Lý Chiêu Hoàng
Lý Chiêu Hoàng (1218-1278), là v ịvua th 9 và là cu i cùng c a ứ ố ủ nhà Lý (Vi t Namệ)
t năm ừ1224 đ n năm ế1225, đ ng th i là ồ ờ n hoàngữ duy nh t trong ấl ch s Vi t Namị ử ệ .
Ti u sể ử
Bà là con th c a vua ứ ủ Lý Hu Tôngệ, sinh tháng 9 năm M u D n (1218), tên húy làậ ầ
Ph t Kimậ ( ( ), sau đ i là ổThiên Hinh ( ( ), t c hi u là ướ ệ Chiêu Thánh công chúa.
M bà là bà ẹTr n Th Dungầ ị , ch gái là công chúa Thu n Thiên.ị ậ
N hoàng b t đ c dĩữ ấ ắ
Năm 1224, Tr n Th Đầ ủ ộ chuyên quy n, ép vua Lý Hu Tông đi ề ệ tu. Lý Hu Tôngệ
không có con trai, ông ph i l p công chúa Chiêu Thánh làm Thái t , r i truy n ngôi,ả ậ ử ồ ề
đ i niên hi u là Thiên Ch ng H u Đ o, g i là Lý Chiêu Hoàng.ổ ệ ươ ữ ạ ọ
Năm 1225, h Tr n n m gi binh quy n và các ch c v quan tr ng. D i s đ o di nọ ầ ắ ữ ề ứ ụ ọ ướ ự ạ ễ
c a Tr n Th Đ , ủ ầ ủ ộ Tr n C nhầ ả là cháu h , con c a Tr n Th a, 8 tu i đ c đ a vàoọ ủ ầ ừ ổ ượ ư
cung làm Chánh th h u h Lý Chiêu Hoàng. Tr n C nh đ c Chiêu Hoàng g n gũi,ủ ầ ạ ầ ả ượ ầ
yêu m n, hay trêu đùa. Tr n Th Đ l y d p đó d ng nên cu c hôn nhân gi a Lý Chiêuế ầ ủ ộ ấ ị ự ộ ữ
Hoàng và Tr n C nh r i chuy n giao tri u chính b ng cách đ Lý Chiêu Hoàngầ ả ồ ể ề ằ ể
nh ng ngôi cho ch ng.ườ ồ
Đ i Vi t S ký Toàn thạ ệ ử ư chép :
"...M t hôm, C nh lúc y m i lên 8 tu i, ph i gi vi c b ng n c r a, nhân th vàoộ ả ấ ớ ổ ả ữ ệ ư ướ ử ế
h u bên trong. Chiêu Hoàng trông th y làm a, m i khi ch i đêm cho g i C nh đ nầ ấ ư ỗ ơ ọ ả ế
cùng ch i, th y C nh ch t i thì thân đ n trêu ch c, ho c n m l y tóc, ho c đ ngơ ấ ả ở ỗ ố ế ọ ặ ắ ấ ặ ứ
lên bóng.
Có m t hôm, C nh b ng ch u n c h u, Chiêu Hoàng r a m t l y tay v c n c téộ ả ư ậ ướ ầ ử ặ ấ ố ướ
t c m t C nh r i c i trêu, đ n khi C nh b ng khăn tr u thì l y khăn ném choướ ả ặ ả ồ ườ ế ả ư ầ ấ
C nh. C nh không dám nói gì, v nói ng m v i Th Đ .ả ả ề ầ ớ ủ ộ
Th Đ nói: "N u th c nh th thì h ta thành hoàng t c hay b di t t c đây?".ủ ộ ế ự ư ế ọ ộ ị ệ ộ
L i m t hôm, Chiêu Hoàng l i l y khăn tr u ném cho C nh, C nh l y r i nói: "B hạ ộ ạ ấ ầ ả ả ạ ồ ệ ạ
có tha t i cho th n không? Th n xin vâng m nh". Chiêu Hoàng c i và nói: "Tha t iộ ầ ầ ệ ườ ộ
cho ng i. Nay ng i đã bi t nói khôn đó". C nh l i v nói v i Th Đ .ươ ươ ế ả ạ ề ớ ủ ộ
Th đ s vi c ti t l thì b gi t c , b y gi m i t đem gia thu c thân thích vào trongủ ộ ợ ệ ế ộ ị ế ả ấ ờ ớ ự ộ
cung c m. Th Đ đóng c a thành và các c a cung, sai ng i coi gi , các quan vàoấ ủ ộ ử ử ườ ữ
ch u không đ c vào. Th Đ loan báo r ng:ầ ượ ủ ộ ằ
"B h đã có ch ng r i". ệ ạ ồ ồ
Các quan đ u vâng l i, xin ch n ngày vào ch u. Tháng y, ngày 21, các quan vào ch uề ờ ọ ầ ấ ầ
l y m ng. Xu ng chi u r ng:ạ ừ ố ế ằ
"T x a n c Nam Vi t ta đã có đ v ng tr thiên h . Duy tri u Lý ta vângừ ư ướ ệ ế ươ ị ạ ề
ch u m nh tr i, có c b n bi n, các tiên thánh truy n n i h n hai trăm năm, chị ệ ờ ả ố ể ề ố ơ ỉ
vì th ng hoàng có b nh, không ng i n i dõi, th n c nghiêng nguy, saiượ ệ ườ ố ế ướ
tr m nh n minh chi u, c g ng lên ngôi, t x a đ n gi ch a t ng có vi cẫ ậ ế ố ượ ừ ư ế ờ ư ừ ệ
y. Kh n n i tr m là n chúa, tài đ c đ u thi u, không ng i giúp đ , gi cấ ố ổ ẫ ữ ứ ề ế ườ ỡ ặ
c p n i lên nh ong, làm sao mà gi n i ngôi báu n ng n ? Tr m d y s mướ ổ ư ữ ổ ặ ề ẫ ậ ớ
th c khuya, ch s không cáng đáng n i, v n nghĩ tìm ng i hi n l ng quânứ ỉ ợ ổ ẫ ườ ề ươ
t đ cùng giúp chính tr , đêm ngày kh n kho n đ n th là cùng c c r i, Kinhử ể ị ẩ ả ế ế ự ồ
thi có nói "Quân t tìm b n, tìm mãi không đ c, th c ng không nguôi, lâuử ạ ượ ứ ủ
thay lâu thay". Nay tr m suy đi tính l i m t mình, duy có Tr n C nh là ng iẫ ạ ộ ầ ả ườ
văn ch t đ v , th c th cách quân t hi n nhân, uy nghi đ ng hoàng, có tấ ủ ẻ ự ể ử ề ườ ư
ch t thánh th n văn võ, dù đ n Hán Cao T , Đ ng Thái Tông cũng không h nấ ầ ế ổ ườ ơ
đ c. S m hôm nghĩ chín t lâu nghi m xem nên nh ng ngôi báu, đ th aượ ớ ừ ệ ườ ể ỏ
lòng tr i, cho x ng lòng tr m, mong đ ng lòng h t s c, cùng giúp v n n c,ờ ứ ẫ ồ ế ứ ậ ướ
h ng phúc thái bình. V y b cáo thiên h đ m i ng i đi u bi t" ưở ậ ố ạ ể ọ ườ ề ế
Tháng 12, ngày m ng m t M u D n, Chiêu Hoàng m h i l n đi n Thiên An, ngồ ộ ậ ầ ở ộ ớ ở ệ ự
trên s p báu, các quan m c tri u ph c vào ch u, l y d i sân. Chiêu Hoàng bèn trútậ ặ ề ụ ầ ạ ở ướ
b áo ng m i Tr n C nh lên ngôi hoàng đ ...."ỏ ự ờ ầ ả ế
Ngày 21 tháng 10 năm t D uẤ ậ (1225), Chiêu Hoàng xu ng chi u nh ng ngôi choố ế ườ
Tr n C nh. Ngày m ng 1 tháng ch p năm y, Chiêu Hoàng b hoàng bào m i Tr nầ ả ồ ạ ấ ỏ ờ ầ
C nh lên ngôi Hoàng đ đi n Thiên An, d ng lên ả ế ở ệ ự nhà Tr nầ.
Hoàng h u b t h nhậ ấ ạ
Sau khi nh ng ngôi, Lý Chiêu Hoàng đ c phong Chiêu Thánh hoàng h u. Bà chungườ ượ ậ
s ng v i ch ng g n 10 năm, tình c m khá sâu s c, đ c Tr n C nh, b y gi là ố ớ ồ ầ ả ắ ượ ầ ả ấ ờ Tr nầ
Thái Tông yêu th ng.ươ
Nh ng vì l y nhau 12 năm không có con nên Tr n Th Đ và v là công chúa Thiênư ấ ầ ủ ộ ợ
C c (Tr n Th Dung - v cũ vua ự ầ ị ợ Lý Hu Tôngệ, m c a Chiêu Thánh) ép Tr n C nhẹ ủ ầ ả
ph i b Chiêu Thánh đ l y ch dâu (v ả ỏ ể ấ ị ợ Tr n Li uầ ễ , ch gái Chiêu Thánh) là công chúaị
Thu n Thiên đ ng có mang 3 tháng. Tr n C nh lúc đ u ph n đ i m nh m nh ngậ ươ ầ ả ầ ả ố ạ ẽ ư
do Tr n Th Đ d a gi t Tr n Li u, cu i cùng cũng ph i ch u nghe theo. Vì chuy nầ ủ ộ ọ ế ầ ễ ố ả ị ệ
này mà trong n i cung có xích mích. Chiêu Thánh sau đó b ph ngôi, Thu n Thiênộ ị ế ậ
đ c l p làm ượ ậ hoàng h uậ.
V Lê Ph Tr nợ ụ ầ
Năm 1258, sau kháng chi n ch ng quân Nguyên l n th nh t, vua ế ố ầ ứ ấ Tr n Thái Tôngầ l iạ
đem Chiêu Thánh g cho ảLê Ph Tr nụ ầ (v n tên là Lê T n).ố ầ
Bà s ng v i Lê Ph Tr n đ c 20 năm, sinh ra con trai là th ng v h u Tông, con gáiố ớ ụ ầ ượ ượ ị ầ
là ng Th y công chúa Khuê. Sách Ứ ụ Đ i Vi t S ký Toàn thạ ệ ử ư c a ủnhà H u Lêậ chê trách
n ng l i vi c vua Tr n Thái Tông mang bà là v cũ g cho Lê Ph Tr n là b y tôi.ặ ờ ệ ầ ợ ả ụ ầ ầ
T S n (Ở ừ ơ B c Ninhắ) v n còn câu ca dao thác l i Chiêu Hoàng trách Tr n C nh vẫ ờ ầ ả ề
vi c này:ệ
Trách ng i quân t b c tìnhườ ử ạ
Ch i hoa r i l i b cành bán rao!ơ ồ ạ ẻ
Năm 1278, bà m t, th 61 tu i.ấ ọ ổ
Bách khoa toàn th m Wikipediaư ở