Luật Benford và gian lận báo cáo tài chính của các công ty chưa niêm yết

Thông tin Báo Cáo Tài Chính (BCTC) chính xác giúp phân bổ nguồn lực và đầu tư hiệu quả. Hầu hết các vụ lừa đảo tài chính đều dựa trên việc thay đổi các con số. Luật Benford, với quy luật tần suất xuất hiện của các chữ số đầu tiên trong tập dữ liệu tự nhiên, được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là phát hiện gian lận. Trong kiểm toán, phân tích Benford giúp xác định các điểm bất thường. Tuy nhiên, các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào công ty niêm yết, trong khi công ty chưa niêm yết ít được kiểm soát hơn và có động cơ thao túng dữ liệu để giảm nghĩa vụ thuế. Nghiên cứu này nhằm xác định liệu dữ liệu lợi nhuận thuần của công ty chưa niêm yết có tuân theo Luật Benford và liệu có hành vi thao túng để giảm nghĩa vụ thuế hay không, từ đó đề xuất hàm ý chính sách.

Tài liệu này hướng đến các nhà nghiên cứu, kiểm toán viên, chuyên gia tài chính, và các nhà hoạch định chính sách quan tâm đến tính minh bạch của báo cáo tài chính, phát hiện gian lận, và ứng dụng Luật Benford trong bối cảnh kinh tế Việt Nam, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp chưa niêm yết.

Kinh tế tư nhân đóng vai trò thiết yếu trong tăng trưởng kinh tế và đóng góp lớn vào ngân sách nhà nước thông qua thuế. Tuy nhiên, tình trạng trốn thuế và tránh thuế thông qua gian lận báo cáo tài chính vẫn phổ biến. Nghiên cứu này được thực hiện nhằm kiểm tra sự phù hợp của dữ liệu lợi nhuận thuần của các công ty chưa niêm yết với Luật Benford và xác định liệu có hành vi thao túng dữ liệu nhằm giảm nghĩa vụ thuế hay không. Dữ liệu nghiên cứu được thu thập từ 7.308 công ty tư nhân chưa niêm yết tại Thành phố Hồ Chí Minh trong năm 2022, không bao gồm các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nhà nước. Kết quả phân tích tổng thể cho thấy phần lớn dữ liệu lợi nhuận thuần của các công ty tuân theo Luật Benford. Tuy nhiên, có những dấu hiệu bất thường đáng kể ở các chữ số đầu tiên và chữ số thứ hai. Cụ thể, chữ số 1 và 3 ở vị trí đầu tiên, cùng với chữ số 0 ở vị trí thứ hai, cho thấy sự sai lệch đáng kể so với phân phối Benford kỳ vọng. Khi phân tích sâu hơn, nghiên cứu phát hiện 1.588 công ty có lợi nhuận thuần âm cho thấy dấu hiệu điều chỉnh lợi nhuận để giảm nghĩa vụ thuế. Các công ty này có các chữ số đầu tiên là 1 và 3, các chữ số thứ hai là 0, 1 và 3, và hai chữ số đầu tiên là 20 và 30, thuộc nhóm lợi nhuận thuần âm mục tiêu. Điều này cho thấy khả năng các công ty này đã thao túng dữ liệu để tăng số lỗ nhằm mục đích giảm thuế. Đặc biệt, sự xuất hiện cao của chữ số 0 ở vị trí thứ hai trong các khoản lỗ cho thấy hành vi làm tròn số liệu để điều chỉnh tăng lỗ. Nghiên cứu khẳng định Luật Benford là một công cụ hữu ích để khoanh vùng dữ liệu có khả năng bị thao túng, giúp các kiểm toán viên và cơ quan thuế tập trung nguồn lực hiệu quả hơn. Phát hiện này cung cấp bằng chứng thực nghiệm về hành vi thao túng báo cáo tài chính của các công ty chưa niêm yết tại Việt Nam, vốn ít chịu sự giám sát công khai so với các công ty niêm yết. Nghiên cứu cũng đề xuất các hàm ý chính sách nhằm tăng cường tính minh bạch của thông tin tài chính trong khu vực kinh tế tư nhân.