Mối quan hệ giữa triết học và nghệ thuật tạo hình



MỐIQUANHỆ

GIỮANGHỆTHUẬTTẠOHÌNHVÀTRIẾTHỌC

BùiVănLong

Email:longbui@hou.edu.vn

Ngàytòasoạnnhậnđưcbàibáo:04/11/2024

Ngàyphảnbiệnđánhgiá:16/05/2025

Ngàybàibáođưcduyệtđăng:26/05/2025

DOI:10.59266/houjs.2025.579

Tómtắt:Bàiviếtchủyếutậptrungvềlýluậncủanghệthuậttạohình,nguồngốcvàsự

pháttriển,đặctrưngcủanghệthuậttạohìnhtrongHộihọa,Điêukhắc,Kiếntrúc,Điệnảnh..

quađókhẳngđịnhmốiquanhệkhăngkhítgiữanghệthuậttạohìnhvàtriếthọctừthờicận

đạiđếnhiệnđạiđềuhướngvềmụctiêuphảnánhvàtáitạolạihiệnthựcxãhộihướngvào

cùngmộthiệntượngđềucósứcthuyếtphục.Nhữngtưtưởngtriếthọccóýnghĩađịnhhướng

chonghệthuậttạohình,làmcơsởvàchỗdựatinhthầnchonghệthuậttạohình.Ngượclại

nghệthuậttạohìnhbiểuhiệnbằnghìnhtượngđểtruyềntảiđếnngườixemnhữngtưtưởng

mangtầmtriếthọcvềcuộcsốngvàthiênnhiên.

Từkhoá:nghệthuật,tạohình,triếthọc.

TrườngĐạihọcMởHàNội

I.Đặtvấnđề

Triếthọclàngànhkhoahọcchuyên

sâu vàoviệclýgiảibảnchấtcủatồntại,

nhậnthứcvàgiátrị,trongkhinghệthuật

tạo hình lạithuộclĩnh vựcsángtạo,nơi

conngườibiểuđạttưtưởngvàcảmxúc

thông qua hình ảnh và không gian. Nếu

cácnhàtriếthọctriểnkhailuậnđiểmcủa

mìnhbằngsuyluậnlogicvàthựcnghiệm

xã hội,thì người nghệsĩ tạohình lại sử

dụngngônngữcủahìnhtưngđểtruyền

đạtýtưởngvàcáinhìncánhânvềthếgiới.

Nhiềutriếtgialớntrongthờicậnđại

nhưHegelvàHeideggertừngnhấnmạnh

rằng, các tư tưởng về thẩm mỹ thường

chỉ hình thành sau khi những tác phẩm

nghệ thuật đãđưc sáng tạo.Tuynhiên,

từrấtsớm,nhữngquanniệmtriếthọcvề

cáiđẹpđãcóảnhhưởngsâusắcđếnnghệ

thuật. Chẳng hạn, Platon đề cao cái đẹp

lýtưởngvàvĩnhcửu,Aristotexemnghệ

thuật là hình thức mô phỏng tự nhiên,

SaintAugustinnhấnmạnhmốiliênhệtâm

linhgiữaconngườivàĐấngSángtạo,còn

DescartesvàKantlạitậptrungvàovaitrò

củachủthểnhậnthứctrongquátrìnhcảm

thụcáiđẹp.

Bước sang đầu thế kỷ XX, hội

họahiệnđạiđãphávỡnhiềuchuẩnmực



truyềnthống.CáchọasĩnhưVanGogh,

Cézanne, Gauguin khám phá màu sắc

và hình khối theo cách hoàn toàn mới;

Picasso và Braque đưa ra quan điểm tái

cấu trúc hình thể trong lập thể; còn các

nghệ sĩ như Duchamp, Mondrian hay

Boccionilạinhấnmạnhyếutốnhịpđiệu

và chuyển động, mở ra hướng tiếp cận

thẩmmỹkhácbiệtvớitrướcđây.

Cả triết học lẫn nghệ thuật đều là

nhữngcách thứcnhận thức vàphảnánh

hiện thực, mỗibên theo một hướng tiếp

cận riêng. Mục tiêu chung của chúng là

khám phá bản chất cuộc sống – không

dừnglạiởviệcmôtảbềngoàicủasựvật,

màlàtiếpcậnchiềusâuýnghĩa,tìmkiếm

quyluật ẩnsauhiệntưngvà gópphần

địnhhìnhcáchconngườihiểuvềthếgiới.

II.Cơsởlýthuyết

BàiviếtsửdụnglýthuyếtXãhội

học nghệ thuật và Lý thuyết phân tâm

họcđểnghiêncứumốiquanhệmậtthiết

giữa nghệ thuật tạo hình và triết học.

Quađóthểphảnánhcácvấnđềxãhội

vàcuộcsống.

Kháiniệmvềnghệthuậttạohình:

Nghệthuậttạohìnhlàlĩnhvựcsáng

tạomangtínhbiểucảmthịgiác,sửdụng

cácyếutốtạohìnhđặctrưngđểxâydựng

hìnhtưngvàtruyềntảicảmxúc,ýtưởng.

Đây làloạihình nghệthuật dựa vàocác

yếutốnhưđườngnét,hìnhkhối,màusắc,

chất liệu, ánh sáng, tỷ lệ và không gian

đểkiếntạonêncáctácphẩmcóchiềusâu

thịgiác.Tùythuộcvàophươngthứcthể

hiện,nghệthuậttạohìnhcóthểchiathành

haidạngchính:Khônggianhaichiều,như

hộihọavàđồhọa,nơihìnhảnhđưcbố

trítrênmặtphẳng.Khônggianbachiều,

như điêu khắc, kiến trúc, sân khấu, và

điệnảnh,nơihìnhtưngchiếmlĩnhkhông

gianthực,cóthểcảmnhậntừnhiềugóc

độ.Mặcdùcácngànhnghệthuậttronghệ

thốngtạohìnhsửdụngcùngmộtbộngôn

ngữtạohìnhcơbản,mỗiloạihìnhlạisở

hữuphươngphápbiểuđạtriêng,phùhp

vớichấtliệu,khônggianthểhiệnvàmục

đíchsángtạocủanghệsĩ.

III.Phươngphápnghiêncứu

Bài viết tiếp cận phương pháp

phântích,tổnghptàiliệuthứcấp:Gồm

sáchbáo,tạpchí,côngtrìnhkhoahọc…

Phương pháp này cho phép tác giả khái

quátđưctổngquanvấnđềnghiêncứu,

nhữngnộidungchuyênmônđãđưcxử

lýhoặcchưađưcgiảiquyếtthấuđáoliên

quanđếnbàiviết.

IV.Kếtquảnghiêncứu

4.1.Nguồngốcvàsựpháttriểncủa

nghệthuậttạohình

4.1.1.Nguồngốc

Nghệ thuật tạo hình là một trong

những biểu hiện sớm nhất của tư duy

sángtạocủaconngười.Dấutíchcủanó

đưctìmthấyởcácdichỉthờitiềnsửvới

nhữngvậtdụngvàhìnhảnhđưcchếtác

nhưcôngcụbằngđá,gốmcổ,đồtrangsức

thôsơ,hìnhchạmkhắcmôphỏngngười,

độngvậtvàcâycốitrênváchđáhaytrong

cáchangđộng.Nhữngbiểuhiệnđầutiên

nàychothấyconngườithờinguyênthủy,

dùsốngtrongđiềukiệnxãhộisơkhai,đã

cóýthứcthẩmmỹvànhucầughilạithế

giớixungquanhbằnghìnhảnh.

TạiViệtNam

Từrấtsớm,cưdântrênlãnhthổViệt

Namđãđểlạinhữngdấuấnđậmnéttrong



lĩnhvựcnghệthuậttạohình.Nhữnghọa

tiếttrangtrítrênđồgốm,hìnhkhắctrên

trốngđồngchothấytrìnhđộpháttriểncủa

tưduynghệthuậttrongcộngđồngngười

Việtcổ.NghệthuậtthờikỳvănhóaĐông

Sơnlàminhchứngnổibật,vớicácbiểu

tưngnhưchimLạc,chiếnbinh,nhàsàn...

phảnánhđờisốngtinhthầnvàtínngưỡng

dângianphongphú.Nhữnggiaiđoạnphát

triểntiêubiểucủamỹthuậtthờikỳtiềnsử

vàsơsửbaogồm:

-GiaiđoạnPhùngNguyên(nửađầu

thiênniênkỷIITCN)

-GiaiđoạnĐồngĐậu(cuốinửađầu

thiênniênkỷIITCN)

-GiaiđoạnGòMun(nửasauthiên

niênkỷIITCN)

-Giai đoạn Đông Sơn (từ thế kỷ

VIIITCNđếnthếkỷIISCN)

Trênthếgiới

Nhữnghìnhvẽtrongcáchangđộng

nhưAltamiraởTâyBanNhahayLascaux

ởPháplànhữngdisảnnghệthuậtnguyên

thủytiêubiểucủanhânloại.Chúngkhông

chỉ cho thấy khả năng tái hiện thế giới

bằnghìnhảnhmàcònphảnánhđờisống

vănhóa,niềmtinvàmôitrườngsốngcủa

ngườixưa.Bêncạnhđó,hìnhmẫuvềvẻ

đẹplýtưởngtrongnghệthuậtđiêukhắc

cổđạinhưTưngthầnVệNữthànhMilo

–mộttácphẩmHyLạpnổitiếngđưctạc

từđácẩmthạch,caohơn2mét–đãthiết

lậpnêntiêuchuẩnthẩmmỹđưcxemlà

“tỷ lệ vàng” trong việc đánh giá vẻ đẹp

hìnhthể,vẫncóảnhhưởngđếnthẩmmỹ

hiệnđại.

4.1.2.Sựpháttriểncủanghệthuật

tạohình

Nhucầughilạivàchiasẻcảmxúc

thông qua hình ảnh đã là động lực thúc

đẩysựpháttriểncủanghệthuậttạohình

ngaytừthờicổđại.Conngườiluônkhao

khát thể hiện những gì mình nhìn thấy,

cảm nhận và suy nghĩ về thếgiới xung

quanhthôngquacácphươngtiệntạohình.

VàocuốithếkỷXIX,nghệthuậtphương

Tâybắtđầuđốimặtvớicuộckhủnghoảng

vềhìnhthứcbiểuhiện.Nhữngmôthứccũ

dườngnhưkhôngcònđủsứcchứanhững

chuyểnbiếncủathếgiớihiệnđại,báohiệu

mộtcuộccáchmạngvềngônngữtạohình.

ĐầuthếkỷXX,hàngloạtphongtràotiên

phongrađời,mởrakỷnguyênmớicho

nghệthuậthiệnđạivớicáctràolưunhư:

-Dãthú(Fauvisme)

-Lậpthể(Cubisme)

-Siêuthực(Surréalisme)

-Dada(Dadaisme)

-Trừutưng(ArtAbstrait)

Giaiđoạntừnhữngnăm1960đến

1970, các biến thể mới tiếp tục xuất

hiệnnhư:

-Nghệthuậtđộnghọc(Cinétisme)

-Tốigiản(Minimalisme)

-Nghệthuậtnghèo(ArtePovera)

-Đốmvết(Tachisme)

-Nguyênthô(ArtBrut)

TạiViệtNam,quátrìnhhộinhậpvà

tiếpcận các trào lưu nghệ thuật quốctế

diễnrachậmhơn.Mãiđếngiữathậpniên

1990,khi đất nướcđã bướcvào thờikỳ

đổimới,nghệthuậttrongnướcmớithực

sựmởrộngcánhcửavớithếgiới.Nhiều

nghệ sĩ bắt đầu thử nghiệm và áp dụng



những xu hướng đương đại từ phương

Tây,dùđiềunàytừngvấpphảinhữngý

kiến trái chiều – có người cho rằng đó

là sự “lỗi thời mới mẻ”, kẻ khác lại bài

bác các phong cách cổ điển, hàn lâm là

lỗithời.Tuynhiên,cáchnhìnnhậnnghệ

thuậtkhôngnêndựavàoyếutốcũ–mới,

màcầnxétđếngiátrịnộitại:hay–dở,

sâusắc–hờiht,cógiátrịbiểucảmhay

không.Nghệthuậtkhôngtuântheologic

tiến bộ như khoa học. Những bản giao

hưởng của Beethoven, những tranh vẽ

củaVan Gogh hay những điêu khắcHy

Lạpcổđạikhôngbịcoilàlạchậuchỉvì

chúng xuất hiện trước các thể loại nghệ

thuật mới như video-art hay nghệ thuật

sắpđặt.Quanđiểmhậuhiệnđạikhuyến

khíchsựđadạng,côngnhậnsựbìnhđẳng

giữacácphongcáchnghệthuật.Tuyvậy,

sựtồntạibìnhđẳngkhôngđồngnghĩavới

việcmọitácphẩmđềucógiátrịnhưnhau

–việcđánhgiávẫncầndựatrêncáctiêu

chíthẩmmỹ,giátrịbiểuđạtvàtácđộng

vănhóa.

4.1.3. Vai trò của nghệ thuật tạo

hìnhtrongđờisống

Nghệ thuật tạo hình là một trong

nhữnghìnhthứcbiểuđạtđặcbiệtcủavăn

hóanhânloại,thuộchệthốngnghệthuật

thị giác – cùng với kiến trúc, sân khấu,

điệnảnhvàmúa.

-Về mặt vật chất, nghệ thuật tạo

hìnhgópphầnlàmđẹpkhônggiansống,

nângcaochấtlưngđờisốngquacácứng

dụngtrongthiếtkế,trangtrí,kiếntrúc…

-Về mặt tinh thần, nó có vai trò

giáodụcthẩmmỹ,hìnhthànhnhâncách,

nuôidưỡngtâmhồnvàkhơidậykhảnăng

ảmthụcáiđẹpởconngười.

Nóicáchkhác,nghệthuậttạohình

khôngchỉlàsảnphẩmsángtạomàcòn

là cầu nối giữa cá nhân và cộngđồng,

giữacảmxúcvàtưduy,giữacáiđẹpvà

giátrịsống.

4.2.Đặctrưngcủanghệthuậttạohình

4.2.1.Đặctrưngtronghộihọa

Hộihọalàmộtloạihìnhnghệthuật

mang tính chất thị giác, phản ánh thế

giớixungquanhthôngquaviệctổchức

hìnhảnhtrênmặtphẳng.Ngườihọasĩsử

dụngcácyếutốtạohìnhnhưđườngnét,

hìnhdạng,màusắc,chấtliệuvàánhsáng

đểxâydựngkhônggiannghệthuật(Đỗ,

2008).Trênbềmặttranh,khônggianba

chiềuđưctáihiệnbằngcáchvậndụng

các quy luật phối cảnh nhằm tạo cảm

giácchiềusâu.Dogiớihạncủathịgiác,

nhữngyếutốtrongthựctếnhưhaiđường

thẳngsongsong–vốnkhôngbaogiờgặp

nhau – lại đưc cảm nhận là hội tụ tại

mộtđiểmtrênđườngchântrời.Cáchọa

sĩ thời kỳ Phục Hưng, vớinhữngkhám

phámangtínhnềntảngvềphốicảnhvà

tươngquanthịgiácgiữacáchìnhkhối,

sắcđộ,đãgópphầntạonênbướctiếnlớn

trong việc biểu đạt không gian sâutrên

mặtphẳnghaichiều.

4.2.2.Đặctrưngtrongkiếntrúc

Kiếntrúclàmộthìnhthứcnghệthuật

tạo hình có lịch sử phát triển từrấtsớm,

đồng thời cũng là một ngành khoa học

chuyênsâuvềviệcthiếtkế,tổchứcvàxây

dựng không gian sống bằng các vật liệu

hiệnhữu,dựatrênkiếnthứckỹthuật,trải

nghiệmthựctiễnvànhucầucủaconngười.

Điểmđặcbiệtcủakiếntrúcnằmởchỗnó

giaothoagiữanghệthuậtvàkỹthuật–hai



lĩnhvựctưởngnhưtáchbiệtnhưnglạikết

hp hài hòa trong mỗi công trình. Một

kiếntrúcsưgiỏikhôngchỉnắmvữngcác

nguyêntắckỹthuậtmộtcáchchínhxácmà

còn phảisở hữu khả năng sáng tạonghệ

thuậttinhtế.Họthườngđưcvínhưnhững

người làm toán mang tâm hồn của nghệ

sĩ– những người có thể chuyển hóanhu

cầusinhhoạt,làmviệc,thưgiãncủacon

ngườithànhbảnvẽvàthiếtkếcụthể,đểtừ

đóhiệnthựchóathànhcáccôngtrìnhhữu

hìnhdobàntayngườiththicông.

4.2.3.Đặctrưngtrongđiêukhắc

Điêukhắclàmộtngànhnghệthuật

tạohìnhđộcđáo,sửdụngnhiềuloạichất

liệukhác nhaunhư đá,gỗ,kim loại,đất

sét, thạch cao...nhằmtạo ra nhữnghình

khốibachiềuhiệndiệntrongkhônggian

thực.Thôngquacácthaotácnhưđục,tạc,

nặnhaygò,nghệsĩđiêukhắcmangđến

nhữngtácphẩmcótínhvậtchấtrõrệt,gắn

liềnvớikhônggiancụthểmàchúngchiếm

lĩnh.Mặcdùcóchungnềntảngngônngữ

tạohìnhvớicácloạihìnhnghệthuậtkhác

nhưhộihọahayđồhọa–baogồmđường

nét,hìnhkhối,màusắc–nhưngđiêukhắc

tiếpcậnnhữngyếutốnàytheomộtcách

khácbiệt,nhấnmạnhvàocảmnhậnkhông

gian,sựvậtchấtvàchiềusâuxúcgiácmà

tácphẩmmanglại.

4.2.4.Đặctrưngtrongđiệnảnh

Trong hệthốngcácloại hìnhnghệ

thuậttạohình,điệnảnhnổibậtnhưmột

môn nghệ thuật tổng hp, kết nối nhiều

yếutốtừsânkhấu,âmnhạc,hộihọacho

đến múa và nhiếp ảnh. Dù ra đời muộn

hơn nhiều bộ môn khác, điện ảnh đã

nhanh chóng khẳng định vị thếnhờ khả

năngtácđộngmạnhmẽđếncảmxúcvà

tưduycủangườixem.Khôngchỉlàcông

cụgiảitrí,điệnảnhcòntrởthànhphương

tiệntruyềntảithôngđiệpxãhội,làmthay

đổiquanđiểmvàgócnhìncủakhángiả

vềthếgiớixungquanh.Chínhsứcmạnh

biểu đạt bằng hình ảnh, kết hp với âm

thanh, ánh sángvànhịp điệuthịgiác đã

làmnênthứngônngữriêngbiệtcủađiện

ảnh – một ngôn ngữ bắt nguồn từ nghệ

thuậttạohìnhvàđưcpháttriểnlênthành

hìnhthứcbiểuhiệnsinhđộng,sâusắcbậc

nhấttrongnghệthuậtđươngđại.

4.3.Mốiquanhệgiữanghệthuật

tạohìnhvàtriếthọc

4.3.1.Thờicậnđại

Nhữngngườinghệsĩthờitiềnsử,dù

cókhảnăngquansátvàtáihiệnhìnhảnh

tựnhiênmộtcáchsắcsảo,vẫnchưahình

thànhkháiniệmnghệthuậttheonghĩađầy

đủnhư chúngta hiểungàynay.Khoảng

cách giữa nhận thức thẩm mỹ trựcquan

àmộttưduynghệthuậtcóhệthốnglà

vôcùnglớn(Đỗ&cộngsự,2004).Con

ngườinguyênthủycóthểđãcảmthụvẻ

đẹptừthiênnhiên–từđườngnétcủamột

ngọn núi, ánh sáng buổi hoàng hôn hay

hìnhdángcủacácloàiđộngvật–nhưng

ýthứcđưcvềphongcáchcánhân,đặc

biệtlàviệccáchđiệuhóahìnhtưng,chỉ

hìnhthànhtronggiaiđoạnsau.Trongkhi

đó,nghệthuậtHyLạpcổđạirađờitrước

cảnhữnghệthốngtriếthọcgiảithíchvề

nghệ thuật. Quan điểm nghệ thuật thời

kỳ này thường gắn liền với khái niệm

“mimesis” – tức là việc mô phỏng hay

phản ánh thế giới tự nhiên. Quan điểm

nàyphảnánhmộtlogictựnhiêncủatiến

trìnhnhậnthức:ngườitachỉcóthểrútra

lýthuyếtsaukhiđãcónhữngtrảinghiệm

thựchành.Nhưcáctriếtgiathờicậnđạitừ

Mối quan hệ giữa nghệ thuật tạo hình và triết học

Bài viết phân tích mối liên hệ giữa nghệ thuật tạo hình và triết học, từ lý luận đến thực tiễn, khẳng định vai trò của nghệ thuật trong đời sống và văn hóa.

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi