Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2019. ISBN: 978-604-82-2981-8
400
MÔ HÌNH LÝ THUYẾT TỐI ƯU TRONG LỰA CHỌN ĐỊA ĐIỂM
KINH DOANH ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP
Nguyễn Thiện Dũng
Trường Đại học Thủy lợi, email: dzungngt@tlu.edu.vn
1. GIỚI THIỆU CHUNG
Nước ta là một nền kinh tế đang phát triển,
ngày càng chứng kiến rất nhiều doanh nghiệp
ra đời, sản xuất với các loại hàng hóa đa
dạng. Tính chất cạnh tranh theo quy luật kinh
tế ngày càng được thể hiện một cách rõ nét.
Các doanh nghiệp có rất nhiều chiến lược
cạnh tranh, cạnh tranh về sản lượng, cạnh
tranh về giá, trong đó có sự chi phối của yếu
tố vị trí. Nội dung bài nghiên cứu đi tổng hợp
và xây dựng các mô hình lý thuyết kinh tế về
tối ưu vị trí khi có xét đến chi phí đi lại của
người mua, giúp có những giải thích mang
tính khoa học trong lý thuyết cạnh tranh và
thiết lập giá của các sản phẩm của các doanh
nghiệp. Vị trí trong mô hình bài toán được
hiểu như là điểm có có thể giới thiệu và bán
sản phẩm của doanh nghiệp. Bài toán lý
thuyết tối ưu vị trí được xây dựng dựa trên lý
thuyết tối ưu lợi ích của người tiêu dùng
đứng trước lựa chọn cùng một loại sản phẩm
(cùng chủng loại và chất lượng) nhưng độ
thỏa dụng có xét đến xét đến chi phí giao
thông của khách hàng. Mô hình lý thuyết tối
ưu vị trí sẽ giúp các doanh nghiệp thiết lập vị
trí phân bố của các cửa hàng bán sản phẩm
hoặc thiết lập giá bán khác nhau giữa 2 cửa
hàng trên một thị trường, hoặc là cơ sở để các
doanh nghiệp cạnh tranh về giá trong thị
trường giả định là hoàn hảo, và người mua là
người trung tính với các rủi ro.
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Phân tích lựa chọn vị trí
Vị trí đặt các cửa hàng bán sản phẩm hoặc vị
trí nơi mà khách hàng có thể đến mua sản phẩm
của 1 doanh nghiệp, hay đơn giản đó là cửa
hàng, cửa hiệu buôn bán sản phẩm mà doanh
nghiệp sản xuất ra đến tay người tiêu dùng.
Xác định tối ưu địa điểm hay vị trí là một
quá trình phân tích và lựa chọn vị trí nhằm
bảo đảm thực hiện những mục tiêu chiến
lược sao cho hàng hóa được cung cấp đến tay
người tiêu dùng một cách thuận tiện, vừa
đảm bảo chiếm lĩnh được thị trường hoặc có
ưu thế chiếm lĩnh thị trường đối với các đối
thủ cùng cạnh tranh. Quyết định chọn địa
điểm đặt doanh nghiệp, đặt cửa hàng bán sản
phẩm hợp lý sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho
doanh nghiệp hoạt động ổn định và góp phần
nâng cao hiệu quả của quá trình sản xuất,
kinh doanh. Nó còn tạo điều kiện cho doanh
nghiệp tiếp xúc trực tiếp với khách hàng,
nâng cao khả năng thu hút khách hàng, thâm
nhập và chiếm lĩnh thị trường mới, tăng
doanh thu, lợi nhuận.
Mặt khác, xác định địa điểm phù hợp có thể
giúp doanh nghiệp tận dụng và phát huy
những lợi thế về điều kiện tự nhiên, tài nguyên
và môi trường kinh doanh thuận lợi tại chỗ,
thậm chí còn ảnh hưởng đến phát triển kinh tế
và dân cư trong vùng. Như vậy, có thể thấy địa
điểm đặt doanh nghiệp không tốt có thể gây ra
nhiều bất lợi và kéo dài, khó khắc phục.
2.2. Các xu thế lựa chọn địa điểm
Hiện nay, lựa chọn vị trí có vài trò vô cùng
quan trọng đối với một thị trường cạnh tranh,
phải tính toán đến các lợi thế cạnh tranh mà vị
trí đó đem lại cho các doanh nghiệp. Hiện có
ba xu hướng chính xác định lựa chọn địa điểm:
+ Xu hướng thứ nhất: Một xu hướng
quan trọng là chia nhỏ doanh nghiệp hoặc các
cơ sở, đặt ngay tại thị trường tiêu thụ, nhờ đó
mà doanh nghiệp duy trì được mối quan hệ
Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2019. ISBN: 978-604-82-2981-8
401
gần gũi với khách hàng, nắm bắt sở thích, thị
hiếu của khách hàng nhằm cải tiến sản phẩm,
dịch vụ hiện có, đáp ứng kịp thời nhu cầu của
khách hàng.
+ Xu hướng thứ hai: doanh nghiệp sản
xuất, gia công, chế biến, chế tạo chú ý là ở
khu công nghiệp, khu chế xuất nhằm tận
dụng những lợi thế về cơ sở hạ t
ầng, thông
tin, xử lý nước thải, thị trường lao động, cung
cấp linh kiện, phụ kiện bổ trợ, xu hướng này
tận dụng cơ sở hạ tầng.
+ Xu hướng thứ ba: sự phát triển của các
công ty, tập đoàn kinh tế đa quốc gia và xuyên
quốc gia đã thúc đẩy xu hướng đặt đia điểm
doanh nghiệp ở nước ngoài. Lựa chọn này
nhằm mở rộng thị trường, nắm bắt thông tin, tận
dụng lợi thế của nước ngoài, chuyển giao công
nghệ, những chính sách ưu đãi về thuế, giá thuê
đất... và tránh được rào cản thương mại.
Có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến quyết định
lựa chọn địa điểm đặt doanh nghiệp, vai trò và
tầm quan trọng của mỗi nhân tố không giống
nhau. Khi xây dựng phương án lựa chọn vị trí,
địa điểm đặt doanh nghiệp, chỉ tập trung đánh
giá những nhân tố quan trọng nhất.
Khi phân tích lựa chọn vùng, cần xét đến
các điều kiện tự nhiên (địa hình, địa chất,
thủy văn, khí tượng, tài nguyên, môi trường
sinh thái...), các điều kiện văn hóa - xã hội
(nguồn nhân lực, kinh tế và cơ sở hạ tầng của
địa phương, trình độ công nghệ, chính sách
và sự phát triển của các ngành bổ trợ trong
vùng...), cũng như các nhân tố kinh tế như
gần thị trường tiêu thụ, gần nguồn nguyên
liệu, gần nguồn nhân công, vận chuyển thuận
lợi, các yếu tố liên quan đến cơ sở hạ tầng có
đồng bộ và hoàn thiện hay không.
Tuy nhiên trong nghiên cứu này đưa ra
một giả định hoàn hảo về sự tương đồng giữa
cơ sở hạ tầng, thời tiết và khí hậu là tương
đương, điều kiện văn hóa xã hội không có sự
khác biệt lớn và tương đồng. Khách hàng là
trung tính với hàng hóa của 2 loại sản phẩm
khác nhau nhưng có cùng chất lượng giống
nhau. Lúc này bài toán cạnh tranh được tính
toán dựa trên giá bán sản phẩm.
Trong khuôn khổ bài báo này, dựa trên lý
thuyết của Hotelling [1], các mô hình tối ưu
vị trí sẽ được trình bày để giải thích rõ hơn về
bài toán tìm vị trí trong điều kiện cạnh tranh
về kinh tế theo mô hình lý thuyết hóa, mô
hình hóa toán học.
2.3. Mô hình bài toán tối ưu địa điểm
Mô hình 1: bài toán lựa chọn vị trí khi 2
doanh nghiệp cùng sản xuất 1loại hàng hóa
bán cùng giá.
Các giả định của bài toán:
(i) Giả định có 2 doanh nghiệp cùng sản
xuất và bán cùng một loại sản phẩm với giá
giống nhau; (ii) Cả 2 doanh nghiệp đều tham
gia một thị trường, và khách hàng là đồng
nhất, họ sẽ lựa chọn cửa hàng gần nhất để
mua; (iii) Khách hàng được phân bố đều tuyến
tính bậc 1 trong khoảng [0,1], tiêu dùng 1 đơn
vị hàng hóa của 1 trong hai doanh nghiệp.
Hình 1. Phân bố khách hàng của 2 DN
Giả định có hai hãng tại hai vị trí x, vày y
sao cho khoảng cách thể hiện như sau:
0 ≤ x ≤ y ≤ 1 (1.1)
N - tổng số người tiêu dùng trong thị trường
V: Giá trị lợi nhuận thuần đối với một
người tiêu dùng, giả định một người sẽ tiêu
dùng 1 đơn vị sản phẩm.
Lợi ích của doanh nghiệp A:
2
A
ab
NV
π
+
=× (1.2)
Lợi ích của doanh nghiệp B:
12
B
ab
NV
π
+
⎛⎞
=××−
⎜⎟
⎝⎠
(1.3)
Nếu thị trường là cạnh tranh hoàn hảo thì
sẽ tồn tại cân bằng với giá trị tối ưu:
a = b = 1/2
Như vậy vị trí tốt nhất đối với 2 doanh
nghiệp cùng bán một loại sản phẩm cùng giá
thì đặt cạnh nhau.
Trên thực tế giá thường khác nhau không
nhiều có thể coi được giống như trường hợp
này, vì vậy để tối ưu và chia sẻ thị trường các
doanh nghiệp thường đặt cạnh nhau.
Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2019. ISBN: 978-604-82-2981-8
402
Mô hình 2: bài toán lựa chọn vị trí khi 2
doanh nghiệp cùng sản xuất 1 loại hàng hóa
nhưng có sự khác biệt về giá
(i) Giả định có 2 doanh nghiệp cùng sản
xuất 1 loại sản phẩm và bán là khác nhau.
(ii) Cả 2 doanh nghiệp đều tham gia một
thị trường [0, L]. Mỗi khách hàng sẽ mua 1
đơn vị hàng hóa.
(iii) Doanh nghiệp A cách vị trí 0 một
khoảng là a, doanh nghiệp B cách vị trí L một
khoảng là b đơn vị (hình 2).
Hình 2. Vị trí doanh nghiệp trên thị trường
Do là 2 doanh nghiệp A và B cùng sản
xuất một loại sản phẩm cùng bán với các giá
khác nhau: PA và PB. Người mua hàng phải
mất một chi phí do phải đi đến doanh nghiệp
A và B (được tính bằng chi phí đi lại theo
đơn vị τ). Nếu khách hàng mua sản phẩm của
doanh nghiệp A thì họ sẽ mất thêm một chi
phí τ |x-a|, còn nếu khách hàng mua sản
phẩm tại cửa hàng của doanh nghiệp B thì
anh ta phải tốn chi phí τ |x − (L − b)|.
Khi đó độ thỏa dụng tiêu dùng của khách
hàng tại vị trí x sẽ là:
()
τxa
τxLb
A
x
B
UP Mua t A
UUP MuatB
⎧−− −
⎪
=⎨−− −−
⎪
⎩
õ
õ
Ux độ thỏa dụng của khách hàng, U là
thặng dư tiêu dùng của khách hàng (là giá trị
lớn nhất của WTP). Giả định X* là vị trí mà
khi đó khách hàng đứng tại vị trí đó sẽ không
quan tâm giữa mua của doanh nghiệp A với
giá PA và doanh nghiệp B với giá PB. Và vị trí
của khách hàng là giữa A và B khi đó:
a < X*< L
−
b
Vị trí tối ưu của khách hàng sẽ là X*:
X* = 22
BA
X
P
PLba
*
τ
−−+
=+
Đây cũng là hàm cầu của doanh nghiệp A
Hàm cầu của doanh nghiệp B sẽ là:
L − x* = 22
AB
P
PLba
τ
−+−
+
Thị trường cạnh tranh về giá thì điểm cân
bằng Nash [2] của thị trường chính là nghiệm
tối ưu đối với từng doanh nghiệp.
Doanh nghiệp A:
22
BA
PA A
A
PP Lba
max ( ) P
πτ
−
−+
=
+×
Điều kiện bậc 1: (FOC)
20
22
AB A
A
PPLba
P
π
τ
∂
−−+
+=
∂
Doanh nghiệp B:
22
AB
PB A
B
PP Lba
max ( ) P
πτ
−
+−
=
+×
Điều kiện bậc 1: (FOC)
20
22
BA B
B
PPLba
P
π
τ
∂
−+−
=
+=
∂
Thị trường đạt được cân bằng như sau:
(
)
3
3
*
A
L
ba
P
;
τ
−+
=
(
)
3
3
*
B
L
ba
P
;
τ
+−
=
3
6
*
L
ba
x
;
−
+
=
()
2
3
18
*
A
L
ba
τ
π
−+
=;
()
2
3
18
B
*
L
ba
τ
π
−+
=;
4. KẾT LUẬN
Bài báo này đã xem xét lựa chọn điểm đặt
doanh nghiệp dựa trên quan điểm thị trường
là hoàn hảo, thông tin của khách hàng và
doanh nghiệp đều hoàn hảo. Khách hàng là
những người trung tính với các sản phẩm.
Nhận thấy rằng sử dụng mô hình lý thuyết
trên có thể giải thích được một số hãng cùng
sản xuất một sản phẩm sẽ:
1. Xu hướng đặt cùng một vị trí nếu giá
bán ít có sự khác biệt. Điều này giải thích cho
các hãng điện thoại, các ngân hàng, các quán
café thường được bán gần nhau.
2. Nếu có sự dịch chuyển liên quan đến chi
phí vận chuyển và cầu thị trường khác nhau
các doanh nghiệp thường phân chia thị
trường dựa trên lựa chọn vị trí.
5. TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Hottelling. H (1929), "Stability in
competition," Economic Journal, vol. 39,
no. 153, pp. 41-57, 1929.
[2] E. N (1984), "The principle of minimum
differentiation revisited," Eur Econ Rev,
vol. 24, pp. 345-368, 1984.