Thỏa thuận hợp tác và Đối - Political Dialogue and Cooperation PDCA thoại chính trị song phương Agreement - Sovyet Ekonomičeskoy SEV Vzaimopomošči (tiếng Nga) CMEA Cộng đồng kinh tế tương trợ - Council of Mutual Economic Assistance TNC Tập đoàn xuyên quốc gia - Trans National Corporation Chương trình Phát triển Liên - United Nations Development UNDP Hợp Quốc Programme Tổ chức giáo dục, khoa học - United Nations Educational Scientific UNESCO và văn hóa của Liên Hợp and Cultural Organization Quốc UN Liên Hợp quốc - Union Nation USD Đồng đô la Mỹ - United States Dollars WTO Tổ chức thương mại thế giới - World Trade Organization
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc (9/1945), trên thế giới đã chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của 3 trào lưu cách mạng (cách mạng giải phóng dân tộc, cách mạng xã hội chủ nghĩa và cách mạng khoa học kỹ thuật). Đặc biệt, là cuộc cách mạng giải phóng dân tộc đã tạo tiền đề quan trọng dẫn tới sự ra đời của nước Cộng hòa Cuba vào ngày 1/1/1959, quốc gia sau đó đã lựa chọn con đường đi lên xã hội chủ nghĩa (16/4/1961). Thắng lợi của cuộc cách mạng Cuba trước chế độ độc tài Batista do Mỹ hậu thuẫn được coi là minh chứng sống động về tinh thần đấu tranh kiên cường của các dân tộc bị áp bức chống lại ách thống trị, cường quyền của chủ nghĩa thực dân, đế quốc và khẳng định quan điểm đúng đắn của Lênin rằng: "Lịch sử tiến theo những con đường rất lạ lùng và chính một nước lạc hậu lại có vinh dự đi đầu một phong trào thế giới vĩ đại" [124, tr.431]. Trong suốt giai đoạn từ năm 1959-1991, nhân dân Cuba luôn phải thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược đó là: vừa xây dựng đất nước, bảo vệ thành quả của cuộc cách mạng, vừa phải đương đầu với sự chống phá của các thế lực phản động trong và ngoài nước được Mỹ hậu thuẫn. Sau khi chiến tranh Lạnh kết thúc (12/1991), dẫn tới sự sụp đổ của Liên Xô (một đồng minh truyền thống), đã làm cho Cuba lâm vào khủng hoảng toàn diện và sâu sắc khi mất đi 85% kim ngạch xuất nhập khẩu; 95% nguồn cung cấp dầu; 57% sản lượng lương thực; GDP giảm 35%;mức lương thực tế giảm 25%; nhập khẩu tới 70% lương thực, thực phẩm; tình trạng bất ổn định xã hội gia tăng; niềm tin của nhân dân vào chế độ và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội bị suy giảm; trong nội bộ Đảng cộng sản Cuba cũng có nhiều ý kiến bất về con đường phát triển của đất nước [92, tr.12]. Thêm vào đó, trong thời gian này, các chính quyền Mỹ đã tăng cường các biện pháp chống phá Cuba thông qua Đạo luật Torricelli (1992) và Helm-Burton (1996) nhằm bóp nghẹt nền kinh tế Cuba; tài trợ cho các lực lượng đối lập trong nước nhằm mục tiêu lập ra các đảng đối lập chống phá và gây ra các vụ bạo động nhằm làm bất ổn chính trị-xã hội; kích động lực lượng người Mỹ gốc Cuba chống đối chính quyền và đẩy mạnh Đạo luật "Di trú"
2 (Chân ướt, chân giáo) nhằm lôi kéo những người Cuba vượt biên trái phép sang Mỹ và một số nước Mỹ Latinh. Đứng trước bối cảnh trên, Đảng và Nhà nước Cuba đã đề ra đường lối cải cách kinh tế tại Đại hội lần thứ IV (10/1991), với phương châm "chọn lọc dần dần và có trật từ", nhằm mục tiêu đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng kinh tế-xã hội trong "Thời kỳ đặc biệt trong hòa bình". Sau một thời gian thực hiện, nền kinh tế Cuba đã từng bước thoát khỏi khủng hoảng; đời sống nhân dân dần được cải thiện; hệ thống chính trị-xã hội ổn định; nền độc lập dân tộc được giữ vững; niềm tin của nhân dân vào chế độ được củng cố...Đây chính là cơ sở để Đảng và nhà nước Cuba tuyên bố bước ra khỏi "Thời kỳ đặc biệt trong hòa bình" vào năm 2004 và đưa đất nước bước vào giai đoạn mới là đẩy mạnh cải cách kinh tế và thực hiện chủ trương "Cập nhật hóa mô hình kinh tế-xã hội". Sau hơn một thập kỷ thực hiện chủ trương trên (2004- 2016), đến nay, nền kinh tế Cuba đã từng bước thoát ra khỏi khủng hoảng kinh tế-xã hội; chế độ chính trị-xã hội được giữ vững; nền độc lập dân tộc và chủ quyền quốc gia được đảm bảo; quan hệ quốc tế được mở rộng, nhất là việc Mỹ đã tuyên bố bình thường hóa quan hệ với Cuba sau gần 60 năm đối đầu, thù địch. Những thành công nêu trên đã góp phần củng cố vào sự nghiệp đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia trong bối cảnh mới. Tuy nhiên, quá trình đấu tranh và bảo vệ độc lập dân tộc của Cuba trong giai đoạn này cũng vẫn phải đối mặt với nhiều nguy cơ, thách thức từ bên trong và bên ngoài như: chính sách cấm vận kinh tế của Mỹ vẫn được duy trì và có phần siết chặt hơn; sự điều hành nền kinh tế vĩ mô còn nhiều bất cập, hạn chế; sự chống phá của các thế lực phản động vẫn tiếp tục gia tăng; những mặt trái của chính sách bao cấp, miễn phí cũng tác động không nhỏ đến quá trình này... Sở dĩ tác giả quyết định lựa chọn đề tài về quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba mà không chọn các quốc gia khác bởi cách mạng Cuba có những nét đặc trưng riêng có, không chỉ ở Mỹ Latinh mà còn trên thế giới, đó là: Cuba là quốc gia xã hội chủ nghĩa duy nhất ở Tây bán cầu, nằm ngay sát nách kẻ thù là đế quốc Mỹ, nhưng vẫn tồn tại và đứng vững bất chấp sự chống phá quyết liệt. Mặt khác, cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba luôn gắn liền với con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, với nghĩa vụ quốc tế cao đẹp; các chính sách miễn phí về giáo
3 dục, y tế, an sinh xã hội được coi là vũ khí quan trọng, minh chứng rõ nét nhất về tính ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa mà Đảng và nhân dân Cuba đang xây dựng. Giai đoạn 1991-2016, cũng được coi là mốc son tiêu biểu nhất, thể hiện sinh động, rõ nét nhất sự nghiệp đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Cuba trong bối cảnh mới. Đây là giai đoạn có những nét khác biệt cơ bản so với thời kỳ thực hiện Kế hoạch hóa 1961-1991, khi Cuba có sự hậu thuẫn của Liên Xô trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Nghiên cứu quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc của Cuba trong giai đoạn này thực sự đã đem lại cho quốc đảo này những bài học kinh nghiệm quý báu không chỉ trong giai đoạn hiện nay mà còn trong những năm tiếp theo bởi: những thành công và thất bại từ quá trình cải cách và cập nhật hóa mô hình kinh tế-xã hội trong giai đoạn này sẽ được lãnh đạo đảng, nhà nước Cuba đúc rút và phát triển nó tốt hơn trong giai đoạn kế tiếp; giúp Cuba có được những kinh nghiệm quý báu trong quá trình hội nhập quốc tế và tham gia gia sâu rộng hơn vào sân chơi kinh tế quốc tế; giúp Cuba từng bước kiện toàn, củng cố và cải cách đường lối phát triển kinh tế-xã hội, qua đó củng cố vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản đối với đất nước và nhân dân; những kinh nghiệm của Cuba trong việc duy trì các chính sách an sinh xã hội, giáo dục, y tế tốt đẹp trong giai đoạn này sẽ tiếp tục được coi là lợi thế so sánh giúp quốc đảo này phát triển kinh tế và bảo vệ vững chắc chế độ xã hội chủ nghĩa trong thời gian tới. Với tư cách là một học giả ở Việt Nam, một quốc gia có nhiều nét tương đồng với Cuba: có cùng ý thức hệ; phải tiến hành các cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc chống lại ách xâm lược của Mỹ và tay sai; có cùng mục tiêu và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội và đều là những quốc gia bị Mỹ thực thi các chính sách bao vây cấm vận...nhưng sau 30 năm thực hiện công cuộc "Đổi mới" Việt Nam đã thu được nhiều thành tựu quan trọng đó là: giữ vững được sự ổn định chính trị-xã hội; nền độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia được bảo đảm; đời sống của nhân dân không ngừng được nâng cao; vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế được mở rộng... Đây chính là bài học tham chiếu có ý nghĩa quan trọng đối với Cuba, nhất là trong bối cảnh quốc đảo này đang thúc đẩy công cuộc cải cách kinh tế nhằm mục tiêu từng bước đưa nền kinh tế thoát khỏi khủng hoảng;
4 cải thiện đời sống của nhân dân; tranh thủ sự ủng của cộng đồng quốc tế yêu cầu Mỹ xóa bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận kinh tế. Với những nhận thức nêu trên, tác giả đã quyết lựa chọn đề tài: "Quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba từ năm 1991 đến năm 2016" làm luận án tiến sỹ chuyên ngành Lịch sử Phong trào cộng sản, công nhân quốc tế và giải phóng dân tộc. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích của luận án Luận án tập trung phân tích và làm rõ thực trạng đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba từ năm 1991 đến năm 2016 trên các lĩnh vực chính trị- ngoại giao; kinh tế; an ninh- quốc phòng; văn hóa- xã hội. Sau đó, tác giả đi đưa ra những đánh giá về thành tựu và hạn chế, một số đặc điểm, vấn đề đặt ra đối với quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba và liên hệ với kinh nghiệm của Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ của luận án - Đưa ra một số quan niệm về độc lập dân tộc và bảo vệ độc lập dân tộc, sau đó đi sâu phân tích những nhân tố tác động đến quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba từ năm 1991 đến năm 2016; - Phân tích mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung và sự triển khai của quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba từ năm 1991 đến năm 2016 qua 2 giai đoạn: 1991-2004 và 2004-2016 trên các lĩnh vực: Chính trị- ngoại giao; kinh tế; an ninh- quốc phòng; văn hóa-xã hội; - Đánh giá những thành tựu, hạn chế và một số đặc điểm đặc trưng của Cuba về quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc giai đoạn 1991-2016. - Nêu lên một số vấn đề đặt ra đối với quá trình bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba trong thời gian tới và liên hệ với kinh nghiệm của Việt Nam về đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc trong giai đoạn 1991-2016. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu: những chủ trương, đường lối, chính sách (mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung) và sự triển khai của quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba từ năm 1991 đến năm 2016
5 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung của luận án: tập trung nghiên cứu về quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba trên các lĩnh vực: Chính trị- ngoại giao; kinh tế; an ninh- quốc phòng; văn hóa- xã hội. - Về không gian: nước Cộng hòa Cuba trong bối cảnh đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc - Về thời gian: Thời gian nghiên cứu của đề tài được giới hạn từ năm 1991 đến năm 2016. Năm 1991 là thời điểm Cuba tiến hành Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV, Đại hội đầu tiên của Công cuộc Cải cách kinh tế. Đây cũng là giai đoạn rất khó khăn của đất nước Cuba vì sau khi Liên Xô sụp đổ, Cuba mất đi một đồng minh chiến lược về chính trị và kinh tế. Mặt khác, đây cũng là thời điểm chính quyền Mỹ thắt chặt hơn chính sách bao vây, cấm vận với Cuba thông qua việc đề ra Đạo luật Torricelli (1992). Năm 2016, là mốc Cuba kỷ niệm 25 năm cải cách kinh tế và 55 năm Cuba tuyên bố tính chất xã hội chủ nghĩa của cuộc Cách mạng. Đây cũng là năm đánh dấu 5 năm Cuba thực hiện chủ trương “Cập nhật hóa mô hình kinh tế-xã hội” và tiến hành Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VII. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận án được thực hiện dựa trên những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin về thời đại; vấn đề dân tộc và quyền tự quyết dân tộc; vấn đề giai cấp và đấu tranh giai cấp; quan niệm của Đảng và Nhà nước Cuba về đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc được đề cập trong các Văn kiện, Cương lĩnh chính trị tại Đại hội Đảng lần thứ IV, V, VI, VII và nền tảng tư tưởng của Jose Marti, tư tưởng lịch sử của lãnh tụ Fidel Castro. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng phương pháp luận cơ bản của chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin. Tác giả còn sử dụng một số phương pháp khác như: phương pháp lịch sử, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp phân tích và phương pháp quy nạp để trình bày luận án.
6 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án - Luận án có thể giúp cho người đọc tiếp cận một cách rõ nét hơn về quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc của một quốc gia xã hội chủ nghĩa nhỏ bé đứng bên cạnh một đế quốc, một siêu cường tư bản chủ nghĩa. Đây cũng là cuộc đấu tranh kéo dài nhất trong lịch sử (kéo dài gần 6 thập kỷ) trong việc phá thế bao vây, cấm vận, cô lập của Mỹ. - Đánh giá những thành tựu, hạn chế về mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung và quá trình triển khai trên các lĩnh mà Đảng và Nhà nước Cuba đã thực hiện trong giai đoạn 1991-2016 đối với quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc. - Từ những thành tựu và đóng góp trong quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba, có thể khái quát thành một số đặc điểm của quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba trong giai đoạn này. - Luận án cũng góp phần làm phong phú thêm nguồn tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quan hệ quốc tế, lịch sử về phong trào cộng sản công nhân quốc tế và giải phóng dân tộc của Việt Nam. 6. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận án được kết cấu thành 04 chương, 10 tiết.
7 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA CÁC TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1.1. Các công trình nghiên cứu của các tác giả Việt Nam * Nhóm các công trình liên quan đến quan niệm về bảo vệ độc lập dân tộc Trong cuốn: "Độc lập dân tộc của các nước đang phát triển trong xu thế toàn cầu hóa" của tác giả Thái Văn Long [48]. Tác giả đã tập trung đi sâu phân tích 4 nội dung chính: thứ nhất, những nhân tố tác động đến độc lập dân tộc của các nước đang phát triển như: chính trị, kinh tế, văn hóa-xã hội, lịch sử truyền thống, trong đó yếu tố văn hóa-xã hội, lịch sử truyền thống được coi là yếu tố quan trọng trong việc đề ra đường lối, chính sách của các nước đang phát triển; thứ hai, nêu rõ những lực lượng tham gia cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc hiện nay: phong trào Không liên kết (NAM), các nước xã hội chủ nghĩa và phong trào cánh tả...; thứ ba, đưa ra những nội dung cơ bản trong cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc của các nước đang phát triển; thứ tư, phân tích những vấn đề cơ bản trong quá trình đấu tranh và bảo vệ độc lập dân tộc của Việt Nam trong xu thế toàn cầu hóa. Những tác động của quá trình toàn cầu hóa mà tác giả nêu trên cũng chính là những vấn đề mà các nước đang phát triển đang phải đối mặt khi hội nhập quốc tế, trong đó có Cuba. Trong cuốn: "Chủ quyền quốc gia dân tộc trong xu thế toàn cầu hóa và vấn đề đặt ra đối với Việt Nam" của tác giả Nguyễn Hoàng Giáp và Phan Văn Rân [36]. Các tác giả tập trung đi sâu phân tích quá trình bảo vệ độc lập dân tộc của các nước đang phát triển dựa trên các vấn đề lý luận, thực tiễn về chủ quyền quốc gia dân tộc, toàn cầu hóa. Trong đó, chia làm 3 chương, chương 1, các tác giả đã tập trung vào vấn đề chủ quyền quốc gia dân tộc trong quá trình toàn cầu hóa; chương 2, phân tích quan điểm của Việt Nam về độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia của Việt Nam trong quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, đồng thời, đưa ra những thành tựu và hạn chế của Việt Nam trong quá trình này; chương 3, tác giả đưa ra một số khuyến nghị đối với Việt Nam trong việc tăng
8 cường bảo vệ độc lập dân tộc trong hội nhập quốc tế. Thông qua những khuyến nghị đối với Việt Nam trong việc tăng cường bảo vệ độc lập dân tộc có thể là kinh nghiệm và bài học quý báu cho Cuba trong quá trình hội nhập quốc tế hiện nay. Ngoài ra, còn có một số bài viết đăng trên các tạp chí trong nước cũng đã đề cập đến quan niệm, tư tưởng bảo vệ độc lập dân tộc của Anh hùng giải phóng dân tộc Jose Marti của Cuba. Tiêu biểu có một số bài viết như sau: Tác giả Phạm Xuân Nam với các bài: "Hôxê Máctin người thầy của nền độc lập Cuba" của Phạm Xuân Nam [55]; "Hôxê Mácti - Nhà văn hóa lớn, vị Thánh tông đồ của nền độc lập Cuba" của Phạm Xuân Nam [57]; "Tư tưởng độc lập dân tộc và tiến bộ xã hội của Hôxê Máctin và cách mạng CuBa" của tác giả Nguyễn Ngọc Mão [53]. Trong đó, các tác giả đã ca ngợi tinh thần đấu tranh, tư tưởng tiến bộ của Jose Marti về độc lập dân tộc trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Đây chính là nền tảng tư tưởng giúp cho Đảng và nhân dân Cuba đấu tranh không mệt mỏi chống lại ách thống trị của thực dân Tây Ban Nha và đế quốc Mỹ nhằm bảo vệ vững chắc thành quả cách mạng năm 1959. * Nhóm các công trình liên quan đến lịch sử cách mạng Cuba và vai trò của lãnh tụ Fidel Castro đối với cuộc cách mạng này Cuốn sách: "Cuba đất nước tự do của Châu Mỹ" của tác giả Lê Thành [75] đã ca ngợi sự kiên trì, bền bỉ của nhân dân Cuba trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, giành độc lập dân tộc từ thực dân Tây Ban Nha và đế quốc Mỹ. Tác giả cũng cho rằng, thắng lợi của nhân dân Cuba đã là niềm động viên, khích lệ, là tấm gương để cho nhân dân các nước yêu chuộng hòa bình ở Mỹ Latinh nói riêng, thế giới nói chung đứng lên giành độc lập dân tộc. Cuốn sách: "Tìm hiểu lịch sử cách mạng Cuba - giai đoạn cách mạng giải phóng dân tộc 1953-1959" của Phạm Xuân Nam [58]. Trong đó tác giả đã phân tích một cách sâu sắc, rõ nét quá trình đấu tranh của các tầng lớp nhân dân Cuba chống lại ách xâm lược của Mỹ (1902-1952) và cuộc cách mạng giải phóng dân tộc của Cuba dưới sự lãnh đạo của Fidel Castro và Phong trào 26/7 chống lại chế độ độc tài Batista thân Mỹ (giai đoạn 1952-1959) và được kết thúc bằng cuộc cách mạng Tháng Giêng lịch sử, dẫn tới sự ra đời nhà nước Cuba xã hội chủ nghĩa đầu tiên ở Tây bán cầu vào ngày 1/1/1959.
9 Cuốn sách: "Nước Cộng hòa Cuba", của tác giả Phạm Xuân Nam [55]. Tác giả cũng đã giới thiệu rất rõ nét về đất nước và con người Cuba, với ý chí quật cường và tinh thần đấu tranh không mệt mỏi, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước Cuba đã giúp cho Cuba đứng vững và giành thắng lợi trong các cuộc đấu tranh chống lại thực dân Tây Ban Nha và chế độ độc tài Batista thân Mỹ. Cuốn sách: "Fidel Castro: con người huyền thoại" của tác giả Hoàng Đức Nhận và Phạm Quốc Tuấn [63]. Các tác giả đã cho người đọc thấy được bức chân dung về vai trò lãnh tụ cách mạng của Fidel Castro, một con người huyền thoại, tài năng không chỉ ở Cuba mà còn cả trên toàn thế giới. Tên tuổi của Ông gắn liền với sự kiện cách mạng quan trọng: giải phóng dân tộc Cuba, thành lập nước Cộng Hòa Cuba, xây dựng và bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc ở Cuba. Cuốn sách: "Lịch sử thế giới hiện đại (1917-1995)" của tác giả Nguyễn Anh Thái [74]. Trong cuốn sách này tác giả đã trình bày những vấn đề cơ bản của lịch sử thế giới hiện đại bao gồm 2 phần. Phần một gồm tám chương, viết về lịch sử thế giới hiện đại từ năm 1917 - 1945. Bắt đầu từ cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mười Nga năm 1917 đến Chiến tranh thế giới thứ hai. Phần hai gồm 10 chương còn lại, bao gồm những hiểu biết về lịch sử thế giới hiện đại từ 1945 - 1995. Quan hệ quốc tế từ 1945, Liên xô và các nước Đông Âu, Phong trào cộng sản và công nhân quốc tế (1945 - 1995), trong đó có Cuba. * Nhóm các công trình liên quan đến những nhân tố tác động đến quá trình đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc của Cuba Luận án tiến sỹ: "Nguyên nhân và tác động của sự sụp đổ Chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô tới tiến trình cách mạng thế giới hiện nay" của tác giả Ngô Hoan [39] đã nêu ra những tác động tiêu cực từ sự sụp đổ của Liên Xô tới tình hình đất nước Cuba nhất là trên lĩnh vực chính trị và kinh tế. Cuba đã mất đi một nguồn viện trợ lớn về kinh tế, thương mại, nhất là các mặt hàng có giá trị trao đổi lớn như: Xì gà, lương thực- thực phẩm và dược phẩm...Những tổn thất trên đã làm cho tình hình Cuba lâm vào khó khăn, khủng hoảng, đòi hỏi Cuba phải có sự cải cách trong kinh tế để phát triển đất nước. Điều này, cũng đã tác động rất lớn đến sự phát triển phong trào cộng sản ở Mỹ Latinh nói riêng và trên thế giới nói chung.
10 Trong cuốn: "Thế giới trong 50 năm qua (1945-1995) và thế giới trong 25 năm tới (1996-2020)", của tác giả Nguyễn Cơ Thạch [74] đã cho rằng động lực chính cho sự phát triển của mỗi quốc gia trong giai đoạn hiện nay đó là sự phát triển và bùng nổ của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ, yếu tố này đang làm thay đổi và sắp xếp lại lực lượng cũng như cục diện thế giới, trong đó có Cuba. Đồng thời, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tổ chức giáo dục, đào tạo con người để thích ứng với cuộc các mạng khoa học - công nghệ đó. Cuốn sách: "Toàn cầu hóa-khu vực hóa, cơ hội và thách thức với các nước đang phát triển" của Viện Thông tin Khoa học Xã hội [123]; "Toàn cầu hóa với các nước đang phát triển" của Trường Đại học Quốc gia [33], đều đi sâu phân tích những mặt tích cực và tiêu cực của quá trình toàn cầu hóa đối với các nước đang phát triển. Quá trình này ngoài việc đem lại những cơ hội, thuận lợi cho các nước trong quá trình hội nhập với thế giới như: hội nhập kinh tế quốc tế, trao đổi thương mại, giải quyết các vấn đề toàn cầu...bên cạnh đó, cũng chỉ ra những mặt trái mà các nước phải đối mặt như: khoảng cách giàu nghèo, khủng bố, mâu thuẫn, xung đột...điều này góp phần làm cho các nước đang phát triển phải đối mặt với các nguy cơ mất tự chủ, phụ thuộc về kinh tế sau đó là phụ thuộc về chính trị và Cuba cũng không nằm ngoài những nguy cơ trên. Trong cuốn: "Một số vấn đề chính trị quốc tế trong giai đoạn hiện nay", của nhóm tác giả Nguyễn Hoàng Giáp và cộng sự [35] và cuốn sách chuyên khảo: "Giáo trình Quan hệ quốc tế" của Viện Quan hệ quốc tế - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh [122]. Các tác giả cũng nêu rõ cuộc cách mạng khoa học-công nghệ, kinh tế tri thức và quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, tác động sâu sắc đến sự phát triển của từng quốc gia, dân tộc. Xu thế hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ, hợp tác và phát triển là xu thế chung của thế giới ngày nay, trật tự thế giới "đa cực" ngày càng được khẳng định cả về kinh tế và chính trị; nhưng mâu thuẫn trong nội bộ đất nước, xung đột sắc tộc, tôn giáo, hoạt động can thiệp, lật đổ, khủng bố, tranh chấp biên giới, lãnh thổ và tài nguyên... đang là những vấn đề phức tạp mà các nước phải đối mặt. Bối cảnh trên của tình hình quốc tế và khu vực Mỹ Latinh đang phải đối mặt đã tác động rất lớn đến Cuba. Đòi hỏi, Đảng và Nhà nước Cuba phải có những chính sách phù hợp trong quan hệ quốc tế và hợp tác khu vực, tiểu khu vực.
11 Cuốn sách: "Những vấn đề toàn cầu trong hai thập niên đầu của thế kỷ XXI", của tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn [10] cũng đã chỉ rõ những vấn đề toàn cầu lớn nhất hiện nay mà nhân loại đang phải đối mặt đó là: chống khủng bố, chiến tranh cục bộ, thiên tai, biến đổi khí hậu, đói nghèo...Những vấn đề trên mà tác giả nêu lên cũng chính là những vấn đề mà Cuba đang phải đối mặt. Đây chính là những khó khăn ảnh hưởng đến quá trình bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba trong hiện tại và tương lai. Cuốn sách chuyên khảo: "Hòa bình - hợp tác và phát triển: xu thế lớn trên thế giới hiện nay" của tác giả Lê Minh Quân [68]. Trong đó tác giả cho rằng xu thế hòa bình là điều kiện cho sự hợp tác và liên kết giữa các nước vì mục tiêu phát triển; hợp tác là phương thức tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa các dân tộc, duy trì hòa bình và thúc đẩy phát triển của các quốc gia; phát triển là phát triển bền vững, là mục tiêu chung của toàn thế giới. Hòa bình, hợp tác và phát triển đang tác động đến tất cả các nước trên thế giới, đây cũng là quan điểm phát triển của Cuba trong giai đoạn hiện nay, nhất là trong bối cảnh Cuba và Mỹ đã tuyên bố bình thường hóa quan hệ. Với xu thế này, Mỹ cũng không thể giữ chính sách bao vây, cấm vận và thù địch với Cuba trong gần 6 thập kỷ qua. Tuy nhiên, xu thế này cũng đặt ra cho Cuba những cơ hội và thách thức đan xen trong bối cảnh mới. Ngoài những nhân tố cơ bản trên, công cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở Cuba trong thời gian này cũng chịu sự tác động bởi một khái niệm mới trong quan hệ quốc tế đó là "An ninh phi truyền thống". Cuốn sách: "Sổ tay thuật ngữ Quan hệ quốc tế" của tác giả Đào Minh Hồng và Lê Hồng Hiệp [40] đã cho rằng: An ninh phi truyền thống là những mối đe dọa đối với an ninh quốc gia mà không xảy ra những xung đột quân sự giữa các lực lượng quân đội. Các vấn đề thuộc phạm vi của an ninh phi truyền thống là: khủng bố, tình trạng thiếu lương thực, khủng hoảng kinh tế, môi trường, nhập cư bất hợp pháp...Những vấn đề trên của thế giới cũng sẽ tác động không nhỏ đến Cuba, nhất là trong bối cảnh quốc đảo này đang trong quá trình mở rộng quan hệ hợp tác với bên ngoài để phát triển đất nước. Bên cạnh những vấn đề quốc tế, những vấn đề của Mỹ Latinh cũng tác động rất lớn đến Cuba.
12 Cuốn sách: "Mỹ Latinh một vùng năng động" của tác giả Đỗ Lộc Diệp [15], không chỉ cho người đọc thấy được những hình ảnh đẹp về con người và đất nước Cuba ở Mỹ Latinh mà còn là vai trò của Cuba đối với Mỹ Latinh. Bên cạnh đó, sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, sự thay đổi của trật tự thế giới đã làm cho khu vực Mỹ thay đổi. Mỹ trở thành siêu cường trên thế giới, là khu vực vốn được coi là "sân sau" của Mỹ, các nước Mỹ Latinh dần đi vào phát triển kinh tế và trở thành khu vực có nền kinh tế phát triển năng động, là điểm đến của rất nhiều nước trên thế giới với ưu thế về nguồn năng lượng, nguyên liệu...Sự phát triển của Mỹ Latinh trong đó có Cuba sẽ ngày càng thu hút hơn nữa sự quan tâm của các nước trên thế giới, đặc biệt là những nước lớn như: Nga, Trung Quốc, EU, Nhật Bản... Bài viết: "Chính trị - ngoại giao của các nước Mỹ Latinh trong giai đoạn hiện nay", của tác giả Hồ Châu [8]. Tác giả cũng phân tích một số thay đổi trong chính sách của Mỹ Latinh với Mỹ và sự thay đổi nhận thức của một số chính phủ Mỹ Latinh đối với chính sách của Mỹ ở khu vực được coi là Vùng ảnh hưởng truyền thống của nước này. Do đó, trong thời gian qua khu vực Mỹ Latinh đang có xu hướng liên kết nội khối mạnh mẽ và tăng cường thắt chặt quan hệ hơn giữa các nước, từng bước tránh bị lệ thuộc vào Mỹ. Tọa đàm khoa học: "ALBA - Liên minh vì các dân tộc Mỹ Latinh: triển vọng và tiến bộ" của Nguyễn Ngọc Mạnh [50]. Hội thảo cũng khẳng định vai trò của các Liên minh Bolivar dành cho các dân tộc Châu Mỹ chúng ta (ALBA) đối với sự phát triển chung của khu vực với các thành tựu nổi bật như: thực hiện chương trình xã hội nhân đạo điều trị miễn phí cho các bệnh nhân nghèo bị bệnh mắt; chương trình đào tạo bác sĩ cộng đồng, điều trị bệnh tim bẩm sinh cho trẻ em, chương trình xóa mù chữ giúp thanh niên và người lớn hòa nhập xã hội và phát triển toàn diện con người, cải thiện trình độ giáo dục, xóa bỏ nạn mù chữ tại các nước thuộc ALBA và đảm bảo nguyện vọng theo đuổi việc học hành...Những chương trình nêu trên chủ yếu là của Cuba, hoạt động trên đã giúp nước này từng bước nâng cao được vai trò, vị thế của mình ở khu vực và trên thế giới. Qua đó, tranh thủ được sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế trong việc yêu cầu Mỹ xóa bỏ lệnh bao vây cấm vận kéo dài suốt hơn 6 thập kỷ qua. Bên cạnh đó, ALBA cũng đã mở
13 ra không gian tham vấn, phối hợp và thỏa thuận nhằm thiết lập liên minh chiến lược, tạo dựng vị trí và vai trò cân bằng với các tổ chức quốc tế khác. Cuốn sách: "Chính sách đối ngoại của các nước lớn trong giai đoạn hiện nay" của tác giả Nguyễn Thị Quế [70] đã đề cập những nội dung khái quát nhất về chính sách đối ngoại của một số nước lớn trên thế giới như: Mỹ, Trung Quốc, Nga, EU...đối với Việt Nam, trong bối cảnh tình hình thế giới có nhiều biến động phức tạp. Đồng thời, tác giả cũng cho rằng, ngoại giao không chỉ giúp phát huy "sức mạnh mềm" của đất nước mà còn có vai trò góp phần nâng cao vị thế trên trường quốc tế. Là một nước có cùng chế độ chính trị với Việt Nam, cũng chịu chính sách bao vây cấm vận của Mỹ trong một thời gian dài, những kinh nghiệm đối ngoại của Việt Nam sau 30 năm Đổi mới trong quan hệ với các nước lớn, ít nhiều cũng sẽ giúp cho Cuba khắc phục được những hạn chế và tránh rơi vào tình trạng bị lệ thuộc về kinh tế và chính trị. Trong đề tài cấp Bộ: "Sự phục hồi của nền kinh tế ở khu vực Mỹ Latinh sau khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu 2008-2009" của tác giả Nguyễn Ngọc Mạnh [51]. Tác giả nêu rõ những tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng đối với khu vực Mỹ Latinh như: việc làm giảm, tỷ lệ thất nghiệp tăng cao, GDP toàn khu vực đạt mức âm, quy mô kinh tế giảm, giá nguyên vật liệu giảm, tín dụng ngân hàng khu vực Nhà nước không đáp ứng được yêu cầu, giá dầu thế giới giảm...Tất cả những tác động trên đã làm ảnh hưởng đến các nền kinh tế lớn của khu vực và đẩy một số nền kinh tế rơi vào khủng hoảng trầm trọng như: Brazil, Venezuela...điều này, đã tác động và ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế của Cuba. * Nhóm các công trình liên quan đến chính sách của Mỹ đối với Cuba Cuốn sách: "Chiến lược đối ngoại của Mỹ trong những năm 1990", của tác giả Phạm Văn Quế [71]. Trong cuốn sách này tác giả cũng đã đề cập đến chính sách thắt chặt cấm vận kinh tế của Mỹ đối với Cuba thông qua Đạo luật Torricelli năm 1992. Đây được coi là Đạo luật hà khắc của Mỹ đối với Cuba sau khi nước này mất đi đồng minh chính trị, kinh tế là Liên Xô. Nền kinh tế Cuba đã khó khăn, khủng hoảng nay còn khó khăn hơn. Cuốn sách: "Hoa Kỳ cam kết và mở rộng" của tác giả Lê Bá Thuyên [114] đã đề cập tới chính sách "Cam kết và Mở rộng" của Mỹ dưới thời Tổng thống
14 Bill Clinton. Trong đó, nhấn mạnh chính sách tự do trong kinh tế của Mỹ áp dụng đối với khu vực Mỹ Latinh đã làm cho rất nhiều nền kinh tế rơi vào khủng hoảng và suy thoái. Đối với Cuba, trong giai đoạn này Mỹ thực hiện thắt chặt lệnh cấm vận thông qua đạo luật Helm-Burton nhằm siết chặt hơn nữa lệnh cấm vận về kinh tế với Cuba. Đây được coi là chiến lược quan trọng trong việc hoạch định chính sách của Mỹ sau Chiến tranh Lạnh. Bài viết: "Chính sách của Mỹ đối với khu vực Mỹ Latinh" của tác giả Trần Đình Vượng [127]. Tác giả đã khái quát lại chính sách của Mỹ đối với khu vực Mỹ Latinh, đặc biệt là chính sách chủ nghĩa tự do mới trong kinh tế. Đồng thời, cũng phân tích một số tác động từ chính sách bao vây cấm vận của Mỹ đối với nền kinh tế và đời sống của người dân Cuba. Cuốn sách: "Vấn đề trừng phạt kinh tế trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ" của tác giả Nguyễn Thái Yên Hương [45] cũng đã đề cập đến các chính sách trừng phạt kinh tế, cấm vận của Mỹ đối với các nước đe dọa đến an ninh của Mỹ, những nước bị Mỹ liệt vào danh sách các quốc gia tài trợ cho chủ nghĩa khủng bố như: Iraq, Việt Nam, Nam Tư cũ trong đó có cả Cuba. Báo cáo đề tài cấp Bộ (2012): "Sự điều chỉnh chiến lược của Hoa Kỳ đối với các nước Mỹ Latinh sau khủng hoảng tài chính toàn cầu và tác động tới Việt Nam" của tác giả Nguyễn Ngọc Mạnh [49], có đề cập đến những thay đổi trong chính sách đối ngoại của Mỹ với các nước Mỹ Latinh sau khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008. Giai đoạn này cũng đánh dấu sự điều chỉnh chính sách của chính quyền Tổng thống Obama với Cuba, trong bối cảnh các nước Mỹ Latinh đang dần trở nên quan trọng hơn trong bản đồ chính trị quốc tế và thu hút sự quan tâm của các cường quốc như: Nga, Trung Quốc, EU... * Nhóm các công trình liên quan đến quá trình xây dựng và phát triển kinh tế của Cuba Những công trình nghiên cứu về thành tựu của Cuba trong việc phát triển kinh tế, xã hội nhằm đấu tranh chống lại chính sách bao vây cấm vận của Mỹ và xây dựng đất nước, tiêu biểu có một số bài viết đăng trong Kỷ yếu Hội thảo 50 năm Cách mạng Cuba tổ chức tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, ngày 31/12/2008: bài viết: "Những thành tựu nổi bật của Cuba trong xây dựng