MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Xu thế toàn cầu hóa kinh tế quốc tế đã chứng minh được những
ưu điểm nổi trội của ngành dịch vụ logistics và năng lực cung ứng dịch
vụ từ khâu sản xuất, phân phối, trao đổi và tiêu dùng trong toàn bộ nền
kinh tế. Đặc biệt, năng lực cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics
có tầm quan trọng quyết định đến sức cạnh tranh của nền kinh tế ở các
quốc gia. Nhận thức được tầm quan trọng của ngành này, Đảng ta xác
định: “Có chiến lược, cơ chế, chính sách mới vượt trội, cạnh tranh
quốc tế cao để thúc đẩy hình thành một số trung tâm du lịch, trung tâm
logistics, trung tâm đổi mới sáng tạo tầm cỡ khu vực và quốc tế tại một
số đô thị.” [], từ đó thấy được vị trí, vai trò định hướng phát triển và
đầu tư phù hợp của ngành logistics trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh
tế gắn với mục tiêu phát triển KT-XH nước ta.
Hà Nội đang trong quá trình đẩy mạnh CNH, HĐH, tốc độ tăng
trưởng kinh tế cao, đâLy nhanh quaM triNnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo
hươMng hiêQn đaQi, nhu câNu về phân phối hàng hóa, tiêu dùng sản phẩm, thúc
đẩy sản xuất và thương mại ngày càng lơMn khẳng định năng lực cung ứng
dịch vụ của doanh nghiệp logistics trên địa bàn được nâng cao cả về quy
mô và chất lượng. Tuy nhiên, năng lực cung ứng dịch vụ của doanh
nghiệp logistics trên địa bàn Thành phố còn khá thấp so với nhu cầu của
thị trường trong nước và thế giới, thể hiện ở thị phần nhỏ, số lượng, chất
lượng một số loại hình dịch vụ logistics còn thiếu và yếu so với nhu cầu
thị trường; nhiều doanh nghiệp logistics không mạnh về nguồn lực tài
chính, KHCN và không có sự vượt trội về quy mô, phân đoạn rời rạc,
không tập trung… Bên cạnh đó, doanh nghiệp logistics trên địa bàn
Thành phố đang gặp nhiều khó khăn do những bất cập từ hệ thống pháp
lý và cơ sở hạ tầng; nguồn nhân lực logistics còn thiếu và yếu. Nhận thức
được thực trạng này, UBND thành phố Hà Nội đã xác định: “Thúc đẩy
doanh nghiệp dịch vụ logistics đổi mới, sáng tạo, cung ứng chuỗi dịch vụ
logistics ở mức độ 3 (3PL), mức độ 4 (4PL); hướng đến mức độ 5 (5PL),
logistics điện tử trên cơ sở phát triển thương mại điện tử và quản trị
chuỗi cung ứng hiện đại, hiệu quả, chuyên nghiệp” []; kế hoạch đến năm
2025 cũng xác định “Phát triển và hỗ trợ các hoạt động logistics nhằm
nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp sản xuất và thương
mại, hình thành một hệ thống logistics hiện đại và đóng góp ngày càng
nhiều vào GRDP của Thành phố” []. VâMn đêN đăQt ra laN phaLi có giải pháp
nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics đồng bộ
gắn với cân đôMi haNi hoNa caMc lơQi iMch, đem laQi cho Hà Nội môQt môi trươNng kinh
doanh hoàn thiện hơn trong điêNu kiêQn hội nhập kinh tế quốc tế, cũng như
1
giaLm thiểu caMc taMc đôQng đến môi trươNng, góp phần thuMc đâLy phát triển KT-XH
đến năm 2030 vaN tâNm nhiNn 2045 của thành phố Hà Nội là yêu cầu cấp thiết
trong thời gian tới.
Do đó, việc nghiên cứu một cách cơ bản, hệ thống về năng lực
cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà
Nội để đưa ra những giải pháp tối ưu cả vĩ mô và vi mô dưới góc độ khoa
học kinh tế chính trị là vấn đề cần thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn ở
Hà Nội trong bối cảnh đẩy mạnh CNH, HĐH Thủ đô. Với ý nghĩa đó,
nghiên cứu sinh chọn đề tài: “Nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ của
doanh nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội” làm Luận án tiến
sĩ ngành Kinh tế chính trị.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu
Làm rõ lý luận và thực tiễn năng lực cung ứng dịch vụ của doanh
nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội; trên cơ sở đó đưa ra dự
báo, đề xuất quan điểm, giải pháp nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ của
doanh nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội đêMn năm 2035.
Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận
án, khái quát giá trị các công trình, chỉ ra những vấn đề luận án tiếp tục
nghiên cứu.
- Luận giải và làm rõ vấn đề cơ bản của quan niệm năng lực cung
ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội,
nội dung biểu hiện, tiêu chí đánh giá và các yếu tố ảnh hưởng đến năng
lực cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics trên địa bàn thành phố
Hà Nội; khảo sát kinh nghiệm nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ của
doanh nghiệp logistics ở một số thành phố trên thế giới và trong nước
để rút ra bài học mà Hà Nội có thể tham khảo.
- đánh giá, phân tích thực trạng năng lực cung ứng dịch vụ của
doanh nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội thời gian qua, tìm
ra nguyên nhân và những vấn đề đặt ra cần giải quyết thời gian tới.
- Đưa ra dự báo cung ứng dịch vụ logistics đến năm 2035; đề xuất
quan điểm và giải pháp nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ của doanh
nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội đến năm 2035.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Năng lực cung ứng dịch vụ của doanh
nghiệp logistics.
Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Nghiên cứu khả năng cung ứng dịch vụ dịch vụ
logistics ở 03 loại hình: Dịch vụ vận tải hàng hoá; dịch vụ kho bãi, bốc
2
xếp; dịch vụ phân phối hàng hóa của doanh nghiệp logistics trên địa bàn
thành phố Hà Nội về số lượng, quy mô và chất lượng dịch vụ.
Về không gian nghiên cứu: Trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Về thời gian khảo sát đánh giá thực trạng: Từ năm 2018 đến năm
2023; quan điểm, giải pháp đến năm 2035.
4. Cơ sở sở lý luận, chính trị, pháp lý và thực tiễn
Cơ sở lý luận
Luận án dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về phát
triển ngành kinh tế dịch vụ và dịch vụ logistics nói chung, năng lực cung
ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics nói riêng.
Cơ sở chính trị, pháp lý
Cơ sở chính trị: Luận án dựa trên các văn kiện Đại hội của Đảng
cộng sản Việt Nam, các Nghị quyết, chỉ thị của Đảng về phát triển ngành
dịch vụ logistics. Nghị quyết Đại hội Đại biểu Đảng bộ thành phố Hà
Nội lần thứ XVII, nhiệm kỳ 2020 - 2025 trong đó có mục tiêu, kế hoạch
phát triển phát triển dịch vụ logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội đến
năm 2025 và những năm tiếp theo.
Cơ sở pháp lý: Luận án dựa trên nền tảng từ các Nghị quyết của
Đảng; định nghĩa dịch vụ logistics trong Luật Thương mại 2005 có giá
trị hiện hành; Luật Doanh nghiệp 2020 có giá trị hiện hành gồm những
quy định pháp luật về trách nhiệm, quyền hạn của các thành tố trong hệ
thống chính trị đối với ngành dịch vụ logistics và các doanh nghiệp cung ứng
dịch vụ logistics.
Cơ sở thực tiễn
Nghiên cứu năng lực cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics
dựa trên phân tích các tư liệu, tài liệu từ các nguồn khác nhau của các cơ
quan: UBND thành phố Hà Nội; Viện Nghiên cứu và Phát triển logistics
Việt Nam; Sở Công thương, Sở Kế hoạch và đầu tư, Sở Giao thông vận
tải và Cục Thống kê của thành phố Hà Nội. Ngoài ra, nghiên cứu sinh
cũng tham khảo, kế thừa những thành tựu từ các công trình của các nhà
khoa học có liên quan đến vấn đề này.
5. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp biện chứng duy vật: Phương pháp này được nghiên
cứu chung cho toàn bộ đề tài luận án. Theo đó, nghiên cứu sinh tiếp cận
và đưa ra các quan niệm một cách khách quan, toàn diện, phát triển, lịch
sử - cụ thể và thực tiễn về năng lực cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp
logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội trong mối quan hệ giữa tăng
trưởng kinh tế với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội ở Hà Nội hiện
nay. Trong chương 2, 3 và 4 của luận án, việc dựa vào quan điểm khách
3
quan và thực tiễn, nghiên cứu sinh xác định nội dung của năng lực cung
ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội là
năng lực cốt lõi hiện có mà các doanh nghiệp này đang cung ứng trên
thị trường; chỉ ra tiêu chí đánh giá, những yếu tố ảnh hưởng và phân
tích thực trạng năng lực cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics
trên địa bàn thành phố Hà Nội; đưa ra các quan điểm, giải pháp nâng
cao năng lực cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics trên địa bàn
thành phố Hà Nội gắn với mối quan hệ giữa xây dựng QHSX tiến bộ,
phù hợp với trình độ phát triển của LLSX của Hà Nội.
Phương pháp trừu tượng hóa khoa học: Với phương pháp này,
luận án tập trung nghiên cứu một số dịch vụ cơ bản mà doanh nghiệp
logistics có năng lực cung ứng quyết định đến cạnh tranh của doanh
nghiệp trong chuỗi giá trị toàn cầu. Trong luận án, nghiên cứu sinh
không khảo sát, phân tích hết 17 loại hình kinh doanh dịch vụ
logistics theo Nghị định số 163/2017/NĐ-CP ngày 30/12/2017 của
Thủ tướng Chính phủ; không nghiên cứu một hay một vài doanh
nghiệp logistics cụ thể nào trên địa bàn thành phố Hà Nội, mà trên
cơ sở trừu tượng hoá, nghiên cứu sinh lựa chọn phạm vi nội dung
nghiên cứu một số loại hình dịch vụ logistics cơ bản mà doanh
nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội đã và đang tham gia
vào chuỗi cung ứng. Qua đó, khi đánh giá thực trạng năng lực cung
ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà
Nội, luận án tập trung nghiên cứu các hiện tượng, quá trình kinh tế
mang tính điển hình, nổi bật nhất mà doanh nghiệp logistics trên địa
bàn đã và đang hoạt động. Phương pháp này áp dụng trong chương 2
và 3 của luận án.
Phương pháp phân tích - tổng hợp: Phương pháp này tập trung
phân tích, tổng hợp các nguồn tài liệu (tạp chí, sách chuyên khảo, luận
án, báo cáo khoa học, tác phẩm khoa học, tài liệu lưu trữ thông tin đại
chúng trong nước và nước ngoài) nhằm hệ thống khung lý thuyết thành
những mặt, những bộ phận để nhận thức, phát hiện, khai thác các khía
cạnh khác nhau của lý thuyết, từ đó chọn lọc những thông tin cần thiết
phục vụ cho đề tài luận án. Phương pháp này được sử dụng phổ biến
trong chương 1, chương 2 của luận án.
Phương pháp kết hợp logic - lịch sử: Nghiên cứu sinh thông qua các
nguồn tư liệu khác nhau để nghiên cứu và phục dựng đầy đủ quá trình hình
thành hệ thống các khái niệm công cụ về logistics, phát triển từ thấp đến
cao, từ đơn giản đến phức tạp của các sự kiện, hiện tượng. Đồng thời, đưa
ra quan niệm về đối tượng nghiên cứu của luận án trong mối quan hệ qua
lại với các nhân tố tác động, logic nội dung và tiêu chí đánh giá để làm căn
4
cứ khảo sát, phân tích thực trạng năng lực cung ứng dịch vụ của doanh
nghiệp logistics và chỉ ra những mâu thuẫn cần giải quyết nhằm nâng cao
năng lực cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistcs trên địa bàn thành
phố Hà Nội. Phương pháp này được sử dụng phổ biến trong chương 2 và
chương 3 của luận án.
Phương pháp thống kê - so sánh: Phương pháp này được sử dụng
phổ biến trong nghiên cứu kinh tế hiện đại nói chung. Tuy nhiên, để làm rõ
hơn thực trạng năng lực cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp logistics trên
địa bàn thành phố Hà Nội thì việc thống kê để thu thập số liệu, tiến hành so
sánh, phân tích và đối chiếu giữa các năm, cả giai đoạn và các khu vực
khác nhau để rút ra sự khác biệt giữa số liệu thống kê là rất cần thiết. Từ
đó, nghiên cứu sinh đưa ra những kết luận, tìm ra nguyên nhân từ thực
trạng và mâu thuẫn cần giải quyết, phương pháp này được áp dụng trong
chương 3 của luận án.
Phương pháp dự báo: Phương pháp này sử dụng các kỹ thuật
để dự đoán các sự kiện, xu hướng và đánh giá hiệu quả các chiến
lược phát triển ngành dịch vụ logistics, giúp doanh nghiệp logistics
trên địa bàn Thành phố nhận diện được cơ hội và rủi ro; tối ưu hóa
các nguồn lực; nâng cao khả năng cạnh tranh; cải thiện chất lượng
dịch vụ và tăng lợi nhuận. Với phương pháp này, nghiên cứu sinh
tiếp cận chủ quan dựa trên cảm nhận chung về bối cảnh thị trường
logistics trên địa bàn cả nước nói chung, Hà Nội nói riêng; khai thác
thông tin có được từ các chỉ tiêu “dẫn báo” có cơ sở khoa học để đưa
ra dự báo xu hướng thay đổi về số lượng, quy mô và chất lượng các
dịch vụ logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội. Phương pháp này được
áp dụng trong chương 4 của luận án.
6. Những đóng góp mới của luận án
Một là, xây dựng quan niệm năng lực cung ứng dịch vụ của doanh
nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội, chỉ ra được nội dung biểu
hiện, tiêu chí đánh giá và những yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cung ứng
dịch vụ của doanh nghiệp logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Hai là, đề xuất một số bài học rút ra cho thành phố Hà Nội từ
nghiên cứu kinh nghiệm nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ của doanh
nghiệp logistics ở một số thành phố trong và ngoài nước.
Bà là, chỉ ra những mâu thuẫn và những vấn đề đặt ra Hà Nội cần
giải quyết từ thực trạng năng lực cung ứng dịch vụ của doanh nghiệp
logistics trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Bốn là, chỉ ra dự báo nhu cầu cung ứng dịch vụ logistics, đề xuất
quan điểm, giải pháp nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ của doanh
nghiệp logistics trên địa bàn thaNnh phôM Hà Nội đến năm 2035.
5