LƯU TRỮ THÔNG TIN

L u tr thông tin

ữ

L U TR THÔNG TIN

Ữ

1.1. Nguyên t c l u tr thông tin

ắ ư

Ư ữ ứ

ả ư ụ

ệ

Sau khi x lý hình th c, n i dung tài li u (mô t ạ

ữ

ắ thông tin đ

ử lo i, đánh ch s , làm tóm t ỉ ố ữ

th m c, phân ộ t…) ph i l u tr các thông tin đã có. c th c hi n trên các v t mang tin ượ

ả ư ự

ệ

ậ

Vi c l u tr ệ ư khác nhau:

ộ

ề mép, phi u l

ươ soi (ph

ố ế ỗ

đ ng) ự ộ , đĩa quang

ng ti n th công) ủ ệ ng ti n bán t ệ ươ ừ

ệ ữ ệ

đ ng hóa)

ệ ự ộ

ươ

M i tài li u t u trung đ u có hai đ c tr ng c b n:

• Các b phi u truy n th ng (ph ế • Các phi u l ế ỗ • Các bi u ghi trong các t p d li u trên các đĩa t ể (ph ỗ

ng ti n t ệ ự

ơ ả

ư

ề

ặ

ề

ư

ư ả

ữ ệ

ả

t đ ế ượ

ệ

ỗ

 Đ c tr ng hình th c, th hi n b ng các d li u th m c ư ụ ữ ệ ể ệ ứ ằ ệ xu t b n, d ng c a tài li u, , nhan đ , các y u t nh : tác gi ủ ạ ế ố ấ ả m i tài v.v... Nh ng d li u này là nh ng đ c đi m v n có ở ỗ ố ữ ữ ể ặ t tài li u này tài li u đó và nh n bi li u, nó cho phép mô t ệ ệ ệ ậ ế ỉ t ch c tài li u tóm t m t cách chính xác. Và đ nh n bi ắ ệ ậ ể ộ ng là s ký c n dùng m t mã s gán cho m i tài li u, đó th ố ườ ầ ộ hi u nh p c a tài li u. ậ ủ ệ

ố ệ

ộ

ặ

ằ

ỉ ố

ể ệ

ắ

ạ

ấ

khóa ho c t

chu n th hi n n i dung ch

ừ

ể ệ

ẩ

c th hi n b ng m t ch s phân ộ ỉ ụ i nh t là m t b n ch m c, ộ ả ệ ợ ủ ộ ư d li u này cho phép ta l u

ế ố ữ ệ

ệ

ệ ế ng ti n l u tr thông tin truy n th ng

ữ ệ ư

ố

ề

ữ M i ho t đ ng ph c v ng

 Đ c tr ng n i dung, đ ượ ư t, hay ti n l lo i, m t b n tóm t ộ ả nó bao g m các t ặ ừ ồ đ c a tài li u đó. Nh ng y u t ề ủ ữ tr và tìm ki m nh ng thông tin có trong tài li u. ữ 1.2. Các ph ọ

ươ ạ ộ

ụ ụ ề

i dùng tin, nhi u khâu trong quá ề ườ trình x lý thông tin đ u ph i ti n hành trên c s khai thác các ả ế ơ ở b phi u. Vi c s d ng các b phi u có th cho phép ta: ộ ộ

ệ ử ụ

ử ế

ế

ể

ị

ố

ả

ị , theo ch đ ho c theo đ a

ủ ề

ặ

• Xác đ nh tài li u g c. ệ • Tìm tài li u g c theo tên tác gi ố ệ danh.

L u tr thông tin

ữ

t vào

ố

ế

ộ

ế

ệ ấ ạ

ầ ủ ố

t chi ti ệ

Các lo i m c l c: • Qu n lý v n tài li u, vì các b phi u cho ta bi ả b t c lúc nào c u t o và thành ph n c a v n tài li u. ấ ứ ạ

: trình bày theo th t

ả

ứ ự ữ

ng h p tác gi

ườ

ch cái các ch d n ỉ ẫ ế khuy t

ả

ợ

i câu h i:

ả

ị

này hay không? này vi

t hay

ỏ ủ ệ

ị

ế

ả

ụ ụ  M c l c tác gi ụ ụ v tác gi hay tên tài li u trong tr ả ề ệ tr nên. 3 tác gi danh hay có t ả ở ừ cho phép tr l M c l c tác gi ụ ụ ả ờ ả • Đ n v thông tin có tài li u này c a tác gi ệ ơ • Đ n v thông tin có các tài li u do tác gi ơ không?

ỉ ẫ ch cái các ch d n n i dung tài li u.

 M c l c ch đ : trình bày theo th t chu n mô t ẩ

ứ ự ữ ả ộ

ừ

ệ

ủ ề ề

Có hai lo i m c l c ch đ : ủ ề

đó các đi m ti p c n đ

ủ ề ữ

ở

ế

ậ

ượ ắ c s p

ch cái nh trong t

ể đi n. ừ ể

ỉ ẫ

ở ướ

c s p x p đó các ch d n đ ế ượ ắ ỉ c ho c theo tên, ho c theo ch ặ

ặ

ụ ụ v các tiêu đ hay các t ề ạ ụ ụ • M c l c ch đ ch cái, ụ ụ x p theo th t ư ứ ự ữ ế • M c l c ch đ h th ng, ụ ụ ủ ề ệ ố theo m t khung phân lo i có tr ộ d n t ẫ ươ ứ

ạ ng ng v i ch đ . ủ ề ớ

ỉ ẫ

ị

 M c l c đ a lý: kê ra các ch d n liên quan đ n tên c a ủ c, m t khu v c hành chính hay m t vùng sinh

ế ộ

ộ

nhiên mà tài li u đ c p t

i.

ệ

ự ề ậ ớ

ụ ụ m t đ t n ộ ấ ướ thái t ự

ỉ ẫ

ậ ủ

ờ ệ

ệ

 M c l c th i gian: trình bày các ch d n theo th i gian ụ ụ ờ xu t b n c a tài li u, theo th i gian nh p c a tài li u, hay ờ ấ ả ủ theo s th t

n i dung c a tài li u. ủ

ố ứ ự ộ

ệ

 M c l c x p kho: s p x p các ch d n theo th t

ỉ ẫ

ứ ự ắ s p

ế

ắ

ụ ụ ế x p các tài li u trên giá. ế

ệ

ễ

ạ

ụ ụ ệ

ư

ệ

ẳ

 M c l c theo lo i hình tài li u: cho phép tìm d dàng m t ộ ệ tài li u theo b n ch t c a nó, ch ng h n nh : tài li u phát minh sáng ch , n ph m đ nh kỳ, b n đ , băng đĩa nh c.

ấ ủ ẩ

ả ế ấ

ạ ồ

ả

ạ

ị

L u tr thông tin

ữ

ợ

ậ

ạ

ị

ơ

 M c l c liên h p: t p h p theo lo i hình tài li u hay theo ề

ự ộ

1.3. Các ph Phi u l ế ỗ

ụ ụ ủ ề ươ mép là m t khâu quan tr ng trong h th ng l u tr ọ

ắ

ệ

ư ỗ

ằ

ế

ữ ế

ệ ch đ các m c l c c a nhi u đ n v thông tin. ụ ụ ủ đ ng ng ti n l u tr thông tin bán t ữ ệ ư ữ ệ ố ộ theo tài li u”, t c là m i tài ứ ơ ấ ơ ả c trình bày b ng m t phi u. Phi u này là c c u c b n

thông tin theo nguyên t c “l u tr li u đ ượ ệ c a b nh và đ ủ ộ ớ

ế

ả ư ụ

ư ộ c chia làm hai vùng: ể

ữ th m c, ghi nh ng

ệ

ỉ ẫ

ố

ỗ

, t ụ ỗ ừ i d ng các l ủ

ị ư

ệ

đông hóa

ữ

ự ệ ử

ượ • Vùng gi a c a b phi u dùng đ mô t ữ ủ ộ ch d n th m c c a tài li u. ư ụ ủ • Vùng xung quanh mép phi u là vùng đ c l đó theo m t ộ ế ế i ta có th ghi d mã s quy đ nh, ng khuy t ướ ạ ể ườ nh ng đ c tr ng n i dung và khái ni m c a tài li u, giúp cho ệ ộ ặ ữ vi c tìm ki m tài li u sau này. ệ ệ 1.4. Các ph ệ ư 1.4.1. L u tr thông tin trên máy tính đi n t ư ng ti n l u tr thông tin chính là các thi

Ph

ế ị

ữ

ế ng ti n l u tr thông tin t ươ ữ ệ ư là các băng t

ừ

ặ

ho c đĩa quang. Đĩa t đây thông tin đ

ứ

ị

ượ ữ ố . B ng t ả

ỉ ồ ị ộ

ươ

ự

ữ

ị

ự ớ ộ ệ ố

ễ ượ

ươ , đĩa t tính đi n t ừ ệ ử hai lo i đĩa c ng và đĩa m m. ề Ở ạ d ứ ố ướ ạ dãy 8 bit g i là môt byte bi u th m t ký t ể ọ gi a các ký t ố mã. V i m t h th ng mã 8 bit, có th bi u di n đ ớ khác nhau. Có hai h th ng mã quan tr ng là: ệ ố

t b nh c a máy ớ ủ i có l ừ ạ ễ c bi u di n ể i d ng các s nh phân, t c là ch g m hai ch s 0 và 1. M t ộ ứ ng ng ộ ệ ố v i các dãy s nh phân l p thành m t h th ng ậ ự c 256 ký t ể ể ọ

• ASCII (American Standard Code for Information Interchange).

ố

00110001 01000001 01100001 …

ữ ữ

Ví d trong h mã ASCII: ệ ụ S 1 có mã Ch A có mã Ch a có mã T p d li u ệ ữ ệ

L u tr thông tin

ữ

l u tr

Máy tính đi n t

ư

ữ

c t ượ ổ

ng có th

ượ ư

ch c và l u tr ứ ể ấ ng. Tr ấ

ơ i m t khía c nh hay thu c tính c a th c th đ

ộ

ữ thông tin đ i có th c u trúc thành i d ng t p d li u. Các t p d li u l ệ ữ ệ ạ ể i g m nhi u tr ườ ườ ề ạ ồ c l u tr , nó cung c p thông tin liên ữ c mô t ả ự ể ượ ề ộ ố t thông tin v m t đ i

ủ ắ

ể

ủ ệ

ể

ư ụ ỉ ẫ

ể ư ụ

ộ ữ ệ

ồ ấ

ỗ

ư ụ

ủ

ứ

ồ

ệ ử ư d ữ ệ ướ ạ ệ các bi u ghi, m i bi u ghi l ể ỗ ể coi là đ n v d li u đ ị ữ ệ quan t ạ ộ ớ b i t p d li u, còn bi u ghi cho tóm t ữ ệ ở ệ ng c a th c th . t ự ể ượ Các t p d li u này bao g m các bi u ghi th m c. Bi u ghi ữ ệ th m c là m t d li u có c u trúc, mà m i ch d n th m c là ư ụ ng. m t tr ộ ườ Ví d : bi u ghi tra c u th m c c a CSDL sách bao g m các ụ ể ng sau: tr

ườ

• Tác giả • Tên sách • N i xu t b n ấ ả ơ • Nhà xu t b n ấ ả • Năm xu t b n ấ ả • S trang ố • Ký hi u phân lo i ạ ệ • Ký hi u kho ệ • Tóm t tắ • T khóa ừ T p k ti p ế ế

ệ T p k ti p (sequential file) là t p đ

ệ

ế ế ể

ệ ộ

ượ ể

c trình bày thành m t ộ ả ọ t ph i đ c ắ

ể ọ

c nó.

ế t các bi u ghi tr ướ ể ự ế

ộ ộ

ể . Nó có các tính ch t sau:

dãy các bi u ghi liên ti p. Đ đ c m t bi u ghi, tóm t l n l ầ ượ T p truy nh p tr c ti p ệ ậ T p truy nh p tr c ti p (direct access file) có th coi là m t b ự ế ố ứ ự

ệ s u t p các bi u ghi có đánh s th t ư ậ

ậ ể

ấ

L u tr thông tin

ữ

ỉ

ộ

ể

ệ

ế

ượ

c ti n hành b ng cách ch rõ ằ

ổ

ặ

ế

ể

ạ ỏ

ể

ả

ồ

ầ

ể

ệ ứ

ệ

ỉ

ị

ắ

ố

ị

ư ố ủ

ụ ụ

ỉ ụ

ế ả

• Vi c tra c u m t bi u ghi đ ứ c a nó. s th t ố ứ ự ủ • Ng i nh p d li u có th thay th , lo i b ho c b sung ữ ệ ậ ườ d dàng m t bi u ghi. ộ ễ T p đ o ệ C u trúc t p đ o bao g m hai ph n ả ấ ầ • Ph n th nh t là t p ch a t t c các bi u ghi th m c c a ư ụ ủ ứ ấ ả ấ ệ CSDL, g i là t p s c p hay còn g i là t p ch . ọ ủ ọ ệ ơ ấ • Ph n th hai là t p đ o k t h p v i t p s c p. Đ t ch c ể ổ ứ ế ợ ầ ớ ệ ơ ấ ả ệ ứ c đ nh v b ng m t t p s c p m i bi u ghi đ t p đ o thì ộ ượ ị ở ệ ơ ấ ị ằ ể ỗ ả ệ m t giá tr “đ a ch ”. Nh các “đ a ch ” này mà xu t phát t ị ấ ỉ ừ ộ ị ờ ị t có th xác đ nh bi u ghi ch a các thông c a b ng đ o tóm t ứ ể ể ả ủ ả t c n tìm. “Đ a ch ” này cũng gi ng nh s trang tin mà tóm t ỉ ắ ầ trong m c l c hay trong các b ng ch m c (index) c a m t ộ ả cu n sách. ố ừ ả ệ Kh i đ u công tác t T qu n lý t p đ n h th ng qu n tr d li u ệ ố ự ộ

ở ầ

ữ ệ

ệ

ủ

ữ t l u tr i tóm t ắ ư ng trình đ tìm ể ệ ượ c

ị ữ ệ sau:

ế ố ự

ị ơ ở ữ ệ

ư

ệ

ả

ừ

ị ữ ệ đ ng hóa d li u, ng ườ thông tin trên các t p d li u và dùng các ch ươ ữ ệ ki m, thao tác trên các t p d li u đó. Đó là ti n thân c a các h ệ ề ữ ệ th ng c s d li u.Vi c qu n tr d li u trên máy tính đ ơ ở ữ ệ ả ệ ng trình th c hi n nh hai d ng ch ươ ạ ờ ệ • Các h th ng qu n lý t p ả ệ ố ệ • Các h th ng qu n tr c s d li u. ả ệ ố ữ ng trình l u tr , x lý và in d H th ng qu n tr t p là ch ữ ử ươ ị ệ ả ệ ố t. H qu n tr t p l u tr d li u li u ch a trong các t p tách bi ữ ữ ệ ị ệ ư ệ ệ ứ trên b nh ngoài (băng t ữ ệ , đĩa quang) và khai thác d li u , đĩa t ừ ớ ộ b ng các ch ươ ằ ứ

ệ ữ ệ Ch c năng c b n c a h qu n lý t p và x lý các t p d li u

ng trình. ơ ả ủ ệ

ử

ệ

ả

bao g m:ồ

• T o t p m i ớ ạ ệ

L u tr thông tin

ữ

ở

ấ t b l u tr , đĩa t thông tin th c p (nh băng t ứ ấ ế ị ư • M , đóng các t p ệ • Xóa các t pệ C s d li u là m t h th ng các thông tin có c u trúc đ ơ ở ữ ệ trên các thi ể ỏ ộ ệ ố ữ ầ i s d ng hay nhi u ch ừ ờ ủ ề ươ ụ ụ ứ ề ượ ư c l u ...) tr ư ừ ữ ề đ có th th a mãn yêu c u khai thác thông tin đ ng th i c a nhi u ồ ể ng trình ng d ng v i nhi u m c đích ng ớ ườ ử ụ khác nhau.

u đi m n i b t c a CSDL là: ổ ậ ủ

ứ ấ ự ấ c tính nh t quán và toàn v n d li u. ượ ặ ấ

c truy xu t theo nhi u cách khác ể ượ ữ ệ ề ả ấ

ề i s d ng và nhi u ườ ử ụ ề ẻ ng d ng khác nhau. ả ụ

Ư ể • Gi m s trùng l p thông tin xu ng m c th p nh t và do đó b o ả ố ả đ m đ ẹ ữ ệ ả • Đ m b o d li u có th đ ả nhau. • Kh năng chia s thông tin cho nhi u ng ứ CSDL đ t ra nh ng v n đ c n ph i gi : i quy t là ế ề ầ ữ ả ả ấ ặ

Tính ch quy n c a d li u. ề ủ ữ ệ ủ

Do tính chia s c a CSDL nên tính ch quy n c a d li u có th ề ủ ữ ệ ủ ờ ượ ệ ạ ẻ ủ ờ ữ ệ ễ ả ể b lu m và làm m nh t tinh th n trách nhi m, đ c th hi n trên ể ệ ầ ị v n đ an toàn d li u, kh năng bi u di n các m i liên h ng nghĩa ệ ữ ố ể ề ấ ườ i c a d li u, và tính chính xác c a d li u. Đi u này có nghĩa là ng ủ ữ ệ ủ ữ ệ ề

L u tr thông tin

ữ

ớ ậ ả

khai thác CSDL ph i có nghĩa v c p nh t các thông tin m i nh t c a ấ ủ ụ ậ CSDL. Tính b o m t và quy n khai thác thông tin c a ng i s d ng. ả

Do có nhi u ng ậ ề ườ ử ụ ộ ồ ề ề i đ ườ ượ ộ ơ ầ ả ậ ườ ử ụ ạ ệ ề ệ ề ụ ộ ấ ơ ế

ủ ờ c phép khai thác CSDL m t cách đ ng th i nên c n ph i có m t c ch b o m t và phân quy n h n khai thác ế ả i s d ng hay h đi u hành CSDL. Các h đi u hành nhi u ng ề m ng c c b (Novelll Netware, Windows For WorkGroup, WinNT,...) ạ đ u có cung c p c ch này. ề Tranh ch p d li u.

ộ Nhi u ng ề ấ ữ ệ i đ ườ ượ ủ ớ ậ ả ế ệ ư ơ ụ ộ ơ ạ ơ ế ư ệ ề ượ ườ ừ ơ ứ ộ ư ạ ư c... ề ấ ướ

ữ ệ c phép truy nh p vào cùng m t tài nguyên d li u ậ (Data Source) c a CSDL v i nh ng m c đích khác nhau: Xem, thêm, ữ ữ xóa ho c s a d li u. C n ph i có m t c ch u tiên truy nh p d ầ ặ ử ữ ệ ế ư i quy t tình tr ng khóa ch t (DeadLock) li u cũng nh c ch gi ế ế ả ự c th c trong quá trình khai thác c nh tranh. C ch u tiên có th đ ể ượ ạ i khai hi n b ng vi c c p quy n (hay m c đ ) u tiên cho t ng ng ườ ằ ệ ấ thác - ng ượ ư c u c c p quy n h n u tiên cao h n thì đ i nào đ tiên truy nh p d li u tr ậ ữ ệ Đ m b o d li u khi có s c . ự ố

ể ệ ữ ệ ậ ả ữ ệ ả ả ộ ấ ộ ệ ấ ư ệ ữ ị ư ạ ư ả ự ứ đ ng ki m tra và kh c ph c l ự ố ư ấ ộ ố ệ ề ơ ế ử ụ ắ ứ ự ố ụ ỗ ự ộ ổ ị t ph i có m t c ch khôi ph c d li u khi các ể ụ ủ ệ ề ả ụ ữ ệ ế

ấ ờ ả ề ị

ả Vi c qu n lý d li u t p trung có th làm tăng kh năng m t mát ầ ho c sai l ch thông tin khi có s c nh m t đi n đ t xu t, m t ph n ặ ấ đĩa l u tr CSDL b h v.v... M t s h đi u hành m ng có cung c p d ch v sao l u nh đĩa c ng (c ch s d ng đĩa c ng d phòng - ụ ị i khi có s c , tuy nhiên, bên RAID), t c nh d ch v c a h đi u hành, đ đ m b o CSDL luôn luôn n đ nh, ể ả ạ ả ị m t CSDL nh t thi ộ ơ ế ộ s c b t ng x y ra. ự ố ấ H ph n m m qu n tr CSDL. ầ ệ Đ gi ể ả ư ộ ả i quy t t ế ố ề ủ ề ạ ơ ữ ệ ả ả ậ ộ ệ ố c g i là h ọ ượ ụ ầ ế ồ ữ ệ ề ị ụ ầ ả t các v n đ đ t ra cho m t CSDL nh đã nêu ấ ề ặ trên: tính ch quy n, c ch b o m t hay phân quy n h n khai thác ế ả ậ i quy t tranh ch p trong quá trình truy nh p d li u, và CSDL, gi ấ ự ố ... thì c n ph i có m t h th ng các ph c h i d li u khi có s c ầ ệ ph n m m chuyên d ng. H th ng các ph n m m đó đ ề ệ ố qu n tr CSDL (ti ng Anh là DataBase Management System - DBMS). t k CSDL và Đó là các công c h tr cho các nhà phân tích & thi ế ụ ỗ ợ ế ế

L u tr thông tin

ữ

ữ ế ề ệ ả c đ a ra th tr ị ườ ượ ư ị i khai thác CSDL. Cho đ n nay có khá nhi u h qu n tr ng nh : Visual FoxPro, MicroSoft ư ng khác ấ ượ ớ nh ng ng ườ CSDL m nh đ ạ Access, SQL-Server, DB2, Paradox, Oracle... v i các ch t l nhau.

ả ặ ự ề ộ M i h qu n tr CSDL đ u đ ị ự c cài đ t d a trên m t mô hình d ộ ệ ữ ệ ả ị ữ ỗ ệ ượ li u c th . Dù d a trên mô hình d li u nào, m t h qu n tr CSDL ệ ụ ể cũng ph i có: ả

Ngôn ng giao ti p gi a ng ữ ữ ế ườ ử ụ ồ i s d ng (NSD) và CSDL, bao g m:

ữ ả ữ ệ ố ủ d li u (Data Definition Language - DDL) ấ ắ ữ ệ

ữ ữ ệ ể ữ ệ

ấ ấ ữ ườ ặ ệ ữ ỏ ữ ử ụ t trong CSDL. ầ ế

ữ ệ ữ ị ệ ố ả ườ ủ ả ổ ấ ề ậ ấ ạ ườ ử ụ

dùng đ mô t ể ả các ánh x liên ạ ng trình ừ ể ữ ệ ậ ươ ủ ầ ấ ạ ử ụ ụ ậ

ư ơ ế ị ự ố ả

ệ ụ ồ ữ

ả ợ ộ ơ ế ố ệ ấ • Ngôn ng mô t để ệ ủ cho phép khai báo c u trúc c a CSDL, khai báo các m i liên h c a d li u (Data RelationShip) và các quy t c (Rules, Constraint) qu n lý ữ ệ ả áp đ t lên các d li u đó. ặ • Ngôn ng thao tác d li u (Data Manipulation Language - DML) cho phép ng ử i s d ng có th thêm (Insert), xóa (Delete), s a ườ ử ụ (Update) d li u trong CSDL. • Ngôn ng truy v n d li u, hay ngôn ng h i đáp có c u trúc ữ ệ i khai thác (Structured Query Language - SQL) cho phép nh ng ng CSDL (chuyên nghi p ho c không chuyên) s d ng đ truy v n các ấ ể thông tin c n thi • Ngôn ng qu n lý d li u (Data Control Language - DCL) cho ả i qu n tr h th ng thay đ i c u trúc c a các b ng phép nh ng ng ữ d li u, khai báo b o m t thông tin và c p quy n h n khai thác CSDL ả ữ ệ i s d ng. cho ng • T đi n d li u (Data Dictionary) k t, ghi nh n các thành ph n c u trúc c a CSDL, các ch ế ng d ng, m t mã, quy n h n s d ng v.v.... ề ứ • H qu n tr CSDL cũng ph i có c ch sao l u (Backup) và ả ả ph c h i (Restore) d li u khi có s c x y ra. ữ ệ Nh ng cách ti p c n m t CSDL ộ ế ậ C s d li u là t p h p các d li u đ ữ ệ ượ ơ ở ữ ệ ậ theo m t c ch th ng nh t, nh m giúp cho vi c truy nh p và x t ằ ử c c u trúc c d dàng và nhanh chóng. CSDL ph i đ lý d li u đ c qu n lý trên máy tính đi n ệ ử ậ ả ượ ấ ữ ệ ượ ễ

L u tr thông tin

ữ

ế ữ ệ ế ợ ề ể ễ ư ử

ể ự ể ng hóa môi tr ư ạ ỗ ễ ng th c, nó là bi u di n c đi m khác nhau. Có ượ ữ ử ổ ữ ệ ừ ượ ệ

ạ

ấ

ệ

ể ữ ệ

ng đ i t ng (Object Oriented Data Mode) ố ượ ữ ệ ướ

ạ ệ ể ả ượ c quan tâm h n c vì nó đ ơ ẽ ự ệ ế ề ự ề ư ộ ơ ở ả i s d ng. ớ ườ ng c a ng ủ ườ ử ụ

ệ ạ

ể ễ c bi u di n i ta đ a vào các ượ ư ườ ẫ ạ ạ

ư t. Ch ng h n nh trong vi c qu n lý nhân s t ự ạ ư ạ ả ả ủ ầ ừ ị ồ ị ể ẫ ạ ỗ ộ ượ ẫ ạ ọ ẫ ị ệ ạ ẫ

ự ế ẫ ộ

ạ ễ ộ hình b u d c (oval) ầ ụ ạ ộ ỗ ể ở c th hi n b i các cung có h sao cho có th d l u tr , s a đ i và tìm ki m d li u k t h p v i ớ nhi u quá trình x lý d li u khác nhau. Mô hình d li u là tr u t ườ ữ ệ m c quan ni m. M i lo i có u nh d li u ữ ệ ở ứ năm lo i mô hình logic c b n là: ơ ả ạ • Mô hình m ng (Network Data Model) • Mô hình phân c p (Hierachical Data Model) • Mô hình quan h (Ralational Data Model) • Mô hình d li u th c th – k t h p (Entity - RelationShip Model) ế ợ ự • Mô hình d li u h Trong năm lo i mô hình trên, mô hình quan h có nhi u u đi m và ọ c xây d ng trên m t c s toán h c đ ượ ch t ch , đó là lý thuy t v các quan h . Nó có hình nh tr c quan ặ g n gũi v i quan ni m thông th ầ Mô hình d li u m ng ữ ệ Mô hình d li u m ng (Network Model) là mô hình đ ạ ữ ệ b i m t đ th có h ng. Trong mô hình này ng ộ ồ ị ướ ở khái ni m: m u tin hay b n ghi (Record), lo i m u tin (Record Type) ả ẫ ệ và lo i liên h (Set Type): ệ ng (Recorde Type) là m u đ c tr ng cho 1 lo i đ i t ạ ố ượ Lo i m u tin ặ ạ ẫ ẫ riêng bi ị i m t đ n v , ả ộ ơ ẳ ệ ệ i th c có th là phòng, nhân viên, đ i t ng c n ph n nh c a th gi ự ế ớ ố ượ ể ố công vi c, lý l ch ... do đó có các lo i m u tin đ c tr ng cho t ng đ i ư ẫ ạ ệ ặ ng này. Trong đ th bi u di n mô hình m ng m i lo i m u tin t ạ ượ ễ ủ ữ ậ , m t th hi n (Instance) c a c bi u di n b i m t đ ộ hình ch nh t ể ệ ở ễ ể ượ m t lo i m u tin đ c g i là b n ghi. Trong ví d trên lo i m u tin ẫ ạ ụ ả ộ Phòng có các m u tin là các phòng, ban trong đ n v ; lo i m u tin ẫ ạ ơ nhân viên có các m u tin là các nhân viên đang làm vi c t i các phòng ban c a c quan... ủ ơ ủ ớ ệ (Set Type) là s liên k t gi a m t lo i m u tin ch v i Lo i liên h ữ ạ m t lo i m u tin thành viên. Trong đ th bi u di n mô hình m ng ồ ị ể ẫ và sự m i lo i liên h đ ệ ượ ướ ng liên k t gi a 2 lo i m u tin đ ạ c bi u di n b i m t ễ ể ệ ượ ẫ ạ ạ ế ữ ở

L u tr thông tin

ữ

lo i liên h i lo i liên h và t lo i m u tin ch t ạ ệ ệ ủ ớ ừ ạ ừ ạ ẫ i lo i m u tin thành viên. ạ

ng các m u tin tham gia ỉ ẫ ườ ố ượ ạ ệ ế ạ ố ế ợ

ỗ ẫ ạ ẫ ủ ủ ỗ ạ ụ ủ ị ấ ẫ ộ

ỗ ủ ủ ẫ ạ ẫ ủ ẫ ạ ẫ ừ ề ỗ ộ

ủ ạ ẫ ề ủ ụ ẫ ớ

ữ ệ ễ ạ ộ ộ ộ ơ ể ự ủ ị ồ ị ị ạ ị ế ề ệ ề ề ể ộ (các mũi tên) đi t t ẫ ớ i ta còn ch ra s l Trong lo i liên k t ng trong m i k t h p. Có các lo i liên h sau: • 1-1 (One-to-One): M i m u tin c a lo i m u tin ch , ch k t h p ủ ế ợ v i đúng 1 m u tin c a lo i m u tin thành viên. Ví d , m i nhân viên ẫ ớ có duy nh t m t lý l ch cá nhân. • 1-n (One-to-Many): M i m u tin c a lo i m u tin ch , ch k t ủ ế h p v i 1 hay nhi u m u tin c a lo i m u tin thành viên. Ví d , m i ỗ ụ ề ớ ợ ộ 1 đ n nhi u nhân viên. M i 1 nhân viên ch thu c phòng ban có t ỉ ế m t phòng ban nh t đ nh. ấ ị • n-1 (Many-to-One): Nhi u m u tin c a lo i m u tin ch ch k t ủ ủ ế ẫ ề h p v i đúng 1 m u tin c a lo i m u tin thành viên. Ví d , nhi u ạ ẫ ợ nhân viên cùng làm m t công vi c. ệ Hình 2.1 bi u di n m t ví d v mô hình d li u m ng đ i v i ố ớ ụ ề ạ CSDL nhân s c a m t đ n v . Trong đ th này, chúng ta có 4 lo i m u tin: phòng, nhân-viên, công-vi c và lý-l ch; 4 lo i liên h : phòng ệ ẫ g m 1 đ n nhi u nhân-viên; nhân-viên có đúng 1 lý-l ch; nhi u nhân- ồ viên cùng làm m t công-vi c; 1 nhân-viên có th có 1 hay nhi u nhân- ệ viên là thân nhân c a mình. ủ

L u tr thông tin

ữ

Hình 2.1 Mô hình d li u m ng (Network Model)

ữ ệ

ạ

ạ ươ ễ ử ụ ả ố ơ ễ ướ ữ ễ ệ ủ ữ ệ là r t h n ch . ng đ i đ n gi n, d s d ng nh ng nó Mô hình d li u m ng t ư ữ ệ không thích h p trong vi c bi u di n các CSDL có quy mô l n b i ở ể ớ ệ ợ ủ ữ ệ ng kh năng di n đ t ng nghĩa c a d li u, trong m t đ th có h ạ ả ộ ồ ị nh t là các d li u và các m i liên h ph c t p c a d li u trong ấ ữ ệ ứ ạ ố th c t ự ế ấ ạ ế

Mô hình d phân c p ữ ấ

ữ ệ ộ ỗ ự ữ ấ ủ ệ ớ ễ c liên h v i nhau theo m t m i quan h xác đ nh. ộ ộ ố ị

ượ ữ ệ ệ

: gi ng khái ni m m u tin trong mô hình d li u m ng. ữ ệ ạ

Mô hình d li u phân c p (Hierachical Model). Mô hình là m t cây (Tree), trong đó m i nút c a cây bi u di n m t th c th , gi a nút con ể ể và nút cha đ ệ Mô hình d li u phân c p s d ng các khái ni m sau: ấ ử ụ Lo i m u tin ạ ẫ ệ Lo i m i liên h ạ ố ố ẫ ệ: Ki u liên h là phân c p, theo cách: ệ ể ấ

L u tr thông tin

ữ

ẫ ộ ỉ ấ ộ ộ ệ ệ ấ ứ m u tin ch t ố ố m u tin ừ ẫ ủ ớ ẫ • M u tin thành viên ch đóng vai trò thành viên c a m t m i liên h duy nh t, t c là nó thu c m t ch duy nh t. Nh v y, m i liên h ủ t ừ ẫ (hay b n ghi - record) thành viên v i m u tin ch là 1-1. ủ ư ậ i các m u tin thành viên là 1-n, và t ớ ủ ả ẫ

i 1 m i liên h duy nh t. ẫ ệ ấ ố

: C u trúc phân c p c a môn lo i chính 500 ỉ ồ ạ ấ ủ ạ

• Gi a 2 lo i m u tin ch t n t ạ ữ Ví d 2.2.1 ấ ụ C a khung phân lo i DDC. ủ ạ

500 Khoa h c t

ọ ự

nhiên & toán h c ọ

510 Toán h cọ

530 V t lý h c ọ ậ

520 Thiên văn h cọ

531 C h c ơ ọ

533 C h c ơ ọ ch t khí ấ

532 C h c ơ ọ ch t l ng ấ ỏ Hình 2.2 Mô hình d li u phân c p (Hierachical Model)

ữ ệ

ấ

ữ ệ ữ ệ Mô hình d li u th c th –k t h p ế ợ Mô hình d li u th c th - k t h p (Entity - RelationShip Model). c s d ng trong lý thuy t c a mô hình ể ế ợ ể ượ ử ụ ự ự ủ ế ế ủ Các khái ni m ch y u đ ệ này là:

Lo i th c th (Entity Type): Là m t lo i đ i t ạ ầ ự ạ ố ượ

ộ Ớ Ọ ng t Ọ ạ ứ ả Ả ề ạ

ạ ơ ả

ủ ộ ạ ng c a m t lo i nh khái ni m m u tin trong mô ẫ ặ ư ươ ự ệ ng c n qu n lý ể trong CSDL, ch ng h n, KHOA, L P-H C, MÔN-H C, GI NG- Ọ ẳ nh khái ni m v lo i m u VIÊN, H C-VIÊN, t c là, cũng t ẫ ệ ự ư ươ tin trong mô hình m ng và mô hình phân c p. ấ Các khái ni m c b n ệ Th c thự ể (Entity): Là m t th hi n ho c m t đ i t ộ ố ượ ộ th c th . Khái ni m này t ể ệ hình d li u m ng và mô hình d li u phân c p. ữ ệ ể ệ ng t ự ữ ệ ạ ấ

L u tr thông tin

ữ

ể (Entity Attribute): Là các đ c tính riêng ặ khái ni m thu c tính ộ ệ ệ ủ ự ơ ả ể ươ

ạ ể ự ụ ng t ệ ộ ớ ộ ạ ự ạ ể ộ ố ể Ớ Ọ ố ọ ố ạ ể Ọ Ọ ự ọ ộ ả ể ộ ự ọ ộ ố ộ ố ạ ọ Ả ấ

ả ạ ự ể ộ ộ ậ ậ ạ ị ủ ể ớ ạ ự ộ ộ ấ ủ ể ọ ể ự ủ ể ể ủ ể Ọ Ọ ệ ọ nh khái ni m khóa (Key) trong mô hình d li u quan h . ệ ệ

ự ố ạ ng t ươ ồ ị ể ể ể ệ ườ ng t ạ ố ế ợ (Entity Relationship): T ữ ệ ử ụ ữ ể ồ ạ ự ể ạ ơ

ổ ố ế ợ ự ể ể ạ ự ồ ạ Ả ặ ự Ể

ộ ể ườ ủ ộ ự ể ộ ạ ộ ụ ổ ố ế ợ ể ể ộ ủ ể ể ọ Thu c tính c a lo i th c th ạ ự ộ ủ bi t c b n c a lo i th c th , t ự ạ (Attribute) trong mô hình d li u quan h . ữ ệ Ví d , lo i th c th KHOA có các thu c tính Mã-Khoa, Tên-Khoa. Lo i th c th L P-H C có m t s thu c tính Mã-L p, Tên-L p, ớ ộ ố ộ Niên-Khóa, S -H c-Viên. Lo i th c th MÔN-H C có m t s thu c ự tính Mã-Môn, Tên-Môn, S -Đv-H c-Trình. Lo i th c th H C-VIÊN ọ có m t s thu c tính Mã-H c-Viên, Tên-H c-Viên, Ngày-Sinh, Quê- Quán. Lo i th c th GI NG-VIÊN có m t s thu c tính Mã-Gi ng- Viên, Tên-Gi ng-Viên, C p-H c-V , Chuyên-Ngành. v.v... ị ể (Entity Key): Đó là các thu c tính nh n di n Khóa c a lo i th c th ệ ủ c a lo i th c th . Căn c vào các giá tr c a các thu c tính nh n di n ệ ứ ạ ự ủ i ta có th xác đ nh m t th c th duy nh t c a m t lo i th c này ng ự ự ị ườ th . Ví d , khóa c a lo i th c th L P-H C có th là Mã-L p; khóa ể Ớ Ọ ụ ể ạ c a lo i th c th H C-VIÊN có th là Mã-H c-Viên; khóa c a lo i ạ ủ th c th MÔN-H C có th là Mã-Môn-H c ... Khái ni m này cũng ể ự t ữ ệ ự ư ươ Lo i m i k t h p nh lo i m i liên ư ạ h trong mô hình d li u m ng. Trong đ th bi u di n c a mô hình ễ ủ ệ i ta cũng s d ng hình elíp đ th hi n m t m i k t h p ố ế ợ này ng ộ ộ i nhi u h n m t gi a các th c th . Gi a 2 lo i th c th có th t n t ề ể ự ữ m i k t h p. ố ế ợ ố ế ợ (RelationShip Degree): Là t ng s lo i S ngôi c a m i k t h p ố ạ ố ủ th c th tham gia vào m i k t h p. Ví d , gi a lo i th c th SINH- ữ ụ ự i m i k t h p "tr c thu c" - đó là m i k t h p VIÊN và KHOA t n t ố ế ợ ố ế ợ ộ ố ế 2 ngôi. K T-QU -THI (ho c KI M-TRA) c a sinh viên là m i k t ủ Ể Ế h p gi a 3 th c th SINH-VIÊN, MÔN-THI và ĐI M-THI - đó là ể ữ ợ m i k t h p 3 ngôi. ố ế ợ ố ế ợ (RelationShip Attribute): M i k t h p ố ế ợ Thu c tính c a m i k t h p ủ có th có các thu c tính c a riêng nó. Thông th ng m i k t h p có ố ế ợ ố ế ợ các thu c tính là khóa c a các lo i th c th tham gia vào m i k t h p, ủ ố ngoài ra còn có thêm nh ng thu c tính b sung khác. Ví d , trong m i ữ k t h p 3 ngôi k trên, thu c tính c a m i k t h p này có th bao ế ợ g m Mã-H c-Viên, Mã-Môn-H c, Đi m-Thi; và có th có thêm các ồ thu c tính b sung khác nh L n-Thi-Th , Ngày-Thi, Ghi-Chú v.v... ư ầ ọ ổ ứ ộ

L u tr thông tin

ữ

ạ ụ ố ế ợ ạ ố ớ Ế ố ế ợ ộ ọ i nhánh n i lo i th c th ự ở ẽ ấ ả ố ọ Ả ề ấ ự

ữ ệ ướ ệ ớ ng đ ng đ i ố ệ t k các CSDL hi n ượ ử ụ ế ế ệ ể Ví d , trong m i k t h p 3 ngôi nêu trên, t H C-VIÊN v i m i k t h p K T-QU -THI là (1,n), b i vì s có ít Ọ t c s h c viên nh t m t h c viên tham gia kỳ thi và nhi u nh t là t ấ h c môn đó cùng d thi. ọ Mô hình này cùng v i mô hình d li u quan h và mô hình h t c s d ng khá ph bi n trong vi c thi ổ ế ượ nay.

ớ ọ ọ ự ạ ế ế ọ ự ế ấ ớ ọ i đa 1 l p.

ế ợ ủ

ữ ệ

ự

ể

ả

ọ

ớ M i k t h p h c viên + l p h c gi a 2 lo i th c th h c viên và l p ể ọ ữ ố ế ợ ẳ t k kh ng h c. T i nhánh h c viên b n s c a nó là (1-1) nhà thi ả ọ ố ủ ạ đ nh tình hình th c t ộ ph i h c ít nh t 1 l p h c và cũng ch thu c ỉ ả ọ ị t ớ ố Hình 2.4.1 Mô hình d li u th c th - k t h p c a CSDL qu n lý h c viên.

L u tr thông tin

ữ

ệ

Mô hình d li u quan h ữ ệ Các khái ni m c b n ệ ơ ả

c g i t Mô hình d li u quan h (Relational Model) - còn đ ệ ượ ọ ắ ữ ệ ệ ộ ủ ệ ị ề ả ệ ứ ậ ữ ữ ệ ẽ ượ ử ụ ệ ộ ượ ệ ồ

t c a m t đ i t ộ ố ượ ấ ộ c ượ ệ ủ ề ố trong CSDL đ ph c v cho vi c khai thác d li u v đ i ệ ng c n đ ầ ữ ệ ụ ụ ể

t là ế ậ mô hình quan h . N n t ng c b n c a nó là khái ni m lý thuy t t p ơ ả ủ h p trên các quan h , t c là t p c a các b giá tr (Value Tuples). ợ c s d ng bao Trong mô hình d li u này nh ng khái ni m s đ g m thu c tính (Attribute), quan h (Relation), l ệ c đ quan h ồ (Relation Schema), b (Tuple), khóa (Key). ộ Thu c tính (Attribute): ộ Thu c tính là m t tính ch t riêng bi ộ l u tr ữ ư t ng. ượ Ví d 1ụ

ứ ươ ng ng v i lo i th c th KHOA trong ể ự thu c tính Mã-khoa, Tên- ạ ộ ể ế ợ ng ố ượ KHOA (t ự

ạ ộ ớ ể L P-H C Ớ Ọ có m t s ộ ố thu c tính Mã-l p, Tên- ố ọ

ạ ể MÔN-H CỌ có m t s ộ ố thu c tính Mã-môn, ộ ố

có m t s ạ ộ ố thu c tính Mã-khoa, Ọ ộ ọ

có m t s ể GI NG-VIÊN ọ ể H C-VIÊN ọ Ả ả ấ

ư ả i 2 t Đ i t ớ mô hình th c th k t h p) có các khoa. Lo i th c th ự l p, Niên-khóa, S -h c-viên. ớ Lo i th c th ự Tên-môn, S -Đv-H c-Trình. Lo i th c th ự Mã-h c-viên, Tên-h c-viên, Ngày-sinh, Quê-quán. ộ ố thu c tính Mã- Lo i th c th ạ ộ ự gi ng-viên, Tên-gi ng-viên, C p-h c-v , Chuyên-ngành. ọ ị ả v.v... ng nhúng nh hình nh, âm thanh, audio, video … ORACLE có ỷ ứ ữ ệ c l n t ướ ớ ớ ữ ệ

t ượ ki u d li u LONG cho phép ch a d li u có kích th ể bytes. Quan h (Relation): ệ

ộ ượ ộ ị M t quan h R có n ngôi đ ệ ứ ự ủ ộ = {A1, A2, ... An} (th t kèm theo nó là m t tân t c đ nh nghĩa trên t p các thu c tính U ậ c a các thu c tính là không quan tr ng) và , t c là m t quy t c đ xác đ nh m i quan ừ ứ ọ ố ể ắ ộ ộ ị

L u tr thông tin

ữ

i và đ

1, A2, ... An). T pậ

i là m t thu c tính có mi n giá tr là MGT(A

c ký hi u là R (A ộ ượ ệ ệ c ký hi u là R ệ

1, i), nh v y R(A ư ậ 1) x MGT(A2) x ... x

ộ ượ ị ề ề ậ

c g i b ng thu t ng khác là b ng (Table).

h gi a các thu c tính A ệ ữ thu c tính c a quan h R đôi khi còn đ ủ ộ V i Aớ ộ A2, ... An) là t p con c a tích Đ -các: MGT(A ủ MGT(An). Quan h còn đ ệ [endif]> Ví d 1ụ :

ệ ộ

ộ ố ấ ể KHOA (Mã-khoa, Tên-khoa), là m t quan h 2 ngôi. Tân t ừ phân bi t c các khoa khác c a tr ỗ t v i t ng". : "M i khoa có m t tên g i và m t mã s duy nh t đ ọ ệ ớ ấ ả ộ ườ ủ

Vi d 2ụ :

ớ ớ Ớ Ọ : "M i l p h c trong tr ỗ ớ ớ ố ừ c duy nh t đ phân bi ấ ể ng; có m t tên g i c a l p h c, m t s ộ ộ ọ ọ ủ ớ ng h c viên theo h c và thu c m t khoa c a tr ố ọ ọ t v i t ệ ớ ấ ả ọ ng". ườ ướ ườ ọ ủ ọ ộ ộ

L P-H C (Mã-l p, Tên-l p, Niên-khóa, S -h c-viên, Mã- ườ khoa) là quan h 5 ngôi v i tân t ng ệ t c các có m t mã s quy ộ ố l p h c khác trong tr ớ l ượ Ví d 3ụ :

là quan ọ ố

: "M i môn h c có m t tên g i c th , đ ỗ ọ ọ ứ ọ MÔN-H C (Mã-môn, Tên-môn, S -đv-h c-trình) Ọ h 3 ngôi. ệ c h c trong Tân t ộ m t s đ n v h c trình nh t đ nh và ng v i môn h c là m t mã s duy nh t đ phân bi ộ ấ ị t v i m i môn h c khác". ệ ớ ọ ụ ể ượ ớ ọ ị ọ ấ ể ọ

ừ ộ ố ơ ố Ví d 4ụ :

ọ ọ Ọ ệ

ấ : "M i h c viên có m t h và tên, ngày sinh, quê ệ ớ t v i c ghi danh vào ấ ể ượ H C-VIÊN (Mã-h c-viên, Tên-h c-viên, Ngày-sinh, Quê- quán, Mã-l p)ớ là quan h 5 ngôi. Tân t ộ ỗ ọ ọ ừ c c p m t mã s duy nh t đ phân bi quán, ... và đ ố ộ ượ m i h c viên khác trong tr ọ ườ ng". m t l p h c duy nh t trong tr ng; h c viên đ ườ ọ ọ ộ ớ ấ ọ

Ví d 5ụ :

L u tr thông tin

ữ

ả ấ ả ọ Ả .

ng đ i t ng đ i t ạ ố ượ ộ GI NG-VIÊN (Mã-gi ng-viên, Tên-gi ng-viên, C p-h c- v , Chuyên-ngành) ị Đây là quan h 4 ngôi. Mô hình d li u h Mô hình d li u h ố ự ế ậ ng pháp l p trình h ậ ữ ng đ i t ố ượ ử ụ ế ừ ừ ư ớ nhi u l p c ề ớ ậ ế

ệ ng ố ượ ữ ệ ướ ng (Object Oriented Data Mode) ra ố ượ ữ ệ ướ đ i vào cu i nh ng năm 80 và đ u nh ng năm 90. Đây là lo i mô hình ầ ữ ờ tiên ti n d a trên cách ti p c n h ng đã quen thu c trong ế ướ ng, nó s d ng các khái ng đ i t các ph ướ ươ ni m nh l p (class), s k th a b i(t c là k th a t ơ ộ ứ ự ế ừ ệ s multi-inheritance). Đ c tr ng c b n c a cách ti p c n này là tính ơ ả ủ ư ặ ở đóng gói (encápulation), tính đa hình (polymorphism) và tính tái sử d ng (Reusability). ụ 1.4.2. L u tr thông tin trên CD – ROM ư